O’QISH DARSLARIDA "OLTIN KUZ" MAVZUSINI O’RGANISH.

Yuklangan vaqt

2025-08-28

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

34

Faytl hajmi

142,6 KB


KURS ISHI O’QISH DARSLARIDA "OLTIN KUZ" MAVZUSINI O’RGANISH. Mundarija: 1.KIRISH I. BOB. BOSHLANĢICH SINFDA ÒQISH DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASi 1.1. Òqish darslarida "Oltin kuz"mavzusini òrganishni tashkil etish 1.2. "Oltin kuz"mavzusini òrgatishda yangi texnologiyalardan foydalanish II.BOB. ÒQUVCHILARNING KUZGI MAVSUMIY ÒZGARISHLAR HAQIDAGI TASAVVURLARINI KENGAYTIRISHNING ÒZIGA XOS XUSUSIYATLARI 2.1. Pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda òquvchilarga "Oltin kuz"mavzusiga doir dars ishlanma 2.2. Boshlanģich sinf òquvchilariga òqish darslarida darsga qiziqtiruvchi metodlardan foydalangan holda dars òtish XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Logotip
KURS ISHI O’QISH DARSLARIDA "OLTIN KUZ" MAVZUSINI O’RGANISH. Mundarija: 1.KIRISH I. BOB. BOSHLANĢICH SINFDA ÒQISH DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASi 1.1. Òqish darslarida "Oltin kuz"mavzusini òrganishni tashkil etish 1.2. "Oltin kuz"mavzusini òrgatishda yangi texnologiyalardan foydalanish II.BOB. ÒQUVCHILARNING KUZGI MAVSUMIY ÒZGARISHLAR HAQIDAGI TASAVVURLARINI KENGAYTIRISHNING ÒZIGA XOS XUSUSIYATLARI 2.1. Pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda òquvchilarga "Oltin kuz"mavzusiga doir dars ishlanma 2.2. Boshlanģich sinf òquvchilariga òqish darslarida darsga qiziqtiruvchi metodlardan foydalangan holda dars òtish XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Oʻzbekiston Respublikasida umumiy oʻrta va maktabdan tashqari ta’limni tizimli isloh qilishning ustuvor yoʻnalishlarini belgilash, oʻsib kelayotgan yosh avlodni ma’naviy-axloqiy va intellektual rivojlantirishni sifat jihatidan yangi darajaga koʻtarish, oʻquv-tarbiya jarayoniga ta’limning innovatsion shakllari va usullarini joriy etish maqsadida “Oʻzbekiston respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi‟ toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni qabul qilindi. Mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev “Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega boʻlib, dunyo miqyosida oʻz tengdoshlariga hech qaysi sohada boʻsh kelmaydigan insonlar boʻlib kamol topishi, baxtli boʻlishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz” degan da’vatlari ta’limning sifatli va samarali tashkil etilishini, ayniqsa, boshlangʻich sinflardan boshlab oʻquvchilarni mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega shaxs sifatida tarbiyalash bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Ma’lumki, Milliy oʻquv dasturi asosida 2021-2022-oʻquv yilidan boshlab umumtaʼlim maktablarida Ona tili va Oʻqish fanlarining birlashuvi natijasida “Ona tili va oʻqish savodxonligi” fani joriy etildi va hamda ushbu fanga "yashashni oʻrgatadigan fan" deya ta’rif berilmoqda.. Ikki fanning birlashuviga asosiy sabab ona tilini oʻqitishdagi yondashuvning oʻzgarishi boʻldi. Endilikda grammatika va yodlashga asoslangan taʼlimdan tinglab tushunish, oʻqib tushunish, fikrni ogʻzaki va yozma bayon qilishdan iborat til oʻrgatishning toʻrt koʻnikmasini rivojlantirishga qaratilgan taʼlim shakliga oʻtildi. Boshlangʻich maktabning muhim vazifalaridan biri kichik yoshdagi oʻquvchilarning ogʻzaki va yozma nutqini oʻstirishdir. Shubhasiz, hamma fanlar oʻquvchilarning lugʻat boyligini oʻstirishga, imlodan Logotip
KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Oʻzbekiston Respublikasida umumiy oʻrta va maktabdan tashqari ta’limni tizimli isloh qilishning ustuvor yoʻnalishlarini belgilash, oʻsib kelayotgan yosh avlodni ma’naviy-axloqiy va intellektual rivojlantirishni sifat jihatidan yangi darajaga koʻtarish, oʻquv-tarbiya jarayoniga ta’limning innovatsion shakllari va usullarini joriy etish maqsadida “Oʻzbekiston respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi‟ toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni qabul qilindi. Mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev “Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega boʻlib, dunyo miqyosida oʻz tengdoshlariga hech qaysi sohada boʻsh kelmaydigan insonlar boʻlib kamol topishi, baxtli boʻlishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz” degan da’vatlari ta’limning sifatli va samarali tashkil etilishini, ayniqsa, boshlangʻich sinflardan boshlab oʻquvchilarni mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega shaxs sifatida tarbiyalash bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Ma’lumki, Milliy oʻquv dasturi asosida 2021-2022-oʻquv yilidan boshlab umumtaʼlim maktablarida Ona tili va Oʻqish fanlarining birlashuvi natijasida “Ona tili va oʻqish savodxonligi” fani joriy etildi va hamda ushbu fanga "yashashni oʻrgatadigan fan" deya ta’rif berilmoqda.. Ikki fanning birlashuviga asosiy sabab ona tilini oʻqitishdagi yondashuvning oʻzgarishi boʻldi. Endilikda grammatika va yodlashga asoslangan taʼlimdan tinglab tushunish, oʻqib tushunish, fikrni ogʻzaki va yozma bayon qilishdan iborat til oʻrgatishning toʻrt koʻnikmasini rivojlantirishga qaratilgan taʼlim shakliga oʻtildi. Boshlangʻich maktabning muhim vazifalaridan biri kichik yoshdagi oʻquvchilarning ogʻzaki va yozma nutqini oʻstirishdir. Shubhasiz, hamma fanlar oʻquvchilarning lugʻat boyligini oʻstirishga, imlodan
savodxonligini oshirish va nutq malakalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Ma'lumki, oʻqish darsliklaridagi matnlar turli manbalardan olinganligi aniq. Ona tili darsini oʻqish bilan bogʻlansa, oʻquvchilarning oʻqish darsida oʻqiganlari asosida olgan haqiqiy bilimlaridan foydalanishga imkon yaratiladi. Buning uchun oʻquvchilarga mamlakatimizda, maktabda, oilada sodir boʻlgan qiziq voqea- hodisalar haqida, tabiatdagi oʻzgarishlar haqida oʻqiganlaridan foydalanib gap tuzish, ayrim parchalarni kitobdan koʻchirib yozish, grammatik tahlil kabi topshiriqlarni bajartirish maqsadga muvofiqdir. Ona tilidan koʻzlangan maqsadga erishish uchun: birinchidan, ona tili darsida oʻqishdan beriladigan topshiriq oldindan tayyorgarlik koʻrib, puxta oʻylab, soʻng berilishi; ikkinchidan, ona tili darsida oʻtilgan mavzuni mustahkamlashga imkon berishi hisobga olinishi; uchinchidan, topshiriq (misol qaysi asardan olingan boʻlsa) berilgan asar gʻoyasini yana ham mustahkamlashga yorlashishini hisobga olish kerak. Ma'lumki, grammatik bilim tilni ongli egallashni va savodli yozish malakasini shakllantirishning asosi hisoblanadi. Shuning uchun ham oʻquvchilarning grammatikadan olgan bilimlari toʻgʻri yozuv malakalarini shakllantirish bilan birga olib boriladi. Toʻgʻri yozuv malakasini rivojlantirishda imloviy mashq turlari: grammatik imloviy tahlil, matnni koʻchirib yozish, ta'limiy diktant va bayondan mashq sifatida foydalanish maqsadga muvofiqdir. Imloviy mashqlarni amalga oshirishda ona tili darsligi sahifalarida berilgan mashqlardan foydalanish bilan birga boshqa materiallardan foydalanish yaxshi natija beradi. Chunki oʻquvchilar yangi materialga qiziqish bilan kirishadilar, oʻylashga, fikrlashga harakat qiladilar. Kurs ishining maqsadi. Boshlang‘ich sinf òqish darslarida "Oltin kuz" mavzusini òrganish metodikasi. Logotip
savodxonligini oshirish va nutq malakalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Ma'lumki, oʻqish darsliklaridagi matnlar turli manbalardan olinganligi aniq. Ona tili darsini oʻqish bilan bogʻlansa, oʻquvchilarning oʻqish darsida oʻqiganlari asosida olgan haqiqiy bilimlaridan foydalanishga imkon yaratiladi. Buning uchun oʻquvchilarga mamlakatimizda, maktabda, oilada sodir boʻlgan qiziq voqea- hodisalar haqida, tabiatdagi oʻzgarishlar haqida oʻqiganlaridan foydalanib gap tuzish, ayrim parchalarni kitobdan koʻchirib yozish, grammatik tahlil kabi topshiriqlarni bajartirish maqsadga muvofiqdir. Ona tilidan koʻzlangan maqsadga erishish uchun: birinchidan, ona tili darsida oʻqishdan beriladigan topshiriq oldindan tayyorgarlik koʻrib, puxta oʻylab, soʻng berilishi; ikkinchidan, ona tili darsida oʻtilgan mavzuni mustahkamlashga imkon berishi hisobga olinishi; uchinchidan, topshiriq (misol qaysi asardan olingan boʻlsa) berilgan asar gʻoyasini yana ham mustahkamlashga yorlashishini hisobga olish kerak. Ma'lumki, grammatik bilim tilni ongli egallashni va savodli yozish malakasini shakllantirishning asosi hisoblanadi. Shuning uchun ham oʻquvchilarning grammatikadan olgan bilimlari toʻgʻri yozuv malakalarini shakllantirish bilan birga olib boriladi. Toʻgʻri yozuv malakasini rivojlantirishda imloviy mashq turlari: grammatik imloviy tahlil, matnni koʻchirib yozish, ta'limiy diktant va bayondan mashq sifatida foydalanish maqsadga muvofiqdir. Imloviy mashqlarni amalga oshirishda ona tili darsligi sahifalarida berilgan mashqlardan foydalanish bilan birga boshqa materiallardan foydalanish yaxshi natija beradi. Chunki oʻquvchilar yangi materialga qiziqish bilan kirishadilar, oʻylashga, fikrlashga harakat qiladilar. Kurs ishining maqsadi. Boshlang‘ich sinf òqish darslarida "Oltin kuz" mavzusini òrganish metodikasi.
Kurs ishining obyekti: Boshlang‘ich sinf òqish darlarida "Oltin kuz "mavzusi ustida ishlashning mazmuni. Kurs ishningi predmeti.Boshlang‘ich sinflarda "Oltin kuz"mavzusini o‘rgatishda innovatsion texnologiyalaridan foydalanish metodikasi Kurs ishining metodlari. Mavzuga oid pedagogik, psixologik, metodik adabiyotlarni oʻrganib tahlil qilish, suhbat, kuzatish, anketa- soʻrovnomalar, ilgʻor oʻqituvchilarning ish tajribalarini oʻrganish, pedagogik tajriba, taqqoslash.Kurs ishining metodologik asoslari. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Talim togʻrisida” gi Qonun, “ Milliy oʻquv dasturi” Boshlangʻich ta’lim konsepsiyasi, metodist psixolog, didakt olimlarning muammo yuzasidan qayd etgan qarashlari, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining ta’lim tarbiyaga oid fikrlari. Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob, beshta paragraf va qilingan xulosalardan iborat.Ishga qoʻyilgan maqsadga erishishi uchun toʻplangan adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi. Logotip
Kurs ishining obyekti: Boshlang‘ich sinf òqish darlarida "Oltin kuz "mavzusi ustida ishlashning mazmuni. Kurs ishningi predmeti.Boshlang‘ich sinflarda "Oltin kuz"mavzusini o‘rgatishda innovatsion texnologiyalaridan foydalanish metodikasi Kurs ishining metodlari. Mavzuga oid pedagogik, psixologik, metodik adabiyotlarni oʻrganib tahlil qilish, suhbat, kuzatish, anketa- soʻrovnomalar, ilgʻor oʻqituvchilarning ish tajribalarini oʻrganish, pedagogik tajriba, taqqoslash.Kurs ishining metodologik asoslari. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Talim togʻrisida” gi Qonun, “ Milliy oʻquv dasturi” Boshlangʻich ta’lim konsepsiyasi, metodist psixolog, didakt olimlarning muammo yuzasidan qayd etgan qarashlari, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining ta’lim tarbiyaga oid fikrlari. Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob, beshta paragraf va qilingan xulosalardan iborat.Ishga qoʻyilgan maqsadga erishishi uchun toʻplangan adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi.
I. BOB. BOSHLANĢICH SINF ÒQISH DARSLARIDA "OLTINKUZ"MAVZUSINI ÒRGANISHNI TASHKIL ETISH. 1.1. Òqish darslarida "Oltin kuz"mavzusini òrganishni tashkil etish metodikasi. Boshlang’ich sinflarda fanlararo integratsiya dars smaradorligini sezilarli ta'sir ko'rsatadi, vaqtdan unumli foydalanishga olib keladi, darsni chuqur o’zlashtirishga yordam beradi, bo’sh vaqt orttiriladi. Boshlang’ich ta`limda ona tili, o’qish, tabiat,matematika darslarini integratsiya asosida tashkil qilish mumkin. Masalan, Oltin kuz mavzusini o’tishi uchun mavzu tushuntiriladi, mavzu asosida rasm ham chiziladi. Bu esa bolani mavzuni yaxshi tushunib olishiga yordam beradi, kengroq va chuqurroq tushunishiga imkon ortadi, uzoq vaqt yodda saqlab qolishiga yordam beradi. Bu esa dars samaradorligini oshiradi.Boshlang‘ich maktabda integratsiyani amalga oshiruvchi bo‘g‘in vazifasini o‘qituvchining o‘zi amalga oshiradi. U bolalarga matematika, o‘qish, tabiat haqidagi boshlang‘ich tushunchalarni va yana ko‘pgina narsalarni o‘rgatadi. O‘qituvchi o‘zining kuch va imkoniyatlari darajasida bu ishni amalga oshiradi. Boshlang‘ich sinflarda har bir o‘qituvchining dars berishini, alohida olingan integratsiyaning bir usuli deb hisoblasak ham bo‘ladi. Integratsiyani amalga oshirishning usullari yaxshi yoki yomon bo‘lishi mumkin, muammoning mohiyati shundaki, usullarning biridan yuz o‘girib, ikkinchisidan barcha darajalarida o‘quvchilarning (psixologik va fiziologik) yosh xususiyatlarini hisobga oladigan integratsion choralar tuzishni kiritishidir. Muammoning bunday qo‘yilishi integratsiyaning turli ta'lim pog‘onalarida turli xususiyatlarga ega ekanligini ko‘rsatadi. Boshlang‘ich maktabda integratsiyani birbiriga nisbatan yaqin fanlarni birlashtirish asosida ko‘rish maqsadga muvofiq. Ta'limning keyingi Logotip
I. BOB. BOSHLANĢICH SINF ÒQISH DARSLARIDA "OLTINKUZ"MAVZUSINI ÒRGANISHNI TASHKIL ETISH. 1.1. Òqish darslarida "Oltin kuz"mavzusini òrganishni tashkil etish metodikasi. Boshlang’ich sinflarda fanlararo integratsiya dars smaradorligini sezilarli ta'sir ko'rsatadi, vaqtdan unumli foydalanishga olib keladi, darsni chuqur o’zlashtirishga yordam beradi, bo’sh vaqt orttiriladi. Boshlang’ich ta`limda ona tili, o’qish, tabiat,matematika darslarini integratsiya asosida tashkil qilish mumkin. Masalan, Oltin kuz mavzusini o’tishi uchun mavzu tushuntiriladi, mavzu asosida rasm ham chiziladi. Bu esa bolani mavzuni yaxshi tushunib olishiga yordam beradi, kengroq va chuqurroq tushunishiga imkon ortadi, uzoq vaqt yodda saqlab qolishiga yordam beradi. Bu esa dars samaradorligini oshiradi.Boshlang‘ich maktabda integratsiyani amalga oshiruvchi bo‘g‘in vazifasini o‘qituvchining o‘zi amalga oshiradi. U bolalarga matematika, o‘qish, tabiat haqidagi boshlang‘ich tushunchalarni va yana ko‘pgina narsalarni o‘rgatadi. O‘qituvchi o‘zining kuch va imkoniyatlari darajasida bu ishni amalga oshiradi. Boshlang‘ich sinflarda har bir o‘qituvchining dars berishini, alohida olingan integratsiyaning bir usuli deb hisoblasak ham bo‘ladi. Integratsiyani amalga oshirishning usullari yaxshi yoki yomon bo‘lishi mumkin, muammoning mohiyati shundaki, usullarning biridan yuz o‘girib, ikkinchisidan barcha darajalarida o‘quvchilarning (psixologik va fiziologik) yosh xususiyatlarini hisobga oladigan integratsion choralar tuzishni kiritishidir. Muammoning bunday qo‘yilishi integratsiyaning turli ta'lim pog‘onalarida turli xususiyatlarga ega ekanligini ko‘rsatadi. Boshlang‘ich maktabda integratsiyani birbiriga nisbatan yaqin fanlarni birlashtirish asosida ko‘rish maqsadga muvofiq. Ta'limning keyingi
pog‘onalarida u asosiy fanlarning chegaralarini birlashtirishga harakat qiladi. Boshlang‘ich ta'lim-tarbiyani integratsiyalashda ijobiy va salbiy omillar mavjudligini hisobga olish kerak. Bu omillar integratsiyaning usullarini belgilab beradi. O‘qituvchining ijodkorligi shundaki, ular fan uchun ma'lum, ammo o‘quvchi bilmaydigan tomonlarni, avvalo, o‘zi loyihalaydi va o‘quvchilarini ham shunga undaydi. Modomiki, shunday ekan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida tafakkur o‘stirish uchun modul darslarini tashkil qilish orqali integratsiyani amalga oshirish samarali usul hisoblanadi.Integratsiya go‘yoki bilim berishda zarur emasga o‘xshaydi, biroq u insonning dunyoni kengroq tushunishi uchun bir yo‘l bo‘lib, u orqali o‘quvchilar dunyoqarashi kengayadi: o‘qish darslarini ona tili, odobnoma, shuningdek, rasm, tabiatshunoslik va mehnat fanlari bilan bog‘lab o‘qitish uchun modulli darsning qonuniyatlarini chuqur anglaydi, aloqadorlikni bilib oladi. O‘quvchilarni ijod qilishga o‘rgatish, izlanishga yo‘naltirish, tasavvur, fantaziya hosil qilish, o‘qitishning zamonaviy usullariga kiradi. Darslarda qo’llaniladigan metodlarni o’qish darslarida “Oltin kuz” mavzusini o’rganishda qo’llash.Hozirgi zamonda ta’lim jarayonida o’qitishning metodlari keng qo’llanilmoqda. O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda uni ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan turli- tuman metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi o’sishiga olib keladi. 1-sinf o’quvchisi o’zidagi bo’shliqlarni to’ldirish, so’z san’atini o’zlashtirish maqsadlarini o’z oldiga qo’ya olmaydi. O’qituvchi bu maqsadlarni o’rtaga tashlab, o’quvchilarni maqsad sari yo’naltiradi. Siz nima o’qiyapsiz? O’ylang, nima uchun bu asarni o’qiyapmiz? Bu asarni hozirgi tahlil qilish usuli bilan yaxshi o’zlashtira oldingizmi? Keyinchalik o’quvchi darslar davomida kitobxon bo’lishi uchun nimalar qilishi kerakligini, yaxshi kitob Logotip
pog‘onalarida u asosiy fanlarning chegaralarini birlashtirishga harakat qiladi. Boshlang‘ich ta'lim-tarbiyani integratsiyalashda ijobiy va salbiy omillar mavjudligini hisobga olish kerak. Bu omillar integratsiyaning usullarini belgilab beradi. O‘qituvchining ijodkorligi shundaki, ular fan uchun ma'lum, ammo o‘quvchi bilmaydigan tomonlarni, avvalo, o‘zi loyihalaydi va o‘quvchilarini ham shunga undaydi. Modomiki, shunday ekan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida tafakkur o‘stirish uchun modul darslarini tashkil qilish orqali integratsiyani amalga oshirish samarali usul hisoblanadi.Integratsiya go‘yoki bilim berishda zarur emasga o‘xshaydi, biroq u insonning dunyoni kengroq tushunishi uchun bir yo‘l bo‘lib, u orqali o‘quvchilar dunyoqarashi kengayadi: o‘qish darslarini ona tili, odobnoma, shuningdek, rasm, tabiatshunoslik va mehnat fanlari bilan bog‘lab o‘qitish uchun modulli darsning qonuniyatlarini chuqur anglaydi, aloqadorlikni bilib oladi. O‘quvchilarni ijod qilishga o‘rgatish, izlanishga yo‘naltirish, tasavvur, fantaziya hosil qilish, o‘qitishning zamonaviy usullariga kiradi. Darslarda qo’llaniladigan metodlarni o’qish darslarida “Oltin kuz” mavzusini o’rganishda qo’llash.Hozirgi zamonda ta’lim jarayonida o’qitishning metodlari keng qo’llanilmoqda. O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda uni ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan turli- tuman metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi o’sishiga olib keladi. 1-sinf o’quvchisi o’zidagi bo’shliqlarni to’ldirish, so’z san’atini o’zlashtirish maqsadlarini o’z oldiga qo’ya olmaydi. O’qituvchi bu maqsadlarni o’rtaga tashlab, o’quvchilarni maqsad sari yo’naltiradi. Siz nima o’qiyapsiz? O’ylang, nima uchun bu asarni o’qiyapmiz? Bu asarni hozirgi tahlil qilish usuli bilan yaxshi o’zlashtira oldingizmi? Keyinchalik o’quvchi darslar davomida kitobxon bo’lishi uchun nimalar qilishi kerakligini, yaxshi kitob
kitobxonda turli xil kechinmalarni (qayg’urish,tashvishlanish) yuzaga keltirishini, fikrlashga undashini, o’zining pozitsiyasini tanlash imkonini berishini bilib boradi.Har bir fan o'zining o'ganish ob'ekti va predmetiga ega bo'lganidek, hozirgi kunda boshlang' ich sinflarda o' qish metodikasi adabiy ta' lim metodikasi sifatida ish ko'rishi lozimligi g'oyasi ilgari surilmoqda. Haqiqatan ham, adabiyot o'qitish sistematik kursiga tayyorlovchi predmet sifatida o'qish metodikasi bolalar adabiyoti namunalari asosida o'z maqsad va vazifalarini belgilaydi. Shundan kelib chiqqan holda boshlang'ich sinfda o'qish darslarining o'rganish ob'yekti - o'quvchilarning adabiy ta'limni egallash jarayoni deb belgilanishi maqsadga muvofiqdir. "Adabiy ta'lim" atamasi ozaro bog'liq bo'lgan uch jarayonni o'z ichiga oladi: 1) adabiy-badiiy asarlar bilan aloqa jarayonida shaxs tarbiyasi; 2) o'qitish, ya'ni bolalar adabiyotini maktab fanlaridan biri sifatida o'qitish; 3) shaxsning o'zini rivoj lantirishini shakllantirish. V.V.Golubkov tomonidan ishlab chiqilgan "Nima uchun o'rgatish kerak?" (badiiy asarni o'rgatish maqsadi), "Nimani o'rgatish kerak?" (adabiy ta'limning mazmuni), "Qanday o'rgatish kerak?" (talabalarning - bo'lajak o'qituvchining maqsadi, mazmuni, mos metod va usullar, vositalar), "Nima uchun shunday o'qitish kerak, boshqacha emas?"(tanlangan yo'lning ilmiy asoslanganligi) adabiy ta'lim metodologiyasiga asoslanilgan. Hozirgi kun metodikasida bu masalaga o'quvchi nuqtai nazaridan qaralmoqda. Unga ko'ra o'quvchi tomonidan tan olingan o'quv maqsadi sifatida quyidagilar belgilangan: 1) "Nimani o'rganyapman?" (adabiy ta'limning o'quvchi shaxsi tomonidan qabul qilingan mazmuni); 2) "Qanday o'qiyman?" (bola o'zlashtirishning qaysi usullaridan foydalanishi); 3) "Nega men shu usulda organyapman, boshqa usulda emas?" (o'rganayotgan usullaridan qaysi birining samarali ekanini anglashi) Logotip
kitobxonda turli xil kechinmalarni (qayg’urish,tashvishlanish) yuzaga keltirishini, fikrlashga undashini, o’zining pozitsiyasini tanlash imkonini berishini bilib boradi.Har bir fan o'zining o'ganish ob'ekti va predmetiga ega bo'lganidek, hozirgi kunda boshlang' ich sinflarda o' qish metodikasi adabiy ta' lim metodikasi sifatida ish ko'rishi lozimligi g'oyasi ilgari surilmoqda. Haqiqatan ham, adabiyot o'qitish sistematik kursiga tayyorlovchi predmet sifatida o'qish metodikasi bolalar adabiyoti namunalari asosida o'z maqsad va vazifalarini belgilaydi. Shundan kelib chiqqan holda boshlang'ich sinfda o'qish darslarining o'rganish ob'yekti - o'quvchilarning adabiy ta'limni egallash jarayoni deb belgilanishi maqsadga muvofiqdir. "Adabiy ta'lim" atamasi ozaro bog'liq bo'lgan uch jarayonni o'z ichiga oladi: 1) adabiy-badiiy asarlar bilan aloqa jarayonida shaxs tarbiyasi; 2) o'qitish, ya'ni bolalar adabiyotini maktab fanlaridan biri sifatida o'qitish; 3) shaxsning o'zini rivoj lantirishini shakllantirish. V.V.Golubkov tomonidan ishlab chiqilgan "Nima uchun o'rgatish kerak?" (badiiy asarni o'rgatish maqsadi), "Nimani o'rgatish kerak?" (adabiy ta'limning mazmuni), "Qanday o'rgatish kerak?" (talabalarning - bo'lajak o'qituvchining maqsadi, mazmuni, mos metod va usullar, vositalar), "Nima uchun shunday o'qitish kerak, boshqacha emas?"(tanlangan yo'lning ilmiy asoslanganligi) adabiy ta'lim metodologiyasiga asoslanilgan. Hozirgi kun metodikasida bu masalaga o'quvchi nuqtai nazaridan qaralmoqda. Unga ko'ra o'quvchi tomonidan tan olingan o'quv maqsadi sifatida quyidagilar belgilangan: 1) "Nimani o'rganyapman?" (adabiy ta'limning o'quvchi shaxsi tomonidan qabul qilingan mazmuni); 2) "Qanday o'qiyman?" (bola o'zlashtirishning qaysi usullaridan foydalanishi); 3) "Nega men shu usulda organyapman, boshqa usulda emas?" (o'rganayotgan usullaridan qaysi birining samarali ekanini anglashi)
Metodologiyaning fan sifatida rivojlanishi bir paradigmaning boshqasi bilan bog'liqligiga asoslanib o'qitish ko'zga tashlanadi. Bunda "Nima uchun oqituvchi dars beradi?", "Nima uchun bola o'qiydi?" savollarga javoblar mos tushadi. 1-sinf o'quvchisi o'zidagi bo'shliqlarni to'ldirish, so'z san'atini o'zlashtirish maqsadlarini o'z oldiga qo'ya olmaydi. O'qituvchi bu maqsadlarni o'rtaga tashlab, o'quvchilarni maqsad sari yo'naltiradi. Siz nima o'qiyapsiz? O'ylang, nima uchun bu asarni o'qiyapmiz? Bu asarni hozirgi o'qish va tahlil qilish usulimiz bilan yaxshi o'zlashtira oldingizmi? Keyinchalik o' quvchi darslar davomida kitobxon bo' lish uchun nimalarni bilish kerakligini, yaxshi kitob kitobxonda turli xil kechinmalarni (qayg'urish, tshvishlanish) yuzaga keltirishini, fikrlashga undashini, o'zining pozitsiyasini tanlash imkonini berishini bilib boradi. M.A.Ribnikova metodikaning asosi sifatida 4ta didaktik qoidani keltiradi: 1.Ta’lim o’quvchilarning anglashlariga har tomonlama ta’sir etuvchi xarakterda bo’lishi. 2.O’quvchilar oldilariga qo’yilgan masalani aniq tushunishlari. 3.Metodist yangi murakkab hodisalarni tanish hodisalardek oson ko’rsata olishi mahoratiga ega bo’lishi. 4.Deduksiyani induksiya bilan bog’lashi. Kuz kelishi bilan kunlar asta-sekin soviy boshlaydi. Kunlar qisqarib, tunlar uzaya boradi. Kuz o‘simliklarning qishga tayyorlanish davri hisoblanadi. Kuz kelganini hamma o‘simliklarga qarab ham bilib bo‘lmaydi, chunki ba’zi gulli o‘simliklar kuz oylarida ham gullayveradi. Kuzda juda ko‘p yovvoyi va madaniy o‘simliklarning . mevasi pishib yetiladi. Lekin bular orasida ituzumga o‘xshab mevasining asosiy qismi pi­shib, uchki qismidagi gullari ochilib turadigan yoki g‘o‘zaga o‘xshab pastki shoxlaridagi ko‘saklari yetilib, uchki shox- laridagi gullari ochilib turadigan o‘simliklar ham ko‘p uch- raydi. Kuzda o‘simliklarda sodir bo‘ladigan muhim biologik o‘zgarishlardan biri xazonrezgilikdir. Ba’zi o‘simliklarda xazonrezgilik Logotip
Metodologiyaning fan sifatida rivojlanishi bir paradigmaning boshqasi bilan bog'liqligiga asoslanib o'qitish ko'zga tashlanadi. Bunda "Nima uchun oqituvchi dars beradi?", "Nima uchun bola o'qiydi?" savollarga javoblar mos tushadi. 1-sinf o'quvchisi o'zidagi bo'shliqlarni to'ldirish, so'z san'atini o'zlashtirish maqsadlarini o'z oldiga qo'ya olmaydi. O'qituvchi bu maqsadlarni o'rtaga tashlab, o'quvchilarni maqsad sari yo'naltiradi. Siz nima o'qiyapsiz? O'ylang, nima uchun bu asarni o'qiyapmiz? Bu asarni hozirgi o'qish va tahlil qilish usulimiz bilan yaxshi o'zlashtira oldingizmi? Keyinchalik o' quvchi darslar davomida kitobxon bo' lish uchun nimalarni bilish kerakligini, yaxshi kitob kitobxonda turli xil kechinmalarni (qayg'urish, tshvishlanish) yuzaga keltirishini, fikrlashga undashini, o'zining pozitsiyasini tanlash imkonini berishini bilib boradi. M.A.Ribnikova metodikaning asosi sifatida 4ta didaktik qoidani keltiradi: 1.Ta’lim o’quvchilarning anglashlariga har tomonlama ta’sir etuvchi xarakterda bo’lishi. 2.O’quvchilar oldilariga qo’yilgan masalani aniq tushunishlari. 3.Metodist yangi murakkab hodisalarni tanish hodisalardek oson ko’rsata olishi mahoratiga ega bo’lishi. 4.Deduksiyani induksiya bilan bog’lashi. Kuz kelishi bilan kunlar asta-sekin soviy boshlaydi. Kunlar qisqarib, tunlar uzaya boradi. Kuz o‘simliklarning qishga tayyorlanish davri hisoblanadi. Kuz kelganini hamma o‘simliklarga qarab ham bilib bo‘lmaydi, chunki ba’zi gulli o‘simliklar kuz oylarida ham gullayveradi. Kuzda juda ko‘p yovvoyi va madaniy o‘simliklarning . mevasi pishib yetiladi. Lekin bular orasida ituzumga o‘xshab mevasining asosiy qismi pi­shib, uchki qismidagi gullari ochilib turadigan yoki g‘o‘zaga o‘xshab pastki shoxlaridagi ko‘saklari yetilib, uchki shox- laridagi gullari ochilib turadigan o‘simliklar ham ko‘p uch- raydi. Kuzda o‘simliklarda sodir bo‘ladigan muhim biologik o‘zgarishlardan biri xazonrezgilikdir. Ba’zi o‘simliklarda xazonrezgilik
sovuq tushmasdan oldin boshlanadi. Ayrim daraxt va butalarning barglari kuz kelishi bilan, ayrimlariniki esa birinchi sovuqdan keyin to‘kila boshlaydi. Masalan, jiyda, zarang, bodom, terak, akatsiya, tikan daraxt va aylantning barglari ancha barvaqt to‘kiladi.Xalqimiz bu faslni «oltin kuz» deb ataydi. Buning boisi shundaki, birinchidan, bu davrda juda ko‘p mevalar g‘arq pishadi. Ikkinchidan, ko‘pchilik daraxt va butalarning bargi qizg‘ish, sarg‘ish, qo‘ng‘ir rangga kirib, tabiatga ajoyib man- zara baxsh etadi. Bir qator o‘simliklar (nastarin, atirgul, ligustrum)ning bargi uzoq vaqtgacha yashil rangini saqlaydi. Hatto, qishda ham shamshod va ligustrum kabi o‘simliklarning bargi to‘kilmay turaveradi.Kuzda ko‘pgina daraxt va butalarning yashil bargla­ri rangi to‘kilish oldidan o‘zgaradi. Shu munosabat bilan o‘simliklarning barglari nima uchun rangini o‘zgartiradi? Bun- da o‘simlik hujayralarida qanday o‘zgarishlar sodir bo‘ladi, degan savol tug‘iladi.Kuz kelishi bilan kunlar qisqarib, quyoshdan yerga keladigan yorug‘lik va harorat kamayadi. Yorug‘lik va harorat yetishmasligi tufayli hujayra- larda jiddiy fiziologik jarayonlar sodir bo‘ladi. Natijada barglarga yashil rang beruvchi xloroplastlar yemirilib, xro- moplastlarga aylanadi, hujayralarda esa rang beruvchi moddalar to‘planib, yashil barglar asta-sekin sarg‘ish, sarg‘ish-qizg‘ish, qo‘ng‘ir-qizg‘ish ranglarga kiradi.Kuzda barg to‘kilishi bilan bir qa- torda yozda to‘kilgan urug‘lari namga tegib unib chiqadigan va to‘pbarg hosil qiladigan o‘simliklar ham kam emas. 1.2. "Oltin kuz"mavzusini òrgatishda yangi texnologiyalardan foydalanish. XXI asrni olimlarimiz tomonidan axborot texnologiyalari asri deb tan olinganligi pedagogik va axborot texnologiyalari kun sayin barcha sohalarda rivojlanayotgani, jumladan, ta’lim sohasida ham yangi axborot texnologiyalaridan keng foydalanish an’anaviy o’qitish usullaridan ko’ra samarali va yuqori natijalarga olib kelmoqda. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ko’zda tutilganidek, pedagogik va taxborot texnologoyalari, kompyuterlashtirish va kompyuter tarmoqlari negizida ta’lim Logotip
sovuq tushmasdan oldin boshlanadi. Ayrim daraxt va butalarning barglari kuz kelishi bilan, ayrimlariniki esa birinchi sovuqdan keyin to‘kila boshlaydi. Masalan, jiyda, zarang, bodom, terak, akatsiya, tikan daraxt va aylantning barglari ancha barvaqt to‘kiladi.Xalqimiz bu faslni «oltin kuz» deb ataydi. Buning boisi shundaki, birinchidan, bu davrda juda ko‘p mevalar g‘arq pishadi. Ikkinchidan, ko‘pchilik daraxt va butalarning bargi qizg‘ish, sarg‘ish, qo‘ng‘ir rangga kirib, tabiatga ajoyib man- zara baxsh etadi. Bir qator o‘simliklar (nastarin, atirgul, ligustrum)ning bargi uzoq vaqtgacha yashil rangini saqlaydi. Hatto, qishda ham shamshod va ligustrum kabi o‘simliklarning bargi to‘kilmay turaveradi.Kuzda ko‘pgina daraxt va butalarning yashil bargla­ri rangi to‘kilish oldidan o‘zgaradi. Shu munosabat bilan o‘simliklarning barglari nima uchun rangini o‘zgartiradi? Bun- da o‘simlik hujayralarida qanday o‘zgarishlar sodir bo‘ladi, degan savol tug‘iladi.Kuz kelishi bilan kunlar qisqarib, quyoshdan yerga keladigan yorug‘lik va harorat kamayadi. Yorug‘lik va harorat yetishmasligi tufayli hujayra- larda jiddiy fiziologik jarayonlar sodir bo‘ladi. Natijada barglarga yashil rang beruvchi xloroplastlar yemirilib, xro- moplastlarga aylanadi, hujayralarda esa rang beruvchi moddalar to‘planib, yashil barglar asta-sekin sarg‘ish, sarg‘ish-qizg‘ish, qo‘ng‘ir-qizg‘ish ranglarga kiradi.Kuzda barg to‘kilishi bilan bir qa- torda yozda to‘kilgan urug‘lari namga tegib unib chiqadigan va to‘pbarg hosil qiladigan o‘simliklar ham kam emas. 1.2. "Oltin kuz"mavzusini òrgatishda yangi texnologiyalardan foydalanish. XXI asrni olimlarimiz tomonidan axborot texnologiyalari asri deb tan olinganligi pedagogik va axborot texnologiyalari kun sayin barcha sohalarda rivojlanayotgani, jumladan, ta’lim sohasida ham yangi axborot texnologiyalaridan keng foydalanish an’anaviy o’qitish usullaridan ko’ra samarali va yuqori natijalarga olib kelmoqda. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ko’zda tutilganidek, pedagogik va taxborot texnologoyalari, kompyuterlashtirish va kompyuter tarmoqlari negizida ta’lim
jarayonini yangi axborotlar bilan ta’minlash rivojlanib bormoqda. Shuning uchun ham pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayoniga joriy etish, ta’lim samaradorligini oshirish uchun tinimsiz izlanish bugungi kunning ehtiyojiga aylandi.Barkamol avlodni tarbiyalash – “Ta’lim to’g’risdagi” Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dastiri”da Respublika ta’lim xodimlari zimmasiga o’ta ma’suliyatli vazifalar yuklangan. Bu vazifani amalga oshirish jarayoni boshlang’ich sinf o’quvchilarini o’qishiga yangicha yondashish, o’qituvchilarni o’z kasbiga va tarbiyalanuvchilarga o’ta ma’suliyatli munosabatda bo’lishni taqozo etadi. Bu dastur yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy, ijtimoiy faollikka, siyosiy hamda ijtimoiy hayotda to‘g‘ri yo‘l topa olish mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirish, shuningdek, har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta’lim va kasb-hunar dasturlarini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta o‘zlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, psixologik- pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni jamiyat, davlat va oila oldida o‘z javobgarligini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutgan pedagogik g‘oyani ilgari suradi. Komil insonni voyaga yetkazishda boshlang'ich ta'lim shubhasiz mustahkam poydevor yo'lini o'taydi. Boshlang'ich ta'lim standartida o'quvchilarning o'qish malakalarining sifatlari va ijodiy fikrlay olishlari, o'z-o'zini nazorat qila bilishlari, nutq madaniyatini o'zlashtirishlari, husnixat bilan savodli yozish ko'nikmalarini egallashlari alohida qayd etilgan.Yurtimizda ta'lim mazmuniga alohida e'tibor qaratib, DTS o'quv dasturlarining yangi tahrirdagi variantlari tajriba sinovdan o'tkazilmoqda, pedagogik texnologiyalar asosida o'quv jarayonining samaradorligini oshirish maqsadida pedagogik texnologiyalardan, axborot kommunikatsiya vositalaridan foydalanilmoqda. Boshlang'ich sinfda "o'qish" fani o'quvchilarning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirish, erkin fikrlay olish, o'zgalar fikrini anglash, o'z fikrlarini yozma ravishda ravon bayon Logotip
jarayonini yangi axborotlar bilan ta’minlash rivojlanib bormoqda. Shuning uchun ham pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayoniga joriy etish, ta’lim samaradorligini oshirish uchun tinimsiz izlanish bugungi kunning ehtiyojiga aylandi.Barkamol avlodni tarbiyalash – “Ta’lim to’g’risdagi” Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dastiri”da Respublika ta’lim xodimlari zimmasiga o’ta ma’suliyatli vazifalar yuklangan. Bu vazifani amalga oshirish jarayoni boshlang’ich sinf o’quvchilarini o’qishiga yangicha yondashish, o’qituvchilarni o’z kasbiga va tarbiyalanuvchilarga o’ta ma’suliyatli munosabatda bo’lishni taqozo etadi. Bu dastur yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy, ijtimoiy faollikka, siyosiy hamda ijtimoiy hayotda to‘g‘ri yo‘l topa olish mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirish, shuningdek, har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta’lim va kasb-hunar dasturlarini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta o‘zlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, psixologik- pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni jamiyat, davlat va oila oldida o‘z javobgarligini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutgan pedagogik g‘oyani ilgari suradi. Komil insonni voyaga yetkazishda boshlang'ich ta'lim shubhasiz mustahkam poydevor yo'lini o'taydi. Boshlang'ich ta'lim standartida o'quvchilarning o'qish malakalarining sifatlari va ijodiy fikrlay olishlari, o'z-o'zini nazorat qila bilishlari, nutq madaniyatini o'zlashtirishlari, husnixat bilan savodli yozish ko'nikmalarini egallashlari alohida qayd etilgan.Yurtimizda ta'lim mazmuniga alohida e'tibor qaratib, DTS o'quv dasturlarining yangi tahrirdagi variantlari tajriba sinovdan o'tkazilmoqda, pedagogik texnologiyalar asosida o'quv jarayonining samaradorligini oshirish maqsadida pedagogik texnologiyalardan, axborot kommunikatsiya vositalaridan foydalanilmoqda. Boshlang'ich sinfda "o'qish" fani o'quvchilarning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirish, erkin fikrlay olish, o'zgalar fikrini anglash, o'z fikrlarini yozma ravishda ravon bayon
qila olish, jamiyat a'zolari bilan erkin muloqotda bo'la olish ko'nikmasi va malakalarga xizmat qiladi. Sinfda o'qish darslariga qo'yilgan vazifalar: 1. O'qish malakasini takomillashtirish. O'quvchilarda yaxshilik darajasi sifatlari: to'g'ri, tez, ongli, ifodali o'qish malakalarini shakllantirish. 2. Bolalarda kitobga muhabbat uyg'otish, kitobdan foydalanishga, undan kerakli bilimni olishga o'rgatish, ya'ni kitobni sevuvchi, kitob bilan ishlashni biladigan chuqur fikrlovchi, sermulohaza kitobxonlarni yetishtirish. 3. O'quvchilarda atrof-muhit haqidagi bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, ilmiy dunyoqarash elementlarini shakllantirish. 4. O'quvchilarni axloqiy, estetik jihatdan mehnatga muhabbat ruhida tarbiyalash. 5. O'quvchilar nutqi ( asosan,og'zaki nutqi) ni va tafakkurini o'stirish. 6. Adabiy tasavvur elementlarini shakllantirish. Boshlang'ich sinflarda o'qish darslarining mazmuni: 1. Ta'lim metodlarini to'g'ri tanlash va ulardan o'rinli foydalanish - ta'lim samarasini ta'minlashga yordam beradi. 2. Pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish o'qituvchi va o'quvchi faoliyat doirasini aniq belgilab beradi. 3. O'qitish metodi deganda ta'lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchilarning kutilgan maqsadga erishishga qaratilgan birgalikdagi faoliyati tushuniladi. O'qitish usullari ta'lim jarayonidagi o'qituvchi va o'quvchi faoliyatini qanday bo'lishini, o'qitish jarayonini qanday tashkil etish va olib borish kerakligini belgilab beradi. O'qitish usullari har ikkala faoliyatning: a) o'qituvchi tomonidan o'quvchilarni bilim, ko'nikma va malakalar bilan qurollantirish; b) o'quvchilar tomonidan berilayotgan ilmiy bilim, ko'nikma va malakalarni o'zlashtirish faoliyatida qo'llanadigan yo'llarni o'z ichiga oladi. Logotip
qila olish, jamiyat a'zolari bilan erkin muloqotda bo'la olish ko'nikmasi va malakalarga xizmat qiladi. Sinfda o'qish darslariga qo'yilgan vazifalar: 1. O'qish malakasini takomillashtirish. O'quvchilarda yaxshilik darajasi sifatlari: to'g'ri, tez, ongli, ifodali o'qish malakalarini shakllantirish. 2. Bolalarda kitobga muhabbat uyg'otish, kitobdan foydalanishga, undan kerakli bilimni olishga o'rgatish, ya'ni kitobni sevuvchi, kitob bilan ishlashni biladigan chuqur fikrlovchi, sermulohaza kitobxonlarni yetishtirish. 3. O'quvchilarda atrof-muhit haqidagi bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, ilmiy dunyoqarash elementlarini shakllantirish. 4. O'quvchilarni axloqiy, estetik jihatdan mehnatga muhabbat ruhida tarbiyalash. 5. O'quvchilar nutqi ( asosan,og'zaki nutqi) ni va tafakkurini o'stirish. 6. Adabiy tasavvur elementlarini shakllantirish. Boshlang'ich sinflarda o'qish darslarining mazmuni: 1. Ta'lim metodlarini to'g'ri tanlash va ulardan o'rinli foydalanish - ta'lim samarasini ta'minlashga yordam beradi. 2. Pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish o'qituvchi va o'quvchi faoliyat doirasini aniq belgilab beradi. 3. O'qitish metodi deganda ta'lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchilarning kutilgan maqsadga erishishga qaratilgan birgalikdagi faoliyati tushuniladi. O'qitish usullari ta'lim jarayonidagi o'qituvchi va o'quvchi faoliyatini qanday bo'lishini, o'qitish jarayonini qanday tashkil etish va olib borish kerakligini belgilab beradi. O'qitish usullari har ikkala faoliyatning: a) o'qituvchi tomonidan o'quvchilarni bilim, ko'nikma va malakalar bilan qurollantirish; b) o'quvchilar tomonidan berilayotgan ilmiy bilim, ko'nikma va malakalarni o'zlashtirish faoliyatida qo'llanadigan yo'llarni o'z ichiga oladi.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarini oson o'zlashtirish maqsadida pedagogik texnologiyalarning usul, vosita va shakllarini to'g'ri tanlab, ulardan foydalanish muhim sanaladi. O'qish darslarini tashkil etishda pedagogik texnologiyalarning ko'pgina metodlaridan foydalaniladi. Bola hayotida bog'chadan so'ng maktabning dastlabki davrlari muhim o'rin tutadi. Shu bois, boshlang'ich ta'lim davri ta'lim jarayonidagi eng ma'suliyatli davrdir. Bu paytda bolaning savodi chiqishi bilan birga, uning dunyoqarashi shakllanadi, tafakkur qilish malakasi rivojlanadi. Bu davrda bolaning zehnini o'stirishga qaratilgan har bir mashg'ulot bola aqlining tarkib topishi va rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi. Shuning uchun bu davrda, avvalo, ta'lim jarayonini qiziqarli, ta'sirli qilib tashkil etishga, motiv hosil qilish va uni rivojlantirishga e'tibor qaratish lozim. Chunki, bu muddat bolaning o'yin faoliyatidan aqliy faoliyatga, ya'ni o'quv faoliyatiga o'tganligi bilan harakterlanadi. Bolaning o'quv faoliyatini rivojlantirishda turli o'yinlardan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. Bolalar o'yin orqali o'z bilimlarini mukammallashtiradilar va uni chuqur o'zlashtiradilar. Shu jihatdan qaraganda, ta'lim jarayonida qo'llanadigan didaktik o'yinlarning roli beqiyosdir. Didaktik o'yinlar ta'lim jarayoni samaradorligini oshiradi, ta'lim jarayonida o'quvchilar faolligini, o'qish motivlarini rivojlantiradi. O'qish motivlari ta'lim jarayonini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda ham muhim o'rin tutadi.Boshlang'ich sinf o'quvchilarining pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilgan o'qish darslari jarayonida erkin va mustaqil qobiliyati shakllanadi. Mustaqil fikrlash qobiliyatining shakllanishi natijasida, o'quvchilar atrof olamdagi, jamiyatdagi qonunlarni, shuningdek, asardagi ijobiy va salbiy qahramonlar orqali insoniy fazilatlarni anglash, bilimlarni chuqur o'rganish, keng fikrlash, tegishli qarorlar qabul qilish ko'nikmalari shakllanadi. Pedagogik texnologiyalardan foydalanishda ta'limning mazmunini belgilash, ta'lim-tarbiyaning shakllari va vositalarini tayyorlash, o'quvchilarning bilimlarni keng egallashi va ma'naviy fazilatlarni o'zlashtirishga yo'naltirilgan Logotip
Boshlang'ich sinf o'quvchilarini oson o'zlashtirish maqsadida pedagogik texnologiyalarning usul, vosita va shakllarini to'g'ri tanlab, ulardan foydalanish muhim sanaladi. O'qish darslarini tashkil etishda pedagogik texnologiyalarning ko'pgina metodlaridan foydalaniladi. Bola hayotida bog'chadan so'ng maktabning dastlabki davrlari muhim o'rin tutadi. Shu bois, boshlang'ich ta'lim davri ta'lim jarayonidagi eng ma'suliyatli davrdir. Bu paytda bolaning savodi chiqishi bilan birga, uning dunyoqarashi shakllanadi, tafakkur qilish malakasi rivojlanadi. Bu davrda bolaning zehnini o'stirishga qaratilgan har bir mashg'ulot bola aqlining tarkib topishi va rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi. Shuning uchun bu davrda, avvalo, ta'lim jarayonini qiziqarli, ta'sirli qilib tashkil etishga, motiv hosil qilish va uni rivojlantirishga e'tibor qaratish lozim. Chunki, bu muddat bolaning o'yin faoliyatidan aqliy faoliyatga, ya'ni o'quv faoliyatiga o'tganligi bilan harakterlanadi. Bolaning o'quv faoliyatini rivojlantirishda turli o'yinlardan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. Bolalar o'yin orqali o'z bilimlarini mukammallashtiradilar va uni chuqur o'zlashtiradilar. Shu jihatdan qaraganda, ta'lim jarayonida qo'llanadigan didaktik o'yinlarning roli beqiyosdir. Didaktik o'yinlar ta'lim jarayoni samaradorligini oshiradi, ta'lim jarayonida o'quvchilar faolligini, o'qish motivlarini rivojlantiradi. O'qish motivlari ta'lim jarayonini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda ham muhim o'rin tutadi.Boshlang'ich sinf o'quvchilarining pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilgan o'qish darslari jarayonida erkin va mustaqil qobiliyati shakllanadi. Mustaqil fikrlash qobiliyatining shakllanishi natijasida, o'quvchilar atrof olamdagi, jamiyatdagi qonunlarni, shuningdek, asardagi ijobiy va salbiy qahramonlar orqali insoniy fazilatlarni anglash, bilimlarni chuqur o'rganish, keng fikrlash, tegishli qarorlar qabul qilish ko'nikmalari shakllanadi. Pedagogik texnologiyalardan foydalanishda ta'limning mazmunini belgilash, ta'lim-tarbiyaning shakllari va vositalarini tayyorlash, o'quvchilarning bilimlarni keng egallashi va ma'naviy fazilatlarni o'zlashtirishga yo'naltirilgan
topshiriqlar tizimini ishlab chiqish, ta'limning natijasi va o'zlashtirish darajasini aniqlash, ularni obektiv baholash uchun test vazifalarini tayyorlash kabilar tashkil qiladi.Boshlang'ich sinf o'quvchilarini o'qitishni samarali tashkil etish, pedagogik texnologiyalarning mazmuni, shakl va vositalari, ta'lim berishda pedagogik texnologiyalardan to'g'ri va unumli foydalanish uslublari, kafolatlangan natijaga erishish uchun olib borilayotgan ta'lim sohasidagi yangiliklarni o'rganish, amaliyotda foydalanish ishning amaliy ahamiyatini belgilaydi. Ta'lim jarayoni nihoyatda murakkab jarayon bo'lganligi uchun ta'lim samaradorligi pedagog va o'quvchi faolliligiga, ta'lim vositalarining mavjudligiga, ta'lim jarayonining tashkiliy, ilmiy, metodik mukammalligiga bog'liq. Bumerang texnologiyasi", "Arra" metodi kabi pedagogik texnologiyalardan foydalanish o' qish materiali - badiiy asar ustida amalga oshiriladigan ishlarning aniq maqsadga yo'naltirilishini, o'quv harakatlarining bosqichma-bosqich tashkil etilishini, ta'lim oluvchilarga individual yondashishni, o'quvchilar faoliyatini kuzatish va tezkorlik bilan baholashni ta'minlaydi. "Arra" metodida o'rganilayotgan badiiy matn tarkibiy qismlarga ajratiladi. Bu texnologiya 4-sinfda "O'qish kitobi" darsligiga kiritilgan barcha asarlarni o'rganishga tadbiq etilishi mimkin. Masalan, "Shaxzodaning bolaligi" hikoyasi o'rganiladigan darsda asar dastlab audiodan eshittiriladi. Asar 4 qismga bo'linadi. Sinf o'quvchilari ham 4ta kichik guruhga bo'linadi. Har bir guruhga o'qiydagin qismi belgilab ko'rsatiladi. Har bir guruh uchun bir xil topshiriq beriladi: 1-topshiriq. O‘qigan qismlarining mazmunini toliq gapirib berishga tayyorlanish. (Guruhning har bir o'quvchisi bu topshiriqni bajarishga tayyorlanadi. So'ngra guruhlar qayta tashkil qilinadi. Har bir guruhda old ingi guruhdagi bitta mutaxassis o'quvchi bo'ladi. Ular arra tishlari ketma -ketligida mavzuni - asar mazmuni mantiqiy ketma-ketlikda o'rtoqlariga hikoyalab beradi. 2-topshiriq: Har bir guruh asar yuzasidan berilgan quyidagi savollarga javob beradi: Logotip
topshiriqlar tizimini ishlab chiqish, ta'limning natijasi va o'zlashtirish darajasini aniqlash, ularni obektiv baholash uchun test vazifalarini tayyorlash kabilar tashkil qiladi.Boshlang'ich sinf o'quvchilarini o'qitishni samarali tashkil etish, pedagogik texnologiyalarning mazmuni, shakl va vositalari, ta'lim berishda pedagogik texnologiyalardan to'g'ri va unumli foydalanish uslublari, kafolatlangan natijaga erishish uchun olib borilayotgan ta'lim sohasidagi yangiliklarni o'rganish, amaliyotda foydalanish ishning amaliy ahamiyatini belgilaydi. Ta'lim jarayoni nihoyatda murakkab jarayon bo'lganligi uchun ta'lim samaradorligi pedagog va o'quvchi faolliligiga, ta'lim vositalarining mavjudligiga, ta'lim jarayonining tashkiliy, ilmiy, metodik mukammalligiga bog'liq. Bumerang texnologiyasi", "Arra" metodi kabi pedagogik texnologiyalardan foydalanish o' qish materiali - badiiy asar ustida amalga oshiriladigan ishlarning aniq maqsadga yo'naltirilishini, o'quv harakatlarining bosqichma-bosqich tashkil etilishini, ta'lim oluvchilarga individual yondashishni, o'quvchilar faoliyatini kuzatish va tezkorlik bilan baholashni ta'minlaydi. "Arra" metodida o'rganilayotgan badiiy matn tarkibiy qismlarga ajratiladi. Bu texnologiya 4-sinfda "O'qish kitobi" darsligiga kiritilgan barcha asarlarni o'rganishga tadbiq etilishi mimkin. Masalan, "Shaxzodaning bolaligi" hikoyasi o'rganiladigan darsda asar dastlab audiodan eshittiriladi. Asar 4 qismga bo'linadi. Sinf o'quvchilari ham 4ta kichik guruhga bo'linadi. Har bir guruhga o'qiydagin qismi belgilab ko'rsatiladi. Har bir guruh uchun bir xil topshiriq beriladi: 1-topshiriq. O‘qigan qismlarining mazmunini toliq gapirib berishga tayyorlanish. (Guruhning har bir o'quvchisi bu topshiriqni bajarishga tayyorlanadi. So'ngra guruhlar qayta tashkil qilinadi. Har bir guruhda old ingi guruhdagi bitta mutaxassis o'quvchi bo'ladi. Ular arra tishlari ketma -ketligida mavzuni - asar mazmuni mantiqiy ketma-ketlikda o'rtoqlariga hikoyalab beradi. 2-topshiriq: Har bir guruh asar yuzasidan berilgan quyidagi savollarga javob beradi:
1. Malika Kuzbor Malikka nima uchun o'g'li Jaloliddinni ayamasdan tarbiya qilishni topshirdi? 2. Kuzbor Malikning Jaloloddinga chavandozlik sirlarini o'rgatishining sababini izohlang. 3. Kuzbor Malikning Jaloloddinga o'q otish sirlarini o'rgatishining sababini izohlang. 4. Asar nima uchun to'rt qismga bo'lindi? 3-topshiriq. Asar qahramonlariga baho berish yuzasidan berilgan quyidagi topshiriqlarni bajaradilar va taqdimotga chiqadilar: 1. Malika Oychechak qanday ayol ekan? Unga malika va ona sifatida baho bering. 2. Kuzbor Malik qanday chavadoz va mergan ekan? Malikning malika Oychechakka munosabatida qanday xususiyatlarini payqadingiz? 3. Jaloloddin Kuzbordan nimalarni o rgandi? U qanday shahzoda bo'lib yetishdi? Siz Jaloliddin haqida yana nimalarni bilasiz? II.BOB. ÒQUVCHILARNING KUZGI MAVSUMIY ÒZGARISHLAR HAQIDAGI TASAVVURLARINI KENGAYTIRISHNING ÒZIGA XOS XUSUSIYATLARI. 2.1. Pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda òquvchilarga "Oltin kuz"mavzusiga doir dars ishlanma. Kuzgi bug‘doy, gulxayri, qoqio‘t, jag‘-jag‘, qurttana kabi o‘simliklarning bargi qor tagida qishlab, bahorda yana o‘sishda davom etaveradi. Shunday qilib, kuz kelishi bilan o‘simliklarning mevasi (urug‘i) pishadi va barglari to‘kilib, qishki tinim davriga kiradi.Barg to‘kilishining ahamiyati ko‘pchilikni qiziqtirsa kerak. Bu savolga o‘simlik uchun ham, kundalik turmushda ham barg to‘kilishining Logotip
1. Malika Kuzbor Malikka nima uchun o'g'li Jaloliddinni ayamasdan tarbiya qilishni topshirdi? 2. Kuzbor Malikning Jaloloddinga chavandozlik sirlarini o'rgatishining sababini izohlang. 3. Kuzbor Malikning Jaloloddinga o'q otish sirlarini o'rgatishining sababini izohlang. 4. Asar nima uchun to'rt qismga bo'lindi? 3-topshiriq. Asar qahramonlariga baho berish yuzasidan berilgan quyidagi topshiriqlarni bajaradilar va taqdimotga chiqadilar: 1. Malika Oychechak qanday ayol ekan? Unga malika va ona sifatida baho bering. 2. Kuzbor Malik qanday chavadoz va mergan ekan? Malikning malika Oychechakka munosabatida qanday xususiyatlarini payqadingiz? 3. Jaloloddin Kuzbordan nimalarni o rgandi? U qanday shahzoda bo'lib yetishdi? Siz Jaloliddin haqida yana nimalarni bilasiz? II.BOB. ÒQUVCHILARNING KUZGI MAVSUMIY ÒZGARISHLAR HAQIDAGI TASAVVURLARINI KENGAYTIRISHNING ÒZIGA XOS XUSUSIYATLARI. 2.1. Pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda òquvchilarga "Oltin kuz"mavzusiga doir dars ishlanma. Kuzgi bug‘doy, gulxayri, qoqio‘t, jag‘-jag‘, qurttana kabi o‘simliklarning bargi qor tagida qishlab, bahorda yana o‘sishda davom etaveradi. Shunday qilib, kuz kelishi bilan o‘simliklarning mevasi (urug‘i) pishadi va barglari to‘kilib, qishki tinim davriga kiradi.Barg to‘kilishining ahamiyati ko‘pchilikni qiziqtirsa kerak. Bu savolga o‘simlik uchun ham, kundalik turmushda ham barg to‘kilishining
ahamiyati katta, deb javob berish mum- kin. Birinchidan, to‘kiladigan barglar orqali bir yil davomida o‘simliklarda to‘planib yotgan keraksiz moddalar chiqarib tashlanadi, ikkinchidan, ayniqsa qishda, barglar orqali suvning bug‘lanishi to‘xtaydi. O‘simlik tinim davriga o‘tadi.Xazonrezgilik paytida to‘kiladigan barglardan to‘g‘ri foydalanishni aslo unutmaslik kerak. Ayrim joylarda barglar to‘g‘ri kelgan joyda yoqib yuboriladi. Natijada atrof-muhitni qurum bosib, havoning tarkibi buziladi. Barglardan oqilona foydalanishning eng oson yo‘li chorva mollari uchun ozuqa sifatida (boshqa yem-xashaklarga qo‘shib) berish va yerga ko‘mib (chiritib) o‘g‘it tayyorlashdan iborat.Barglar nima uchun to‘kiladi, degan savol tug‘ilishi tabiiy albatta .Barglar bandining novdaga birikkan joyida po‘kak hosil bo‘ladi. Po‘kakning hosil bo‘lishi barglarning to‘kilishidan darak beradi. Barglarning to‘kilishida suv bug‘lanishining ham ahamiyati katta. Kech kuzda ildiz tuklari sovuq suvni so‘rib ololmaydi, natijada o‘simliklarning yer ustki qismi suv bilan ta’minlanmay qoladi. Barglar suv bug‘latishdan to‘x- taydi. Shunday qilib, xazonrezgilik-barg to‘kishyo‘li bilan o‘simliklar qishga tayyorlanadi.Qishda o‘simliklarda tinim davri boshl anadi, ya’ni oziq moddalar hosil bo‘lishi, hujayradagi shira harakati deyarli to‘xtaydi, nafas olish sekinlashadi. Biroq, O‘zbekistonda kuz va qish mavsumi doimo bir xil kelmaydi. Ayrim yillari kuz iliq kelib, bir yillik va ko‘p yillik o‘tlar o‘sib chiqadi va o‘sishda davom etadi. Yil bo‘yi o‘sib, barglari qishda ham saqlanib qoladigan shamshod, archa, qarag‘ay, qora qarag‘ay singari doim yashil o‘simliklar ham ko‘p uchraydi.Fasllar ruhiyatimizga tasir otkazmasdan qolmaydi. Kuz fasli hayot, borliq, otmish va kelajak haqida oylashga, biroz fikr yuritishga undashi ham sir emas. Kuz yomgiri, quyoshning sovuqqa taslim bolmasdan kulib boqishi, jimjitlik bizni mahzunlik sari etaklaydi. Oylab koring, ob-havoning qovogiga qarab, uch oyni tushkun kayfiyatda otkazmoqchimisiz Hecham-da, biz bunga yol qoymaymiz! Kuz eshik qoqayotgan pallada bizning takliflar bilan tanishib chiqsangiz, bas! Ko'pchilik kuzni yilning Logotip
ahamiyati katta, deb javob berish mum- kin. Birinchidan, to‘kiladigan barglar orqali bir yil davomida o‘simliklarda to‘planib yotgan keraksiz moddalar chiqarib tashlanadi, ikkinchidan, ayniqsa qishda, barglar orqali suvning bug‘lanishi to‘xtaydi. O‘simlik tinim davriga o‘tadi.Xazonrezgilik paytida to‘kiladigan barglardan to‘g‘ri foydalanishni aslo unutmaslik kerak. Ayrim joylarda barglar to‘g‘ri kelgan joyda yoqib yuboriladi. Natijada atrof-muhitni qurum bosib, havoning tarkibi buziladi. Barglardan oqilona foydalanishning eng oson yo‘li chorva mollari uchun ozuqa sifatida (boshqa yem-xashaklarga qo‘shib) berish va yerga ko‘mib (chiritib) o‘g‘it tayyorlashdan iborat.Barglar nima uchun to‘kiladi, degan savol tug‘ilishi tabiiy albatta .Barglar bandining novdaga birikkan joyida po‘kak hosil bo‘ladi. Po‘kakning hosil bo‘lishi barglarning to‘kilishidan darak beradi. Barglarning to‘kilishida suv bug‘lanishining ham ahamiyati katta. Kech kuzda ildiz tuklari sovuq suvni so‘rib ololmaydi, natijada o‘simliklarning yer ustki qismi suv bilan ta’minlanmay qoladi. Barglar suv bug‘latishdan to‘x- taydi. Shunday qilib, xazonrezgilik-barg to‘kishyo‘li bilan o‘simliklar qishga tayyorlanadi.Qishda o‘simliklarda tinim davri boshl anadi, ya’ni oziq moddalar hosil bo‘lishi, hujayradagi shira harakati deyarli to‘xtaydi, nafas olish sekinlashadi. Biroq, O‘zbekistonda kuz va qish mavsumi doimo bir xil kelmaydi. Ayrim yillari kuz iliq kelib, bir yillik va ko‘p yillik o‘tlar o‘sib chiqadi va o‘sishda davom etadi. Yil bo‘yi o‘sib, barglari qishda ham saqlanib qoladigan shamshod, archa, qarag‘ay, qora qarag‘ay singari doim yashil o‘simliklar ham ko‘p uchraydi.Fasllar ruhiyatimizga tasir otkazmasdan qolmaydi. Kuz fasli hayot, borliq, otmish va kelajak haqida oylashga, biroz fikr yuritishga undashi ham sir emas. Kuz yomgiri, quyoshning sovuqqa taslim bolmasdan kulib boqishi, jimjitlik bizni mahzunlik sari etaklaydi. Oylab koring, ob-havoning qovogiga qarab, uch oyni tushkun kayfiyatda otkazmoqchimisiz Hecham-da, biz bunga yol qoymaymiz! Kuz eshik qoqayotgan pallada bizning takliflar bilan tanishib chiqsangiz, bas! Ko'pchilik kuzni yilning
eng romantik davri deb hisoblaydi, barglar sarg’ish va qizil tusga kirib, derazalarga yomg'ir urila boshlaydi. Ammo bu fikrga qo'shilmaydiganlar ham yo'q emas, chunki kuz juda mashaqqatli yig'im-terim davri. Qanday bo'lmasin, yilning bu fasli, boshqalari singari, o'zgacha go'zal.Hamma ham kuz faslini nima ekanligini bilmaydi. Tropik mintaqada yashovchiga "kuz" so'zini tushuntirish qiyin ish bo'lishi mumkin.Yerning janubiy yarim sharida kuz martdan maygacha davom etadi.Taqvim kuzi meteorologik davrga to'g'ri keladi, ammo astronomik kechikish bilan birozdan keyin keladi.Yilning shu davrida ko'chib yuruvchi qushlar qishlash uchun ko'chishni boshlaydilar.Amerika Qo'shma Shtatlari olimlari tomonidan to'plangan statistik ma'lumotlarga ko'ra, kuz oylarida tug'ilganlar yilning boshqa paytlarida tug'ilganlarga qaraganda o'rtacha uzoq umr ko'rishadi.Kuzgi tushkunlik hech qanday fantastika emas. Bu aholining taxminan 5 foiziga ta'sir qiladi."Kuz" so'zi turli xil tillarda hosilni yig'ish so'zlaridan kelib chiqqan.Ko'pincha yo'llar va piyodalar yo'llarini qoplaydigan barglar, ayniqsa yomg'irda nam bo'lsa, muammolarni keltirib chiqaradi. Piyodalar va velosipedchilar unga tez-tez toyib ketishadi va avtoulovchilar ular tufayli tormozlanish masofasi o'n baravar ko'payishi mumkinligini unutmasliklari kerak.Barglar kuz faslida odatda tez sarg'ayadi, ba'zida bir necha kun ichida daraxt rangini butunlay o'zgartirib yuborishi mumkin. Barglarda xlorofill ishlab chiqarish to'xtaydi va u tezda rangini o'zgartiradi.Ekvatorda kuz umuman bo'lmaydi.Kuz oylarida atmosfera bosimining pasayishi odatdagidek emas, ba'zan juda keskin bo’ladi. Bu meteorologik odamlarga jiddiy noqulaylik tug'diradi.Barglar nafaqat kuzda, balki boshqa paytda ham to'kiladi. Ekvatorial va tropik zonalardagi ko'plab o'simlik ham barglarini tashlaydilar. Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, kuzda ko'plab odamlarda qo'rquv sustlashadi.She'riyat va musiqada kuz odatda qayg'u va nostalji bilan bog'lanadi.Kuzda tungi va kunduzgi haroratning pasayishi sababli daraxtlar barglarini to'kishni boshlaydi.Statistika shuni ko'rsatadiki, eng ko'p to'ylar kuz Logotip
eng romantik davri deb hisoblaydi, barglar sarg’ish va qizil tusga kirib, derazalarga yomg'ir urila boshlaydi. Ammo bu fikrga qo'shilmaydiganlar ham yo'q emas, chunki kuz juda mashaqqatli yig'im-terim davri. Qanday bo'lmasin, yilning bu fasli, boshqalari singari, o'zgacha go'zal.Hamma ham kuz faslini nima ekanligini bilmaydi. Tropik mintaqada yashovchiga "kuz" so'zini tushuntirish qiyin ish bo'lishi mumkin.Yerning janubiy yarim sharida kuz martdan maygacha davom etadi.Taqvim kuzi meteorologik davrga to'g'ri keladi, ammo astronomik kechikish bilan birozdan keyin keladi.Yilning shu davrida ko'chib yuruvchi qushlar qishlash uchun ko'chishni boshlaydilar.Amerika Qo'shma Shtatlari olimlari tomonidan to'plangan statistik ma'lumotlarga ko'ra, kuz oylarida tug'ilganlar yilning boshqa paytlarida tug'ilganlarga qaraganda o'rtacha uzoq umr ko'rishadi.Kuzgi tushkunlik hech qanday fantastika emas. Bu aholining taxminan 5 foiziga ta'sir qiladi."Kuz" so'zi turli xil tillarda hosilni yig'ish so'zlaridan kelib chiqqan.Ko'pincha yo'llar va piyodalar yo'llarini qoplaydigan barglar, ayniqsa yomg'irda nam bo'lsa, muammolarni keltirib chiqaradi. Piyodalar va velosipedchilar unga tez-tez toyib ketishadi va avtoulovchilar ular tufayli tormozlanish masofasi o'n baravar ko'payishi mumkinligini unutmasliklari kerak.Barglar kuz faslida odatda tez sarg'ayadi, ba'zida bir necha kun ichida daraxt rangini butunlay o'zgartirib yuborishi mumkin. Barglarda xlorofill ishlab chiqarish to'xtaydi va u tezda rangini o'zgartiradi.Ekvatorda kuz umuman bo'lmaydi.Kuz oylarida atmosfera bosimining pasayishi odatdagidek emas, ba'zan juda keskin bo’ladi. Bu meteorologik odamlarga jiddiy noqulaylik tug'diradi.Barglar nafaqat kuzda, balki boshqa paytda ham to'kiladi. Ekvatorial va tropik zonalardagi ko'plab o'simlik ham barglarini tashlaydilar. Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, kuzda ko'plab odamlarda qo'rquv sustlashadi.She'riyat va musiqada kuz odatda qayg'u va nostalji bilan bog'lanadi.Kuzda tungi va kunduzgi haroratning pasayishi sababli daraxtlar barglarini to'kishni boshlaydi.Statistika shuni ko'rsatadiki, eng ko'p to'ylar kuz
mavsumida bo'lib o’tadi.Rossiyada 18-asrga qadar kuz rasman 23 sentyabrda boshlanib, 25-dekabrgacha davom etgan. Kuz haqida ma'lumot. Ekinlar va qushlarning barglari birinchi qordan oldindan yoyilgan bo'lsa, unda kelgusi yil mo'l-ko'l hosilni kutishingiz mumkin. Agar juda ko'p tog 'kuli tug'ilgan bo'lsa, bu kuzning yomg'irli ob-havo va sovuq suv bilan to'ldirilganligini bildiradi. Quyosh botishi pushti, sarg'ish yoki oltin bo'lsa, ob-havo yaxshi va yoqimli bo'ladi. Yorqin yulduzlar yaxshi ob-havo, zaif yulduzlar - yomg'irli. Ravon kechiksa, kuz juda uzun bo'ladi. Agar bulutlar past bo'lsa, ob-havoga yomon tayyorgarlik ko'rishingiz kerak. Lekin nodir bulutlar havo ochiq, lekin sovuq. Bu odamlar kuzda ob-havo haqida alomatlari, ular ota-bobolarimizni bilishgan. Agar ularni tinglasangiz, ertaga qanday havo kiritish mumkinligini oldindan bilib olishingiz mumkin. Kuz fasliga oid naqllar: Ayamajuz olti kun, Olti oy qishdan qattiq kun. Aqrab kelar hayqirib, Bola-chaqasini chaqirib. Aqrab keldi aqirib, Sovuqlarni chaqirib. Aqrabda jo'xorini sovuq urmasa, Oxiratda ham urmas. Ahman-dahman olti kun, Qahriga olsa qatti kun. Ahman muzi dahmonday bo'lsa ham, qo'rqma, Kuzning muzi ko'zguday bo'lsa ham, qo'rq. Bars yili — boylik, Quyon yili — qahatchilik. Dalv kirdi — davr kirdi. ... Kuzgi qatiq kuyovga bergisiz. Kuzning bir kuni qishning bir oyini boqar. Kun g'amini sahar ye, Yil g'amini bahor ye. Laylak kelmay, yoz bo'lmas, Qirg'iyak chopmay, kuz bo'lmas. Laylak kelsa — yorug' yoz, Turna kelsa — tunuq yoz. Mizon chiqib, aqrab kirsa — qish.G‘ir-g‘ir shamol yeladi, Buni hamma biladi. O‘giradi yelga yuz: – Marhamat! Kel, oltin kuz! Maktab borar qiz-o‘g‘il, Qo‘lda kitob hamda gul. Oltin oqar daladan, Tong yorishgan palladan. Quyosh tushar taftidan, Qo‘rqib qishning aftidan. Sarg‘ayadi ko‘katlar, Barg to‘kadi daraxtlar. Hosil yig‘ib olinar, Qishga zamin solinar. "OLTIN KUZ" mavzusida dars ishlanma. Sana:__________ Mavzu: Oltin kuz. Logotip
mavsumida bo'lib o’tadi.Rossiyada 18-asrga qadar kuz rasman 23 sentyabrda boshlanib, 25-dekabrgacha davom etgan. Kuz haqida ma'lumot. Ekinlar va qushlarning barglari birinchi qordan oldindan yoyilgan bo'lsa, unda kelgusi yil mo'l-ko'l hosilni kutishingiz mumkin. Agar juda ko'p tog 'kuli tug'ilgan bo'lsa, bu kuzning yomg'irli ob-havo va sovuq suv bilan to'ldirilganligini bildiradi. Quyosh botishi pushti, sarg'ish yoki oltin bo'lsa, ob-havo yaxshi va yoqimli bo'ladi. Yorqin yulduzlar yaxshi ob-havo, zaif yulduzlar - yomg'irli. Ravon kechiksa, kuz juda uzun bo'ladi. Agar bulutlar past bo'lsa, ob-havoga yomon tayyorgarlik ko'rishingiz kerak. Lekin nodir bulutlar havo ochiq, lekin sovuq. Bu odamlar kuzda ob-havo haqida alomatlari, ular ota-bobolarimizni bilishgan. Agar ularni tinglasangiz, ertaga qanday havo kiritish mumkinligini oldindan bilib olishingiz mumkin. Kuz fasliga oid naqllar: Ayamajuz olti kun, Olti oy qishdan qattiq kun. Aqrab kelar hayqirib, Bola-chaqasini chaqirib. Aqrab keldi aqirib, Sovuqlarni chaqirib. Aqrabda jo'xorini sovuq urmasa, Oxiratda ham urmas. Ahman-dahman olti kun, Qahriga olsa qatti kun. Ahman muzi dahmonday bo'lsa ham, qo'rqma, Kuzning muzi ko'zguday bo'lsa ham, qo'rq. Bars yili — boylik, Quyon yili — qahatchilik. Dalv kirdi — davr kirdi. ... Kuzgi qatiq kuyovga bergisiz. Kuzning bir kuni qishning bir oyini boqar. Kun g'amini sahar ye, Yil g'amini bahor ye. Laylak kelmay, yoz bo'lmas, Qirg'iyak chopmay, kuz bo'lmas. Laylak kelsa — yorug' yoz, Turna kelsa — tunuq yoz. Mizon chiqib, aqrab kirsa — qish.G‘ir-g‘ir shamol yeladi, Buni hamma biladi. O‘giradi yelga yuz: – Marhamat! Kel, oltin kuz! Maktab borar qiz-o‘g‘il, Qo‘lda kitob hamda gul. Oltin oqar daladan, Tong yorishgan palladan. Quyosh tushar taftidan, Qo‘rqib qishning aftidan. Sarg‘ayadi ko‘katlar, Barg to‘kadi daraxtlar. Hosil yig‘ib olinar, Qishga zamin solinar. "OLTIN KUZ" mavzusida dars ishlanma. Sana:__________ Mavzu: Oltin kuz.
Darsning maqsad va vazifalari. 1.Ta'limiy: O'quvchilaming she'mi ifodali o'qish malakasini rivojlan-tirish, nutq boyligini oshirish. Kuz haqidagi bilimlarini kengaytirish. 2.Tarbiyaviy: O'quvchilami kuzning asosiy belgilarini ajrata bilishga o'rgatish, kuz faslidagi tabiat go'zalligidan zavqlanishga va ushbu go'zallikni qadrlashga o'rgatish. 3.Rivojlantiruvchi: O'quvchilaming mantiqiy fikrlash va hamkorlikda ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish Tayanch kompetentsiyalar: O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi- turli yo‘nalishdagi (ertak, sarguzasht, hikoya va san’atga doir) kitoblarni muntazam o‘qish va o‘rganish;o‘zining xato va kamchiliklarini to‘g‘ri tushunish, o‘zini nazorat qilish va xatolarini tuzatishga harakat qilish; o‘qib-o‘rganib borish orqali bilimini oshirib borish. Badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyasi- matndagi so‘z va gaplarning ma’nolarini tushuna oladi; asar mazmunidan ta’sirlana oladi;o‘rganilgan asarlarning nomi, muallifi, mazmuni va qahramonlarini ajrata oladi; asar qahramonlariga munosabat bildira oladi; o‘qilgan asar mazmuniga doir savol va topshiriqlarga javob bera oladi. O`quv jarayoniga oid kompetensiya- o‘qilgan matnlarning mazmunini tushuna oladi va mavzuga mos maqol va hikmatli so‘zlarni topa oladi; mehnatsevarlik, to‘g‘rilik, hurmat qilish kabi sifatlarga ega bo‘lish; Darsning turi: yangi bilim berish, o’tgan darsni mustahkamlash. Dars metodi: ko’rgazmali savol-javob, aqliy hujum,klasster. Dasrning jihozi: mavzuga oid rasmlar, tarqatmalar. Darsning borishi. Logotip
Darsning maqsad va vazifalari. 1.Ta'limiy: O'quvchilaming she'mi ifodali o'qish malakasini rivojlan-tirish, nutq boyligini oshirish. Kuz haqidagi bilimlarini kengaytirish. 2.Tarbiyaviy: O'quvchilami kuzning asosiy belgilarini ajrata bilishga o'rgatish, kuz faslidagi tabiat go'zalligidan zavqlanishga va ushbu go'zallikni qadrlashga o'rgatish. 3.Rivojlantiruvchi: O'quvchilaming mantiqiy fikrlash va hamkorlikda ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish Tayanch kompetentsiyalar: O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi- turli yo‘nalishdagi (ertak, sarguzasht, hikoya va san’atga doir) kitoblarni muntazam o‘qish va o‘rganish;o‘zining xato va kamchiliklarini to‘g‘ri tushunish, o‘zini nazorat qilish va xatolarini tuzatishga harakat qilish; o‘qib-o‘rganib borish orqali bilimini oshirib borish. Badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyasi- matndagi so‘z va gaplarning ma’nolarini tushuna oladi; asar mazmunidan ta’sirlana oladi;o‘rganilgan asarlarning nomi, muallifi, mazmuni va qahramonlarini ajrata oladi; asar qahramonlariga munosabat bildira oladi; o‘qilgan asar mazmuniga doir savol va topshiriqlarga javob bera oladi. O`quv jarayoniga oid kompetensiya- o‘qilgan matnlarning mazmunini tushuna oladi va mavzuga mos maqol va hikmatli so‘zlarni topa oladi; mehnatsevarlik, to‘g‘rilik, hurmat qilish kabi sifatlarga ega bo‘lish; Darsning turi: yangi bilim berish, o’tgan darsni mustahkamlash. Dars metodi: ko’rgazmali savol-javob, aqliy hujum,klasster. Dasrning jihozi: mavzuga oid rasmlar, tarqatmalar. Darsning borishi.
I. Tashkiliy qism: a) salomlashish b) davomotni aniqlash c) ma’naviyat daqiqasini o’tkazish “Mening oilam”. mavzusida suhbat o’tkazish. d) ingliz tili daqiqasi: argon – fartuk, airplane – samalyot. II. O`tgan mavzuni mustahkamlash: O’tilgan mavzuga oid tarqatmalar yordamida o’quvchilar bilimlarini mustahkamlash va baholash. ─ Orol dengizi haqida nimalarni bilasiz? ─ Nodir orol dengizini qutqarish uchun nima qildi? ─ Orol dengiziga yana qanday yordam berish mumkin? ─ Siz ham suvni iflos qilmaysizmi? Uni tejaysizmi? III. Yangi mavzu bayoni. MUALLIF HAQIDA:Tursunboy Adashboyev 1939 yil 1 yanvarda Qirgʻiziston Respublikasining Oʻsh viloyati, Olabuqa tumanidagi Safed Bulon qishlogʻida tugʻildi. Qishloqdagi 57-oʻrta maktabni bitirgach, Toshkent davlat universitetining jurnalistika fakultetida (1961– 1966), Moskvadagi M. Gorkiy nomidagi Adabiyot institutida (1978–1982) tahsil oldi. “Buni toping, bolalar, aytib bermang, onalar” nomli birinchi sheʼriy toʻplami 1962 yilda chop etildi. Shundan soʻng shoirning “Kamolning Logotip
I. Tashkiliy qism: a) salomlashish b) davomotni aniqlash c) ma’naviyat daqiqasini o’tkazish “Mening oilam”. mavzusida suhbat o’tkazish. d) ingliz tili daqiqasi: argon – fartuk, airplane – samalyot. II. O`tgan mavzuni mustahkamlash: O’tilgan mavzuga oid tarqatmalar yordamida o’quvchilar bilimlarini mustahkamlash va baholash. ─ Orol dengizi haqida nimalarni bilasiz? ─ Nodir orol dengizini qutqarish uchun nima qildi? ─ Orol dengiziga yana qanday yordam berish mumkin? ─ Siz ham suvni iflos qilmaysizmi? Uni tejaysizmi? III. Yangi mavzu bayoni. MUALLIF HAQIDA:Tursunboy Adashboyev 1939 yil 1 yanvarda Qirgʻiziston Respublikasining Oʻsh viloyati, Olabuqa tumanidagi Safed Bulon qishlogʻida tugʻildi. Qishloqdagi 57-oʻrta maktabni bitirgach, Toshkent davlat universitetining jurnalistika fakultetida (1961– 1966), Moskvadagi M. Gorkiy nomidagi Adabiyot institutida (1978–1982) tahsil oldi. “Buni toping, bolalar, aytib bermang, onalar” nomli birinchi sheʼriy toʻplami 1962 yilda chop etildi. Shundan soʻng shoirning “Kamolning
olmasi” (1964), “Biz sayohatchilar” (1966), “Arslonbob sharsharasi” (1969), “Nur daryo” (1975), “Olatogʻ ‒ lolatogʻ” (1978) OLTIN KUZ Tursunboy Adashboyev Yana xazonrezgilik, Bog‘lar rangi siniqdi. Dilda hokim ezgulik, Anhorda suv tiniqdi. Yashil libos daraxtlar Taqdi yana zar baldoq. Qushlarga gap tayinlab, Chagtchagtlaydi zarg‘aldoq. Ufq orti lolagun, Daraxtlardan rang olar. Xayrlashib kuz bugun, Sochar oltin tangalar.( Tursunboy Adashboyev) Lug'at ishi o'tkaziladi. IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. 1. She’r qaysi fasl haqida ekan? 2. Shoir: “Xayrlashib kuz bugun, Sochar oltin tangalar”, – deganda nimani nazarda tutmoqda? 3. Kuz faslida tabiatda qanday o‘zgarishlar bo‘ladi? Maqol: Daraxtni yer ko’kartiradi, odamni el ko’kartiradi. Topishmoq: Olma shoxida olmaxon, Olmani olma, Olmaxon. Qat-qat to‘nli bu polvon, Logotip
olmasi” (1964), “Biz sayohatchilar” (1966), “Arslonbob sharsharasi” (1969), “Nur daryo” (1975), “Olatogʻ ‒ lolatogʻ” (1978) OLTIN KUZ Tursunboy Adashboyev Yana xazonrezgilik, Bog‘lar rangi siniqdi. Dilda hokim ezgulik, Anhorda suv tiniqdi. Yashil libos daraxtlar Taqdi yana zar baldoq. Qushlarga gap tayinlab, Chagtchagtlaydi zarg‘aldoq. Ufq orti lolagun, Daraxtlardan rang olar. Xayrlashib kuz bugun, Sochar oltin tangalar.( Tursunboy Adashboyev) Lug'at ishi o'tkaziladi. IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. 1. She’r qaysi fasl haqida ekan? 2. Shoir: “Xayrlashib kuz bugun, Sochar oltin tangalar”, – deganda nimani nazarda tutmoqda? 3. Kuz faslida tabiatda qanday o‘zgarishlar bo‘ladi? Maqol: Daraxtni yer ko’kartiradi, odamni el ko’kartiradi. Topishmoq: Olma shoxida olmaxon, Olmani olma, Olmaxon. Qat-qat to‘nli bu polvon,
Archib, yig‘ladi Javlon. V. O`quvchilarni rag`batlantirish. Darsni yakunlash.Dars yakunida umumiy ballar e’lon qilinadi va faol, bilimdon o’quvchilar rag’batlantiriladi. VI. Uyga Vazifa. She’rni yod olish. 2.2 . Boshlanģich sinf òquvchilariga òqish darslarida darsga qiziqtiruvchi metodlardan foydalangan holda dars òtish. Boshlang’ich sinf òqish darslarida foydalaniladigan metodlar haqida. Avvalo so'zimiz boshida bugun ta'lim sohasidagi isloxatlarni muhim jixatlari to'g'risida to'xtalishimiz kerak. Ya'ni 2020-2030 yilarga belgilangan Davlat ta'lim sifatini oshirish yuzasidan konseptsiyalarni belgilangani va bu yuzasidan olib borilayotgan keng ko'lamdagi ishlarmiz ham muhim ahamiyatga ega. "Ta'lim to'g'risidagi qonunimiz"da belgilanganidek umumiy o'rta ta'limimizning quyi bosqichi hisoblangan boshlang'ich sinflarda dars o'tishni yangicha tusga kiritish asosiy vazifalarimizdan biridir. Shu singari maqolada asosiy vazifamizni interfaollik nima? Savolini qo'yishda, bu - o'zaro ikki kishi faolligi, ya'ni, bundan o'quv- biluvjarayoni o'zaro suhbat tariqasida dialog shaklida (kompyuter aloqasi) yoki o'qituvchi - o'quvchilarning o‘zaro muloqotlari asosida kechadi. Interfaollik - o'zaro faollik, harakat, ta'sirchanlik, o'quvchi - o'qituvchi, o'quvchi - o'quvchi suhbatlarida sodir bo'ladi. Interfaol metodlarning bosh maqsadi - o'quv jarayoni uchun eng qulay muhit va vaziyat yaratish orqali o'quvchining faol, erkin, ijodiy fikr yuritish, uni ehtiyoj, qiziqishlari, ichki imkoniyatlarini ishga solishga muhit Logotip
Archib, yig‘ladi Javlon. V. O`quvchilarni rag`batlantirish. Darsni yakunlash.Dars yakunida umumiy ballar e’lon qilinadi va faol, bilimdon o’quvchilar rag’batlantiriladi. VI. Uyga Vazifa. She’rni yod olish. 2.2 . Boshlanģich sinf òquvchilariga òqish darslarida darsga qiziqtiruvchi metodlardan foydalangan holda dars òtish. Boshlang’ich sinf òqish darslarida foydalaniladigan metodlar haqida. Avvalo so'zimiz boshida bugun ta'lim sohasidagi isloxatlarni muhim jixatlari to'g'risida to'xtalishimiz kerak. Ya'ni 2020-2030 yilarga belgilangan Davlat ta'lim sifatini oshirish yuzasidan konseptsiyalarni belgilangani va bu yuzasidan olib borilayotgan keng ko'lamdagi ishlarmiz ham muhim ahamiyatga ega. "Ta'lim to'g'risidagi qonunimiz"da belgilanganidek umumiy o'rta ta'limimizning quyi bosqichi hisoblangan boshlang'ich sinflarda dars o'tishni yangicha tusga kiritish asosiy vazifalarimizdan biridir. Shu singari maqolada asosiy vazifamizni interfaollik nima? Savolini qo'yishda, bu - o'zaro ikki kishi faolligi, ya'ni, bundan o'quv- biluvjarayoni o'zaro suhbat tariqasida dialog shaklida (kompyuter aloqasi) yoki o'qituvchi - o'quvchilarning o‘zaro muloqotlari asosida kechadi. Interfaollik - o'zaro faollik, harakat, ta'sirchanlik, o'quvchi - o'qituvchi, o'quvchi - o'quvchi suhbatlarida sodir bo'ladi. Interfaol metodlarning bosh maqsadi - o'quv jarayoni uchun eng qulay muhit va vaziyat yaratish orqali o'quvchining faol, erkin, ijodiy fikr yuritish, uni ehtiyoj, qiziqishlari, ichki imkoniyatlarini ishga solishga muhit
yaratish. Bunday darslar shunday kechadiki, bu jarayonda bironta ham o'quvchi chetda qolmay, eshitgan, o'qigan, ko'rgan bilgan fikr mulohazalarini ochiq oydin bildirish imkoniyatlariga ega bo'ladilar. O'zaro fikr almashish jarayoni hosil bo'ladi. Bolalarda bilim olishga havas, qiziqish ortadi, o'zaro do'stona munosabatlar shakllanadi . Interfaol ta'lim o'z xususiyatiga ko'ra didaktik o'yinlar orqali evristik (fikrlash, izlash, topish) suhbat - dars jarayonini loyihalash orqali muammoli vaziyatni hosil qilish va yechish orqali kreativ - ijodkorlik asosida axborot kommunikatsion texnologiyalar yordamida amalga oshirish metodlarini o'z ichiga oladi . Axborot kommunikatsion texnologiyalar asosida ta'lim o'z navbatida kompyuter dasturlari yordamida o'qitish, masofadan o'qitish, internet tarmoqlari asosida o'qitish, media - ta'lim metodlaridan iborat. Boshlang'ich ta'limda o'quvchilarning yosh hususiyatlari, savodxonlik darajalari, shaxsiy tabiatlariga ko'ra didaktik o'yinlar orqali evristik suhbatlar loyihalashtirish asosidagi metodlar keng qo'llanilmoqda. Agar o'qitish jarayonida har bir o'quvchi o'zining o'zlashtirish imkoniyati darajasida topshiriqlar olib ishlaganida u yuqori sifat va samaradorlikni ta'minlagan bo'lar edi. Bunday holatni faqat tabaqalashtirgan ta'lim orqaligina amalga oshirish mumkin. Endi ta'lim jarayonlarini didaktik o'yinlar orqali amalga oshirish haqida fikr yuritamiz: Interfaol o'yinli metodlar o'quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan. Ular o'quvchi shaxsidagi ijodiy imkoniyatlarini ro'yobga chiqarish va rivojlantirishning amaliy yechimlarini aniqlash va amalga oshirishda katta ahamiyatga ega. Interfaol o'yinlar nazariy, amaliy, jismoniy, rolli, ishchanlik va boshqa yo'nalishdagi turlarga ajratiladi. Ular o'quvchilarda tahlil qilish,hisoblash, o'lchash, yasash, sinash, kuzatish, solishtirish, xulosa chiqarish, mustaqil qaror qabul qilish, guruh yoki mustaqil jamoa tarkibida ishlash,nutq o'stirish, til o'rgatish yangi bilimlar olish faoliyatlarini Logotip
yaratish. Bunday darslar shunday kechadiki, bu jarayonda bironta ham o'quvchi chetda qolmay, eshitgan, o'qigan, ko'rgan bilgan fikr mulohazalarini ochiq oydin bildirish imkoniyatlariga ega bo'ladilar. O'zaro fikr almashish jarayoni hosil bo'ladi. Bolalarda bilim olishga havas, qiziqish ortadi, o'zaro do'stona munosabatlar shakllanadi . Interfaol ta'lim o'z xususiyatiga ko'ra didaktik o'yinlar orqali evristik (fikrlash, izlash, topish) suhbat - dars jarayonini loyihalash orqali muammoli vaziyatni hosil qilish va yechish orqali kreativ - ijodkorlik asosida axborot kommunikatsion texnologiyalar yordamida amalga oshirish metodlarini o'z ichiga oladi . Axborot kommunikatsion texnologiyalar asosida ta'lim o'z navbatida kompyuter dasturlari yordamida o'qitish, masofadan o'qitish, internet tarmoqlari asosida o'qitish, media - ta'lim metodlaridan iborat. Boshlang'ich ta'limda o'quvchilarning yosh hususiyatlari, savodxonlik darajalari, shaxsiy tabiatlariga ko'ra didaktik o'yinlar orqali evristik suhbatlar loyihalashtirish asosidagi metodlar keng qo'llanilmoqda. Agar o'qitish jarayonida har bir o'quvchi o'zining o'zlashtirish imkoniyati darajasida topshiriqlar olib ishlaganida u yuqori sifat va samaradorlikni ta'minlagan bo'lar edi. Bunday holatni faqat tabaqalashtirgan ta'lim orqaligina amalga oshirish mumkin. Endi ta'lim jarayonlarini didaktik o'yinlar orqali amalga oshirish haqida fikr yuritamiz: Interfaol o'yinli metodlar o'quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan. Ular o'quvchi shaxsidagi ijodiy imkoniyatlarini ro'yobga chiqarish va rivojlantirishning amaliy yechimlarini aniqlash va amalga oshirishda katta ahamiyatga ega. Interfaol o'yinlar nazariy, amaliy, jismoniy, rolli, ishchanlik va boshqa yo'nalishdagi turlarga ajratiladi. Ular o'quvchilarda tahlil qilish,hisoblash, o'lchash, yasash, sinash, kuzatish, solishtirish, xulosa chiqarish, mustaqil qaror qabul qilish, guruh yoki mustaqil jamoa tarkibida ishlash,nutq o'stirish, til o'rgatish yangi bilimlar olish faoliyatlarini
rivojlantiradi.Umumiy o'yinlar nazariyasiga ko'ra, mavjud barcha o'yin turlarini tasniflashga ularni funksional, mavzuli, konstruktiv, didaktik , sport va harbiy o'yinlarga ajratiladi.Interfaol o'yin turlarini tanlashda quyidagi mezonlarga rioya qilish yaxshi natijalar beradi. -ishtirokchilarni tarkibi bo'yicha, ya'ni o'g'il bolalar, qiz bolalar yoki arlash guruhlar uchun o'yinlar: -ishtirokchilarning soni bo'yicha -yakka, juftlikda, kichik guruh, kata guruh, sinf jamoasi, sinflararo va ommaviy tarzdagi o'yinlar: - o'yin jarayoni bo'yicha fikrlash, o'ylash, topag'onlik, harakatlarga asoslangan, musobaqa va boshqalarga yo'naltirilgan; -vaqt me'yori bo'yicha -dars, mashg'ulot vaqtining reja bo'yicha ajratilgan qismi, o'yin maqsadiga erishguncha, g'oliblar aniqlanguncha davom etadigan o'yinlar. Bularning bari o'quvchilarga fanlararo bogliqlikni o'rgatish orqali ularda olam tuzilishini ilmiy asoslarini to'liq idrok etish va ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish, ijodiy tafakkurlarini rivojlantirishga xizmat qiladi.Boshlang'ich sinflarning o'qish darslari o'z mohiyati, maqsad va vazifalariga ko'ra ta'lim tizimida alohida o'rin tutadi. Negaki uning zaminida savodxonlik va axloqiy-ta'limiy tarbiya asoslari turadi. Shuning uchun ham boshqa predmetlar ta'limini o'qish ta'limisiz tasavvur qilib bo'lmaydi.Umuman olganda, o'qish darslari oldiga qo'yiladigan didaktik vazifalar quyidagilardan iborat: 1.O'quvchilarda yaxshi o'qish sifatlari: to'g'ri, tez, ongli, ifodali o'qishlarini shakllantirish. 2.O'quvchilarni kitobdan foydalanishga, undan kerakli bilimlarni olishgao'rgatish, kitobga muhabbat uyg'otish; ularni oddiy kitobxondan chuqur mulohaza yiirituvchi, ijodkor kitobxon darajasiga ko'tarish. 3.O'quvchilarning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirish va boyitish hamda ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish. Logotip
rivojlantiradi.Umumiy o'yinlar nazariyasiga ko'ra, mavjud barcha o'yin turlarini tasniflashga ularni funksional, mavzuli, konstruktiv, didaktik , sport va harbiy o'yinlarga ajratiladi.Interfaol o'yin turlarini tanlashda quyidagi mezonlarga rioya qilish yaxshi natijalar beradi. -ishtirokchilarni tarkibi bo'yicha, ya'ni o'g'il bolalar, qiz bolalar yoki arlash guruhlar uchun o'yinlar: -ishtirokchilarning soni bo'yicha -yakka, juftlikda, kichik guruh, kata guruh, sinf jamoasi, sinflararo va ommaviy tarzdagi o'yinlar: - o'yin jarayoni bo'yicha fikrlash, o'ylash, topag'onlik, harakatlarga asoslangan, musobaqa va boshqalarga yo'naltirilgan; -vaqt me'yori bo'yicha -dars, mashg'ulot vaqtining reja bo'yicha ajratilgan qismi, o'yin maqsadiga erishguncha, g'oliblar aniqlanguncha davom etadigan o'yinlar. Bularning bari o'quvchilarga fanlararo bogliqlikni o'rgatish orqali ularda olam tuzilishini ilmiy asoslarini to'liq idrok etish va ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish, ijodiy tafakkurlarini rivojlantirishga xizmat qiladi.Boshlang'ich sinflarning o'qish darslari o'z mohiyati, maqsad va vazifalariga ko'ra ta'lim tizimida alohida o'rin tutadi. Negaki uning zaminida savodxonlik va axloqiy-ta'limiy tarbiya asoslari turadi. Shuning uchun ham boshqa predmetlar ta'limini o'qish ta'limisiz tasavvur qilib bo'lmaydi.Umuman olganda, o'qish darslari oldiga qo'yiladigan didaktik vazifalar quyidagilardan iborat: 1.O'quvchilarda yaxshi o'qish sifatlari: to'g'ri, tez, ongli, ifodali o'qishlarini shakllantirish. 2.O'quvchilarni kitobdan foydalanishga, undan kerakli bilimlarni olishgao'rgatish, kitobga muhabbat uyg'otish; ularni oddiy kitobxondan chuqur mulohaza yiirituvchi, ijodkor kitobxon darajasiga ko'tarish. 3.O'quvchilarning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirish va boyitish hamda ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish.
4.O'quvchilarni axloqiy, estetik jihatdan yetuk va mehnatga mu habbat ruhida tarbiyalash. 5.O'quvchilarning bog'lanishli nutqini va adabiy-estetik tafak-kurini o'stirish. 6.O'quvchilarning xayolot olamini boyitish. 7.Elementar adabiy tasavvurlarini shakllantirish. O'qish darslarida qo'llaniladigan metodlar: Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi"da ta'lim berishning ilg'or pedagogik texnologiyalarini, zamonaviy o'quv-uslubiy majmualarini yaratish kabilar umumiy o'rta ta'limning asosiy vazifalaridan biri sifatida ta'kidlangan. Ilg'or pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish o'qituvchi va o'quvchi faoliyati doirasini aniq belgilab beradi. O'qish darslarining samaradorligi ko'p jihatdan ta'lim metodlarining to'g'ri tanlanishiga bog'Iiq. Ularda ko'proq to'g'ri talaffuz, qiroat bilan o'qish, ifodali o'qish nazarda tutilgan.Hozir maktablarda o'qish izohli o'qish metodi asosida olib borilayotgan ekan, quyidagicha savol tug'iladi: Izohli o'qish nima? Izohli o'qishga XIX asrning 60—70-yillarida rus pedagogi K. D. Ushinskiy asos solgan, u o'qishda o'quvchilarni ,,ongli, tushunib, o'ylab o'qishga" o'rgatishni alohida ta'kidlaydi va uni "Izohli o'qish" deb nomlaydi. Izohli o'qish metodiga K. D. Ushinskiy ishining davomchilari yangiliklar kiritdilar. Korf va Vaxterev izohli o'qish o'quvchilarga real bilim berish vositasi desa, Vodovozov va Bunakov o'quvchilarga o'qish jarayonida bilim badiiy asar tahlili va asarning tarbiyaviy xarakteri bilan bog'liq holda beriladi, degan fikrni ilgari suradilar. Izohli o'qish: quyidagi tamoyillarga toliq amal qilingandagina muvaffaqiyatli bo'ladi: l.O'qishni hayot bilan bog'liq holda tashkil etish. 2.O'qishning ongli va ta'sirchan bolishi uchun o'quvchilarning hayotiy tajribalariga, taassurotlariga asoslanish. Logotip
4.O'quvchilarni axloqiy, estetik jihatdan yetuk va mehnatga mu habbat ruhida tarbiyalash. 5.O'quvchilarning bog'lanishli nutqini va adabiy-estetik tafak-kurini o'stirish. 6.O'quvchilarning xayolot olamini boyitish. 7.Elementar adabiy tasavvurlarini shakllantirish. O'qish darslarida qo'llaniladigan metodlar: Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi"da ta'lim berishning ilg'or pedagogik texnologiyalarini, zamonaviy o'quv-uslubiy majmualarini yaratish kabilar umumiy o'rta ta'limning asosiy vazifalaridan biri sifatida ta'kidlangan. Ilg'or pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish o'qituvchi va o'quvchi faoliyati doirasini aniq belgilab beradi. O'qish darslarining samaradorligi ko'p jihatdan ta'lim metodlarining to'g'ri tanlanishiga bog'Iiq. Ularda ko'proq to'g'ri talaffuz, qiroat bilan o'qish, ifodali o'qish nazarda tutilgan.Hozir maktablarda o'qish izohli o'qish metodi asosida olib borilayotgan ekan, quyidagicha savol tug'iladi: Izohli o'qish nima? Izohli o'qishga XIX asrning 60—70-yillarida rus pedagogi K. D. Ushinskiy asos solgan, u o'qishda o'quvchilarni ,,ongli, tushunib, o'ylab o'qishga" o'rgatishni alohida ta'kidlaydi va uni "Izohli o'qish" deb nomlaydi. Izohli o'qish metodiga K. D. Ushinskiy ishining davomchilari yangiliklar kiritdilar. Korf va Vaxterev izohli o'qish o'quvchilarga real bilim berish vositasi desa, Vodovozov va Bunakov o'quvchilarga o'qish jarayonida bilim badiiy asar tahlili va asarning tarbiyaviy xarakteri bilan bog'liq holda beriladi, degan fikrni ilgari suradilar. Izohli o'qish: quyidagi tamoyillarga toliq amal qilingandagina muvaffaqiyatli bo'ladi: l.O'qishni hayot bilan bog'liq holda tashkil etish. 2.O'qishning ongli va ta'sirchan bolishi uchun o'quvchilarning hayotiy tajribalariga, taassurotlariga asoslanish.