Sud xarajatlari to'g'risidagi qonunchilik va amaliyot
Sud xarajatlari tavsifi va hisoblash tartibi
Fuqarolik ishlarida sud xarajatlarining ahamiyati
REJA:
Sud harajatlari - (OʻzRda) ishlarni
sudda
koʻrish
bilan
bogʻliq
protsessual
chiqimlar. Fuqarolik, xoʻjalik va maʼmuriy
ishlari boʻyicha Sud harajatlariga davlat boji,
tomonlar, guvoh va ekspertlarning sudga
kelishi uchun yoʻlkira, ekspert mutaxassis va
tarjimonga toʻlanadigan xizmat haqi, ishga
taalluqli
biror
joyni
koʻzdan
kechirish,
boshqa
harakatlarni
bajarish
uchun
qilinadigan sarf va sudning hal qiluv qarorini
ijro etish bilan bogʻliq chiqimlar kiradi.
Daʼvogar
daʼvo
summasining
miqdoriga
qarab boj toʻlaydi.
Sud xarajatlari
Ishni ko‘rish bilan
bog’liq chiqimlar
Davlat boji
1)
pul
undirish
to'g'risidagi
da'volar
bo'yicha
undiriladigan summaga qarab;
2) mol-mulkni talab qilib olish to’g'risidagi da'volar
bo’yicha talab qilinayotgan mol-mulkning qiymatiga qarab;
3)
bir
nechta
mustaqil
talabdan
iborat
da’volar
bo’yicha barcha talablarning umumiy summasiga qarab;
4) aliment undirish to'g'risidagi da'volar bo'yicha bir
yillik to’lovlarning yig'indisiga qarab va boshqa.
Da'voning bahosi quyidagicha belgilanadi:
Ishni ko'rish bilan bog'liq bo'lgan chiqimlar:
1) guvohlarga, ekspertlarga, mutaxassislarga, tarjimonlarga
to'lanishi lozim bo'lgan summalar;
2) joyida ko'zdan kechirish bilan bog'liq bo'lgan xarajatlar;
3) javobgarni qidirish uchun qilingan xarajatlar;
4) sud xabarnomalarini va sud hujjatlarini yuborish bilan
bog'liq pochta xarajatlari;
5) sud inajlisini videokonferensaloqa rejimida o'tkazish
bilan bog'liq xarajatlar;
6) sud tomonidan tan olingan boshga zarur xarajatlar.
Sud xarajatlari fuqarolik protsessual huquqida muhim rol o'ynaydi va
sud jarayonida yuzaga keladigan moliyaviy majburiyatlarni ifodalaydi.
Ular quyidagilarni o'z ichiga oladi:
-Advokat
xizmatlari:
Mijozga
yuridik
yordam
ko'rsatish
uchun
to'lanadigan haq.
-Sud yig'imlari: Sudga murojaat qilganlik uchun to'lanadigan rasmiy
to'lovlar.
-Ekspertiza
xarajatlari:
Mutaxassislarning
fikrini
olish
uchun
sarflanadigan xarajatlar.
Sud xarajatlarining ahamiyati quyidagilardan iborat:
1.Adolatli
sud
jarayonini
ta'minlash:
Sud
xarajatlari
qonuniy
jarayonlarni moliyaviy jihatdan qo'llab-quvvatlaydi.
2.Tomonlar o'rtasidagi munosabatlar: Ular sudga murojaat qilish
qaroriga ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu esa fuqarolik ishlari bo'yicha
kelishuvlarga olib keladi.
Sud xarajatlarini to'liq tushunish, fuqarolik protsessual huquqida
muhim ahamiyatga ega, chunki ular sud jarayonining samaradorligini
belgilaydi.
Sud xarajatlari: Ta'rifi
va ahamiyati
Sud xarajatlari va qonunchilik
Fuqarolik protsessual huquqida sud xarajatlari qonunchilikda
aniq tartibda belgilangan bo'lib, bu xarajatlar sud jarayonining
muhim qismidir. Ular sud ishlarini amalga oshirishda zarur
bo'lgan xarajatlarni o'z ichiga oladi va ularning qonuniy
asoslari
O'zbekiston
Respublikasi
Fuqarolik
protsessual
kodeksida aks etgan. Masalan, O'zbekiston Respublikasi Oliy
sudining 2020-yildagi qarorida sud xarajatlarini to'lash tartibi
to'g'risida
misol
keltirilgan
bo'lib,
unda
sud
xarajatlari
to'lovchilarning majburiyatlari aniq belgilangan. Shuningdek,
sud xarajatlari to'g'risidagi qonuniy asoslar, sud xarajatlarini
qoplash va ularga oid qarorlar, shuningdek, sud xarajatlarini
belgilashda
ko'rsatilgan
mezonlar
keltirilishi
mumkin.
Amaldagi qonunchilik sud xarajatlarini nazorat qilish va ularni
belgilashda
shaffoflikni
ta'minlashga
qaratilgan,
bu
esa
fuqarolarning huquqlarini himoya qilishga yordam beradi.`
Sud xarajatlarini hisoblashda ishning
murakkabligi muhim omildir. Murakkab ishlar
ko'proq vaqt va resurslarni talab qiladi, bu
xarajatlarni oshiradi. Masalan, murakkab sud
jarayonlari uchun xarajatlar oddiy ishlar bilan
solishtirganda yuqori bo'ladi. Ushbu usulni qo'llagan
holda, ishning murakkabligi asosida xarajatlarni
aniqlash mumkin.
Resurslar, masalan, hujjatlar, guvohlar va
ekspertlar, sud xarajatlarini hisoblashda e'tiborga
olinishi kerak. Har bir resursning o'ziga xos
xarajatlari mavjud bo'lib, bu umumiy xarajatlarni
belgilashga ta'sir qiladi. Masalan, ekspertlarni jalb
qilish xarajatlarni oshirishi mumkin.
Har bir usulning afzalliklari va
kamchiliklarini tahlil qilish zarur. Murakkablikni
hisobga olish usuli aniq natijalar beradi, ammo
vaqtni hisoblash usuli xarajatlarni tezda belgilash
imkonini beradi. Resurslar bilan bog'liq usul esa
ma'lumotlarni to'plashda muhimdir, lekin bu
xarajatlarni oshirishi mumkin
Vaqt hisoblash usuli ham muhim ahamiyatga
ega. Sud jarayonining davomiyligi xarajatlarni
belgilashda katta rol o'ynaydi. Uzoq davom etadigan
ishlar uchun xarajatlar ko'proq bo'lishi mumkin.
Sud majlislarining soni va davomiyligi xarajatlarni
oshiradi, shuning uchun vaqtni hisoblash usuli aniq
xarajatlarni aniqlashda yordam beradi.
Ishning murakkabligi
Vaqt
Resurslar
Afzalliklar va kamchiliklar
Sud xarajatlari bo'yicha qonunchilikning asosiy tamoyillari:
-
Adolat:
sud
xarajatlari
har
bir
tomon
uchun
adolatli
va
teng
taqsimlanishi zarur.
- Shaffoflik: xarajatlar to'g'risida ma'lumotlar ochiq va tushunarli bo'lishi
lozim.
-
Xalqaro
standartlar:
sud
xarajatlarini
tartibga
solishda
xalqaro
tajribalar inobatga olinadi.
O'zbekiston Respublikasi qonunlarida sud xarajatlariga oid muhim
bandlar:
- Sud xarajatlarini belgilash va qaytarish tartibi.
- Fuqarolarning huquqlari va manfaatlarini himoya qilish.
Xalqaro standartlar:
- Xalqaro sud amaliyotida sud xarajatlarini belgilash bo'yicha tavsiyalar.
Qonunchilikdagi o'zgarishlar va yangiliklar:
- So'nggi o'zgarishlar sud xarajatlarining samaradorligini oshirishga
qaratilgan.
- Fuqarolar uchun sud xarajatlarini tushunarli va adolatli qilib belgilashga
qaratilgan yangiliklar.
Sud xarajatlari to'g'risidagi
qonunchilik
