Ayrim turdagi (ekstraordinar) bitimlarni huquqiy tartibga solish Adabiyotlar: • Корпоративное право: учебник / Е.Г. Афанасьева, В.Ю. Бакшинскас, Е.П. Губин и др.; отв. ред. И.С. Шиткина. 2-е изд., перераб. и доп. М: КНОРУС, 2015. С. 451-547 • Paul L. Davies, Sarah Worthington. Gower’s Principles of Modern Company Law 10th ed (eBook). Sweet & Maxwell Ltd. 2016. • R. Romano. Foundations of Corporate Law. New York: Oxford Univ. Press, 1993. • Carsten Gerner-Beuerle, Michael Anderson Schillig. Comparative Company Law. OUP Oxford. 2019. Normativ huquqiy hujjatlar • Oʻzbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi • “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqilarini himoya qilish toʻgʻrisida”gi Qonun • “Masʼuliyati cheklangan jamiyat va qoʻshimcha masʼuliyatli jamiyatlar toʻgʻrisida”gi Qonun Extraordinar bitimlar Manfaatdorlik mavjud bo’lgan bitimlar Yirik bitimlar; Afillangan shaxslar bilan tuziladigan bitimlar Yirik bitim Balans qiymati yoki olish qiymati bitim tuzish toʻgʻrisida qaror qabul qilinayotgan sanada jamiyat sof aktivlari miqdorining oʻn besh foizidan ellik foizigachasini tashkil etuvchi mol-mulk xususida yirik bitim tuzish toʻgʻrisidagi qaror jamiyat kuzatuv kengashining aʼzolari tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi, bunda kuzatuv kengashidan chiqib ketgan aʼzolarning ovozi inobatga olinmaydi. Institutning maqsadi Yirik bitimlar institutining maqsadi – tadbirkorlik subyekti va uning ishtirokchilarini kam baholangan narxda kompaniyaning yirik aktivlarini sotishdan himoya qilish yoki ularni oshirilgan narxda sotib olishning oldini olishdan iborat. Yirik bitimlar predmeti Yirik bitimlar kompaniya tomonidan oddiy xoʻjalik faoliyatida tuziladigan bitimlar emas. Yirik bitim predmeti bevosita yoki bilvosita kompaniya tomonidan mulkni sotib olish, begonalashtirish yoki mumkin boʻlgan begonalashtirish bilan bogʻliq munosabatlardir. Boshqacha qilib aytganda, yirik bitimning predmeti mulkdir. Bunday holda, narsalar nafaqat mulk toifasiga, balki mulkiy huquqlarga ham kiradi. Yirik bitim tushunchasi Oxirgi hisobot ma’lumotlariga ko’ra jamiyat mol-mulki qiymatining yigirma besh foizidan (Ajda 15 foizidan) ortiq qiymatga ega bo‘lgan mol-mulkni sotish yoki sotib olish hamda mulkni begonalashtirish ehtimoli mavjud bo’lgan bitimlar (kafil, garov, qarz, kredit). Masalan: Jamiyat binosi; Jamiyatga tegishli uskunalar, texnikalar Odatdagi xo’jalik faoliyati bilan bog’liq bo’lmagan bitimlar; Yirik bitimni maʼqullash Kompaniyaning sof aktivlarining 15 dan 50% gacha boʻlgan narxda tuziladi: qaror Kuzatuv Kengashining isteʼfodagi aʼzolari ovozlarini hisobga olmagan holda kompaniya kuzatuv Kengashi aʼzolari tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi. Kompaniyaning sof aktivlarining 50%+ ortiq narxdagi bitimlar aksiyadorlarning umumiy yigʻilishi tomonidan qabul qilinadi (aksiyadorlar umumiy yigʻilishi tomonidan aksiyadorlar ovozining toʻrtdan uch qismi tomonidan) Yirik bitimning bozor qiymati Mulkning ochiq bozordagi qiymati; Oqilona va ixtiyoriy ravishda harakat qiladigan raqobat sharoitidagi qiymati; AJda baholovchi tashkilot tomonidan aniqlanishi lozim. Kuzatuv kengashining vakolatlari Manfaatdorlik mavjud bo’lgan bitimlarning umumiy qiymati jamiyat mol-mulkining 5 foizidan ortiq bo’lmaydigan summalardagi bitimlarni bir ovozdan tasdiqlash Jamiyat jami mol-mulking 50 fozigacha bo’lgan yirik bitimlarni bir ovozdan tasdiqlash Buyuk Britaniya tajribasi Umumiy mulkning 10 foizidan oshmasligi, biroq mulkning qiymati £5,000 dan past bo’lmasligi kerak; Yoki Mulkning umumiy qiymati £ 100,000 dan oshmasligi kerak; Direktor jamiyatning afillangan shaxslari haqidagi ma’lumotlarni taqdim qilishi shart. Huquqqa zid tuzilgan yirik bitimlar • Qonunda nazarda tutilgan talablarni buzgan holda tuzilgan yirik bitim kompaniya yoki uning ishtirokchisi (aksiyadori) talabiga binoan haqiqiy emas deb topilishi mumkin. • Tadbirkorlik subektlarining ularni tuzish tartibi boʻyicha belgilangan talablarni buzgan holda amalga oshiriladigan yirik bitimlari nizolidir. Manfaatdor shaxslar bilan tuzilgan bitimlar Institutning maqsadi Manfaatdor tomonlar bilan tuzilgan bitimlar institutining maqsadi – kompaniya va uning ishtirokchilarini himoya qilishdir. Jamiyat tomonidan mulkni begonalashtirish yoki sotib olish, manfaatlar toʻqnashuvi sifatida belgilangan vaziyatda noqulay shartlarda xizmat koʻrsatish (ishlab chiqarish) va boshqa bitimlar. Manfaatdorlik tushunchasining mohiyati Direktor yoki jamiyatda muhim boshqaruvga ega bo’lgan shaxslarning manfaatini cheklash; Ozchilik huquqlarini himoya qilish; Umumiy yig’ilish vakolatlarini kengaytirish; Jamiyat boshqaruv organlarining javobgarligini oshirish. Jamiyatning bitim tuzishdan manfaatdorligi Direktor; Kuzatuv kengashi; Afillangan shaxs; Ularning yaqin qarindoshlari; Manfaatdo r shaxs Bitim ta’rafi hisoblansalar; Yuridik shaxslarda 20 foizdan ortiq ulushga egalik qilsalar; Uchinchi shaxslarning manfaatini ifodalasalar; Boshqa jamiyatning direktori bo’lsalar. Manfaatdor shaxslar bilan tuzilgan bitimlar Quyidagilar jamiyatning affillangan shaxslari deb eʼtirof etiladi: 1) ushbu jamiyatning yigirma foiz va undan ortiq foiz aksiyalariga egalik qiluvchi yuridik shaxs; 2) ushbu jamiyatning yigirma foiz va undan ortiq foiz aksiyalariga yaqin qarindoshlari bilan birgalikda egalik qiluvchi jismoniy shaxs; 3) ushbu jamiyat kuzatuv kengashining aʼzosi, jamiyat direktorining yoxud jamiyat boshqaruvi aʼzosining vakolatlarini amalga oshirayotgan shaxs; 4) ushbu jamiyat qaysi yuridik shaxs ustav fondining (ustav kapitalining) yigirma foizi va undan ortiq foiziga egalik qilsa, oʻsha yuridik shaxs; 5) ushbu jamiyatning shoʻba xoʻjalik jamiyati boʻlgan yoki ushbu jamiyat qaysi jamiyatning shoʻba xoʻjalik jamiyati boʻlsa, oʻsha jamiyatning shoʻba xoʻjalik jamiyati boʻlgan yuridik shaxs; 6) ushbu jamiyat ustav fondining (ustav kapitalining) yigirma foizi va undan ortiq foiziga egalik qiluvchi ayni bir shaxs qaysi yuridik shaxs ustav fondining (ustav kapitalining) yigirma foizi va undan ortiq foiziga egalik qilsa, oʻsha yuridik shaxs;