BOSHLANG`ICH MAKTABDA PEDAGOGIK JARAYONNING ZAMONAVIY TENDENSIYALARI, TEXNOLOGIYALAR

Yuklangan vaqt

2025-01-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

21

Faytl hajmi

35,6 KB


BOSHLANG`ICH MAKTABDA PEDAGOGIK JARAYONNING ZAMONAVIY TENDENSIYALARI VA TEXNOLOGIYALARI. (O‘quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil eishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish) Reja: 1. Tarbiyaviy jarayonni va tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishga zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida yondashuv. 2. Tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar. 3. Pеdagоgik faоliyat va uning o‘ziga xos xususiyatlari. 4. Pеdagоgik fikr tarixi va maktab amaliyotida o‘qituvchi mahоrati masalalari. Tayanch so‘z va iboralar: tarbiyaviy tadbirlar, pedagogik texnologiya, shaxs, aniq maqsadga qaratilgan jarayon,davlat va jamiyat, ta’lim, zamonaviy texnologiya, tarbiya, kadrlar tayyorlash tizimi. 1. Tarbiyaviy jarayonni va tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishga zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida yondashuv Tarbiya jarayoni o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Uning muhim xususiyati aniq maqsadga yo‘naltirilganligidir. Zamonaviy talqinda tarbiya jarayoni o‘qituvchi va o‘quvchi (tarbiyachi va tarbiyalanuvchi)lar o‘rtasida tashkil etiluvchi hamda aniq maqsadga yo‘naltirilgan samarali hamkorlik jarayoni demakdir. Zero, tarbiya jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilarning faoliyalari tashkil etiladi, boshqariladi va nazorat qilinadi. Tarbiya jarayoni ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, ular tarbiya mohiyatini yoritishga xizmat qiluvchi ichki va tashqi (subyektiv va obyektiv) omillar asosida tashkil etiladi. Subyektiv omillar shaxsning ichki ehtiyojlari, qiziqishlari, hayotiy BOSHLANG`ICH MAKTABDA PEDAGOGIK JARAYONNING ZAMONAVIY TENDENSIYALARI VA TEXNOLOGIYALARI. (O‘quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil eishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish) Reja: 1. Tarbiyaviy jarayonni va tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishga zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida yondashuv. 2. Tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar. 3. Pеdagоgik faоliyat va uning o‘ziga xos xususiyatlari. 4. Pеdagоgik fikr tarixi va maktab amaliyotida o‘qituvchi mahоrati masalalari. Tayanch so‘z va iboralar: tarbiyaviy tadbirlar, pedagogik texnologiya, shaxs, aniq maqsadga qaratilgan jarayon,davlat va jamiyat, ta’lim, zamonaviy texnologiya, tarbiya, kadrlar tayyorlash tizimi. 1. Tarbiyaviy jarayonni va tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishga zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida yondashuv Tarbiya jarayoni o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Uning muhim xususiyati aniq maqsadga yo‘naltirilganligidir. Zamonaviy talqinda tarbiya jarayoni o‘qituvchi va o‘quvchi (tarbiyachi va tarbiyalanuvchi)lar o‘rtasida tashkil etiluvchi hamda aniq maqsadga yo‘naltirilgan samarali hamkorlik jarayoni demakdir. Zero, tarbiya jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilarning faoliyalari tashkil etiladi, boshqariladi va nazorat qilinadi. Tarbiya jarayoni ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, ular tarbiya mohiyatini yoritishga xizmat qiluvchi ichki va tashqi (subyektiv va obyektiv) omillar asosida tashkil etiladi. Subyektiv omillar shaxsning ichki ehtiyojlari, qiziqishlari, hayotiy munosabatlarini anglatish, obyektiv omillar esa shaxsning hayot kechirishi, shakllanishi, hayotiy muammolarini ijobiy hal etishi uchun sharoit yaratadi. Tarbiya maqsadi pedagogik faoliyat mazmuni, yo‘nalishi, shakli hamda obyektiv sharoitlar bilan qanchalik mutanosib kelsa, shaxsni shakllantirish borasida shunchalik muvaffaqiyatga erishiladi. Tarbiya jarayonining tashkil etilishi va boshqarilishida nafaqat o‘qituvchi faoliyati, balki o‘quvchining yosh va psixologik xususiyatlari, o‘y-fikrlari, hayotiy qarashlari ham muhim o‘rin tutadi. Tarbiya jarayonining yana bir xususiyati uning uzoq muddat davom etishidir. Tarbiya natijalari tez sur’atda yaqqol ko‘zga tashlanmaydi. O‘zida insoniyat sifatlarini namoyon eta olgan shaxsni tarbiyalab voyaga yetkazishda uzoq muddatli davr talab etiladi. Maktab tarbiyasi shaxs ongi, dunyoqarashini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Chunki yoshlik yillarida insonda odob tizimi yuqori darajada ta’sirchan hamda beqaror bo‘ladi. Shu bois tarbiya muvaffaqiyati ayni o‘quvchilik yillarida shaxsga to‘g‘ri tarbiya berish lozimligini taqozo etadi. Tarbiya jarayonining yana bir muhim xususiyati uning uzluksizligi sanaladi. Tarbiya jarayoni o‘quvchilar va o‘qituvchining birgalikdagi uzluksiz, tizimli harakatlari jarayonidir. O‘quvchilarda ijobiy sifatlarni qaror toptirishda yagona maqsad sari yo‘naltirilgan, bir-birini to‘ldiruvchi, boyitib boruvchi, takomillashtiruvchi tarbiyani tashkil etish alohida ahamiyat kasb etadi. Shu bois, oila, ta’lim muassasalari va jamoatchilik hamkorligida tashkil etilayotgan tarbiyaviy tadbirlarni uzluksiz o‘tkazilishiga erishish maqsadga muvofiqdir. Maktab yoshidagi bolani tarbiyalashda maktab yetakchi o‘rin egallasa ham, bolalarga uzluksiz ta’sir o‘tkaza olmaydi. Chunki bolalar ma’lum muddatgina maktab, o‘qituvchining tarbiyaviy ta’siri ostida bo‘lib, qolgan vaqtning asosiy qismini oilada, ko‘chada, jamoat orasida o‘tkazadilar. Kuzgi, qishki, bahorgi va ayniqsa, yozgi ta’til davrlarida o‘quvchilar maktab, o‘qituvchi ta’siridan chetda qoladilar. Demak, maktabda bolalarni tarbiyalash vaqt jihatidan chegaralangan bo‘lib, sinfdan va maktabdan tashqari amalga oshiriladigan tarbiyaviy ishlardan holi vaqtda ular o‘qituvchi yoki tarbiyachining tarbiyaviy ta’siri va nazoratidan uzoqlashadilar. munosabatlarini anglatish, obyektiv omillar esa shaxsning hayot kechirishi, shakllanishi, hayotiy muammolarini ijobiy hal etishi uchun sharoit yaratadi. Tarbiya maqsadi pedagogik faoliyat mazmuni, yo‘nalishi, shakli hamda obyektiv sharoitlar bilan qanchalik mutanosib kelsa, shaxsni shakllantirish borasida shunchalik muvaffaqiyatga erishiladi. Tarbiya jarayonining tashkil etilishi va boshqarilishida nafaqat o‘qituvchi faoliyati, balki o‘quvchining yosh va psixologik xususiyatlari, o‘y-fikrlari, hayotiy qarashlari ham muhim o‘rin tutadi. Tarbiya jarayonining yana bir xususiyati uning uzoq muddat davom etishidir. Tarbiya natijalari tez sur’atda yaqqol ko‘zga tashlanmaydi. O‘zida insoniyat sifatlarini namoyon eta olgan shaxsni tarbiyalab voyaga yetkazishda uzoq muddatli davr talab etiladi. Maktab tarbiyasi shaxs ongi, dunyoqarashini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Chunki yoshlik yillarida insonda odob tizimi yuqori darajada ta’sirchan hamda beqaror bo‘ladi. Shu bois tarbiya muvaffaqiyati ayni o‘quvchilik yillarida shaxsga to‘g‘ri tarbiya berish lozimligini taqozo etadi. Tarbiya jarayonining yana bir muhim xususiyati uning uzluksizligi sanaladi. Tarbiya jarayoni o‘quvchilar va o‘qituvchining birgalikdagi uzluksiz, tizimli harakatlari jarayonidir. O‘quvchilarda ijobiy sifatlarni qaror toptirishda yagona maqsad sari yo‘naltirilgan, bir-birini to‘ldiruvchi, boyitib boruvchi, takomillashtiruvchi tarbiyani tashkil etish alohida ahamiyat kasb etadi. Shu bois, oila, ta’lim muassasalari va jamoatchilik hamkorligida tashkil etilayotgan tarbiyaviy tadbirlarni uzluksiz o‘tkazilishiga erishish maqsadga muvofiqdir. Maktab yoshidagi bolani tarbiyalashda maktab yetakchi o‘rin egallasa ham, bolalarga uzluksiz ta’sir o‘tkaza olmaydi. Chunki bolalar ma’lum muddatgina maktab, o‘qituvchining tarbiyaviy ta’siri ostida bo‘lib, qolgan vaqtning asosiy qismini oilada, ko‘chada, jamoat orasida o‘tkazadilar. Kuzgi, qishki, bahorgi va ayniqsa, yozgi ta’til davrlarida o‘quvchilar maktab, o‘qituvchi ta’siridan chetda qoladilar. Demak, maktabda bolalarni tarbiyalash vaqt jihatidan chegaralangan bo‘lib, sinfdan va maktabdan tashqari amalga oshiriladigan tarbiyaviy ishlardan holi vaqtda ular o‘qituvchi yoki tarbiyachining tarbiyaviy ta’siri va nazoratidan uzoqlashadilar. O‘quvchilarga nisbatan maktab (ta’lim muassasasi)ning ta’sirini susaytirmaslik maqsadida, sinfdan va maktabdan tashqari hamda ta’til davrlarida tarbiyaviy ishlarga alohida e’tibor beriladi. Ayni vaqtda, respublikada o‘quvchilarning ta’lim-tarbiya muassasalaridan uzoqlashtirmaslik maqsadida qo‘shimcha ta’lim muassasalari faoliyat ko‘rsatmoqda. Qo‘shimcha ta’lim muassasalarida o‘quvchilar xususiy fanlar va xorijiy tillarni mukammal o‘rganishlari, texnika va badiiy yo‘nalishlar bo‘yicha bilim olishlari, amaliy faoliyat ko‘nikmalariga ega bo‘lishlari mumkin. Qo‘shimcha ta’lim muassasalarida tashkil etilayotgan turli yo‘nalish va mavzulardagi uchrashuv, ko‘rgazma, ko‘rik va suhbatlar o‘quvchilarning tafakkur dunyosini boyitishda, ularda mustahkam xarakter va irodani tarkib toptirishda muhim o‘rin tutadi. Tarbiya jarayonining yana bir xususiyati uning yaxlit tarzda tizimli tashkil etilishidir. Yaxlitlik shundan iboratki, tarbiya jarayonining maqsadi, mazmuni, vazifalari va metodlarining birligi shaxsni shakllantirish g‘oyasi amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Bizga ma’lumki, shaxs sifatlari navbatma-navbat emas, balki yaxlit tarzda o‘zlashtiriladi. Shu bois pedagogik ta’sir ham yaxlitdir, tizimlilik xarakteriga ega bo‘lishi mumkin. Tarbiya jarayonining yaxlitlik, tizimlilik xususiyati bir qator muhim pedagogik talablarga amal qilishi o‘qituvchi bilan o‘quvchilar o‘rtasidagi hamkorlikni ehtiyotkorlik bilan qaror toptirishi talab qiladi. Ikki tomonlama aloqa ikki yo‘nalishda, ya’ni, o‘qituvchining o‘quvchiga nisbatan ko‘rsatadigan ta’siri (to‘g‘ri aloqa) hamda o‘quvchining o‘qituvchiga nisbatan munosabati (teskari aloqa) tarzda tashkil etiladi. Tarbiyaning pedagogik texnologiyasi nazariyasi g‘oyasiga muvofiq endilikda o‘quvchi tarbiya jarayonining obyektigina bo‘lib qolmasdan, subyektiv sifatida ham faoliyat ko‘rsatadi. Shuning uchun o‘qituvchi o‘quvchining ichki imkoniyatlari, unga nisbatan bo‘layotgan tashqi ta’sirlar, axborot manbalarini inobatga olishi zarur. Agarda, mazkur talab unutilsa, shaxsni tarbiyalash qiyinlashadi yoki barcha urinishlar samarasiz yakunlanadi.Mana shundan tarbiya jarayonining yana bir muhim xususiyati – tarbiyada qarama-qarshiliklarning mavjudligi kelib chiqadi. Ushbu qarama-qarshiliklar o‘quvchilarda o‘z tushunchalariga muvofiq paydo bo‘lgan dastlabki sifatlar o‘rtasida yoki o‘quvchilarga qo‘yiladigan talablar bilan O‘quvchilarga nisbatan maktab (ta’lim muassasasi)ning ta’sirini susaytirmaslik maqsadida, sinfdan va maktabdan tashqari hamda ta’til davrlarida tarbiyaviy ishlarga alohida e’tibor beriladi. Ayni vaqtda, respublikada o‘quvchilarning ta’lim-tarbiya muassasalaridan uzoqlashtirmaslik maqsadida qo‘shimcha ta’lim muassasalari faoliyat ko‘rsatmoqda. Qo‘shimcha ta’lim muassasalarida o‘quvchilar xususiy fanlar va xorijiy tillarni mukammal o‘rganishlari, texnika va badiiy yo‘nalishlar bo‘yicha bilim olishlari, amaliy faoliyat ko‘nikmalariga ega bo‘lishlari mumkin. Qo‘shimcha ta’lim muassasalarida tashkil etilayotgan turli yo‘nalish va mavzulardagi uchrashuv, ko‘rgazma, ko‘rik va suhbatlar o‘quvchilarning tafakkur dunyosini boyitishda, ularda mustahkam xarakter va irodani tarkib toptirishda muhim o‘rin tutadi. Tarbiya jarayonining yana bir xususiyati uning yaxlit tarzda tizimli tashkil etilishidir. Yaxlitlik shundan iboratki, tarbiya jarayonining maqsadi, mazmuni, vazifalari va metodlarining birligi shaxsni shakllantirish g‘oyasi amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Bizga ma’lumki, shaxs sifatlari navbatma-navbat emas, balki yaxlit tarzda o‘zlashtiriladi. Shu bois pedagogik ta’sir ham yaxlitdir, tizimlilik xarakteriga ega bo‘lishi mumkin. Tarbiya jarayonining yaxlitlik, tizimlilik xususiyati bir qator muhim pedagogik talablarga amal qilishi o‘qituvchi bilan o‘quvchilar o‘rtasidagi hamkorlikni ehtiyotkorlik bilan qaror toptirishi talab qiladi. Ikki tomonlama aloqa ikki yo‘nalishda, ya’ni, o‘qituvchining o‘quvchiga nisbatan ko‘rsatadigan ta’siri (to‘g‘ri aloqa) hamda o‘quvchining o‘qituvchiga nisbatan munosabati (teskari aloqa) tarzda tashkil etiladi. Tarbiyaning pedagogik texnologiyasi nazariyasi g‘oyasiga muvofiq endilikda o‘quvchi tarbiya jarayonining obyektigina bo‘lib qolmasdan, subyektiv sifatida ham faoliyat ko‘rsatadi. Shuning uchun o‘qituvchi o‘quvchining ichki imkoniyatlari, unga nisbatan bo‘layotgan tashqi ta’sirlar, axborot manbalarini inobatga olishi zarur. Agarda, mazkur talab unutilsa, shaxsni tarbiyalash qiyinlashadi yoki barcha urinishlar samarasiz yakunlanadi.Mana shundan tarbiya jarayonining yana bir muhim xususiyati – tarbiyada qarama-qarshiliklarning mavjudligi kelib chiqadi. Ushbu qarama-qarshiliklar o‘quvchilarda o‘z tushunchalariga muvofiq paydo bo‘lgan dastlabki sifatlar o‘rtasida yoki o‘quvchilarga qo‘yiladigan talablar bilan ularni bajarish imkoniyatlari o‘rtasida ziddiyatlarning kelib chiqishi uchun zamin yaratadi.Bundan tashqari, bu qarama-qarshiliklar ko‘pincha bolaning ongi bilan xulqi bir-biriga muvofiq bo‘lmasligidan, o‘qituvchi va tarbiyachilarning o‘quvchilar yosh va shaxsiy psixologik xususiyatlari (fe’l-atvori, xarakteri, qiziqishlari, jismoniy, ruhiy va fiziologik sog‘lomligi)ni yaxshi bilmasligi oqibatida kelib chiqadi. Demak, tarbiya jarayoni o‘zida quyidagi xususiyatlarni namoyon etidi: 1) aniq maqsadga yo‘naltirilgan jarayon; 2) ko‘p qirrali jarayon; 3) uzoq muddatli jarayon; 4) yaxlit tizimlilik jarayon; 5) ikki tomonlama aloqa jarayoni; 6) qarama-qarshiliklardan iborat jarayon. Pedagogik jarayonning qonuniyatlari. Tarbiyaning birinchi xususiyati uning ko‘p qirrali jarayon ekanligi bo‘lib, unda maktab, oila, bolalar va o‘smirlar tashkilotlari, mahalla, keng jamoatchilik, kinoteatr, televideniya, adabiyot va san’at ishtirok etadi. Tarbiyaning yana bir xususiyati uning uzoq muddat davom etishidir. Ta’limdan farqli ravishda u bola tug‘ilganidan boshlanadi, maktab yillarida, undan keyin va butun umr bo‘yi davom etadi. Tarbiyaning ta’limdan farqlantiruvchi yana bir xususiyati shundaki, u yaxlit holda va konsentrik asosda amalga oshiriladi. Tarbiyaning turli tomonlari bir-biri bilan uzviy bog‘langan. Boshlang`ich sinfda ham, o‘rta va yuqori sinfda ham ayni bir narsa, masalan, do‘stlik, ahillik, vatanparvarlik va boshqalarni tarbiyalash ko‘zda tutiladi. Tarbiyaning yana bir xususiyati shundaki, bu jarayon ikki tomonlama xususiyatga ega bo‘lib, unda bolaning o‘zi ham faol ishtirok etadi. Tarbiyada qarama-qarshiliklarning ko‘pligi yana bir xususiyatdir. Bu qarama- qarshiliklar bolalarda o‘z tushunchalariga muvofiq dastlabki paydo bo‘lgan sifatlar bilan tarbiyachi tomonidan tarkib toptirilayotgan sifatlar o‘rtasida o‘quvchilarga qo‘yilgan talablar bilan uni bajarish imkoniyatlari o‘rtasidagi kurashlarda namoyon bo‘ladi. ularni bajarish imkoniyatlari o‘rtasida ziddiyatlarning kelib chiqishi uchun zamin yaratadi.Bundan tashqari, bu qarama-qarshiliklar ko‘pincha bolaning ongi bilan xulqi bir-biriga muvofiq bo‘lmasligidan, o‘qituvchi va tarbiyachilarning o‘quvchilar yosh va shaxsiy psixologik xususiyatlari (fe’l-atvori, xarakteri, qiziqishlari, jismoniy, ruhiy va fiziologik sog‘lomligi)ni yaxshi bilmasligi oqibatida kelib chiqadi. Demak, tarbiya jarayoni o‘zida quyidagi xususiyatlarni namoyon etidi: 1) aniq maqsadga yo‘naltirilgan jarayon; 2) ko‘p qirrali jarayon; 3) uzoq muddatli jarayon; 4) yaxlit tizimlilik jarayon; 5) ikki tomonlama aloqa jarayoni; 6) qarama-qarshiliklardan iborat jarayon. Pedagogik jarayonning qonuniyatlari. Tarbiyaning birinchi xususiyati uning ko‘p qirrali jarayon ekanligi bo‘lib, unda maktab, oila, bolalar va o‘smirlar tashkilotlari, mahalla, keng jamoatchilik, kinoteatr, televideniya, adabiyot va san’at ishtirok etadi. Tarbiyaning yana bir xususiyati uning uzoq muddat davom etishidir. Ta’limdan farqli ravishda u bola tug‘ilganidan boshlanadi, maktab yillarida, undan keyin va butun umr bo‘yi davom etadi. Tarbiyaning ta’limdan farqlantiruvchi yana bir xususiyati shundaki, u yaxlit holda va konsentrik asosda amalga oshiriladi. Tarbiyaning turli tomonlari bir-biri bilan uzviy bog‘langan. Boshlang`ich sinfda ham, o‘rta va yuqori sinfda ham ayni bir narsa, masalan, do‘stlik, ahillik, vatanparvarlik va boshqalarni tarbiyalash ko‘zda tutiladi. Tarbiyaning yana bir xususiyati shundaki, bu jarayon ikki tomonlama xususiyatga ega bo‘lib, unda bolaning o‘zi ham faol ishtirok etadi. Tarbiyada qarama-qarshiliklarning ko‘pligi yana bir xususiyatdir. Bu qarama- qarshiliklar bolalarda o‘z tushunchalariga muvofiq dastlabki paydo bo‘lgan sifatlar bilan tarbiyachi tomonidan tarkib toptirilayotgan sifatlar o‘rtasida o‘quvchilarga qo‘yilgan talablar bilan uni bajarish imkoniyatlari o‘rtasidagi kurashlarda namoyon bo‘ladi. Tarbiya jarayonining jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir. Mutafakkir olim Abu Nasr Forobiy ta’lim-tarbiyaning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladigan va shu jamiyat uchun xizmat qiladigan yetuk insonni tarbiyalashdan iborat deb biladi. Jamiyat taraqqiyotida muhim o‘rin egallagan insonni tarbiyalash, uni bilim olishga, mehnat qilishga undash va bu xatti-harakatini sekin-asta ko‘nikmaga aylantirib borish lozim. Insonning mushohada qilishi qobiliyatni tarbiyalaydi va aqlni peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. Ong esa moddiy va ma’naviy manbaga aylanadi. Shu tarzda inson asta-sekin takomillashib, komillikka erishib boradi. Ammo buning uchun tarbiyachi va tarbiyalanuvchilardan uzoq davom etadigan mas’uliyat, sharafli mehnat va qunt, irodani talab etadi. Bunda tarbiyachi bolalarning yosh xususiyatini e’tiborga olishi zarur. Tarbiyaning samarali bo‘lishi ko‘p jihatdan jamiyatdagi ijtimoiy institutlarning rivojlanishiga bog‘liq. Ma’naviy va insoniy sifatlarning shakllanishida oiladagi, atrofdagi, jamiyatdagi muhit va munosabat muhim o‘rin egallaydi. Bolalarni taqlidchanlik xususiyati mavjudligi tufayli ularni tarbiyalashda ota-onaning ongi, ma’naviyati, bilimi, tarbiyalanganligi muhim ahamiyatga egadir. Aniq bir maqsadga qaratilgan tarbiyaning samaradorligi tarbiyachining qanday metoddan foydalanishiga bog‘liq. Metod, ya’ni usul axborotni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab: 1. So‘z orqali ifodalash usuli. 2. Ko‘rgazmalilik usuli. 3. Amaliy namuna usuli. 4. Rag‘batlantirish va jazo usullariga bo‘linadi. Bu metodlar o‘z navbatida quyidagi guruhlarga bo‘linadi. Birinchi guruh - so‘z orqali uzatish, maslahat berish, ma’lumotlarni eshitish orqali qabul qilish, hikoya, ma’ruza, suhbat va boshqa usullarga. Ikkinchi guruh - kinofilmlar, tasviriy san’at, badiiy san’at va boshqa ko‘rish orqali tarbiyalash usullariga. Uchinchi guruh - tarbiya jihatlarini amaliy mehnat harakatlari orqali berish, o‘rnak ko‘rsatish, boshqalar mehnatini misol tariqasida ko‘rsatish. Tarbiya jarayonining jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir. Mutafakkir olim Abu Nasr Forobiy ta’lim-tarbiyaning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladigan va shu jamiyat uchun xizmat qiladigan yetuk insonni tarbiyalashdan iborat deb biladi. Jamiyat taraqqiyotida muhim o‘rin egallagan insonni tarbiyalash, uni bilim olishga, mehnat qilishga undash va bu xatti-harakatini sekin-asta ko‘nikmaga aylantirib borish lozim. Insonning mushohada qilishi qobiliyatni tarbiyalaydi va aqlni peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. Ong esa moddiy va ma’naviy manbaga aylanadi. Shu tarzda inson asta-sekin takomillashib, komillikka erishib boradi. Ammo buning uchun tarbiyachi va tarbiyalanuvchilardan uzoq davom etadigan mas’uliyat, sharafli mehnat va qunt, irodani talab etadi. Bunda tarbiyachi bolalarning yosh xususiyatini e’tiborga olishi zarur. Tarbiyaning samarali bo‘lishi ko‘p jihatdan jamiyatdagi ijtimoiy institutlarning rivojlanishiga bog‘liq. Ma’naviy va insoniy sifatlarning shakllanishida oiladagi, atrofdagi, jamiyatdagi muhit va munosabat muhim o‘rin egallaydi. Bolalarni taqlidchanlik xususiyati mavjudligi tufayli ularni tarbiyalashda ota-onaning ongi, ma’naviyati, bilimi, tarbiyalanganligi muhim ahamiyatga egadir. Aniq bir maqsadga qaratilgan tarbiyaning samaradorligi tarbiyachining qanday metoddan foydalanishiga bog‘liq. Metod, ya’ni usul axborotni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab: 1. So‘z orqali ifodalash usuli. 2. Ko‘rgazmalilik usuli. 3. Amaliy namuna usuli. 4. Rag‘batlantirish va jazo usullariga bo‘linadi. Bu metodlar o‘z navbatida quyidagi guruhlarga bo‘linadi. Birinchi guruh - so‘z orqali uzatish, maslahat berish, ma’lumotlarni eshitish orqali qabul qilish, hikoya, ma’ruza, suhbat va boshqa usullarga. Ikkinchi guruh - kinofilmlar, tasviriy san’at, badiiy san’at va boshqa ko‘rish orqali tarbiyalash usullariga. Uchinchi guruh - tarbiya jihatlarini amaliy mehnat harakatlari orqali berish, o‘rnak ko‘rsatish, boshqalar mehnatini misol tariqasida ko‘rsatish. To‘rtinchi guruh - yaxshi bajarilgan ishlarni o‘rtoqlari oldida ma’qullash, minnatdorchilik bildirish, iqtisodiy va ma’naviy rag‘batlantirish. Jazo - bu bolaning noto‘g‘ri qilgan ishiga o‘zini iqror qildirish. Tarbiya - Har bir insonning hayotida, yashashi mobaynida orttirgan saboqlari va intellektual salohiyatlarining ijobiy ko‘nikmasini o‘zgalarga berish jarayoni. Tarbiyalanganlik - jamiyatda qabul qilingan axloqiy normalarga bo‘ysunish va o‘zgalarning nafratini qo‘zg‘atadigan xatti-harakatlardan o‘zini tiya bilish. Beruniy insonning kamolatga yetishishida ilmu ma’rifat, san’at va amaliyot asosiy rol o‘ynasada, nasl-nasab, ijtimoiy muhit va turmush qonuniyatlari ham katta ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlaydi. Uning fikricha inson kamolga yetishuvining eng muhim omillari ilm ma’rifatli bo‘lish va yuksak axloqlilikdir. Axloqlilikning belgilari yaxshilik, to‘g‘rilik, adolat, kamtarlik, saxovat, oliyjanoblik, do‘stlik va hamkorlik, mehnat, poklik, go‘zallikka intilish kabilardir. Adolat - hayotiy masalalarni axloqiy va huquqiy normalarni rioya etgan holda hal etishdir. Ma’lumki, «adolat» keng qamrovli tushuncha sifatida ijtimoiy munоsabatlaming barcha jabhalarini qamrab oladi. «Adolat, axloq va huquq kategoriyasi sifatida axloqiy-huquqiy munosabatlarni nazorat qilib turuvchi, odamlarning faoliyatiga baho beruvchi zaruriy o‘lchovdir», - deb yozadi F. Nizomov. Наг qanday jamiyat ijtimoiy adolat normalariga rioya qilishi bilan yuksalish darajasi belgilanadi. Tarixga nazar tashlasak, turli jamiyatlarda adolat nizomi yaratishda xilma-xil yondashuvlarga amal qilib kelinganligining guvohi bo‘lamiz. Istiqlol sharofati bilan ko‘plab ajdodlarimizning ilmiy merosi va ularda ilgari surilgan adolat to‘grisidagigi g‘oyalar atroflicha o‘rganish zamon talabi bo‘lib qolmoqda. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasida chuqur huquqiy bilimlarga ega, sotsiomadaniy darajasi rivojlangan, amaliy ko‘nikma- malakalarni egallagan, raqobatbardosh kadrlar talab qilinadi. Shu sababli yoshlarda ijtimoiy adolat to‘g‘risidagi tushunchalarni kamol toptirish uchun zamin yaratish lozim. Kelajakda mutaxassis bo‘lib yetishuvchi kadrlar, bugungi kun uzluksiz ta’lim qatnashchilari huquqiy davlat muammolarini to‘g‘ri baholay oladigan, chuqur huquqiy bilimlarga ega, ijtimoiy To‘rtinchi guruh - yaxshi bajarilgan ishlarni o‘rtoqlari oldida ma’qullash, minnatdorchilik bildirish, iqtisodiy va ma’naviy rag‘batlantirish. Jazo - bu bolaning noto‘g‘ri qilgan ishiga o‘zini iqror qildirish. Tarbiya - Har bir insonning hayotida, yashashi mobaynida orttirgan saboqlari va intellektual salohiyatlarining ijobiy ko‘nikmasini o‘zgalarga berish jarayoni. Tarbiyalanganlik - jamiyatda qabul qilingan axloqiy normalarga bo‘ysunish va o‘zgalarning nafratini qo‘zg‘atadigan xatti-harakatlardan o‘zini tiya bilish. Beruniy insonning kamolatga yetishishida ilmu ma’rifat, san’at va amaliyot asosiy rol o‘ynasada, nasl-nasab, ijtimoiy muhit va turmush qonuniyatlari ham katta ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlaydi. Uning fikricha inson kamolga yetishuvining eng muhim omillari ilm ma’rifatli bo‘lish va yuksak axloqlilikdir. Axloqlilikning belgilari yaxshilik, to‘g‘rilik, adolat, kamtarlik, saxovat, oliyjanoblik, do‘stlik va hamkorlik, mehnat, poklik, go‘zallikka intilish kabilardir. Adolat - hayotiy masalalarni axloqiy va huquqiy normalarni rioya etgan holda hal etishdir. Ma’lumki, «adolat» keng qamrovli tushuncha sifatida ijtimoiy munоsabatlaming barcha jabhalarini qamrab oladi. «Adolat, axloq va huquq kategoriyasi sifatida axloqiy-huquqiy munosabatlarni nazorat qilib turuvchi, odamlarning faoliyatiga baho beruvchi zaruriy o‘lchovdir», - deb yozadi F. Nizomov. Наг qanday jamiyat ijtimoiy adolat normalariga rioya qilishi bilan yuksalish darajasi belgilanadi. Tarixga nazar tashlasak, turli jamiyatlarda adolat nizomi yaratishda xilma-xil yondashuvlarga amal qilib kelinganligining guvohi bo‘lamiz. Istiqlol sharofati bilan ko‘plab ajdodlarimizning ilmiy merosi va ularda ilgari surilgan adolat to‘grisidagigi g‘oyalar atroflicha o‘rganish zamon talabi bo‘lib qolmoqda. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasida chuqur huquqiy bilimlarga ega, sotsiomadaniy darajasi rivojlangan, amaliy ko‘nikma- malakalarni egallagan, raqobatbardosh kadrlar talab qilinadi. Shu sababli yoshlarda ijtimoiy adolat to‘g‘risidagi tushunchalarni kamol toptirish uchun zamin yaratish lozim. Kelajakda mutaxassis bo‘lib yetishuvchi kadrlar, bugungi kun uzluksiz ta’lim qatnashchilari huquqiy davlat muammolarini to‘g‘ri baholay oladigan, chuqur huquqiy bilimlarga ega, ijtimoiy hayot sohalari ichki qonuniyatlari to‘g‘risidagi tushunchalarni egallab borishlari zarur. Hozirgi zamon talablaridan kelib chiqqan holda yoshlar rivojlanayotgan huquqiy demokratik davlatdagi ijtimoiy sohadagi islohotlar, axloqiy-huquqiy munosabatlar kabi masalalarga alohida e’tibor berishlari lozim. Mazkur tushunchalarni shakllantirishda uzluksiz ta’lim tizimi shaxsning ijtimoiy munosabatlarga kirishishida asosiy bo‘g‘in bo‘lib hisoblanadi. Hayotda adolat me’yorlariga rioya etish ijtimoiy-axloqiy, ma’naviy-ruhiy jarayondir. «Mutafakkir Imom Buxoriy «Adolat-Allohning benazir inoyatidir, undan barchani bahramand qiling», - degan g‘oyani ilgari surgan. Bu borada mashvarat (kengash)ga alohida ahamiyat berib, jamiyatni adolatli bajarishda uning vazifasi muhim ekanligiga e’tibor qaratadi». Bu bilan davlatning kuch qudrati faqatgina iqtisodiy imkoniyatlar, kuchli qo‘shin, mirshab va qozilarga emas, balki adolat tamoyilining amal qilishga hamda uning amaliy faoliyatiga ham bog‘liqligini ko‘rsatib beradi. Tarbiya jarayonida o‘qituvchi, tarbiyachilarning asosiy vazifasi ta’lim-tarbiya berish, o‘quvchilar bilim, ko‘nikma malakalarini muttasil oshirib borish, ularda tafakkur, ilmiy dunyoqarash va mafkuraviy tushunchalarni shakllantirishdan iboratdir. Mafkura - inson ruhiyati, tafakkur va dunyoqarashini o‘zgartiradigan kuchli vositadir. Uning g‘oyalari xalqning ishonch – e’tiqodi, intilish va manfaatlari ifodasiga, aylansa, yetarlicha samara beradi. Shuning uchun ham mafkura sohasidagi targ‘ibot va tashviqot ishlarini, o‘quvchilarning tushunchasi, aql-idroki va tafakkur darajasini inobatga olgan holda ma’rifiy yo‘l va usullar orqali amalga oshirish taqozo etiladi. 2.Tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar. Ona borki olam munavvar Boshlovchi: Olloh bizga buyurgan avval Salom berish bizning burchimiz. Shuning uchun aziz do‘stlar hayot sohalari ichki qonuniyatlari to‘g‘risidagi tushunchalarni egallab borishlari zarur. Hozirgi zamon talablaridan kelib chiqqan holda yoshlar rivojlanayotgan huquqiy demokratik davlatdagi ijtimoiy sohadagi islohotlar, axloqiy-huquqiy munosabatlar kabi masalalarga alohida e’tibor berishlari lozim. Mazkur tushunchalarni shakllantirishda uzluksiz ta’lim tizimi shaxsning ijtimoiy munosabatlarga kirishishida asosiy bo‘g‘in bo‘lib hisoblanadi. Hayotda adolat me’yorlariga rioya etish ijtimoiy-axloqiy, ma’naviy-ruhiy jarayondir. «Mutafakkir Imom Buxoriy «Adolat-Allohning benazir inoyatidir, undan barchani bahramand qiling», - degan g‘oyani ilgari surgan. Bu borada mashvarat (kengash)ga alohida ahamiyat berib, jamiyatni adolatli bajarishda uning vazifasi muhim ekanligiga e’tibor qaratadi». Bu bilan davlatning kuch qudrati faqatgina iqtisodiy imkoniyatlar, kuchli qo‘shin, mirshab va qozilarga emas, balki adolat tamoyilining amal qilishga hamda uning amaliy faoliyatiga ham bog‘liqligini ko‘rsatib beradi. Tarbiya jarayonida o‘qituvchi, tarbiyachilarning asosiy vazifasi ta’lim-tarbiya berish, o‘quvchilar bilim, ko‘nikma malakalarini muttasil oshirib borish, ularda tafakkur, ilmiy dunyoqarash va mafkuraviy tushunchalarni shakllantirishdan iboratdir. Mafkura - inson ruhiyati, tafakkur va dunyoqarashini o‘zgartiradigan kuchli vositadir. Uning g‘oyalari xalqning ishonch – e’tiqodi, intilish va manfaatlari ifodasiga, aylansa, yetarlicha samara beradi. Shuning uchun ham mafkura sohasidagi targ‘ibot va tashviqot ishlarini, o‘quvchilarning tushunchasi, aql-idroki va tafakkur darajasini inobatga olgan holda ma’rifiy yo‘l va usullar orqali amalga oshirish taqozo etiladi. 2.Tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar. Ona borki olam munavvar Boshlovchi: Olloh bizga buyurgan avval Salom berish bizning burchimiz. Shuning uchun aziz do‘stlar Assalomu – alaykum deymiz! Boshlovchi: Assalomu alaykum muhtarama onajonlarimiz! Munis opa – singillarimiz! Qadrli qalbi daryo ustozlarimiz. Avvalo barchani 8 – mart mehr – muruvvat va nafosat bayrami bilan chin qalbimizdan tabriklaymiz. Boshlovchi: Ayolni Alloh yaratgan! Tabiatning eng buyuk mo‘jizasidir. Tabiat aziz ayollarimizga munislik, ezgulik va nafosatni abadiy fazilat qilib bergan. Boshlovchi: Har bir insonning ko‘nglini munavvar qilgan, oilaga, butun jamiyatga ahllik – totuvlik, mehr – oqibat bag‘ishlovchi ham ayoldir. Boshlovchi: Jannat onalar oyog‘i ostida deb bejiz aytmagan. 1 – o‘quvchi: Onalarning oyog‘i ostidadir, Ravzai jannatu jinon bog‘i. Ravza bog‘i visolin istar bo‘lsang Bo‘l onaning oyog‘in tuprog‘i. 2 – o‘quvchi: Oyog‘ingiz osti jannatdir, Izingizdan unadi gullar, Siz gullarga alla aytganda Jim qoladi xatto bulbullar. 3 – o‘quvchi: Mehnatingiz dunyoga bezak, Aqlingizga men qolaman lol. Siz shunchalar aziz erursiz, Muqaddassiz mo‘tabar Ayol! 4 – o‘quvchi: O‘ynoqi xayollar olib qochganda, Atirgul ilk marta g‘uncha ochganda. Ko‘kda oy, yulduzlar yog‘du sochganda, Assalomu – alaykum deymiz! Boshlovchi: Assalomu alaykum muhtarama onajonlarimiz! Munis opa – singillarimiz! Qadrli qalbi daryo ustozlarimiz. Avvalo barchani 8 – mart mehr – muruvvat va nafosat bayrami bilan chin qalbimizdan tabriklaymiz. Boshlovchi: Ayolni Alloh yaratgan! Tabiatning eng buyuk mo‘jizasidir. Tabiat aziz ayollarimizga munislik, ezgulik va nafosatni abadiy fazilat qilib bergan. Boshlovchi: Har bir insonning ko‘nglini munavvar qilgan, oilaga, butun jamiyatga ahllik – totuvlik, mehr – oqibat bag‘ishlovchi ham ayoldir. Boshlovchi: Jannat onalar oyog‘i ostida deb bejiz aytmagan. 1 – o‘quvchi: Onalarning oyog‘i ostidadir, Ravzai jannatu jinon bog‘i. Ravza bog‘i visolin istar bo‘lsang Bo‘l onaning oyog‘in tuprog‘i. 2 – o‘quvchi: Oyog‘ingiz osti jannatdir, Izingizdan unadi gullar, Siz gullarga alla aytganda Jim qoladi xatto bulbullar. 3 – o‘quvchi: Mehnatingiz dunyoga bezak, Aqlingizga men qolaman lol. Siz shunchalar aziz erursiz, Muqaddassiz mo‘tabar Ayol! 4 – o‘quvchi: O‘ynoqi xayollar olib qochganda, Atirgul ilk marta g‘uncha ochganda. Ko‘kda oy, yulduzlar yog‘du sochganda, Tilayman Ollohim asra onamni! Boshlovchi: Endigi navbat “Onajonim” qo‘shig‘iga. Raqs. Sahna ko‘rinishi: “Ona allasi”. Boshlovchi: Oilani ham jamiyatni ham birlashtirib unga fayz-u barokat kiritadigan, nafosat, ezgulik urug‘i bilan munavvar qiladigan zotlar ham aslida mo‘tabar onalarimiz, munis opa – singillarimizdir. “O‘zbek onasi” she’ri. Raqs. Boshlovchi: Allohning marhamati bilan oilani oila qiladigan zot bu – Onadir! 5 – o‘quvchi: Sadoqat bog‘ida ungan chechaklar, Yulduzlar yuzidan tomgan ertaklar, Buloqlar ko‘zida kulgan tilaklar Jannat farishtasi emasmi ayol? 6 – o‘quvchi: Ona qimmatin ta’riflash uchun, So‘zlar xazinasi o‘zi yetmaydur! Hayotimni hadya etaman deyman Bu kichik jonimni o‘zi yetmaydur! 7 – o‘quvchi: Onajonim mehribonim, Siz dunyoda borimsiz. Sizdan o‘zga inson yo‘q! Qadrdonim jonimsiz Yashashni o‘rgatdingiz. Oq qorani tanitib, Tilayman Ollohim asra onamni! Boshlovchi: Endigi navbat “Onajonim” qo‘shig‘iga. Raqs. Sahna ko‘rinishi: “Ona allasi”. Boshlovchi: Oilani ham jamiyatni ham birlashtirib unga fayz-u barokat kiritadigan, nafosat, ezgulik urug‘i bilan munavvar qiladigan zotlar ham aslida mo‘tabar onalarimiz, munis opa – singillarimizdir. “O‘zbek onasi” she’ri. Raqs. Boshlovchi: Allohning marhamati bilan oilani oila qiladigan zot bu – Onadir! 5 – o‘quvchi: Sadoqat bog‘ida ungan chechaklar, Yulduzlar yuzidan tomgan ertaklar, Buloqlar ko‘zida kulgan tilaklar Jannat farishtasi emasmi ayol? 6 – o‘quvchi: Ona qimmatin ta’riflash uchun, So‘zlar xazinasi o‘zi yetmaydur! Hayotimni hadya etaman deyman Bu kichik jonimni o‘zi yetmaydur! 7 – o‘quvchi: Onajonim mehribonim, Siz dunyoda borimsiz. Sizdan o‘zga inson yo‘q! Qadrdonim jonimsiz Yashashni o‘rgatdingiz. Oq qorani tanitib, Bag‘ringizni keng ochib Qalbingizni yayratib. Boshlovchi: Raqs. 8 – o‘quvchi: Onani e’zozlash bizning millatimiz, xalqimiz uchun oliy qadriyat darajasiga yetgandir. Buyuk allomalarimizni onalarimiz haqidagi fikrlari: qahramon shoirimiz Abdulla Oripov aytganlaridek: Bu yorug‘ dunyoda Vatan bittadir. Bittadir dunyoda ona degan nom. She’rlar: 9 – o‘quvchi: “Onajon” she’ri. Bu kun sochingizda oq qirov ko‘rdim, Qora sochlaringiz qordek bo‘libdi. Go‘zal chehrangizda ajinni ko‘rdim, Yillar o‘z izini unga solibdi. 10– o‘quvchi: Onajon, ming afsus payqamadim men, Yoshigiz o‘tib, keksayganingiz. O‘zimni qandayin kechiray, ayting, Menga qurbon bo‘ldi axir boringiz. 11 – o‘quvchi: Onajon, ming jonni menga berdingiz, Siz uchun bir jonni bera olmadim. Men uchun ming kecha azob chekdingiz, Siz uchun bir kecha tura olmadim. 12 – o‘quvchi: O‘zimni kechirmayman, kechirolmayman hech, Sizning oldingizda ko‘pdir gunohim. Baxtimga bor bo‘l deb, har ertayu kech, Qilgan duoingiz mening panohim. Bag‘ringizni keng ochib Qalbingizni yayratib. Boshlovchi: Raqs. 8 – o‘quvchi: Onani e’zozlash bizning millatimiz, xalqimiz uchun oliy qadriyat darajasiga yetgandir. Buyuk allomalarimizni onalarimiz haqidagi fikrlari: qahramon shoirimiz Abdulla Oripov aytganlaridek: Bu yorug‘ dunyoda Vatan bittadir. Bittadir dunyoda ona degan nom. She’rlar: 9 – o‘quvchi: “Onajon” she’ri. Bu kun sochingizda oq qirov ko‘rdim, Qora sochlaringiz qordek bo‘libdi. Go‘zal chehrangizda ajinni ko‘rdim, Yillar o‘z izini unga solibdi. 10– o‘quvchi: Onajon, ming afsus payqamadim men, Yoshigiz o‘tib, keksayganingiz. O‘zimni qandayin kechiray, ayting, Menga qurbon bo‘ldi axir boringiz. 11 – o‘quvchi: Onajon, ming jonni menga berdingiz, Siz uchun bir jonni bera olmadim. Men uchun ming kecha azob chekdingiz, Siz uchun bir kecha tura olmadim. 12 – o‘quvchi: O‘zimni kechirmayman, kechirolmayman hech, Sizning oldingizda ko‘pdir gunohim. Baxtimga bor bo‘l deb, har ertayu kech, Qilgan duoingiz mening panohim. Boshlovchi: sahna ko‘rinishi: “Ona jasorati” 13 – o‘quvchi: Azizlar har birimizning yutug‘imiz ota – ona duosidir. Ana shu duo g‘oyat hosiyatli bo‘lib bizni har xil balolardan asragay. 14 – o‘quvchi: “Mehribon ona” she’ri Dunyodan “bolam” deb kuyunib o‘tar, Farzandidan kutsa shirin so‘z kutar, Topib – tutganini beminnat tutar – Mehribon onangni boshingga ko‘tar. 15 – o‘quvchi: Artar kiprigingga tushgan gardingni, Yurakdan his qilar quvonch – dardingni, Anglay olsang agar zarra qadrini – Mehribon onangni boshingga ko‘tar. 16 – o‘quvchi: Og‘ir damlaringda yoningda bo‘lgan, Chimdim yutug‘ingdan quvonchga to‘lgan, Yig‘lasang yig‘lagan, sen kulsang kulgan – Mehribon onangni boshingga ko‘tar. 17 – o‘quvchi: Onangning mehrini yurakdan tuygan, Suysang bu dunyoda onangni suygin, Kuysang “volidam” deb, “onam” deb kuygin – Mehribon onangni boshingga ko‘tar. Boshlovchi: Qo‘shiq: “Gul tutay Onajon” 1 – o‘quvchi: Qutlug‘ bo‘lsin bayramingiz Onajon – onajon! Sizga shodlik baxt tilayman Bir jahon – bir jahon Boshlovchi: sahna ko‘rinishi: “Ona jasorati” 13 – o‘quvchi: Azizlar har birimizning yutug‘imiz ota – ona duosidir. Ana shu duo g‘oyat hosiyatli bo‘lib bizni har xil balolardan asragay. 14 – o‘quvchi: “Mehribon ona” she’ri Dunyodan “bolam” deb kuyunib o‘tar, Farzandidan kutsa shirin so‘z kutar, Topib – tutganini beminnat tutar – Mehribon onangni boshingga ko‘tar. 15 – o‘quvchi: Artar kiprigingga tushgan gardingni, Yurakdan his qilar quvonch – dardingni, Anglay olsang agar zarra qadrini – Mehribon onangni boshingga ko‘tar. 16 – o‘quvchi: Og‘ir damlaringda yoningda bo‘lgan, Chimdim yutug‘ingdan quvonchga to‘lgan, Yig‘lasang yig‘lagan, sen kulsang kulgan – Mehribon onangni boshingga ko‘tar. 17 – o‘quvchi: Onangning mehrini yurakdan tuygan, Suysang bu dunyoda onangni suygin, Kuysang “volidam” deb, “onam” deb kuygin – Mehribon onangni boshingga ko‘tar. Boshlovchi: Qo‘shiq: “Gul tutay Onajon” 1 – o‘quvchi: Qutlug‘ bo‘lsin bayramingiz Onajon – onajon! Sizga shodlik baxt tilayman Bir jahon – bir jahon 2 – o‘quvchi: Quyosh bo‘lib yo‘lingizga, Nur sochay, nur sochay Bahor bo‘lib yo‘lingizga Gul tutay gul tutay Boshlovchi: Raqs: Qizlar ijrosida. 1. Siz quyoshsiz, Onajon! 2. Boshlovchilar musiqa sadolari ostida bayram ishtirokchilari bilan salomlashdi. 1 – boshlovchi: Assalomu alaykum aziz onajonlar, mehribon ustozlar, hurmatli o‘quvchilar! 2 – boshlovchi: Bugungi “Siz quyoshsiz, Onajon!” deya nomlangan bayramimizga xush kelibsiz! 1 – boshlovchi: Ha, darhaqiqat, o‘lkamizga bahor keldi. Fasllar kelinchagi bo‘lmish go‘zal ko‘klam o‘z ko‘rki va go‘zalligi bilan tabiatga jon ato etdi. Chunki aynan shu fasl tabiat uyg‘onadi, ko‘k maysalar unadi. Olam yashil libosga burkanadi. Gul-u chechaklar yuz ochadi. Mana shu go‘zal fasl dunyoni mehr qo‘ri bilan tebratuvchi aziz onajonlarimiz, mehribon buvijonu, opa – singillarimiz bayrami keng nishonlanadi. 1,2 – boshlovchi: Shunday ekan, kelinglar, bugungi munis onalarimizga bag‘ishlangan bayramni tomosha qilaylik. Musiqa chalinadi va “Onajonginam” qo‘shig‘i ijro etiladi. 2 – boshlovchi: Ha, onalarimiz naqadar aziz, ular shunchalar mehribonki, bu haqida qancha ta’riflasak ham kamlik qiladi. O‘quvchilar onalarni madh etib she’r o‘qiydilar: 2 – o‘quvchi: Quyosh bo‘lib yo‘lingizga, Nur sochay, nur sochay Bahor bo‘lib yo‘lingizga Gul tutay gul tutay Boshlovchi: Raqs: Qizlar ijrosida. 1. Siz quyoshsiz, Onajon! 2. Boshlovchilar musiqa sadolari ostida bayram ishtirokchilari bilan salomlashdi. 1 – boshlovchi: Assalomu alaykum aziz onajonlar, mehribon ustozlar, hurmatli o‘quvchilar! 2 – boshlovchi: Bugungi “Siz quyoshsiz, Onajon!” deya nomlangan bayramimizga xush kelibsiz! 1 – boshlovchi: Ha, darhaqiqat, o‘lkamizga bahor keldi. Fasllar kelinchagi bo‘lmish go‘zal ko‘klam o‘z ko‘rki va go‘zalligi bilan tabiatga jon ato etdi. Chunki aynan shu fasl tabiat uyg‘onadi, ko‘k maysalar unadi. Olam yashil libosga burkanadi. Gul-u chechaklar yuz ochadi. Mana shu go‘zal fasl dunyoni mehr qo‘ri bilan tebratuvchi aziz onajonlarimiz, mehribon buvijonu, opa – singillarimiz bayrami keng nishonlanadi. 1,2 – boshlovchi: Shunday ekan, kelinglar, bugungi munis onalarimizga bag‘ishlangan bayramni tomosha qilaylik. Musiqa chalinadi va “Onajonginam” qo‘shig‘i ijro etiladi. 2 – boshlovchi: Ha, onalarimiz naqadar aziz, ular shunchalar mehribonki, bu haqida qancha ta’riflasak ham kamlik qiladi. O‘quvchilar onalarni madh etib she’r o‘qiydilar: Onajonim, mehribonim, Siz ko‘kdagi quyoshim. Yaxshi ishda yo‘ldoshim, Ishlarimda ish boshim. Bizga oq sut berdingiz, Yugurdingiz, yeldingiz. Jonu dildan suydingiz, Onajonim, mehribonim. Meni o‘ylaysiz faqat, Men uchun kuydirib jon. Sizday mehribon yo‘qdir, Siz – quyoshsiz, Onajon. Yashayman men doimo, Ko‘rsatib izzat – hurmat. Ko‘nglingiz etaman shod, Bosh egib, qilib xizmat. Onajonim, baxtimga, Yuringiz sog‘ – salomat. Baxtli yashang doimo, Hayotdan rozi bo‘lib. Siz bag‘rikeng bir insonsiz, Bizga juda mehribonsiz. Gullar tutib, quvnar yurak, Bayramingiz muborak! Bolalar onalariga gullar sovg‘a qilishadi. “Ayol” qo‘shig‘i magnit tasmasidan eshittiriladi, bolalar valsga tushadilar. Onajonim, mehribonim, Siz ko‘kdagi quyoshim. Yaxshi ishda yo‘ldoshim, Ishlarimda ish boshim. Bizga oq sut berdingiz, Yugurdingiz, yeldingiz. Jonu dildan suydingiz, Onajonim, mehribonim. Meni o‘ylaysiz faqat, Men uchun kuydirib jon. Sizday mehribon yo‘qdir, Siz – quyoshsiz, Onajon. Yashayman men doimo, Ko‘rsatib izzat – hurmat. Ko‘nglingiz etaman shod, Bosh egib, qilib xizmat. Onajonim, baxtimga, Yuringiz sog‘ – salomat. Baxtli yashang doimo, Hayotdan rozi bo‘lib. Siz bag‘rikeng bir insonsiz, Bizga juda mehribonsiz. Gullar tutib, quvnar yurak, Bayramingiz muborak! Bolalar onalariga gullar sovg‘a qilishadi. “Ayol” qo‘shig‘i magnit tasmasidan eshittiriladi, bolalar valsga tushadilar. 1 – boshlovchi: Onalarimiz, ayollarimiz qo‘shiqda kuylanganidek, juda go‘zal hamda malohatlidir. Ayniqsa, o‘zbek ayollari. O‘quvchilar tomonidan “O‘zbegimning ayoli” she’ri o‘qiladi. Malohatli jamoli, Baxtdan so‘zlar kamoli, Boshda g‘ijim ro‘moli, O‘zbegimning ayoli. Erta tongda non yopgan, Dalada ketmon chopgan, Farzand –la, baxtin topgan, O‘zbegimning ayoli. 2 – boshlovchi: Xalqimiz azal – azaldan munis onajonlarimiz haqida maqolu, masallar, rivoyatlar aytib kelishgan. Hadislar ham bu zoti shariflar haqida ko‘plab ibratli nasihatlar bor. Hozir ana shulardan namunalar eshitamiz. O‘quvchilar tomonidan hadislardan namunalar aytiladi. Onalar mehribon, ular shunchalar mehrliki, bizni necha yoshga to‘lsak ham “bolam”, deb suyadilar. Darhaqiqat, ona bolam degan, bola esa dalam degan. Shu o‘rinda birorta kichik sahna ko‘rinishi namoyish etiladi. Shundan so‘ng bolalar onalarni madh etadilar.Ona – bu hayot demak. Ona borki, hayot davom etadi, ona borki oila chirog‘i o‘chmaydi, ona borki, olam munavvar. Onalarimiz bizni bir parcha etdan katta qilib, qatorga qo‘shadilar, oq yuvib oq taraydilar. Doimo boshimiz uzra parvona bo‘ladilar. Ular oyog‘imizga kirgan tikanni kipriklari bilan olishga tayyordirlar.Buning sababi nima? Ne uchun onalar farzand qoshida bu qadar parvonalar? Hatto kerak bo‘lsa, farzand uchun jon fido qilishga ham tayyor ekanliklarining boisi nimada? Buning javobi bitta – onalik mehri. Onaning o‘z farzandiga bo‘lgan cheksiz mehri! “Onadir bu onadir” qo‘shig‘i ijro etiladi. 1 – boshlovchi: Onalarimiz, ayollarimiz qo‘shiqda kuylanganidek, juda go‘zal hamda malohatlidir. Ayniqsa, o‘zbek ayollari. O‘quvchilar tomonidan “O‘zbegimning ayoli” she’ri o‘qiladi. Malohatli jamoli, Baxtdan so‘zlar kamoli, Boshda g‘ijim ro‘moli, O‘zbegimning ayoli. Erta tongda non yopgan, Dalada ketmon chopgan, Farzand –la, baxtin topgan, O‘zbegimning ayoli. 2 – boshlovchi: Xalqimiz azal – azaldan munis onajonlarimiz haqida maqolu, masallar, rivoyatlar aytib kelishgan. Hadislar ham bu zoti shariflar haqida ko‘plab ibratli nasihatlar bor. Hozir ana shulardan namunalar eshitamiz. O‘quvchilar tomonidan hadislardan namunalar aytiladi. Onalar mehribon, ular shunchalar mehrliki, bizni necha yoshga to‘lsak ham “bolam”, deb suyadilar. Darhaqiqat, ona bolam degan, bola esa dalam degan. Shu o‘rinda birorta kichik sahna ko‘rinishi namoyish etiladi. Shundan so‘ng bolalar onalarni madh etadilar.Ona – bu hayot demak. Ona borki, hayot davom etadi, ona borki oila chirog‘i o‘chmaydi, ona borki, olam munavvar. Onalarimiz bizni bir parcha etdan katta qilib, qatorga qo‘shadilar, oq yuvib oq taraydilar. Doimo boshimiz uzra parvona bo‘ladilar. Ular oyog‘imizga kirgan tikanni kipriklari bilan olishga tayyordirlar.Buning sababi nima? Ne uchun onalar farzand qoshida bu qadar parvonalar? Hatto kerak bo‘lsa, farzand uchun jon fido qilishga ham tayyor ekanliklarining boisi nimada? Buning javobi bitta – onalik mehri. Onaning o‘z farzandiga bo‘lgan cheksiz mehri! “Onadir bu onadir” qo‘shig‘i ijro etiladi. 1 – boshlovchi: Ha, ona mehri toshni eritar. Ular bir umr bolam deb yasharlar. Shunday ekan, onalaringizga siz ham mehribon bo‘ling, ularni avaylang, qadriga yeting, aziz o‘quvchilar. Ularga ko‘p narsa kerak emas. Ular yaratgandan farzandlariga doimo sog‘liq, omonlik tilaydilar. Jigarbandlari kamoli ular uchun eng katta baxtdir aslida. O‘quvchilar (jo‘rlikda): Onajonim, yuzingizda nur porlasin, Baxtimizga hamisha sog‘ – omon bo‘ling. Parvonalar bo‘lib doim qoshimizda, Tilagimiz mudom bizga suyanch bo‘ling! Quvnoq musiqa sadolari ostida bayramga yakun yasaladi. 3. Pеdagоgik faоliyat va uning o‘ziga xos xususiyatlari. Pedagogik faoliyat – yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun xalq, davlat oldida javob beradigan, bolalarga ta’lim-tarbiya berishi bilan shug‘ullanadigan va bu ishga maxsus tayyorlangan odamlarning mehnat faoliyatidir. Barcha kasblar orasida o‘qituvchilik kasbi o‘zgacha va muhim ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. Zero, o‘qituvchi yosh avlod qalbi kamolotining me’mori, yoshlarga ta’lim-tarbiya beruvchi insondir. Bugungi kunda u yoshlarni g‘oyaviy-siyosiy jihatdan chiniqtirib tabiat, jamiyat, ijtimoiy hayot, tafakkur taraqqiyoti qonuniyatlarini o‘rgatadi, yoshlarni mehnat faoliyatiga tayyorlab, kasb-hunar sirlarini puxta egallashlarida ko‘maklashadi va jamiyat uchun muhim bo‘lgan ijfimoiy-iqtisodiy vaziyatlarni hal etadi. Ana shu mas'uliyat o‘qituvchidan o‘z kasbining mohir ustasi bo‘lishni, o‘quvchilarga tarbiyaviy ta'sir ko‘rsatib, ularning qiziqishi, qobiliyati, iste'dodi, e'tiqodi va amaliy ko‘nikmalarini har tomonlama rivojlantirish yo‘llarini izlab topadigan kasb egasi bo‘lishni talab etadi. Buning uchun doimo o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini, ko‘nikma va malakalarini oshirib borish, ularga har tomonlama g‘am-xo‘rlik qilish, zarur shart - sharoitlar yaratish, kerakli moddiy va ilmiy -metodik hamda texnik yordam ko‘rsatish, 1 – boshlovchi: Ha, ona mehri toshni eritar. Ular bir umr bolam deb yasharlar. Shunday ekan, onalaringizga siz ham mehribon bo‘ling, ularni avaylang, qadriga yeting, aziz o‘quvchilar. Ularga ko‘p narsa kerak emas. Ular yaratgandan farzandlariga doimo sog‘liq, omonlik tilaydilar. Jigarbandlari kamoli ular uchun eng katta baxtdir aslida. O‘quvchilar (jo‘rlikda): Onajonim, yuzingizda nur porlasin, Baxtimizga hamisha sog‘ – omon bo‘ling. Parvonalar bo‘lib doim qoshimizda, Tilagimiz mudom bizga suyanch bo‘ling! Quvnoq musiqa sadolari ostida bayramga yakun yasaladi. 3. Pеdagоgik faоliyat va uning o‘ziga xos xususiyatlari. Pedagogik faoliyat – yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun xalq, davlat oldida javob beradigan, bolalarga ta’lim-tarbiya berishi bilan shug‘ullanadigan va bu ishga maxsus tayyorlangan odamlarning mehnat faoliyatidir. Barcha kasblar orasida o‘qituvchilik kasbi o‘zgacha va muhim ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. Zero, o‘qituvchi yosh avlod qalbi kamolotining me’mori, yoshlarga ta’lim-tarbiya beruvchi insondir. Bugungi kunda u yoshlarni g‘oyaviy-siyosiy jihatdan chiniqtirib tabiat, jamiyat, ijtimoiy hayot, tafakkur taraqqiyoti qonuniyatlarini o‘rgatadi, yoshlarni mehnat faoliyatiga tayyorlab, kasb-hunar sirlarini puxta egallashlarida ko‘maklashadi va jamiyat uchun muhim bo‘lgan ijfimoiy-iqtisodiy vaziyatlarni hal etadi. Ana shu mas'uliyat o‘qituvchidan o‘z kasbining mohir ustasi bo‘lishni, o‘quvchilarga tarbiyaviy ta'sir ko‘rsatib, ularning qiziqishi, qobiliyati, iste'dodi, e'tiqodi va amaliy ko‘nikmalarini har tomonlama rivojlantirish yo‘llarini izlab topadigan kasb egasi bo‘lishni talab etadi. Buning uchun doimo o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini, ko‘nikma va malakalarini oshirib borish, ularga har tomonlama g‘am-xo‘rlik qilish, zarur shart - sharoitlar yaratish, kerakli moddiy va ilmiy -metodik hamda texnik yordam ko‘rsatish, o‘qituvchilarning ijodiy tashabbuskorligini muntazam oshirib borishga ko‘maklashish loziin. Shunga asosan, «Pedagogik mahorat» fani, mahoratli o‘qituvchilarni tayyorlashga xizmat qiladi, o‘qituvchilar va tarbiyachilarning kasbiy faoliyati sirlarini, mohirligini o‘rgatuvchi va uni takomillashtirish to‘g‘-risida ma'lumotlar berib boruvchi fan bo‘lib, o‘qituvchilarda pedagogik mahoratning mohiyat mazmunini, hozirgi zamon talablari doirasida kasbiy faoliyatini rivojlantirishning yo‘llarini, vositalarini, shakllarini o‘rganadi. Pedagogik mahorat o‘qituvchilar va tarbiyachilarga pedagogik ijod-korlik, pedagogik texnika, ta’lim - tarbiya jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘zaro hamkorligi. muloqot olib borish taktikasi, nutq madaniyati, tafakkuri, tarbiyachining ma'naviy - ma'rifiy va tarbiyaviy ishlarini tashkii etish va amalga oshirish, bu jarayonda xulq-atvorni va hissiyotni jilovlay olish xususiyatlarini o‘rgatadi va o‘z kasbini rivoj-lantirib boruvchi pedagogik faoliyatlar tizimi to‘g‘risida ma'lumotlar beradi. Pedagogik mahorat o‘qituvchilaming pedagogik faoliyati zami-rida takomillashib boradi. Pedagogik faoliyat yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyoilash uchun jamiyat oldida. davlat oldida javob beradigan, ta’lim-tarbiya beri-shda maxsus tayyorlangan o‘qituvchilar mehnati faoliyatidir. Bolajak o‘qituvchilar o‘z pedagogik faoliyati jarayonida faoliyatning quyidagi tarkibiy qismlarini bilishi lozim; Pedagogik jarayonning mohiyatini anglamagan, bolaga nisbatan chuqur hurmatda bo‘lmagan o‘qituvchi ta’lim-tarbiya samaradorligi va inson kamolotini ta’minlovchi fikrga ega bo‘imaydi. Pedagogik jarayonning vazifasi bilim berish, tarbiyalash, rivojlantirish bo‘lib, o‘qituvchilaming faoliyat mezonini begilab beradi. O‘qituvchilarning faoliyati pedagogik jarayonning harakat vositasidir. Pedagogik jarayonning obyektlari bo‘lmish tarbiyalanuvchi insonga, o‘quvchi va o‘quvchilar guruhiga hamda alohida o‘quvchiga, pedagogik jarayonrting subyektlari — ota- onalar, o‘qituvchilar, tarbiyachilar, sinf jamoasi, pedagogik jamoa mas'uldirlar va ular jamiyat talablari asosida ta’lim va tarbiya berish faoliyatini bajaradilar. Pedagogik mahorat nima? Uning mohiyati nimalardan iborat? Ularni egalJash uchun nimalarni bilish kerak? Hozirgi zamon pedagogikasi va psixologiyasi «pedagogik mahorat» tushunchasiga turlicha izoh beradi. Jumladan, "Pedagogik o‘qituvchilarning ijodiy tashabbuskorligini muntazam oshirib borishga ko‘maklashish loziin. Shunga asosan, «Pedagogik mahorat» fani, mahoratli o‘qituvchilarni tayyorlashga xizmat qiladi, o‘qituvchilar va tarbiyachilarning kasbiy faoliyati sirlarini, mohirligini o‘rgatuvchi va uni takomillashtirish to‘g‘-risida ma'lumotlar berib boruvchi fan bo‘lib, o‘qituvchilarda pedagogik mahoratning mohiyat mazmunini, hozirgi zamon talablari doirasida kasbiy faoliyatini rivojlantirishning yo‘llarini, vositalarini, shakllarini o‘rganadi. Pedagogik mahorat o‘qituvchilar va tarbiyachilarga pedagogik ijod-korlik, pedagogik texnika, ta’lim - tarbiya jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘zaro hamkorligi. muloqot olib borish taktikasi, nutq madaniyati, tafakkuri, tarbiyachining ma'naviy - ma'rifiy va tarbiyaviy ishlarini tashkii etish va amalga oshirish, bu jarayonda xulq-atvorni va hissiyotni jilovlay olish xususiyatlarini o‘rgatadi va o‘z kasbini rivoj-lantirib boruvchi pedagogik faoliyatlar tizimi to‘g‘risida ma'lumotlar beradi. Pedagogik mahorat o‘qituvchilaming pedagogik faoliyati zami-rida takomillashib boradi. Pedagogik faoliyat yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyoilash uchun jamiyat oldida. davlat oldida javob beradigan, ta’lim-tarbiya beri-shda maxsus tayyorlangan o‘qituvchilar mehnati faoliyatidir. Bolajak o‘qituvchilar o‘z pedagogik faoliyati jarayonida faoliyatning quyidagi tarkibiy qismlarini bilishi lozim; Pedagogik jarayonning mohiyatini anglamagan, bolaga nisbatan chuqur hurmatda bo‘lmagan o‘qituvchi ta’lim-tarbiya samaradorligi va inson kamolotini ta’minlovchi fikrga ega bo‘imaydi. Pedagogik jarayonning vazifasi bilim berish, tarbiyalash, rivojlantirish bo‘lib, o‘qituvchilaming faoliyat mezonini begilab beradi. O‘qituvchilarning faoliyati pedagogik jarayonning harakat vositasidir. Pedagogik jarayonning obyektlari bo‘lmish tarbiyalanuvchi insonga, o‘quvchi va o‘quvchilar guruhiga hamda alohida o‘quvchiga, pedagogik jarayonrting subyektlari — ota- onalar, o‘qituvchilar, tarbiyachilar, sinf jamoasi, pedagogik jamoa mas'uldirlar va ular jamiyat talablari asosida ta’lim va tarbiya berish faoliyatini bajaradilar. Pedagogik mahorat nima? Uning mohiyati nimalardan iborat? Ularni egalJash uchun nimalarni bilish kerak? Hozirgi zamon pedagogikasi va psixologiyasi «pedagogik mahorat» tushunchasiga turlicha izoh beradi. Jumladan, "Pedagogik ensiklopediyasida ta’rif quyidagicha izohlangan: “O‘z kasbining mohir ustasi bo‘lgan, yuksak darajada madaniyatli, o‘z fanini chuqur biladigan, yondash fanlar sohalarini yaxshi tahlil eta ola-digan, tarbiyalash va o‘qitish uslubiyatini mukammal egallagan muta-xassis”. Ushbu ta'rifning mohiyatidan kelib chiqib o‘qituvchining pedagogik mahorati tushuncbasi mazmunini shunday izohlash mumkin: Madaniyatning yuqori darajask bilimdonlik va aql-zakovatning yuksak ko‘rsatkichi. O‘z faniga doir bilimlarning mukammal sohibi. Pedagogika va psixologiya kabi fanlar sohasidagi bilimlarni puxta egallaganligi, ulardan kasbiy faoliyatida foydalana olishi. 4. O‘quv-tarbiyaviy ishlar metodikasini mukammal bilishi. Pedagogik mahorat tizimi quyidagi o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan asosiy komponentlardan iborat: 1. Pedagogik insonparvarlik talablariga bo‘ysunishi. 2. Kasbga oid bilimlarni boshqa fanlar bilan aloqadorlikda muka- mmal bilish. Pedagogik qobiliyatga ega bo‘lish. Pedagogik texnika sirlarini puxta egallash va amaliy faoliyatida nechog‘lik qo‘llay bilishi bilan belgilanadi. O‘qituvchilarning pedagogik faoliyati samarali bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan qobiliyatlar tizimini: bilim, bolani tushuna olish, kuza-tuvchanlik, nutq malakasi, tashkilotchilik, kelajakni ko‘ra bilish, diqqatni taqsimlab olish, vaziyatni to‘g‘ri baholash, yuzaga kelish ehtimoli bo‘lgan har xil ziddiyatlarni o‘z vaqtida bartaraf etish, o‘quvchilarni bilim olishga qiziqtirish kabilar tashkil etadi. Mazkur fanning mazmunidan kasbga doir topshiriq va vazifalarni echish uchun o‘quv - tarbiya jarayonini boshqarish, unga rahbarlik qilishda pedagogik- psixologik ta’limot nuqtai - nazaridan yondashish, ta’lim - tarbiyani milliy an'analarimiz ruhida zamonaviy metodlar asosida modellashtirish, o‘quv - tarbiyaviy jarayonda ilg‘or pedagogik tex-nologiyalarni tatbiq etish uchun o‘qituvchi mahoratining zarurligi haqi-dagi ma'lumotlar va ularni takomillashtirish tizimlari o‘rin olgan. 2. Pеdagоgik fikr tarixi va maktab amaliyotida o‘qituvchi mahоrati masalalari. ensiklopediyasida ta’rif quyidagicha izohlangan: “O‘z kasbining mohir ustasi bo‘lgan, yuksak darajada madaniyatli, o‘z fanini chuqur biladigan, yondash fanlar sohalarini yaxshi tahlil eta ola-digan, tarbiyalash va o‘qitish uslubiyatini mukammal egallagan muta-xassis”. Ushbu ta'rifning mohiyatidan kelib chiqib o‘qituvchining pedagogik mahorati tushuncbasi mazmunini shunday izohlash mumkin: Madaniyatning yuqori darajask bilimdonlik va aql-zakovatning yuksak ko‘rsatkichi. O‘z faniga doir bilimlarning mukammal sohibi. Pedagogika va psixologiya kabi fanlar sohasidagi bilimlarni puxta egallaganligi, ulardan kasbiy faoliyatida foydalana olishi. 4. O‘quv-tarbiyaviy ishlar metodikasini mukammal bilishi. Pedagogik mahorat tizimi quyidagi o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan asosiy komponentlardan iborat: 1. Pedagogik insonparvarlik talablariga bo‘ysunishi. 2. Kasbga oid bilimlarni boshqa fanlar bilan aloqadorlikda muka- mmal bilish. Pedagogik qobiliyatga ega bo‘lish. Pedagogik texnika sirlarini puxta egallash va amaliy faoliyatida nechog‘lik qo‘llay bilishi bilan belgilanadi. O‘qituvchilarning pedagogik faoliyati samarali bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan qobiliyatlar tizimini: bilim, bolani tushuna olish, kuza-tuvchanlik, nutq malakasi, tashkilotchilik, kelajakni ko‘ra bilish, diqqatni taqsimlab olish, vaziyatni to‘g‘ri baholash, yuzaga kelish ehtimoli bo‘lgan har xil ziddiyatlarni o‘z vaqtida bartaraf etish, o‘quvchilarni bilim olishga qiziqtirish kabilar tashkil etadi. Mazkur fanning mazmunidan kasbga doir topshiriq va vazifalarni echish uchun o‘quv - tarbiya jarayonini boshqarish, unga rahbarlik qilishda pedagogik- psixologik ta’limot nuqtai - nazaridan yondashish, ta’lim - tarbiyani milliy an'analarimiz ruhida zamonaviy metodlar asosida modellashtirish, o‘quv - tarbiyaviy jarayonda ilg‘or pedagogik tex-nologiyalarni tatbiq etish uchun o‘qituvchi mahoratining zarurligi haqi-dagi ma'lumotlar va ularni takomillashtirish tizimlari o‘rin olgan. 2. Pеdagоgik fikr tarixi va maktab amaliyotida o‘qituvchi mahоrati masalalari. “Pеdagоgik mahоrat” tushunchasining mоhiyati. O‘qituvchi mahоraitni shakllantirishga dоir psiхоlоgik, pеdagоgik nazariyalar mazmuni va ahamiyati. Pеdagоgik bilimlar. Jahоn mamlakatlarida to‘plangan pеdagоgik bilimlarning umumiy mazmuni. Pеdagоgik tafakkur. Pеdagоgik mahоratning asоsiy tarkibiy qismlari. Shunga ko‘ra, «Pedagogik mahorat» fani kasbga oid bilim va qobili-yatlarni o‘qituvchilarda shakllantirish, ijodkorlikni tarbiyalash, mahorat, ko‘nikma va malakalarni egallashlari uchun, pedagogik texnika, pedagogik hamkorlik, pedagogik nazokat, nutq madaniyati to‘g‘risida ma'lumotlar berib boradi. Bu maqsad bo‘lajak o‘qituvchilarning quyidagi vazifalarni muntazam bajarib borishlari orqali amalga oshiriladi. Bo‘lajak o‘qituvchilar pedagogik mahoratning nazariy va metodologik asoslari bilan qurollantiriladilar. Pedagogik mahorat fanining pedagogik texnika, pedagogik hamkorlik (muloqot), pedagogik nazokat, pedagogik qobiliyat, tarbiyachilik mahorati, ta’lim jarayonini boshqarish, nutq madaniyati, tarbiya texno-logiyasi, pedagogik ijodkorlik, refleksiya kabi tarkibiy qismlari to‘g‘ri-sidagi biliralar tizimini egallaydilar. Bo‘lajak o‘qituvchilar milliy urf-odat va an'analarimizda va O‘rta Osiyo mutafakkirlarining boy ijodiy meroslarida aks etgan pedagogik mahorat sirlarini mustaqil egallashga nisbatan o‘zlarida ehtiyoj va havasni rivojlantirib boradilar. Egallangan pedagogik-psixologik va metodik bilimlar, ko‘nikma va malakalar to‘g‘risidagi ma'lumotlar asosida har bir bo‘lajak o‘qituvchi o‘zining shaxsiy pedagogik mahoratini shakllantiradi. O‘quv-tarbiyaviy jarayonni jahon andozalariga xos so‘nggi zamonaviy metod va shakllar asosida tashkil etish va boshqarishni amalga oshirishning nazariy va amaliy asoslarini muntazam o‘zlashtiradilar. O‘qituvchilar o‘z kasbiy mahoratlarini takomillashtirishlari uchun shaxsiy-ijodiy malaka oshirishning shakl, usul va vositalarini egal-laydilar. Tarbiyachi mahoratining mohiyati, funksiyasi, tuzilishi to‘g‘risida o‘qituvchilar uzluksiz ma'lumotlarni o‘rganib boradilar. Shuni alohida qayd etib o‘tish zarurki, o‘qituvchilik kasbi murakkab va mas'uliyatli jarayondan iborat. Ushbu kasbning sharafliligi va tnurak-kabligi shu “Pеdagоgik mahоrat” tushunchasining mоhiyati. O‘qituvchi mahоraitni shakllantirishga dоir psiхоlоgik, pеdagоgik nazariyalar mazmuni va ahamiyati. Pеdagоgik bilimlar. Jahоn mamlakatlarida to‘plangan pеdagоgik bilimlarning umumiy mazmuni. Pеdagоgik tafakkur. Pеdagоgik mahоratning asоsiy tarkibiy qismlari. Shunga ko‘ra, «Pedagogik mahorat» fani kasbga oid bilim va qobili-yatlarni o‘qituvchilarda shakllantirish, ijodkorlikni tarbiyalash, mahorat, ko‘nikma va malakalarni egallashlari uchun, pedagogik texnika, pedagogik hamkorlik, pedagogik nazokat, nutq madaniyati to‘g‘risida ma'lumotlar berib boradi. Bu maqsad bo‘lajak o‘qituvchilarning quyidagi vazifalarni muntazam bajarib borishlari orqali amalga oshiriladi. Bo‘lajak o‘qituvchilar pedagogik mahoratning nazariy va metodologik asoslari bilan qurollantiriladilar. Pedagogik mahorat fanining pedagogik texnika, pedagogik hamkorlik (muloqot), pedagogik nazokat, pedagogik qobiliyat, tarbiyachilik mahorati, ta’lim jarayonini boshqarish, nutq madaniyati, tarbiya texno-logiyasi, pedagogik ijodkorlik, refleksiya kabi tarkibiy qismlari to‘g‘ri-sidagi biliralar tizimini egallaydilar. Bo‘lajak o‘qituvchilar milliy urf-odat va an'analarimizda va O‘rta Osiyo mutafakkirlarining boy ijodiy meroslarida aks etgan pedagogik mahorat sirlarini mustaqil egallashga nisbatan o‘zlarida ehtiyoj va havasni rivojlantirib boradilar. Egallangan pedagogik-psixologik va metodik bilimlar, ko‘nikma va malakalar to‘g‘risidagi ma'lumotlar asosida har bir bo‘lajak o‘qituvchi o‘zining shaxsiy pedagogik mahoratini shakllantiradi. O‘quv-tarbiyaviy jarayonni jahon andozalariga xos so‘nggi zamonaviy metod va shakllar asosida tashkil etish va boshqarishni amalga oshirishning nazariy va amaliy asoslarini muntazam o‘zlashtiradilar. O‘qituvchilar o‘z kasbiy mahoratlarini takomillashtirishlari uchun shaxsiy-ijodiy malaka oshirishning shakl, usul va vositalarini egal-laydilar. Tarbiyachi mahoratining mohiyati, funksiyasi, tuzilishi to‘g‘risida o‘qituvchilar uzluksiz ma'lumotlarni o‘rganib boradilar. Shuni alohida qayd etib o‘tish zarurki, o‘qituvchilik kasbi murakkab va mas'uliyatli jarayondan iborat. Ushbu kasbning sharafliligi va tnurak-kabligi shu bilan belgilanadiki, o‘qituvchi doimo ongning yagona sohibi bo‘lmish insonning ta’lim—tarbiyasi bilan shug‘ullanib, u bilan muloqot olib boradi. Ongli va tirik jonzot esa aqliy, ruhiy hamda jismoniy jihat-dan doimo rivojlanishda bo‘ladi. Shu sababli, bo‘lajak o‘qituvchilar tarbiyalanuvchi bilan doimiy muloqotda bo‘lishi, unga ta'sir ko‘rsatish uchun muntazam ravishda psixologiya va tarbiya nazariyasini mukammal o‘rganib, o‘z kasbiy faoliyatini muttasil rivojlantirib borishi kerak. O‘qituvchilaming shaxsiy fazilatlari sirasiga iymon-e'tiqodi, dunyo- qarashining kengligi, faolligi, odob-axloqi, fuqarolik burchini his qilishi, ma'naviyati, dilkashligi, talabchanligi, qat'iyligi va o‘z maqsadlariga intilishi, insonparvarligi, huquqiy bilimdonligi mamlakatimizning ijtimoiy-siyosiy talablariga o‘z fikr-mulohazasi bilan faol ishtirok etishi kiradi. O‘qituvchilaming kasbiy xususiyatlariga: o‘z kasbini, bolalarni sevi-shi, ziyrakligi, hozirjavobligi, vazminligi, pedagogik nazokati, tasawuri, qobiliyati, tashkilotchiligi, notiqlik madaniyati, chuqur va keng ilmiy saviyasi, kasbiy layoqatliligi, ma'naviy ehtiyoji va qiziqishi, intellekti, yangilikni anglay va qoilay olishi, kasbiy ma'lumotni muntazam oshi-rishga nisbatan intilishi va boshqa fazilatlari kiradi. O‘qituvchilaming kasbiy pedagogik tayyorgarligi shartli ravishda quyidagi yo‘nalishlarda olib boriladi: 1) O‘qituvchining shaxsiy fazilatlar bo‘yicha tayyorgarligi. 2) O‘qituvchining ruhiy — psixologik tayyorgarligi. 3) O‘qituvchining ijtimoiy - pedagogik va ilmiy - nazariy jihatdan tayyorgarligi. 4) O‘qituvchining maxsus va ixtisoslikka oid uslubiy bilimlarni egallab borishi. Pеdagоgik mahоratni shakllantirishning asоsiy tamоyillari (yaхlit hоlda yondashuv; faоl mulоqоt; pеdagоgik harakatning хilma-хilligi; pеdagоgik ta’sirining ko‘p qirraliligi; nazariy bilim va amaliy malakalarning o‘zarо bоg‘liqligi). Pеdagоgik mahоrat tizimi: ijtimоiy, estеtik, aхlоqiy va tехnоlоgik faоliyat mоhiyati. O‘qituvchining har qanday hоlatda ham o‘zini tuta оlish mahоrati. Pedagogik mahoratni egallashda kasbga oid nazariy va amaliy bilimlarni egallash, pedagogik jamoa bilan doimiy muloqotda bo‘lish ijobiy natijalar beradi. bilan belgilanadiki, o‘qituvchi doimo ongning yagona sohibi bo‘lmish insonning ta’lim—tarbiyasi bilan shug‘ullanib, u bilan muloqot olib boradi. Ongli va tirik jonzot esa aqliy, ruhiy hamda jismoniy jihat-dan doimo rivojlanishda bo‘ladi. Shu sababli, bo‘lajak o‘qituvchilar tarbiyalanuvchi bilan doimiy muloqotda bo‘lishi, unga ta'sir ko‘rsatish uchun muntazam ravishda psixologiya va tarbiya nazariyasini mukammal o‘rganib, o‘z kasbiy faoliyatini muttasil rivojlantirib borishi kerak. O‘qituvchilaming shaxsiy fazilatlari sirasiga iymon-e'tiqodi, dunyo- qarashining kengligi, faolligi, odob-axloqi, fuqarolik burchini his qilishi, ma'naviyati, dilkashligi, talabchanligi, qat'iyligi va o‘z maqsadlariga intilishi, insonparvarligi, huquqiy bilimdonligi mamlakatimizning ijtimoiy-siyosiy talablariga o‘z fikr-mulohazasi bilan faol ishtirok etishi kiradi. O‘qituvchilaming kasbiy xususiyatlariga: o‘z kasbini, bolalarni sevi-shi, ziyrakligi, hozirjavobligi, vazminligi, pedagogik nazokati, tasawuri, qobiliyati, tashkilotchiligi, notiqlik madaniyati, chuqur va keng ilmiy saviyasi, kasbiy layoqatliligi, ma'naviy ehtiyoji va qiziqishi, intellekti, yangilikni anglay va qoilay olishi, kasbiy ma'lumotni muntazam oshi-rishga nisbatan intilishi va boshqa fazilatlari kiradi. O‘qituvchilaming kasbiy pedagogik tayyorgarligi shartli ravishda quyidagi yo‘nalishlarda olib boriladi: 1) O‘qituvchining shaxsiy fazilatlar bo‘yicha tayyorgarligi. 2) O‘qituvchining ruhiy — psixologik tayyorgarligi. 3) O‘qituvchining ijtimoiy - pedagogik va ilmiy - nazariy jihatdan tayyorgarligi. 4) O‘qituvchining maxsus va ixtisoslikka oid uslubiy bilimlarni egallab borishi. Pеdagоgik mahоratni shakllantirishning asоsiy tamоyillari (yaхlit hоlda yondashuv; faоl mulоqоt; pеdagоgik harakatning хilma-хilligi; pеdagоgik ta’sirining ko‘p qirraliligi; nazariy bilim va amaliy malakalarning o‘zarо bоg‘liqligi). Pеdagоgik mahоrat tizimi: ijtimоiy, estеtik, aхlоqiy va tехnоlоgik faоliyat mоhiyati. O‘qituvchining har qanday hоlatda ham o‘zini tuta оlish mahоrati. Pedagogik mahoratni egallashda kasbga oid nazariy va amaliy bilimlarni egallash, pedagogik jamoa bilan doimiy muloqotda bo‘lish ijobiy natijalar beradi. Binobarin, bunday muhitda o‘zaro fikr almashish, shaxsiy mulohazalarni boshqalar tomonidan bildirilayotgan qarashlar bilan taqqoslab, ularning to‘g‘riligi, haqqoniyligiga ishonch hosil qilish, mavjud bilimlarni yanada boyitish, xato yoki kamchiliklarni aniqlash hamda ulami bartaraf etish yo‘llarini topish imkoniyati mavjud. Buyuk nemis pedagogi Adolf Disterverg o‘qituvchining doimiy ravishda fanlarni mutolaa qilish bilan shug‘ullanishi haqida gapirib, shunday degan edi: "O‘qituvchi muntazam ravishda fan bilan shug‘ul-lanmog 'i lozim. Aks holda u qurigan daraxt va toshga o xshab qoladi. Qurigan daraxt va tosh meva bera olmaganidek, kelajakda bunday o 'qituvchidan hech qanday natija kutib bo 'Imaydi". Hozirgi zamon fan va texnikasi jadal sur'atda rivojlanayotgan, zamonaviy axborot texnologiyalarining salmog‘i keskin oshayotgan bir davrda o‘qituvchi pedagogik mahoratini takomillashtirish muhim ahami-yat kasb etadi. Agar, ilgari fanning biror sohasida ro‘y berayotgan yirik kashfiyot qariyb o‘n besh yillik samarali va kishi zo‘rg‘a ishonadigan vo-qea hisoblangan boisa, hozir har yili, hatto har oyda fan, texnika sohasida yangi kashfiyotlar yaratilmoqda, bilimlarning ilgari noma'lum bo‘l- gan yangi yo‘nalishlari maydonga kelmoqda. Kishilarda bilimga bo‘lgan intilish beqiyos darajada o‘sib borayotir. Shuning uchun hozir kunda o‘qituvchi faqat o‘z fani bo‘yicha emas, balki o‘z faniga yaqin bo‘lgan sohalardagi yangiliklarni bilishi talab etiladi. Bizga ma'lumki, ilg‘or jamiyat fuqarosining, xususan o‘qituvchining ma'naviy boyligi uning keng dunyoqarashi, teran fikrlash layoqati, savodxonligi, yuksak insoniy fazilatlarga boyligi bilan baholanadi. "Barcha illallarning kelib chiqishi ilmsizlikdandir" degan edi yunon faylasufi Sokrat. Shunday ekan, yosh avlodning yuksak bilim va tafakkur sohibi bo‘lishi uchun barchamiz javobgarmiz. Bu javobgarlik ko‘proq o‘qituvchilar zimmasida. “Pеdagоgik san’at” tushunchasining mоhiyati va uning muhim tarkibiy qismlari. “Pеdagоgik mahоratning namоyon bo‘lishi” tushunchasining mоhiyati. Pеdagоgik mahоrat namоyon bo‘ladigan muhit. Estеtik his-tuyg‘ularga ega bo‘lish – pеdagоgik mahоratning muhim asоsi. O‘qituvchining pеdagоgik mahоrati va ish tajribasi. Darhaqiqat, o‘qituvchilarning obro‘-e'tiborini ta'minlaydigan ilk vo-sita uning tarbiyalanganlik darajasidir. Birinchidan, o‘qituvchi ma'naviy jihatdan sogiom Binobarin, bunday muhitda o‘zaro fikr almashish, shaxsiy mulohazalarni boshqalar tomonidan bildirilayotgan qarashlar bilan taqqoslab, ularning to‘g‘riligi, haqqoniyligiga ishonch hosil qilish, mavjud bilimlarni yanada boyitish, xato yoki kamchiliklarni aniqlash hamda ulami bartaraf etish yo‘llarini topish imkoniyati mavjud. Buyuk nemis pedagogi Adolf Disterverg o‘qituvchining doimiy ravishda fanlarni mutolaa qilish bilan shug‘ullanishi haqida gapirib, shunday degan edi: "O‘qituvchi muntazam ravishda fan bilan shug‘ul-lanmog 'i lozim. Aks holda u qurigan daraxt va toshga o xshab qoladi. Qurigan daraxt va tosh meva bera olmaganidek, kelajakda bunday o 'qituvchidan hech qanday natija kutib bo 'Imaydi". Hozirgi zamon fan va texnikasi jadal sur'atda rivojlanayotgan, zamonaviy axborot texnologiyalarining salmog‘i keskin oshayotgan bir davrda o‘qituvchi pedagogik mahoratini takomillashtirish muhim ahami-yat kasb etadi. Agar, ilgari fanning biror sohasida ro‘y berayotgan yirik kashfiyot qariyb o‘n besh yillik samarali va kishi zo‘rg‘a ishonadigan vo-qea hisoblangan boisa, hozir har yili, hatto har oyda fan, texnika sohasida yangi kashfiyotlar yaratilmoqda, bilimlarning ilgari noma'lum bo‘l- gan yangi yo‘nalishlari maydonga kelmoqda. Kishilarda bilimga bo‘lgan intilish beqiyos darajada o‘sib borayotir. Shuning uchun hozir kunda o‘qituvchi faqat o‘z fani bo‘yicha emas, balki o‘z faniga yaqin bo‘lgan sohalardagi yangiliklarni bilishi talab etiladi. Bizga ma'lumki, ilg‘or jamiyat fuqarosining, xususan o‘qituvchining ma'naviy boyligi uning keng dunyoqarashi, teran fikrlash layoqati, savodxonligi, yuksak insoniy fazilatlarga boyligi bilan baholanadi. "Barcha illallarning kelib chiqishi ilmsizlikdandir" degan edi yunon faylasufi Sokrat. Shunday ekan, yosh avlodning yuksak bilim va tafakkur sohibi bo‘lishi uchun barchamiz javobgarmiz. Bu javobgarlik ko‘proq o‘qituvchilar zimmasida. “Pеdagоgik san’at” tushunchasining mоhiyati va uning muhim tarkibiy qismlari. “Pеdagоgik mahоratning namоyon bo‘lishi” tushunchasining mоhiyati. Pеdagоgik mahоrat namоyon bo‘ladigan muhit. Estеtik his-tuyg‘ularga ega bo‘lish – pеdagоgik mahоratning muhim asоsi. O‘qituvchining pеdagоgik mahоrati va ish tajribasi. Darhaqiqat, o‘qituvchilarning obro‘-e'tiborini ta'minlaydigan ilk vo-sita uning tarbiyalanganlik darajasidir. Birinchidan, o‘qituvchi ma'naviy jihatdan sogiom va keng fikrlay oladigan bo‘lishi, o‘z milliy qadri-yatlari, urf-odatlari va millatimizning buyuk siymolari ijodiy merosini teran bilishlari kerak. Binobarin, o‘zi tanlagan mutaxassislik va fan sohasida izlanishlar olib borgan, aliomalarning hayoti va ijodini yaxshi bilishi hamda mantiqiy tafakkurga ega bo‘lishi lozim. Bu o‘qituvchi pedagogik mahoratining shakllanib borishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, milliy an'analarimiz, urf-odatlarimiz, qadriyatlarimiz asosida davlatimizning buyuk kelajagi boTmish yosh avlodga chuqur bilim berish o‘qituvchilardan yuksak qobiliyatni va ishchanlikni talab qiladi. Nazorat savollari: 1. Tarbiyaning maqsad va vazifalari nimalardan iborat? 2. Tarbiyaviy tadbirlarni tashkillashda qanday usul va vositalardan foydalaniladi? 3. Tarbiya usullarini sanab bering. 4. Beruniyning tarbiya texnologiyasining elementlariga doir qandayfikrlari mavjud ? 5. .“Pеdagоgik mahоrat” tushunchasi. va keng fikrlay oladigan bo‘lishi, o‘z milliy qadri-yatlari, urf-odatlari va millatimizning buyuk siymolari ijodiy merosini teran bilishlari kerak. Binobarin, o‘zi tanlagan mutaxassislik va fan sohasida izlanishlar olib borgan, aliomalarning hayoti va ijodini yaxshi bilishi hamda mantiqiy tafakkurga ega bo‘lishi lozim. Bu o‘qituvchi pedagogik mahoratining shakllanib borishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, milliy an'analarimiz, urf-odatlarimiz, qadriyatlarimiz asosida davlatimizning buyuk kelajagi boTmish yosh avlodga chuqur bilim berish o‘qituvchilardan yuksak qobiliyatni va ishchanlikni talab qiladi. Nazorat savollari: 1. Tarbiyaning maqsad va vazifalari nimalardan iborat? 2. Tarbiyaviy tadbirlarni tashkillashda qanday usul va vositalardan foydalaniladi? 3. Tarbiya usullarini sanab bering. 4. Beruniyning tarbiya texnologiyasining elementlariga doir qandayfikrlari mavjud ? 5. .“Pеdagоgik mahоrat” tushunchasi.