BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TEXNOLOGIYA TA’LIMINI MAZMUNI

Yuklangan vaqt

2024-10-26

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

15

Faytl hajmi

89,5 KB


BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TEXNOLOGIYA TA’LIMINI MAZMUNI Reja: 1. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining maqsad va vazifalari 2. Boshlang`ich sinflarda texnologiya ta`limining mazmuni 3.“Kasbiy kompetentlik” tushunchasining mohiyati. 4.Boshlang`ich sinf texnologiya darslariga kompetension yondashuv Tayanch so`zlar Boshlang`ich ta`lim, texnologiya, tarbiya, faoliyat, jarayon, dars, bilim, ko`nikma, malaka. Jamiyatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar asosida umumiy o`rta ta`lim mazmuni va sifatiga qo`yiladigan talablarni keskin ortib borishi, erkin bozor munosabatlariga va xususiy mulk ustuvorligiga asoslangan iqtisodiyotni rivojlanishi hamda tadbirkorlik faoliyatini keng joriy qilishda o`quvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustuvorligi, ta`lim va o`qitish sifatini baholashning xalqaro standartlarini joriy etilayotganligini inobatga olgan holda umumiy o`rta ta`lim maktablarida o`qitiladigan - Mehnat ta`limi fani nomi “Texnologiya” fani deb o`zgartirildi hamda bugungi kun talablaridan kelib chiqib ko`p tarmoqli yo`nalishlarga asoslangan holda ishlab chiqildi. Texnologiya ta`limi bo`yicha DTS da umumiy o`rta ta`lim maktablarida texnologiya va kasb tanlashga yo`naltirishning tayanch mazmuni hamda maktabni BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TEXNOLOGIYA TA’LIMINI MAZMUNI Reja: 1. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining maqsad va vazifalari 2. Boshlang`ich sinflarda texnologiya ta`limining mazmuni 3.“Kasbiy kompetentlik” tushunchasining mohiyati. 4.Boshlang`ich sinf texnologiya darslariga kompetension yondashuv Tayanch so`zlar Boshlang`ich ta`lim, texnologiya, tarbiya, faoliyat, jarayon, dars, bilim, ko`nikma, malaka. Jamiyatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar asosida umumiy o`rta ta`lim mazmuni va sifatiga qo`yiladigan talablarni keskin ortib borishi, erkin bozor munosabatlariga va xususiy mulk ustuvorligiga asoslangan iqtisodiyotni rivojlanishi hamda tadbirkorlik faoliyatini keng joriy qilishda o`quvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustuvorligi, ta`lim va o`qitish sifatini baholashning xalqaro standartlarini joriy etilayotganligini inobatga olgan holda umumiy o`rta ta`lim maktablarida o`qitiladigan - Mehnat ta`limi fani nomi “Texnologiya” fani deb o`zgartirildi hamda bugungi kun talablaridan kelib chiqib ko`p tarmoqli yo`nalishlarga asoslangan holda ishlab chiqildi. Texnologiya ta`limi bo`yicha DTS da umumiy o`rta ta`lim maktablarida texnologiya va kasb tanlashga yo`naltirishning tayanch mazmuni hamda maktabni bitirgan o`quvchilarning texnologiya ta`limi fanidan tayyorgarlik darajasini me`yorlari ifodalanadi. “Texnologiya” tushunchasi X1X asrning ikkinchi yarmidan boshlab moddiy ishlab chiqarish, xom-ashyoni qayta ishlashga texnologik yondashish zaruriyatining vujudga kelishi munosabati bilan fanga kirib keldi va yunoncha “Texnik” – mahorat, san`at hamda “Logos” – fan ta`limot ma`nosini anglatadi. Ta`lim jarayoniga nisbatan esa bu tushuncha o`qish va o`qitishning o`zaro uzviyligini, aloqadorlik bosqichlarini ajratish, ta`lim-tarbiya jarayonida belgilangan maqsadga erishish uchun bajariladigan ishlarni muvofiqlashtirish, ularning ketma- ketligi va bosqichma-bosqichligini ta`minlash, rejalashtirilgan barcha ishlar va amallarni talab darajasida bajarishni anglatadi. Texnologiya ta`limi o`qituvchisi rahbarligida o`quvchilar tomonidan bajariladigan aqliy va jismoniy harakatlar jarayonidan iborat bo`lib, yakuniy natijada ularning mehnat qurollari, vositalari va jarayonlari haqidagi bilimlarini hamda ma`lum sohadagi ishlab chiqarish mehnatini bajarish uchun zarur amaliy ko`nikma va malakalarni egallashlariga ongli ravishda kasb tanlashga hamda jamiyat va shaxs farovonligi yo`lida mehnat faoliyatida ko`nikishlariga imkon beruvchi shaxsiy sifatlarni va tafakkurlarni rivojlantirishga qaratilgan o`quv fanidir. Kichik sinf o`quvchilarini qo`l mehnatiga o`rgatishning asosiy maqsadi, boshlang`ich mehnat elementlari bosqichlarini, ya`ni bajariladigan ishlarning oddiy elementlari (qog`ozlarni buklash, qirqish, yelimlash, geometrik shakllarni yasash, applikatsiya ishlari)ni yasash bilan boshlaydilar. Undan tashqari qo`l mehnatiga o`rgatishda „Tikish va bichish", „Pazandachilik", „Plastilin bilan ishlash", „Qog`oz va karton bilan ishlash", „Applikatsiya va mozaika ishlari" turlari bilan bosqich ma-bosqich tanishib boradilar. Umumiy o`rta ta`lim maktabida texnologiya fanini o`qitishning maqsadi: -o`quvchilarning aqliy va jismoniy mehnat turlari, jarayonlari bilan tanishtirish; -kasblar to`g`risida ma`lumotlar bilan tanishtirish; bitirgan o`quvchilarning texnologiya ta`limi fanidan tayyorgarlik darajasini me`yorlari ifodalanadi. “Texnologiya” tushunchasi X1X asrning ikkinchi yarmidan boshlab moddiy ishlab chiqarish, xom-ashyoni qayta ishlashga texnologik yondashish zaruriyatining vujudga kelishi munosabati bilan fanga kirib keldi va yunoncha “Texnik” – mahorat, san`at hamda “Logos” – fan ta`limot ma`nosini anglatadi. Ta`lim jarayoniga nisbatan esa bu tushuncha o`qish va o`qitishning o`zaro uzviyligini, aloqadorlik bosqichlarini ajratish, ta`lim-tarbiya jarayonida belgilangan maqsadga erishish uchun bajariladigan ishlarni muvofiqlashtirish, ularning ketma- ketligi va bosqichma-bosqichligini ta`minlash, rejalashtirilgan barcha ishlar va amallarni talab darajasida bajarishni anglatadi. Texnologiya ta`limi o`qituvchisi rahbarligida o`quvchilar tomonidan bajariladigan aqliy va jismoniy harakatlar jarayonidan iborat bo`lib, yakuniy natijada ularning mehnat qurollari, vositalari va jarayonlari haqidagi bilimlarini hamda ma`lum sohadagi ishlab chiqarish mehnatini bajarish uchun zarur amaliy ko`nikma va malakalarni egallashlariga ongli ravishda kasb tanlashga hamda jamiyat va shaxs farovonligi yo`lida mehnat faoliyatida ko`nikishlariga imkon beruvchi shaxsiy sifatlarni va tafakkurlarni rivojlantirishga qaratilgan o`quv fanidir. Kichik sinf o`quvchilarini qo`l mehnatiga o`rgatishning asosiy maqsadi, boshlang`ich mehnat elementlari bosqichlarini, ya`ni bajariladigan ishlarning oddiy elementlari (qog`ozlarni buklash, qirqish, yelimlash, geometrik shakllarni yasash, applikatsiya ishlari)ni yasash bilan boshlaydilar. Undan tashqari qo`l mehnatiga o`rgatishda „Tikish va bichish", „Pazandachilik", „Plastilin bilan ishlash", „Qog`oz va karton bilan ishlash", „Applikatsiya va mozaika ishlari" turlari bilan bosqich ma-bosqich tanishib boradilar. Umumiy o`rta ta`lim maktabida texnologiya fanini o`qitishning maqsadi: -o`quvchilarning aqliy va jismoniy mehnat turlari, jarayonlari bilan tanishtirish; -kasblar to`g`risida ma`lumotlar bilan tanishtirish; -dastlabki mehnat ko`nikmalari va malakalarini shakllantirish; -mehnatga qiziqish va mehnatsevarlikni shakllantirish; -mehnat va kasblarni qadrlash, ularning ahamiyatini tushunishga o`rgatish. Boshlang`ich sinf texnologiya ta`limi uchun uzviy bog`lanishni yaratish kerak. Bular ta`limiy-tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlar hisoblanadi. Ta`limiy maqsad – o`quvchilarning barkamol shaxslar bo`lib shakllanishlari uchun ularga mehnat jarayonlari, qo`l mehnatiga o`rgatish, ularni kasblar haqida ma`lumotlar berish bilan birga uyg`unlashtirish orqali ularning kasbga tayyorgarligiga zamin yaratishdan iborat. Tarbiyaviy maqsad – o`quvchilarning mehnat ko`nikmalarini egallashlari jarayonida mehnat va kasbga munosabatlarida yuqori axloqiy sifatlarini, mehnatsevarlik, vatanparvarlik va tadbirkorlikni rivojlantirib borishdan iborat. Rivojlantiruvchi maqsad – texnologiya ta`limi mashg`ulotlari jarayonida o`quvchilarga aqliy, jismoniy, axloqiy badiiy estetik tarbiya va ta`lim berish orqali ularning barkamol shaxslar bo`lib yetishishlariga yordam berishdan iborat. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining maqsadi o`quv ishlarida mehnatga nisbatan ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir. Mazkur maqsadni amalga oshirishda bir qator vazifalarni hal etish talab qilinadi. Mehnat tarbiyasini tashkil etishda hal etiluvchi vazifalar ko`p qirrali bo`lib, u o`quvchilarning mehnat faoliyatiga amaliy, ruhiy va axloqiy tayyorgarlikning barcha tomonlarini qamrab oladi. Texnologiya ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda quyidagi vazifalar amalga oshiriladi: 1. Mehnatning mohiyatini anglatish orqali o`quvchilarga mehnatning shaxs kamoloti va jamiyat taraqqiyotidagi rolini yoritib berish; 2. Inson mehnati hamda mehnat mahsuli bo`lgan moddiy va ma`naviy ne`matlarni qadrlash, asrab-avaylashga o`rgatish; 3. Mehnat qilishga nisbatan rag`batni, shuningdek, muhabbatni uyg`otish; 4. O`quvchilarning mehnatga ijtimoiy burch sifatida yondashuvlarini yuzaga keltirish; -dastlabki mehnat ko`nikmalari va malakalarini shakllantirish; -mehnatga qiziqish va mehnatsevarlikni shakllantirish; -mehnat va kasblarni qadrlash, ularning ahamiyatini tushunishga o`rgatish. Boshlang`ich sinf texnologiya ta`limi uchun uzviy bog`lanishni yaratish kerak. Bular ta`limiy-tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlar hisoblanadi. Ta`limiy maqsad – o`quvchilarning barkamol shaxslar bo`lib shakllanishlari uchun ularga mehnat jarayonlari, qo`l mehnatiga o`rgatish, ularni kasblar haqida ma`lumotlar berish bilan birga uyg`unlashtirish orqali ularning kasbga tayyorgarligiga zamin yaratishdan iborat. Tarbiyaviy maqsad – o`quvchilarning mehnat ko`nikmalarini egallashlari jarayonida mehnat va kasbga munosabatlarida yuqori axloqiy sifatlarini, mehnatsevarlik, vatanparvarlik va tadbirkorlikni rivojlantirib borishdan iborat. Rivojlantiruvchi maqsad – texnologiya ta`limi mashg`ulotlari jarayonida o`quvchilarga aqliy, jismoniy, axloqiy badiiy estetik tarbiya va ta`lim berish orqali ularning barkamol shaxslar bo`lib yetishishlariga yordam berishdan iborat. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining maqsadi o`quv ishlarida mehnatga nisbatan ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir. Mazkur maqsadni amalga oshirishda bir qator vazifalarni hal etish talab qilinadi. Mehnat tarbiyasini tashkil etishda hal etiluvchi vazifalar ko`p qirrali bo`lib, u o`quvchilarning mehnat faoliyatiga amaliy, ruhiy va axloqiy tayyorgarlikning barcha tomonlarini qamrab oladi. Texnologiya ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda quyidagi vazifalar amalga oshiriladi: 1. Mehnatning mohiyatini anglatish orqali o`quvchilarga mehnatning shaxs kamoloti va jamiyat taraqqiyotidagi rolini yoritib berish; 2. Inson mehnati hamda mehnat mahsuli bo`lgan moddiy va ma`naviy ne`matlarni qadrlash, asrab-avaylashga o`rgatish; 3. Mehnat qilishga nisbatan rag`batni, shuningdek, muhabbatni uyg`otish; 4. O`quvchilarning mehnatga ijtimoiy burch sifatida yondashuvlarini yuzaga keltirish; 5. Mehnat faoliyatini tashkil etishga ongli ravishda, vijdonan yondashishni odatlantirish; 6. Mehnat faoliyatini jamoa asosida tashkil etish; 7. Mehnatga hayotiy zururat, inson faoliyatining asosi sifatida munosabatda bo`lish; 8. Mehnatni ilmiy asosda tashkil etish borasida mehnat ko`nikmasi va malakalarini shakllantirishni yuzaga keltirish; 9. O`quvchilarda mehnatsevarlik xislatini tarbiyalash; o`z mehnati samarasidan g`ururlanish tuyg`usini shakllantirish; 10. Muayyan kasb-hunar sirlarini o`zlashtirishga erishish va hokazolar. Yosh avlodning mehnat faoliyati quyidagi yo`nalishlarda rivojlantiriladi va tarkib toptiriladi: mehnat o`yindan ajralgan holda mustaqil faoliyat sifatida shakllantiriladi; mehnat faoliyati jarayonining mohiyatini o`zlashtirilishiga erishiladi; mehnat faoliyatining turli shakllari vujudga keltiriladi. Ijtimoiy mehnatning yana bir muhim tarkibiy qismi mehnat tarbiyasi sanaladi. Mehnat tarbiyasidan ko`zlangan maqsad, avvalo, o`quvchilarga mehnatning mohiyati, mazmunini chuqur anglatishdan iboratdir. Mehnat tarbiyasi shaxsga mehnatning mohiyatini chuqur anglatish, ularda mehnat va mehnat faoliyatiga ongli munosabatni, shuningdek, muayyan ijtimoiy- foydali harakat yoki kasbiy ko`nikma va malakalarni shakllantirishga yo`naltirilgan pedagogik jarayondir. Mehnat tarbiyasining maqsadi shaxsda mehnat va mehnat faoliyatiga ijobiy munosabatni shakllantirishdan iborat. Boshlang`ich maktablarda texnologiya ta`limi va tarbiyasining asosiy vazifalari -o`quvchilarni mehnatga tayyorlash; -o`qitish va umumta`lim maktablarining boshlang`ich sinflarida qo`l mehnatiga o`rgatish; -kasblar to`g`risida ma`lumotlar berish; - davlat ta`lim standartlari talabi bo`yicha tarbiyalash; 5. Mehnat faoliyatini tashkil etishga ongli ravishda, vijdonan yondashishni odatlantirish; 6. Mehnat faoliyatini jamoa asosida tashkil etish; 7. Mehnatga hayotiy zururat, inson faoliyatining asosi sifatida munosabatda bo`lish; 8. Mehnatni ilmiy asosda tashkil etish borasida mehnat ko`nikmasi va malakalarini shakllantirishni yuzaga keltirish; 9. O`quvchilarda mehnatsevarlik xislatini tarbiyalash; o`z mehnati samarasidan g`ururlanish tuyg`usini shakllantirish; 10. Muayyan kasb-hunar sirlarini o`zlashtirishga erishish va hokazolar. Yosh avlodning mehnat faoliyati quyidagi yo`nalishlarda rivojlantiriladi va tarkib toptiriladi: mehnat o`yindan ajralgan holda mustaqil faoliyat sifatida shakllantiriladi; mehnat faoliyati jarayonining mohiyatini o`zlashtirilishiga erishiladi; mehnat faoliyatining turli shakllari vujudga keltiriladi. Ijtimoiy mehnatning yana bir muhim tarkibiy qismi mehnat tarbiyasi sanaladi. Mehnat tarbiyasidan ko`zlangan maqsad, avvalo, o`quvchilarga mehnatning mohiyati, mazmunini chuqur anglatishdan iboratdir. Mehnat tarbiyasi shaxsga mehnatning mohiyatini chuqur anglatish, ularda mehnat va mehnat faoliyatiga ongli munosabatni, shuningdek, muayyan ijtimoiy- foydali harakat yoki kasbiy ko`nikma va malakalarni shakllantirishga yo`naltirilgan pedagogik jarayondir. Mehnat tarbiyasining maqsadi shaxsda mehnat va mehnat faoliyatiga ijobiy munosabatni shakllantirishdan iborat. Boshlang`ich maktablarda texnologiya ta`limi va tarbiyasining asosiy vazifalari -o`quvchilarni mehnatga tayyorlash; -o`qitish va umumta`lim maktablarining boshlang`ich sinflarida qo`l mehnatiga o`rgatish; -kasblar to`g`risida ma`lumotlar berish; - davlat ta`lim standartlari talabi bo`yicha tarbiyalash; -o`quvchilarni kasb-hunar egasi bo`lib yetkazishda nazariy va amaliy bilim berishdan; -mehnat madaniyatini shakllantirishdan tashkil topgan. Texnologiya ta`limi fani boshqa o`quv fanlaridan o`zining bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi:  Ushbu fanni o`qitishda amaliy mazmun ustivorligi;  Ishlab chiqarish bilan uzviy va chambarchas bog`liqligi;  Mujassam fan ekanligi (fanlar bilan aloqadorligi);  O`qitishda o`g`il va qiz bolalar mehnatining o`ziga xosligi. 1–4 sinflarda texnologiya ta`limi mashg`ulotlari mazmuni va usullari o`qituvchilar tomonidan insonlarning umumiy mehnat va kasb faoliyatlariga doir dastlabki mehnat ko`nikmalarini o`zlashtirishga qaratilgan. O`quvchilar har bir mehnat harakatini ongli ravishda va shu harakatdan ko`zlangan maqsadga muvofiq shaklda bajarishga o`rgatib boriladi. 1–4 sinflarda texnologiya ta`limi darsi haftasiga 1 soatdan o`qitiladi. 1 sinfda 33 soat, 2–4 sinflarda 34 soatdan jami 1–4 sinflarda 135 soat o`qitiladi. Boshlang`ich sinflarda texnologiya ta`limining mazmuni Mehnat ta`limi dasturida o`quvchilar mehnat darslarida egallashi lozim bo`lgan ilmiy-texnik bilimlarining, mehnat malaka va ko`nikmalari hajmi hamda mazmuni belgilab boriladi. Dasturda jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida yoshlarga mehnat ta`limini berish, ularni tarbiyalash sohasida qo`yilgan maqsad va vazifalar o`z ifodasini topgan. Mehnat ta`limi dasturi o`quv rejasi asosida ishlab chiqiladi. Mehnat ta`limi o`qituvchisi o`zining kundalik faoliyatida bu dasturga amal qiladi va uning bajarilishi majburiy hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda o`qituvchi o`quv dasturiga mahalliy sharoitni hisobga olib ma`lum o`zgarishlar kiritishi mumkin. O`quvchilarni tarbiyalash va ularni ishlab chiqarish faoliyatiga tayyorlashda mehnat malakalari va ko`nikmalari katta o`ringa ega. Boshlang`ich sinf o`quvchilariga mehnat ta`limini berish vazifalaridan biri ularda bir qator mehnat malaka va ko`nikmalarini shakllantirishdir. -o`quvchilarni kasb-hunar egasi bo`lib yetkazishda nazariy va amaliy bilim berishdan; -mehnat madaniyatini shakllantirishdan tashkil topgan. Texnologiya ta`limi fani boshqa o`quv fanlaridan o`zining bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi:  Ushbu fanni o`qitishda amaliy mazmun ustivorligi;  Ishlab chiqarish bilan uzviy va chambarchas bog`liqligi;  Mujassam fan ekanligi (fanlar bilan aloqadorligi);  O`qitishda o`g`il va qiz bolalar mehnatining o`ziga xosligi. 1–4 sinflarda texnologiya ta`limi mashg`ulotlari mazmuni va usullari o`qituvchilar tomonidan insonlarning umumiy mehnat va kasb faoliyatlariga doir dastlabki mehnat ko`nikmalarini o`zlashtirishga qaratilgan. O`quvchilar har bir mehnat harakatini ongli ravishda va shu harakatdan ko`zlangan maqsadga muvofiq shaklda bajarishga o`rgatib boriladi. 1–4 sinflarda texnologiya ta`limi darsi haftasiga 1 soatdan o`qitiladi. 1 sinfda 33 soat, 2–4 sinflarda 34 soatdan jami 1–4 sinflarda 135 soat o`qitiladi. Boshlang`ich sinflarda texnologiya ta`limining mazmuni Mehnat ta`limi dasturida o`quvchilar mehnat darslarida egallashi lozim bo`lgan ilmiy-texnik bilimlarining, mehnat malaka va ko`nikmalari hajmi hamda mazmuni belgilab boriladi. Dasturda jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida yoshlarga mehnat ta`limini berish, ularni tarbiyalash sohasida qo`yilgan maqsad va vazifalar o`z ifodasini topgan. Mehnat ta`limi dasturi o`quv rejasi asosida ishlab chiqiladi. Mehnat ta`limi o`qituvchisi o`zining kundalik faoliyatida bu dasturga amal qiladi va uning bajarilishi majburiy hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda o`qituvchi o`quv dasturiga mahalliy sharoitni hisobga olib ma`lum o`zgarishlar kiritishi mumkin. O`quvchilarni tarbiyalash va ularni ishlab chiqarish faoliyatiga tayyorlashda mehnat malakalari va ko`nikmalari katta o`ringa ega. Boshlang`ich sinf o`quvchilariga mehnat ta`limini berish vazifalaridan biri ularda bir qator mehnat malaka va ko`nikmalarini shakllantirishdir. Mehnat ta`limi dasturi talablarini bajarishda, mavzuga oid bilim berishda, malaka va ko`nikmalarni shakllantirishda o`quvchilarga ma`lum hajmdagi politexnik bilimlar beriladi. Boshlang`ich politexnik bilim bilan qurollantirish o`quvchilarga predmetni yasash, ishlov berilayotgan materialning xususiyatlari, texnologik o`ziga xosliklari, materialga qo`lda ishlov berilganda qo`llaniladigan asbob-moslamalarning xususiyatlari, ulardan foydalanish qoidalari haqida ma`lumot berib boriladi. O`quvchilarga berilayotgan politexnik bilim, amaliy ko`nikma va malakalarga o`rgatish ma`lum nazariy darajada amalga oshirishga imkon beruvchi zamindir. Amaliy malaka va ko`nikmalar bilan qurollantirish amaliy mashg`ulot turlarini o`rgatish ham demakdir. Boshlang`ich sinf o`quvchilari bajarishi kerak bo`ladigan amaliy ish turlari xilma-xildir, biroq mehnat malaka va ko`nikmalarini egallamasdanoq amaliy ish jarayonidagi materiallarni o`lchab olish va belgilash, ularni qirqib, ishlov berish, qismlarni yеlimlash, tikish, o`rash va bog`lash kabi yo`llar bilan birlashtirish va mustahkamlash, detallarni yig`ish va buyumni mantaj qilish va buyumni bezash ishlarini bajarish bir qator qiyinchiliklar tug`diradi. O`quvchilardagi mehnatga bo`lgan qiziqishni o`z vaqtida aniqlash va ularga mehnat malakalarini sevgan mashg`ulotlarida takomillashtirishlariga yordam berish juda muhimdir. Bunda o`quvchilarning e`tiboriga eng oddiy buyum o`yinchoqlarni, o`yinlarni, o`quv qurollarini tayyorlash, naqshlar chizib va qirqib olish, applikatsiya ishlari havola etiladi. Bundan tashqari o`quvchilarda mehnatga qiziqishni uyg`otish, mehnat darslarida hosil qilingan bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, ko`nikma va malakalarini mustahkamlash uchun “Mohir qo`llar” to`garaklarida, sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Ko`nikma – bu kishining bilim va tajriba asosida egallangan, ma`lum harakatni ongli bajarishga bo`lgan qobiliyatidir. Masalan: kartonni kesa bilish ko`nikmasi, qaychini to`g`ri ishlata olish, harakatni aniq muvofiqlashtirish, yo`nalish, kuch va bosimning tengligini saqlash. Mehnat ta`limi dasturi talablarini bajarishda, mavzuga oid bilim berishda, malaka va ko`nikmalarni shakllantirishda o`quvchilarga ma`lum hajmdagi politexnik bilimlar beriladi. Boshlang`ich politexnik bilim bilan qurollantirish o`quvchilarga predmetni yasash, ishlov berilayotgan materialning xususiyatlari, texnologik o`ziga xosliklari, materialga qo`lda ishlov berilganda qo`llaniladigan asbob-moslamalarning xususiyatlari, ulardan foydalanish qoidalari haqida ma`lumot berib boriladi. O`quvchilarga berilayotgan politexnik bilim, amaliy ko`nikma va malakalarga o`rgatish ma`lum nazariy darajada amalga oshirishga imkon beruvchi zamindir. Amaliy malaka va ko`nikmalar bilan qurollantirish amaliy mashg`ulot turlarini o`rgatish ham demakdir. Boshlang`ich sinf o`quvchilari bajarishi kerak bo`ladigan amaliy ish turlari xilma-xildir, biroq mehnat malaka va ko`nikmalarini egallamasdanoq amaliy ish jarayonidagi materiallarni o`lchab olish va belgilash, ularni qirqib, ishlov berish, qismlarni yеlimlash, tikish, o`rash va bog`lash kabi yo`llar bilan birlashtirish va mustahkamlash, detallarni yig`ish va buyumni mantaj qilish va buyumni bezash ishlarini bajarish bir qator qiyinchiliklar tug`diradi. O`quvchilardagi mehnatga bo`lgan qiziqishni o`z vaqtida aniqlash va ularga mehnat malakalarini sevgan mashg`ulotlarida takomillashtirishlariga yordam berish juda muhimdir. Bunda o`quvchilarning e`tiboriga eng oddiy buyum o`yinchoqlarni, o`yinlarni, o`quv qurollarini tayyorlash, naqshlar chizib va qirqib olish, applikatsiya ishlari havola etiladi. Bundan tashqari o`quvchilarda mehnatga qiziqishni uyg`otish, mehnat darslarida hosil qilingan bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, ko`nikma va malakalarini mustahkamlash uchun “Mohir qo`llar” to`garaklarida, sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Ko`nikma – bu kishining bilim va tajriba asosida egallangan, ma`lum harakatni ongli bajarishga bo`lgan qobiliyatidir. Masalan: kartonni kesa bilish ko`nikmasi, qaychini to`g`ri ishlata olish, harakatni aniq muvofiqlashtirish, yo`nalish, kuch va bosimning tengligini saqlash. Malaka – bu faoliyatdagi mashq qilishlar jarayonida еtilgan, mujassamlashgan tajribadir. Bu tez va aniq bajarish, mashq qilish tufayli tarkib topgan ko`nikma yoki bu ma`lum miqdordagi mashq va usullar bajarilganda ko`nikmadan sakrab o`tish degan ma`noni anglatadi. Shunung uchun mazkur ko`nikma agarda malakani yuzaga keltirishni nazarda tutgan mashq va usullar to`g`ri tuzilgan bo`lsa u to`g`ri malakaga aylanishi mumkin. Biroq malakaning takommillashuv darajasi o`qitishning turli bosqichlarida turlichadir. Uning strukturasi ham o`zgaruvchandir. Mashqlar jarayonida o`quvchilar bajarilayotgan harakatlar murakkablashib borgan sari, asta-sekin oddiy malakalarning murakkab malakalarga birlashuvi sodir bo`ladi. Mehnat malaka va ko`nikmalarini shakllantirish quyidagicha asosiy bosqichlardan tarkib topadi: a) boshlang`ich tushuncha berish; b) mehnat harakatlarini sinov uchun bajarish; d) ish harakatlari natijasi; e) yakuniy xulosa chiqarish. Mehnat malakalari va ko`nikmalarini shakllantirishga mo`ljallangan amaliy ishlar faqat vaqtga ko`ra taqsimlanganda hamda ma`lum tizim asosida o`tkazilgandagina ijobiy natija beradi. Amaliy ishlar tizimi quyidagi asosiy talablarni o`z ichiga oladi: 1. Amaliy ishlarni bajariladigan topshiriqning murakkabligi oshib borishini nazarda tutgan holda joylashtirish lozim. 2. Bajarilayotgan amaliy ish mazmuni to`liq tarzda oldingi amaliy ishga asoslanishi lozim. 3. Amaliy ish jarayonida mustaqil ishlash darajasi ortib borishi kerak. Mehnat malakasining muvaffaqiyatli bo`lishi bir qator shartlarga bog`liq. O`quvchi o`z faoliyatini mustaqil rejalashtirmas ekan, uning malakasi hech qachon to`liq bo`lmaydi. Nazoratning yo`qligi ko`pincha xato va nuqsonlarning amaliy ishlar jarayonida ortib borishiga olib keladi. Bu esa o`z navbatida еtilmagan harakat va usullarning shakllanishiga sabab bo`ladi. Malaka – bu faoliyatdagi mashq qilishlar jarayonida еtilgan, mujassamlashgan tajribadir. Bu tez va aniq bajarish, mashq qilish tufayli tarkib topgan ko`nikma yoki bu ma`lum miqdordagi mashq va usullar bajarilganda ko`nikmadan sakrab o`tish degan ma`noni anglatadi. Shunung uchun mazkur ko`nikma agarda malakani yuzaga keltirishni nazarda tutgan mashq va usullar to`g`ri tuzilgan bo`lsa u to`g`ri malakaga aylanishi mumkin. Biroq malakaning takommillashuv darajasi o`qitishning turli bosqichlarida turlichadir. Uning strukturasi ham o`zgaruvchandir. Mashqlar jarayonida o`quvchilar bajarilayotgan harakatlar murakkablashib borgan sari, asta-sekin oddiy malakalarning murakkab malakalarga birlashuvi sodir bo`ladi. Mehnat malaka va ko`nikmalarini shakllantirish quyidagicha asosiy bosqichlardan tarkib topadi: a) boshlang`ich tushuncha berish; b) mehnat harakatlarini sinov uchun bajarish; d) ish harakatlari natijasi; e) yakuniy xulosa chiqarish. Mehnat malakalari va ko`nikmalarini shakllantirishga mo`ljallangan amaliy ishlar faqat vaqtga ko`ra taqsimlanganda hamda ma`lum tizim asosida o`tkazilgandagina ijobiy natija beradi. Amaliy ishlar tizimi quyidagi asosiy talablarni o`z ichiga oladi: 1. Amaliy ishlarni bajariladigan topshiriqning murakkabligi oshib borishini nazarda tutgan holda joylashtirish lozim. 2. Bajarilayotgan amaliy ish mazmuni to`liq tarzda oldingi amaliy ishga asoslanishi lozim. 3. Amaliy ish jarayonida mustaqil ishlash darajasi ortib borishi kerak. Mehnat malakasining muvaffaqiyatli bo`lishi bir qator shartlarga bog`liq. O`quvchi o`z faoliyatini mustaqil rejalashtirmas ekan, uning malakasi hech qachon to`liq bo`lmaydi. Nazoratning yo`qligi ko`pincha xato va nuqsonlarning amaliy ishlar jarayonida ortib borishiga olib keladi. Bu esa o`z navbatida еtilmagan harakat va usullarning shakllanishiga sabab bo`ladi. Boshlang`ich sinf o`qituvchisi mehnat ta`limi bo`yicha ishlarni amalga oshirayotganda o`quvchilar u yoki bu ishni bajarish natijasida qanday ko`nikma, bilim va malakalarni egallashlarini aniq bilishi kerak. Ana shunday holda o`qituvchi sinf uchun shu vaqtda zarur bo`lgan materiallarni tanlash imkoniyatiga ega bo`ladi. Bu o`rinda muhimi o`quvchilar mazkur materiallarni tayyorlash jarayonida dastur nazarda tutgan bilim va malakalarni egallab olishlaridan iborat. Boshlang`ich sinf mehnat ta`limi darslaridagi ta`lim-tarbiyaviy vazifalar umumta`lim maktablaridagi mehnat ta`limining umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagi mashg`ulot turlari jarayonida amalga oshiriladi: 1. Qog`oz va karton bilan ishlash. 2. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash. 3. Turli va tabiiy materiallar bilan ishlash: a) plastilin va loy ishi; b) urug`lar bilan ishlash; d) applikatsiya va mozaika ishlari; 4. Loyihalash va modellashtirish: a) badiiy qurish-yasash. 5. Qishloq xo`jalik mehnati. 1-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`oz va uning turlari, qog`ozdan buklash usulida turli o`yinchoqlar, qog`ozdan savatcha, kitob uchun xat cho`p, “Qish” manzarasini applikatsiya usulida ishlash, archaga osiladigan turli o`yinchoqlarni yasash. Turli bayramlar uchun niqoblar, maydalangan rangli qog`ozlardan mozaika usulida mevalar shaklini yasash. Karton sirtida uycha shaklini gugurt cho`plaridan yasash. Rangli qog`ozlardan qirqilgan geometrik shakllar bilan ishlash. Navro`z bayramiga tabriknoma tayyorlash. Sabzavot va mevalarning urug`idan applikatsiya usulida yo`lsimon naqsh tuzish. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (5 soat) Boshlang`ich sinf o`qituvchisi mehnat ta`limi bo`yicha ishlarni amalga oshirayotganda o`quvchilar u yoki bu ishni bajarish natijasida qanday ko`nikma, bilim va malakalarni egallashlarini aniq bilishi kerak. Ana shunday holda o`qituvchi sinf uchun shu vaqtda zarur bo`lgan materiallarni tanlash imkoniyatiga ega bo`ladi. Bu o`rinda muhimi o`quvchilar mazkur materiallarni tayyorlash jarayonida dastur nazarda tutgan bilim va malakalarni egallab olishlaridan iborat. Boshlang`ich sinf mehnat ta`limi darslaridagi ta`lim-tarbiyaviy vazifalar umumta`lim maktablaridagi mehnat ta`limining umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagi mashg`ulot turlari jarayonida amalga oshiriladi: 1. Qog`oz va karton bilan ishlash. 2. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash. 3. Turli va tabiiy materiallar bilan ishlash: a) plastilin va loy ishi; b) urug`lar bilan ishlash; d) applikatsiya va mozaika ishlari; 4. Loyihalash va modellashtirish: a) badiiy qurish-yasash. 5. Qishloq xo`jalik mehnati. 1-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`oz va uning turlari, qog`ozdan buklash usulida turli o`yinchoqlar, qog`ozdan savatcha, kitob uchun xat cho`p, “Qish” manzarasini applikatsiya usulida ishlash, archaga osiladigan turli o`yinchoqlarni yasash. Turli bayramlar uchun niqoblar, maydalangan rangli qog`ozlardan mozaika usulida mevalar shaklini yasash. Karton sirtida uycha shaklini gugurt cho`plaridan yasash. Rangli qog`ozlardan qirqilgan geometrik shakllar bilan ishlash. Navro`z bayramiga tabriknoma tayyorlash. Sabzavot va mevalarning urug`idan applikatsiya usulida yo`lsimon naqsh tuzish. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (5 soat) Tikuvchilikda ishlatiladigan asboblar. Gazlama bilan ishlash, to`g`ri chok tikishni o`rganish. To`g`ri chok turlaridan foydalanib, quyosh tasvirini tikish. Gazlama bilan ishlash. 2 teshikli tugmachani tikish. Plastilin va loy ishi (3 soat) Loy yoki plastilindan ishlash qoidalari haqida tushuncha. Plastilindan turli haykalchalar, jo`ja shaklini yasash. Pazandachilikda ishlatiladigan xomashyolar, asbob-uskunalar haqida suhbat (Plastilindan tort, pishiriqlar shaklini yasash) . Turli materiallar bilan ishlash (4 soat) “Oltin kuz” mavzusida gerbariy tayyorlash. Bahorgi dala ishlari. Maktab yеr uchastkasidagi gullarni parvarishlash. Badiiy qurish-yasash (8 soat) Tabiiy va turli materiallardan o`yinchoqlar, parranda yoki hayvonlar shakllarini qurish-yasash. Hokandoz, rangli qog`ozdan qirqilgan geometrik shakllarni bir-biriga yеlimlash, qog`ozni buklash va еlimlash orqali o`yinchoqlarni, turli maketlar va uchuvchi planer qurish-yasash. 2-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`ozlarni buklash usullari, rangli qog`ozlardan turli gullar shaklini yasash. Qog`ozni qirqish va buklash orqali dekorativ gullar, kitobcha uchun muqova tayyorlash. Rangli qog`ozlardan archa bezaklarini yasash. Rangli qog`ozlardan o`yinchoq pirpirak, ikkiga buklangan qog`ozlardan qirqib, applikatsiya usulida naqsh yasash. Qog`oz va karton yordamida “Bahorgi guldasta” applikatsiya usulida tayyorlash. Uchiriladigan qog`oz qush yasash. Qog`ozdan applikatsiya usulida tabriknoma tayyorlash. Qog`ozdan turli o`yinchoqlar yasash. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (3 soat) Oddiy chok turlaridan foydalanib igna uchun yostiqcha, gul urug`lar uchun xaltacha tikish. Texnik modellash (2 soat) Geometrik shakllardan robot yasash-qurish. Harakatlanadigan o`yinchoqlar yasash. Tikuvchilikda ishlatiladigan asboblar. Gazlama bilan ishlash, to`g`ri chok tikishni o`rganish. To`g`ri chok turlaridan foydalanib, quyosh tasvirini tikish. Gazlama bilan ishlash. 2 teshikli tugmachani tikish. Plastilin va loy ishi (3 soat) Loy yoki plastilindan ishlash qoidalari haqida tushuncha. Plastilindan turli haykalchalar, jo`ja shaklini yasash. Pazandachilikda ishlatiladigan xomashyolar, asbob-uskunalar haqida suhbat (Plastilindan tort, pishiriqlar shaklini yasash) . Turli materiallar bilan ishlash (4 soat) “Oltin kuz” mavzusida gerbariy tayyorlash. Bahorgi dala ishlari. Maktab yеr uchastkasidagi gullarni parvarishlash. Badiiy qurish-yasash (8 soat) Tabiiy va turli materiallardan o`yinchoqlar, parranda yoki hayvonlar shakllarini qurish-yasash. Hokandoz, rangli qog`ozdan qirqilgan geometrik shakllarni bir-biriga yеlimlash, qog`ozni buklash va еlimlash orqali o`yinchoqlarni, turli maketlar va uchuvchi planer qurish-yasash. 2-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`ozlarni buklash usullari, rangli qog`ozlardan turli gullar shaklini yasash. Qog`ozni qirqish va buklash orqali dekorativ gullar, kitobcha uchun muqova tayyorlash. Rangli qog`ozlardan archa bezaklarini yasash. Rangli qog`ozlardan o`yinchoq pirpirak, ikkiga buklangan qog`ozlardan qirqib, applikatsiya usulida naqsh yasash. Qog`oz va karton yordamida “Bahorgi guldasta” applikatsiya usulida tayyorlash. Uchiriladigan qog`oz qush yasash. Qog`ozdan applikatsiya usulida tabriknoma tayyorlash. Qog`ozdan turli o`yinchoqlar yasash. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (3 soat) Oddiy chok turlaridan foydalanib igna uchun yostiqcha, gul urug`lar uchun xaltacha tikish. Texnik modellash (2 soat) Geometrik shakllardan robot yasash-qurish. Harakatlanadigan o`yinchoqlar yasash. Plastilin va loy ishi (5 soat) Turli shakllarga ega bo`lgan o`yinchoqlar, xalq hunarmand ustalari ishlagan ish namunalariga qarab plastilin yoki loydan o`yinchoqlar, uy jihozlari namunalarini yasash. Svetofor maketini qurish-yasash. Gullayotgan daraxt shoxchasini qurish- yasash. Turli materiallar bilan ishlash (9 soat) Tabiiy urug`lardan applikatsiya usulida naqsh tuzish. Tuxum po`choqlaridan hajmdor o`yinchoqlar yasash. Mozaika usulida qo`qongul, turli sabzavot va mevalarning urug`laridan yo`lsimon va kvadart ichida naqshlar tuzish, tabiiy materiallar bilan ishlash, quritilgan barglardan hayvonlar shaklini, tabiiy materiallardan jonivorlar, chiqindi materiallardan o`yinchoqlar yasash. Maktab еr uchastkasida bahorgi dala ishlarini bajarish. Badiiy qurish-yasash (2 soat) Rangli qog`ozlardan archa bezaklarini, Navro`z bayramiga sinfni bezash uchun turli materiallardan osma o`yinchoqlar qurish-yasash. 3-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`ozdan turli parrandalar, turli geometrik shakllar, rangli qog`ozlardan gullar yasash. Papye-mashe usulida o`yinchoqlar, idishlar, hajmdor gul tayyorlash va bezash. Qog`ozdan gullar, o`yinchoqlar, gerlyandlar, archa bezaklarini yasash. Rasm uchun ramka tayyorlash. Applikatsiya usulida bayramlarga tabriknomalar yasash. Gazlama bilan ishlash (7 soat) Chok turlaridan foydalanib, kartondan guldon, chovgum ushlagich, yumshoq o`yinchoq tikish. To`qish turlari haqida ma`lumot, to`qishning oddiy usullari, turli geometrik shaklarni to`qish. Texnik modellash (2 soat) Turli harakatli o`yinchoqlar yasash. Plastilin va loy ishi (3 soat) Plastilin va loy ishi (5 soat) Turli shakllarga ega bo`lgan o`yinchoqlar, xalq hunarmand ustalari ishlagan ish namunalariga qarab plastilin yoki loydan o`yinchoqlar, uy jihozlari namunalarini yasash. Svetofor maketini qurish-yasash. Gullayotgan daraxt shoxchasini qurish- yasash. Turli materiallar bilan ishlash (9 soat) Tabiiy urug`lardan applikatsiya usulida naqsh tuzish. Tuxum po`choqlaridan hajmdor o`yinchoqlar yasash. Mozaika usulida qo`qongul, turli sabzavot va mevalarning urug`laridan yo`lsimon va kvadart ichida naqshlar tuzish, tabiiy materiallar bilan ishlash, quritilgan barglardan hayvonlar shaklini, tabiiy materiallardan jonivorlar, chiqindi materiallardan o`yinchoqlar yasash. Maktab еr uchastkasida bahorgi dala ishlarini bajarish. Badiiy qurish-yasash (2 soat) Rangli qog`ozlardan archa bezaklarini, Navro`z bayramiga sinfni bezash uchun turli materiallardan osma o`yinchoqlar qurish-yasash. 3-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`ozdan turli parrandalar, turli geometrik shakllar, rangli qog`ozlardan gullar yasash. Papye-mashe usulida o`yinchoqlar, idishlar, hajmdor gul tayyorlash va bezash. Qog`ozdan gullar, o`yinchoqlar, gerlyandlar, archa bezaklarini yasash. Rasm uchun ramka tayyorlash. Applikatsiya usulida bayramlarga tabriknomalar yasash. Gazlama bilan ishlash (7 soat) Chok turlaridan foydalanib, kartondan guldon, chovgum ushlagich, yumshoq o`yinchoq tikish. To`qish turlari haqida ma`lumot, to`qishning oddiy usullari, turli geometrik shaklarni to`qish. Texnik modellash (2 soat) Turli harakatli o`yinchoqlar yasash. Plastilin va loy ishi (3 soat) Plastilin yoki loydan turli idishlar, hayvonlar, o`yinchoqlar yasash. Turli materiallar bilan ishlash (2 soat) Tabiiy materiallardan turli o`yinchoq yasash. Chiqindi materiallardan turli o`yinchoqlar yasash. Badiiy qurish-yasash (7 soat) Tabiiy xomashyolardan applikatsiya usulida, urug`lardan mozaika qurish- yasash. “Qush bolasi bilan” kompozitsiyasini qurish-yasash. “Yil fasllari” manzarasini qurish-yasash. 4-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (10 soat) Mehnat ta`limi darslarida ish qurollaridan xavfsizlik qoidalari asosida unumli foydalanish. Turli bayramlarga applikatsiya usulida tabriknoma tayyorlash. Duradgorlik asboblari. Qog`ozdan turli buyumlar yasash va uni bezash. Qorbobo ustaxonasida archa bezaklarini yasash. “Qish”, “Bahor” manzaralarini applikatsiya usulida ishlash. To`g`ri to`rtburchak ichida applikatsiyadan foydalanib, naqsh tuzish. Gilamdagi naqshlar. Kulolchilik kasbi haqida ma`lumot. Papye-mashe usulida kosa yasash. Hamir tayyorlashga o`rgatish (qog`ozdan chuchvara). Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (7 soat) Chok turlari, yumshoq o`yinchoqlar tikish. To`qish haqida umumiy ma`lumot, to`qishda ishlatiladigan asbob-uskunalar, ulardan foydalanish va xavfsizlik qoidalari, to`qish usullari. Gazlama gullaridan applekatsiya usulida guldasta tayyorlash. Ipdan o`yinchoq yasash. Texnik modellash (2 soat) Geometrik shakllardan uchuvchi modellar yasash. Plastilin va loy ishi (5 soat) Plastilin bilan ishlash. Ertak qahramonlarini yasash. Oshxona jihozlari bilan tanishtirish. Plastilindan oshxona jihozlari yasash. Uy-ro`zg`or buyumlari bilan tanishtirish. Plastilindan uy-ro`zg`or buyumlari yasash. Turli materiallar bilan ishlash (5 soat) Plastilin yoki loydan turli idishlar, hayvonlar, o`yinchoqlar yasash. Turli materiallar bilan ishlash (2 soat) Tabiiy materiallardan turli o`yinchoq yasash. Chiqindi materiallardan turli o`yinchoqlar yasash. Badiiy qurish-yasash (7 soat) Tabiiy xomashyolardan applikatsiya usulida, urug`lardan mozaika qurish- yasash. “Qush bolasi bilan” kompozitsiyasini qurish-yasash. “Yil fasllari” manzarasini qurish-yasash. 4-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (10 soat) Mehnat ta`limi darslarida ish qurollaridan xavfsizlik qoidalari asosida unumli foydalanish. Turli bayramlarga applikatsiya usulida tabriknoma tayyorlash. Duradgorlik asboblari. Qog`ozdan turli buyumlar yasash va uni bezash. Qorbobo ustaxonasida archa bezaklarini yasash. “Qish”, “Bahor” manzaralarini applikatsiya usulida ishlash. To`g`ri to`rtburchak ichida applikatsiyadan foydalanib, naqsh tuzish. Gilamdagi naqshlar. Kulolchilik kasbi haqida ma`lumot. Papye-mashe usulida kosa yasash. Hamir tayyorlashga o`rgatish (qog`ozdan chuchvara). Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (7 soat) Chok turlari, yumshoq o`yinchoqlar tikish. To`qish haqida umumiy ma`lumot, to`qishda ishlatiladigan asbob-uskunalar, ulardan foydalanish va xavfsizlik qoidalari, to`qish usullari. Gazlama gullaridan applekatsiya usulida guldasta tayyorlash. Ipdan o`yinchoq yasash. Texnik modellash (2 soat) Geometrik shakllardan uchuvchi modellar yasash. Plastilin va loy ishi (5 soat) Plastilin bilan ishlash. Ertak qahramonlarini yasash. Oshxona jihozlari bilan tanishtirish. Plastilindan oshxona jihozlari yasash. Uy-ro`zg`or buyumlari bilan tanishtirish. Plastilindan uy-ro`zg`or buyumlari yasash. Turli materiallar bilan ishlash (5 soat) Kuzgi gullarga qarab donlardan, urug`lardan, tabiiy material, xomashyolardan gullar yasash. Gullarni parvarish qilish. Maktab еr uchastkasida ishlash. Badiiy qurish-yasash (5 soat) Urug`lardan mozaika usulida turli hayvonlarni qurish-yasash. Mustaqil ravishda tabiiy xomashyolardan kvadrat ichida naqsh qurish-yasash. Duradgorlik asboblari bilan tanishtirish. Turli idishlar yasash va uni bezash. Geometrik shakllardan “Kuz” manzarasini qurish-yasash. Har bir o`quv yilida va barcha sinflarda ish turlari shu tartibda olib boriladi. Birinchidan, o`quvchilar ma`lum nazariy bilimlarga ega bo`ladilar, ularning fanlararo texnologik xususiyatlari, ularning hayotda qo`llanilishi bilan tanishadilar. Ikkinchidan materiallarga ishlov berishda eng oddiy usullardan boshlab murakkab usullargacha amaliy o`rganadilar. Boshlang`ich sinf texnologiya darslariga kompetension yondashuv Bozor munosabatlari sharoitida mehnat bozorida ustuvor o`rin egallagan kuchli raqobatga bardoshli bo`lish har bir mutaxassisdan kasbiy kompetentlikka ega bo`lish, uni izchil ravishda oshirib borishni taqozo etmoqda. Xo`sh kompetentlik nima? Kasbiy kompetentlik negizida qanday sifatlar aks etadi? Pedagog o`zida qanday kompetentlik sifatlarini erisha olishi zarur. Ayni o`rinda shu va shunga yondosh g`oyalar yuzasidan so`z yuritiladi. Kompetensiya (lotincha: competo — erishyapman, munosibman, loyiqman) — 1) muayyan davlat organi (mahalliy oʻzini oʻzi boshqarish organi) yoki mansabdor shaxsning, ustav yoki boshqa hujjat bilan belgilangan vakolatlari, huquq va burchlari doirasi; 2) u yo bu sohadagi bilimlar, tajriba. Inglizcha “competence” tushunchasi lug`aviy jihatdan bevosita “qobiliyat” ma`nosini ifodalaydi. Mazmunan esa “faoliyatda nazariy bilimlardan samarali foydalanish, yuqori darajadagi kasbiy malaka, mahorat va iqtidorni namoyon eta olish”ni yoritishga xizmat qiladi. Kuzgi gullarga qarab donlardan, urug`lardan, tabiiy material, xomashyolardan gullar yasash. Gullarni parvarish qilish. Maktab еr uchastkasida ishlash. Badiiy qurish-yasash (5 soat) Urug`lardan mozaika usulida turli hayvonlarni qurish-yasash. Mustaqil ravishda tabiiy xomashyolardan kvadrat ichida naqsh qurish-yasash. Duradgorlik asboblari bilan tanishtirish. Turli idishlar yasash va uni bezash. Geometrik shakllardan “Kuz” manzarasini qurish-yasash. Har bir o`quv yilida va barcha sinflarda ish turlari shu tartibda olib boriladi. Birinchidan, o`quvchilar ma`lum nazariy bilimlarga ega bo`ladilar, ularning fanlararo texnologik xususiyatlari, ularning hayotda qo`llanilishi bilan tanishadilar. Ikkinchidan materiallarga ishlov berishda eng oddiy usullardan boshlab murakkab usullargacha amaliy o`rganadilar. Boshlang`ich sinf texnologiya darslariga kompetension yondashuv Bozor munosabatlari sharoitida mehnat bozorida ustuvor o`rin egallagan kuchli raqobatga bardoshli bo`lish har bir mutaxassisdan kasbiy kompetentlikka ega bo`lish, uni izchil ravishda oshirib borishni taqozo etmoqda. Xo`sh kompetentlik nima? Kasbiy kompetentlik negizida qanday sifatlar aks etadi? Pedagog o`zida qanday kompetentlik sifatlarini erisha olishi zarur. Ayni o`rinda shu va shunga yondosh g`oyalar yuzasidan so`z yuritiladi. Kompetensiya (lotincha: competo — erishyapman, munosibman, loyiqman) — 1) muayyan davlat organi (mahalliy oʻzini oʻzi boshqarish organi) yoki mansabdor shaxsning, ustav yoki boshqa hujjat bilan belgilangan vakolatlari, huquq va burchlari doirasi; 2) u yo bu sohadagi bilimlar, tajriba. Inglizcha “competence” tushunchasi lug`aviy jihatdan bevosita “qobiliyat” ma`nosini ifodalaydi. Mazmunan esa “faoliyatda nazariy bilimlardan samarali foydalanish, yuqori darajadagi kasbiy malaka, mahorat va iqtidorni namoyon eta olish”ni yoritishga xizmat qiladi. “Kompetentlik” tushunchasi ta`lim sohasiga psixologik izlanishlar natijasida kirib kelgan. Shu sababli kompetentlik “noan`anaviy vaziyatlar, kutilmagan hollarda mutaxassisning o`zini qanday tutishi, muloqotga kirishishi, raqiblar bilan o`zaro munosabatlarda yangi yo`l tutishi, noaniq vazifalarni bajarishda, ziddiyatlarga to`la ma`lumotlardan foydalanishda, izchil rivojlanib boruvchi va murakkab jarayonlarda harakatlanish rejasiga egalik”ni anglatadi. Kasbiy kompetentlik mutaxassis tomonidan alohida bilim,malakalarning egallanishini emas, balki har bir mustaqil yo`nalish bo`yicha integrativ bilimlar va harakatlarning o`zlashtirilishini nazarda tutadi. Shuningdek, kompetensiya mutaxassislik bilimlarini doimo boyitib borishni, yangi axborotlarni o`rganishni, muhim ijtimoiy talablarni anglay olishni, yangi ma`lumotlarni izlab topish, ularni qayta ishlash va o`z faoliyatida qo`llay bilishni taqozo etadi. Kasbiy kompetentlik – mutaxassis tomonidan kasbiy faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo`lgan bilim, ko`nikma va malakalarning egallanishi va ularni amalda yuqori darajada qo`llay olinishi Kasbiy kompetentlik quyidagi holatlarda yaqqol namoyon bo`ladi: Kasbiy kompetensiyaga ega mutaxassis: Kasbiy kompetentlik sifatlari. Kasbiy kompetentlik negizida quyidagi sifatlar aks etadi. Quyida kasbiy kompetentlik negizida aks etuvchi sifatlarning mohiyati qisqacha yoritiladi. 1. Ijtimoiy kompetentlik-ijtimoiy munosabatlarda faollik ko`rsatish ko`nikma, malakalariga egalik, kasbiy faoliyatda sub`ektlar bilan muloqotga kirisha olish. 2. Maxsus kompetentlik – kasbiy-pedagogik faoliyatni tashkil etishga tayyorlanish, kasbiy-pedagogik vazifalarni oqilona hal qilish, faoliyati natijalarini real baholashni izchil rivojlantirib borish bo`lib, ushbu kompetentlik negizida psixologik, metodik, informatsion, kreativ, innovatsion va kommunikativ kompetentlik ko`zga tashlanadi. Ular o`zida quyidagi mazmunni ifodalaydi: Sifatlar: Ijtimoiy kompetentlik Shaxsiy kompetentlik “Kompetentlik” tushunchasi ta`lim sohasiga psixologik izlanishlar natijasida kirib kelgan. Shu sababli kompetentlik “noan`anaviy vaziyatlar, kutilmagan hollarda mutaxassisning o`zini qanday tutishi, muloqotga kirishishi, raqiblar bilan o`zaro munosabatlarda yangi yo`l tutishi, noaniq vazifalarni bajarishda, ziddiyatlarga to`la ma`lumotlardan foydalanishda, izchil rivojlanib boruvchi va murakkab jarayonlarda harakatlanish rejasiga egalik”ni anglatadi. Kasbiy kompetentlik mutaxassis tomonidan alohida bilim,malakalarning egallanishini emas, balki har bir mustaqil yo`nalish bo`yicha integrativ bilimlar va harakatlarning o`zlashtirilishini nazarda tutadi. Shuningdek, kompetensiya mutaxassislik bilimlarini doimo boyitib borishni, yangi axborotlarni o`rganishni, muhim ijtimoiy talablarni anglay olishni, yangi ma`lumotlarni izlab topish, ularni qayta ishlash va o`z faoliyatida qo`llay bilishni taqozo etadi. Kasbiy kompetentlik – mutaxassis tomonidan kasbiy faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo`lgan bilim, ko`nikma va malakalarning egallanishi va ularni amalda yuqori darajada qo`llay olinishi Kasbiy kompetentlik quyidagi holatlarda yaqqol namoyon bo`ladi: Kasbiy kompetensiyaga ega mutaxassis: Kasbiy kompetentlik sifatlari. Kasbiy kompetentlik negizida quyidagi sifatlar aks etadi. Quyida kasbiy kompetentlik negizida aks etuvchi sifatlarning mohiyati qisqacha yoritiladi. 1. Ijtimoiy kompetentlik-ijtimoiy munosabatlarda faollik ko`rsatish ko`nikma, malakalariga egalik, kasbiy faoliyatda sub`ektlar bilan muloqotga kirisha olish. 2. Maxsus kompetentlik – kasbiy-pedagogik faoliyatni tashkil etishga tayyorlanish, kasbiy-pedagogik vazifalarni oqilona hal qilish, faoliyati natijalarini real baholashni izchil rivojlantirib borish bo`lib, ushbu kompetentlik negizida psixologik, metodik, informatsion, kreativ, innovatsion va kommunikativ kompetentlik ko`zga tashlanadi. Ular o`zida quyidagi mazmunni ifodalaydi: Sifatlar: Ijtimoiy kompetentlik Shaxsiy kompetentlik Texnologik kompetentlik Maxsus (yoki kasbiy)kompetentlik Kasbiy kompetentlik negizida aks etuvchi sifatlar Ekstremal kompetentlik Psixologik,metodik,informatsion,kreativ, innovatsion, kommunikativ va boshqa kompetentlik - murakkab jarayonlarda; - noaniq vazifalarni bajarishda; - bir-biriga zid ma`lumotlardan foydalanishda; - kutilmagan vaziyatda harakat rejasiga ega bo`la olishda - o`z bilimlarini izchil boyitib boradi; - yangi axborotlarni o`zlashtiradi; - davr talablarini chuqur anglaydi; - yangi bilimlarni izlab topadi; - ularni qayta ishlaydi va o`z amaliy faoliyatida samarali qo`llaydi 1) psixologik kompetentlik– pedagogik jaraѐnda sog`lom psixologik muhitni yarata olish, talabalar va ta`lim jaraѐnining boshqa ishtirokchilari bilan ijobiy muloqotni tashkil etish, turli salbiy psixologik ziddiyatlarni o`z vaqtida anglay olish va bartaraf eta olish; 2) metodik kompetentlik pedagogik jaraѐnni metodik jihatdan oqilona tashkil etish, ta`lim ѐki tarbiyaviy faoliyat shakllarini to`g`ri belgilash, metod va vositalarni maqsadga muvofiq tanlay olish, metodlarni samarali qo`llay olish, vositalarni muvaffaqiyatli qo`llash; 3) informatsion kompetentlik – axborot muhitida zarur, muhim, kerakli, foydali ma`lumotlarni izlash, yig`ish,saralash, qayta ishlash va ulardan maqsadli, o`rinli, samarali foydalanish; 4) kreativ kompetentlik – pedagogic faoliyatga tanqidiy, ijodiy ѐndashish, o`zining ijodkorlik malakalariga egaligini namoyish eta olish; 5) innovatsion kompetentlik – pedagogik jaraѐnni takomillashtirish, ta`lim sifatini yaxshilash, tarbiya jaraѐnining samaradorligini oshirishga doir yangi g`oyalarni ilgari surish, ularni amaliѐtga samarali tatbiq etish; Texnologik kompetentlik Maxsus (yoki kasbiy)kompetentlik Kasbiy kompetentlik negizida aks etuvchi sifatlar Ekstremal kompetentlik Psixologik,metodik,informatsion,kreativ, innovatsion, kommunikativ va boshqa kompetentlik - murakkab jarayonlarda; - noaniq vazifalarni bajarishda; - bir-biriga zid ma`lumotlardan foydalanishda; - kutilmagan vaziyatda harakat rejasiga ega bo`la olishda - o`z bilimlarini izchil boyitib boradi; - yangi axborotlarni o`zlashtiradi; - davr talablarini chuqur anglaydi; - yangi bilimlarni izlab topadi; - ularni qayta ishlaydi va o`z amaliy faoliyatida samarali qo`llaydi 1) psixologik kompetentlik– pedagogik jaraѐnda sog`lom psixologik muhitni yarata olish, talabalar va ta`lim jaraѐnining boshqa ishtirokchilari bilan ijobiy muloqotni tashkil etish, turli salbiy psixologik ziddiyatlarni o`z vaqtida anglay olish va bartaraf eta olish; 2) metodik kompetentlik pedagogik jaraѐnni metodik jihatdan oqilona tashkil etish, ta`lim ѐki tarbiyaviy faoliyat shakllarini to`g`ri belgilash, metod va vositalarni maqsadga muvofiq tanlay olish, metodlarni samarali qo`llay olish, vositalarni muvaffaqiyatli qo`llash; 3) informatsion kompetentlik – axborot muhitida zarur, muhim, kerakli, foydali ma`lumotlarni izlash, yig`ish,saralash, qayta ishlash va ulardan maqsadli, o`rinli, samarali foydalanish; 4) kreativ kompetentlik – pedagogic faoliyatga tanqidiy, ijodiy ѐndashish, o`zining ijodkorlik malakalariga egaligini namoyish eta olish; 5) innovatsion kompetentlik – pedagogik jaraѐnni takomillashtirish, ta`lim sifatini yaxshilash, tarbiya jaraѐnining samaradorligini oshirishga doir yangi g`oyalarni ilgari surish, ularni amaliѐtga samarali tatbiq etish; 6) kommunikativ kompetentlik – ta`lim jaraѐnining barcha ishtirokchilari, jumladan, talabalar bilan samimiy muloqotda bo`lish,ularni tinglay bilish, ularga ijobiy ta`sir ko`rsata olish. 3.Shaxsiy kompetentlik – izchil ravishda kasbiy o`sishga erishish,malaka darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o`z ichki imkoniyatlarini namoѐn qilish. 4. Texnologik kompetentlik – kasbiy-pedagogikni boyitadigan ilg`or texnologiyalarni o`zlashtirish, zamonaviy vosita, texnika va texnologiyalardan foydalana olish. Pedagogning kasbiy kompetentligi. O`zbekistonda pedagogning kasbiy kompetentligi, uning o`ziga xos jihatlari o`ranilgan bo`lib, ular orasida B.Nazarova tomonidan olib borilgan tadqiqot o`ziga xos ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotchining fikriga ko`ra pedagogga xos kasbiy kompetentlik negizida quyidagi tarkibiy asoslar tashkil etadi Kasbiy-pedagogik kompetentlikka ega bo`lishda o`z ustida ishlash,o`z-o`zini rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Savollar 1. O`quvchilarni qo`l mehnatiga o`rgatishdan asosiy maqsad nima? 2. Umumiy o`rta ta`lim maktabida texnologiya fanini o`qitishning maqsadi 3. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining asosiy vazifasi nimalardan iborat? 4. Mehnatga axloqiy tayyorlash deganda nimani tushinasiz? 5. Mehnatga ruhiy tayyorlash deganda nimani tushinasiz? 6. Mehnatga amaliy tayyorlash deganda nimani tushinasiz? 7. Mehnat ta`limi dasturi nima asosida ishlab chiqiladi? 8. Dasturga qanday sharoitda o`zgartirish kiritish mumkin? 9. Mehnat ta`limining mazmuni qanday talablarga javob berishi kerak? 10. O`quvchilardagi mehnat malakasi va ko`nikmasi qanday shakllanadi? 11. Amaliy mashqlar tizimidagi asosiy talablar nimalardan iborat? Boshlang`ich sinf texnologiya ta`limi darslarida qanday mashg`ulot turlari amalga oshiriladi? 6) kommunikativ kompetentlik – ta`lim jaraѐnining barcha ishtirokchilari, jumladan, talabalar bilan samimiy muloqotda bo`lish,ularni tinglay bilish, ularga ijobiy ta`sir ko`rsata olish. 3.Shaxsiy kompetentlik – izchil ravishda kasbiy o`sishga erishish,malaka darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o`z ichki imkoniyatlarini namoѐn qilish. 4. Texnologik kompetentlik – kasbiy-pedagogikni boyitadigan ilg`or texnologiyalarni o`zlashtirish, zamonaviy vosita, texnika va texnologiyalardan foydalana olish. Pedagogning kasbiy kompetentligi. O`zbekistonda pedagogning kasbiy kompetentligi, uning o`ziga xos jihatlari o`ranilgan bo`lib, ular orasida B.Nazarova tomonidan olib borilgan tadqiqot o`ziga xos ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotchining fikriga ko`ra pedagogga xos kasbiy kompetentlik negizida quyidagi tarkibiy asoslar tashkil etadi Kasbiy-pedagogik kompetentlikka ega bo`lishda o`z ustida ishlash,o`z-o`zini rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Savollar 1. O`quvchilarni qo`l mehnatiga o`rgatishdan asosiy maqsad nima? 2. Umumiy o`rta ta`lim maktabida texnologiya fanini o`qitishning maqsadi 3. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining asosiy vazifasi nimalardan iborat? 4. Mehnatga axloqiy tayyorlash deganda nimani tushinasiz? 5. Mehnatga ruhiy tayyorlash deganda nimani tushinasiz? 6. Mehnatga amaliy tayyorlash deganda nimani tushinasiz? 7. Mehnat ta`limi dasturi nima asosida ishlab chiqiladi? 8. Dasturga qanday sharoitda o`zgartirish kiritish mumkin? 9. Mehnat ta`limining mazmuni qanday talablarga javob berishi kerak? 10. O`quvchilardagi mehnat malakasi va ko`nikmasi qanday shakllanadi? 11. Amaliy mashqlar tizimidagi asosiy talablar nimalardan iborat? Boshlang`ich sinf texnologiya ta`limi darslarida qanday mashg`ulot turlari amalga oshiriladi?