BUXORO-NAVOIY TURISTIK MINTAQASI Reja: 1.Buxoro: Shaharlar malikasi. Buxoro-Navoiy turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o‘rni. 2.Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari. 3.Mintaqaning turistik resurslari salohiyati. 4.Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari. 1.Buxoro: Shaharlar malikasi. Buxoro-Navoiy turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o‘rni. Buxoro turistik rayoni respublikamizning asosiy turizm markazlaridan hisoblanadi. Bu rayonga Buxoro va Navoiy viloyatlari kiradi. Turistik resurslarga eng boy shahar bu Buxoro shahridir. Shahar o’zining 170 tadan ortiq bebaho, takrorlanmas tarixiy arxitektura yodgorliklari bilan jahonga mashhur. Hozirgi kunda shaharning umumiy maydoni 710 gektardan ortiq bo’lib borgan sari go’zallashib bormoqda va sayyohlar oqimining ko’payishiga imkoniyat keng ochilmoqda. Minorai Kalon Buxoro shahrining ko’rkidir. U Markaziy Osiyodagi mashhur arxitektura yodgorliklarining eng balandi (46.5 metr) salobatli va chiroyli minorasi bo’lib, hisoblanadi. Minorai Kalon yaqin atrofida Kalon masjidi va Mir Arab madrasasi kabi arxitektura yodgorlik ansambli (Poy Kalon) joylashgan. U XVI asrga kelib qaytadan ta’mirlandi. Masjid binosida 208 ta ustunlar bo’lib, umumiy maydoni bir gektardan ortadi. Bu masjid Markaziy Osiyodagi eng yirik inshoatlardan biri hisoblanib, Samarqanddagi Bibixonim masjididan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Mir Arab madrasasi 1536 yilda qurilgan bo’lib, Kalon masjidi bilan birga tutashib ketgan. Madrasa markaziy qismida Ubaydullaxon qabri, uning bosh qismida esa Mir Arab qabri joylashgan. Hozirgi kunda Mir Arab madrasasi hududida Buxoro diniy bilim yurti faoliyat ko’rsatib kelmoqda. Shaharda xorijiy sayyohlar diqqatga sazovar joylardan yana biri-bu Ulug’bek madrasasidir. U 1417 yilda qurilgan. Bu madrasa buyuk astronom olim Mirzo Ulug’bek nomi bilan chambarchas bog’liq. Shaharda musulmon olamidagi eng ajoyib tarixiy yodgorliklaridan biri Ismoil Samoniy maqbarasi bo’lib hisoblanadi. U shu kunga qadar juda yaxshi saqlanib, bizga yetib kelgan tarixiy obidalardan biridir. Bu bino o’rta asrning ilk davri me’morchiligining eng yaxshi yutuqlarini o’zida mujassamlashtirgan inshshotdir. Shaharda yana bir qator turistik obyektlar borki, ular qatoriga Madorixon madrasasi (1566-1567 yillar), Abdullaxon madrasasi (1588-1590), Xo’ja Zayniddin xonaqasi (shayx Zayniddin qabri), Chashma Ayub mavzoleyi (1330-1385 yillar), Abdulazizxon madrasasi (1652 yil), Chor Minor madrasasi (1807 yil), Kulba Ko’kaldosh madrasasi (1568-1569 yillar), Nodir Devonbegi madrasasi (1622 yil), Sayfiddin Buxarzi mavzoleyi (XV-XVI asrlar), Buyon Kulixon mavzoleyi (1358 yil), Magohi Attoriy masjidi (XII asr), Toki Zargaron zargarlik bozori rastlari (XVI asr), Toki Telpak Furushon bosh kiyim (do’ppi) bozori (XVI asr), Toki Sarrafon mayda-chuydalar (attorlik) bozori (XVI asr), Magoki – Attaron masjidi (XII asr), Labi havuz ansambli (XVI-XVII asrlar), Ko’kaldosh madrassasi (1622 yil) ni kiritish mumkin. Shu manzilgohlardan biri Buxoro xonining yozgi qarorgohi Sitorai Moxi- Xosadir. Bu qarorgoh Buxoro shahrining shimoliy-sharqiy qismida 4 km uzoqlikda joylashgan yozgi bog’ saroy XIX asr oxiri va XX asr boshlarida barpo etilgan. Moxi- Xosa saroyi Sharqona va Yevropa uslubida qurilgan inshoat bo’lib hisoblanadi. Ikkinchi muhim turistik obyekt-bu Bahovuddin Naqshbandiy majmuasi bo’lib, u shahardan chamasi 15 km uzoqlikda joylashgan. Bu majmua XVI asrda qurilgan. Shahar atrofidagi muhim tarixiy yodgorliklaridan Chor Bakr, Namozgoh masjidi, Varaxshon saroyi joylashgan. 2.Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari. Shuni ta’kidlash joizki, Buxoro Markaziy Osiyoning boshqa shaharlaridan farqli o’laroq u o’zida takrorlanmas qadimiy sharqona shahar tuzilishi qiyofasini hanuzgacha saqlab kelmoqda. U O’rta Osiyo me’morchiligining ming yillik tarixini o’zida aks ettirgan chinakam yilnomadir. Shahardagi har bir tarixiy yodgorlik va obidalar o’z sukunatida olis o’tmish sirlarini saqlab qolgan. Buxoro shahri haqiqatda “Muzey shahar” maqomiga ega bo’lib, u diqqatga sazovar tarixiy yodgorliklar va obidalarga juda boy hisoblanadi. Buxoroi sharifga tashrif buyuruvchi har bir xorijiy sayyoh o’zini sayyohatini birinchi bo’lib, shaharning eng muhim tarixiy yodgorliklaridan biri Ark-qa’lasidan boshlaydi. Ark-qa’la 2000 yillik tarixga ega. U sayyohlar qadami o’zilmaydigan turistik obyekt bo’lib hisoblanadi. Hozirgi kunda mavjud bo’lgan qurilish obyektlari XVII asr oxiri va XX asr boshlarida qurilgan. Ark-qa’la shaharning g’arbiy qismida qad ko’targan. Uning umumiy maydoni 3,16 gektar bo’lib, devorlarning uzunligi 790 metrdan ortadi. Ark-qa’la hududida juda katta binolar majmuasi joylashgan bo’lib, ulardan biri Childuxtaron masjidi hanuzgacha saqlanib qolgan. Qa’lada sayyohlarning e’tiborini jalb qiladigan yana bir narsa-bu qadimgi zindondir. Hozirgi Ark-qa’la hududida Buxoro viloyati tarixiy o’lkashunoslik muzeyi joylashgan. Qa’laning sharqiy qismi esa arxeologik yodgorlik sifatida saqlanib kelinmoqda. Turistik rayondagi muhim xorijiy turistik obyektlar qatoriga Qizilqum cho’lini kiritish mumkin.U eng katta hududni egallab, viloyat turistik yo’nalishidagi eng uzoq masofali (450 km) marshrut hisoblanadi. Bu marshrut Qizilqum cho’li va Amudaryo qirg’oqlari bo’ylab o’tadi. Uni avtomobil vositasida sayr qilib o’tish o’zgacha zavq beradi. Qizilqumda o’simlik va hayvonat dunyosini asl holida saqlab qolish maqsadida Buxoro viloyati hududida Qizilqum davlat qo’riqxonasi (1971 yil) tashkil etilgan. Viloyat hududida noyob ekzotik, yovvoyi hayvonlarni ko’paytiradigan «Jayron» ekomarkazi Qorako’l. Qoraqir-maydoni 300 kv.km; Dengizko’l Vardanzi Davlat tabiat yodgorliklari kabi maskanlar ekoturizm yanada rivojlantirishga juda katta imkoniyatlar yaratadi. Mazkur sayyohlik obyektlaridan biri Kogon va Qoraulbozor tumanlari hududida joylashgan. 3.Mintaqaning turistik resurslari salohiyati. Buxoro turistik rayoni resurslari salohiyati ham juda keng masalan: Ark, bolo – Hovuz majmuasi, Ismoil Somoniy maqbarasi, Chashmai – Ayub, Abdulloxon madrasasi, Modari – Xon madrsasi, Masjidi Baland, Gavkushon majmuasi, Zayniddin Hoji xonaqosi, Poyi – Kalon majmuasi, Labi – Hovuz majmuasi, Ko’kaldosh madrasasi, Nodir Devonbegi xonaqosi, Ulug’bek madrasasi, Abdulazizxon madrasasi, Bolohovuz masjidi, Sayfiddin Boharziy maqbarasi, Bayonqulixon maqbarasi, Fayzobod xonaqosi, Chorminor madrasasi, Buxoro amirining Sitorai Mohi – xosa yozgi saroyi, Chor – Bakr majmuasi.«Jayron» ekomarkazi bo’lib u, noyob olachipor jayronlarni maxsus o’rchitidigan ilmiy dargoh bo’lib hisoblanadi. Bu obyekt viloyat turizmida yangi marshrutlar ro’yxatini kiritish lozim bo’ladi. Navoiy turistik mintaqasi o’zining ajoyib tabiat manzaralari, tarixiy arxitektura yodgorliklari bilan kishilarni maftun etadi. 1975 yilda tashkil etilgan va maydoni 17,8 ming ga bo’lgan Nurota tog’ yong’oqzor - meva qo’riqxonasi mavjud. Bu qo’riqxonaga "Ekosan" qoshidagi "Ekosantur" firmasi tomonidan ko’plab marshrutlar uyushtirilgan. Oqtog’ning janubiy yon bag’rida joylashgan shamol tasirida tebranib turuvchi bahaybat xarsang toshli «Samjigumon», «Koriz qoldiqlari» kabi tabiat yodgorligi ekoturizmning mo’him obyektlaridan bo’lib hisoblanadi. Nurota tog’ oldida joylashgan "Chashma bo’log’i" ko’p asrlardan buyon Nurota shahri va uning atrofidagi qishloqlarni suv bilan taminlash bilan bir qatorda diniy ziyoratgohdir. Buloq yakinida "Chilistun" masjidi, Madrasa, Abul Xasan Nuriy maqbarasi va qalasi joylashgan Chashmadagi baliqlar ilohiy hisoblanadi. Baliqdan taralayotan nur inson nigohini lol qoldiradi. Qoratog’ tizmasiniig janubiy yon bag’rida «Sarmish darasi»dagi qoyalarda avlodlarimizning hayoti va madaniyatini aks ettiruvchi lavhalar, rasmlar ishlangan. Janubiy Nurota tizmasida uzunligi 110 m, absolyut balandligi 1060 m, maydoni 163 m2 keladigan "Maydon karst g’ori", Shimoliy Nurota tizmasidagi uzunligi 130 m, absolyut balandligi 1100 m. maydoni 70 m2 keladigan «Xonaixudo karst g’or»da speleoturizmni rivojlantirish mumnin. Bulardan tashkari, XI asrda bunyod etilgan va XVIII asr boshlarigacha turgan "Rabot Malik karvonsaroyi» sayyohlarning tuxtash joyi, shuningdek savdogarlarning savdo qilish joyi bo’lgan. Rabot Malik yonida ming yillik tarixga ega bo’lan madaniyat yodgorligi - sardoba uchraydi. Yer ichiga 12 m. botirilan sardobada butun yoz buyi muzdek va toza suv saqlangan. 4.Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari. Butun dunyoda va Respublikamizda bo`lgani kabi Navoiy viloyatida ham turizmning hudud iqtisodiyotiga ta'siri oshib bormoqda. Bunda albatta turizm faoliyati bilan shug`ullanuvchi firmalar, tashkilotlar, sayyohlik agentlarining o`rni beqiyos. Turistik xizmatni taqdim etuvchi tashkilotlar soni yildan-yilga oshib bormoqda. Mamlakatimizda hozirgi kunda ham asosiy turistik tashkilot bo'lib «Uzbekturizm» Milliy kompaniyasi faoliyat ko'rsatmoqda. Uning tashkiliy tuzilmasida 17 ta korxona va 3 sho'ba korxonalar mavjud. Navoiy viloyati ham mavjud korxona va shubalar doirasida ish ko’radi. Turizmdan tushayotgan daromadlarning aksariyat qismi mamlakatimizdagi kirib kelayotgan xorijiy mehmonlar hisobiga to`g`ri keladi. Demak, mamlakatimizdagi kabi viloyatimizda ham turizmdan olinayotgan daromadlarni oshirish uchun qabul qilish turizimga jo`natish turizmidan kura ko`proq e'tibor berish kerakki, bu tarmoqning rivojlantirilishiga sarflanadigan harajatlar tezroq muddatlarda o`zlarini qoplash imkonini beradi. Shunga e'tibor berish lozimki, xorijiy turistlarning o`lkamizga sarflayotgan mablag`larining o`sishi yangi xizmat turlarining ko'rsatilish hisobiga yuz berayotgani yo`q. 1997 yilda narxlar arzonlashtirilishi viloyatimizga keluvchi mehmonlar sonining sezilarli darajada o'sishiga olib keldi. Tarixiy yodgorliklarni asli holida qanday bo’lgan bo’lsa huddi shunday qilib, milliy va sharqona dizayn uslublaridan foydalanib ta'mirlash kerak. Chunki qadimiy obidalarga boruvchilarni aynan uning qurilish arxitekturasi, bezaklari, ganj va naqshlarning tuzilishi qiziqtirishi tabiiy hol. Shuningdek, arxeologiya topilmalari, tarixiy buyum va ashyolarni muzey eksponatlari qatoriga qo`yish, zarur hollarda har bir turistik rayonlarda o'sha yerda yashovchi xalqning urf- odatlari, udumlarini, xayot tarzini madaniyatini ifodalovchi maxsus ko`rgazma zallarini tashkil etish, turistlar xordiq chiqarishi uchun trenajyor zallari, suv havzalari va boshqa sport inshootlarini qurish, turli yangidan-yangi xiyobon, bog`lar tashkil etish masalalari turizm tarmog`i oldida turgan ustivor vazifalar qatoridan o`rin olmog`i lozim. Shular qatorida Respublika miqyosida turistlar oqimini muntazam urganib borish va kelajagi bor turistik hudud, obida va maskanlarni topish,yangi noan'anaviy ishlab chiqarish hamda ularning amaldagi tadbirini ta'minlash kabi masalalarni o'z ichiga oladigan; shuningdek dunyo miqyosidagi iqtisodiy globallashuv talablaridan kelib chiqadigan va uning tamoyillarini inobatga oladigan, turizmda marketing usullarini shakllantirishga ko`maklashadigan axborot-texnologiya va ularga mos kommunikatsiya tizimlarini o'zida mujassamlashtirgan turizmning global axborot tarmog`ini yaratish ham asosiy vazifalar qatoriga kiradi. Viloyatining tarixiy -meymoriy obidalari va muzeylarning tahlili Nurota chashmasi yodgorliklari Nurota me'moriy obidalari ulug` ajdodlarimiz tomonidan bunyod etilgan millotdan avvalgi me`morsozlik bilimlari va amaliyotining qadimiy boy va noyob namunalaridan hisoblanadi. X asrlardayoq bu yerda jome' masjidi, ko’plab rabotlar va muqaddas ziyoratgohlar mavjud bo’lgan. Akademiklar Yahyo G’ulomov va Ahmadali Asqarovlarning yozishlaricha “Chashma” sohilidagi madaniy qatlam yoshi 40 ming yilga teng. Hududda hozirga qadar saqlanib qolgan qadimiy binolardan biri panjvaqt masjid- xonaqosidir. U XVI asrda tiklangan bo’lib, keyin bir necha bor kengaytirilgan. Uning ikki tomonida XIX asrning o’rtalarida masjidga taqab qurilgan ayvonlar joylashgan. Ikkinchi bino 16 ta ustun asosiga qurilgan bo`lsa ham aholi tomonidan “Chilustun” ya`ni “Qirq ustun”, deb ataydigan jome' masjididir. Bino tomi 25 ta kichik gumbaz bilan qoplangan. Masjid XVI asrda qurilgan, lekin uning eski qismidagi tosh poydevor saqlanib qolgan. Peshtoqidagi yozuvning guvohlik berishicha 1321/1903-1904 yillarda masjidda tubdan ta'mirlash ishlari o’tkazilgan. Nurota shahridagi “Chashma” me’moriy majmuasini sayyohlik markaziga aylantirish va mazkur qadamjoga tashrif buyuruvchi sayyohlarga servis xizmati ko’rsatilishini takomillashtirish bo’yicha ham diqqatga sazavor ishlar amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda kompleksda joylashgan “Chil ustun”, “Ko’k gumbaz” va “Domalla” tarixiy masjidlari, ziyoratgoh hovlisi zamonaviy talablar asosida ta’mirlanib, obodonlashtirilgan. Avtoturargoh ajratilgan. Majmua ichkarisida Nurota tarixiga oid O’lkashunoslik muzeyi qaytadan ta’mirlanib, zarur eksponantlar bilan qo’shimcha jihozlangan. Nurota tumanidagi qadimiy hunarmandchilik mahsulotlari ko’rgazma- savdo muzeyini tashkil etish borasida joy ajratilib, qurilish ishlari davom ettirilmoqda. Kompleksga kiraverishda o’ng tomonda hunarmandchilik mahsulotlari va yengil oziq-ovqatlar savdo rastalari tashkil etilgan. Kompleksga kiraverishdagi maydonda qadimiy xalq og’zaki ijodi va folklor ashula va raqs tomoshalari namoyish etilish maqsadida 2012 yil mart-noyabr oylarida “Nurjahon” folklor dastasining tomoshalari grafigi ishlab chiqildi. Shuningdek, kompleksda xorijiy sayyohlarga xizmat ko’rsatish sifatini oshirish maqsadida mazkur kompleksda viloyat “Sayohat va ekskursiyalar byurosi” DKning hududiy markazini ochish masalasida ishlar boshlandi. Mazkur majmuaga sayyohlarga sifatli ovqatlanish xizmati ko’rsatilishini tashkil etish borasida tumanda milliy usulda jihozlangan 2 ta hovli belgilanib, xorijiy sayyohlarni sifatli ovqatlantirish uchun barcha zarur shart-sharoitlar yaratildi. Nurota chashmasi suvining tarkibi, aholi etnografiyasi va hayot tarzi, foydali qazilmalari va arxeologiyasi bilan qiziqqan olimlar tomonidan 1912 yilda ilmiy – tadqiqot ishlari o’tkazilib, tahlil qilingan. Chashma suvida asosan shirmohi baliqlari yashashi ham suvning o’ta tozaligidan dalolatdir. O’z davrining taniqli olimlari tomonidan Chashma suvi tarkibida 8 ta elementning mavjudligi aniqlagan. Bular xlor, sulfat, kaliy, kaltsiy, magniy, kremniy, karbonat va natriylardir. 2011 yilda ushbu ilmiy – tadqiqot ishlari qayta davom ettirilib, 1 litr suv tarkibida 21 ta mikroelement borligi isbotlangan. Hozirgi kunda xalqimizning azaliy an’analaridan keng foydalanib, hashar yo`li bilan ko`hna Nurota yodgorliklari hududi zamonaviy arxitektura va shaharsozlik tajribalari asosida tubdan qayta qurildi. Natijada ko`hna obidalar asl holida qaytadan bunyod etildi. Chashma ariqlari, sohil bo`yidagi bog`lar, yo`laklar va favvoralar qadimiy va zamonaviy uyg`unlik ko`rinishlarini o`zida aks ettirilishi bilan birgalikda yangicha navqironlik chiroyi bilan minglab ziyoratchi va sayyohlaning sevimli maskanlaridan biriga aylanib ulgurdi. Qosim shayx azizon honaqohi (xvi asr) XVI asrda Karmana bekligi ma'naviy hayotida o’chmas iz qoldirgan Qosim Shayx Azizonning hayoti va faoliyati ezgu va xayrli ishlarga qaratilgan edi. Buxoro hukmdori Abdullaxon II hazrat Qosim Shayxga bo’lgan ixlosi yuzasidan 1558 yilda Karmanada xonaqoh barpo ettirgan. Ushbu bunyodkorlik ishlarida Qosim Shayxning o`zlari ham qatnashgan va homiylik ko`rsatgan. Xonaqoh taxminan o’n yil davomida qurilgan. Uning uch (shimol, janub va g’arb) tomoni kungurador qilib qurilgan va bezatilgan Xonaqohning eni va bo’yi 25 metr o’lchamda bo’lib, ichida jami 6ta xona, o’rtada katta markaziy xona, qibla tarafda mehrob o’rnatilgan. Xonaqohning 4 burchagida taxminan 6x6 metr o’lchamdagi hujralar, sharq tomonida esa, 6x4 metr o’lchamdagi chillaxonaga qurilgan. Har bir xonaning tepa qismi gumbaz shaklida bo`lib, binoning ichi ganchkorlik asosida naqsh bilan bezatilgan, o’rtada yerdan balandligi 12 metr bo’lgan katta gumbaz va to’rt tomonida balandligi 8 metr bo’lgan gumbazlar mavjud. Xonaqoh devorining qalinligi 80 santimetr. Binoning tashqi ko’rinishidagi baland minora ustiga qurilgan gumbaz ajralib turadi. Minora bino tomidan taxminan 9 metr ko’tarilgan bo’lib, ichki va tashqi gumbazlar oralig`ida bo’shliq joy qoldirilgan. Bu bo`shliq havo yo’llari bo’lib, issiq va sovuq vaqtlarda bir xil mo`tadil haroratni saqlash uchun qiladi. Gumbaz tashqi tomonining tepa qismi moviy koshinlar bilan qoplangan. Undan pastda niliy rang bilan Kufiy usulida Qur'on oyatlaridan namunalar yozilgan. Xonaqohning sharqiy tomonida Qosim Shayx sag’anasi bor. Sag’ana marmar va Abdullaxon g’ishti bilan tiklangan, ayrim joylarda Qur'oni Karim oyatlari bitilgan. 1910-1911 yillarda Buxoro amiri Amir Abdulahadxonning vafotidan so`ng uning og`li Sayid Olimxon qabrini Qosim Shayx dahmasi yoniga unga monand qilib qurdirgan. Ikkinchi honaqoh Qosim Shayx honaqohidan 300 yil keyinroq qurilgan bo’lsada yaxlit bir-biriga monand ulkan bir yodgorlik majmuasi tashkil qilingan. 2001 yilda ushbu majmua to’la ta'mirlandi va bugungi kunda Navoiy viloyatidagi eng tarixiy va obod madaniy meros ob’ektlaridan biri sifatida qadrlanib, avaylab asralmoqda va foydalanilmoqda. Raboti malik karvonsaroyi (XI asr) Raboti Malik karvonsaroyi Karmana-Buxoro yo’li bo’yi oralig`ida, XI asrning 70 yillarida qoraxoniylardan biri Shamsulmulk Nasr ibn Ibrohim tomonidan qurilgan bo’lib, XII asrning birinchi choragida Arslonxon Muhammad ibn Sulaymon (1102-1130 y.) tomonidan qayta ta'mirlangan. Raboti Malik 90x90 metr o’lchamdagi keng chorsi hovli, to’rtala tomoni pishiq g’ishtdan baland qilib qurilgan ikki qavatli mehmonxonalardan iborat bo’lgan. Kirish darvozasining ikkala tomonida xonalar mavjud bo’lib, bular karvonsaroy xo’jayini va qorovullariga tegishli bo’lgan. Karvonsaroy ichida maishiy sohalarga doir xizmatlar faoliyat ko`rsatgan. Jumladan, mehmonxona, oshxona, sartaroshxona, omborxona, masjid, tosh hammom va boshqalar. Karvonsaroyga suv Sardobadan sopol quvurlar orqali keltirilgan. Sardoba va Karvonsaroy orasi 50 metrni tashkil etadi. 1999-2000 yillarda karvonsaroyning poydevori konservatsiyalandi. Uning poydevori 1 metr balandlikda pishiq g’ishtdan qaytadan terildi, kirish darvozasi peshtoqlari va devorlari ta'mirlandi, old devorlarining asl holini ko’rsatish uchun 3,5 metr balandlikda qaytadan tiklandi. Raboti malik sardobasi (xi asr) Raboti Malik karvonsaroyidan 120 metr oraliqda janubiy-g`arb tomonda ichimlik suv manbai bo`lgan sardoba joylashgan. Uning – diametri 13 metrli, gumbaz ostidagi karvonsaroyga zamondosh bo’lgan Sardoba qurilgan. Sardoba hovuzining aylana devori yerdan 12 metr chuqurlikka qadar pishiq g’ishtdan qurilgan bo’lib, unda muzday toza suv butun yoz bo’yi saqlangan. XVI asrdagi mualliflardan biri Raboti Malik sardobasining suvini Makkadagi laziz Zam-zam suviga qiyoslaydi. Sardoba karvonsaroy kabi yolg’iz yo’lovchilar uchun ham butun boshli karvonlar uchun ham qo’nalg’a hisoblangan. Karvonsaroy o’zining dastlabki vazifasi bilan XVIII asrgacha xizmat qilib kelgan. Unda Amir Temur va uning avlodlari, Buxoroda hukmronlik qilgan sulolalarning xonlari, elchilar, savdo karvonlari va sayyohlar qo’nib o’tgan. Hofizi Abro’ning ma'lumotiga ko’ra, Ulug’bek 1420 yilda ushbu mintaqalarda to’xtab 40 kun ov qilgan. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida bu yerda Rabot nomi bilan ma'lum qishloq ham shakllangan. 2004 yilda Sardoba qayta ta'mirlanib, atrofi devor bilan o’raldi. Turizm sohasida Raboti Malik karvonsaroyi va sardobasi dunyo sayyohlarining e`tiborini tortmoqda. Deggaron me`moriy yodgorligi (xi asr) Karmana shahridan 30 km g’arbdagi Xazora qishlog’ida joylashgan yodgorlik Movarounnahrdagi eng qadimgi masjidlardan biridir. Uning qurilish davri XI asr boshlariga tegishli bo`lib, murakkab va noyob loyiha asosida bunyod etilganligi bilan qimmatlidir. Ushbu yodgorlikdan azaldan masjin sifatida foydalanib kelinmoqda. Masjidning va qishloqning nomi qadimda shu yerda yashagan aholining asosiy mashg`uloti o`tga chidamli qozon tayyorlashidan olingan. Masjid kvadrat shaklda 17x17 metr o’lchamdagi binodan iborat bo’lib, pastdan balandgacha qalinligi 1 metr bo’lgan 15 paxsa urilib, har paxsaning orasiga bir qator pishiq g’isht terilgan. Binoning ichki qismida kubsimon, o’rta qismida diametri 1,28 metr keladigan 4ta pishiq g’ishtin ustun bo’lib, ularning orasiga katta ravoqlar, tepasiga ikkitadan kichik ravoq joylashtirilgan. Gumbaz ushbu ustunlar ustidan chiqarilgan va 12 burchak bezak hosil qiladigan ravoqlar ustiga ko’tarilgan. Binoning shimoliy, janubiy va g’arbiy tomonlarida xushbichim g’ishtin sharafalar mavjud. Masjidning kunchiqar tomonidagi eni 3,14 metr, uzunligi 17 metr bo’lgan uch eshikli kirish qismi keyinchalik pishiq g’ishtdan qurilganligi ko’rinib turibdi. O`ng tomonidagi ikkita sharafa qolgan tomonlarga o`rnatilgan 6 ta sharafalardan farq qilib devor ustidan ko’tarilgan. 3 tomonidagi 6 ta sharafaning hech narsaga tegmay tepadan pastga osilib turishi holatida qurilganligi bir mo’jizaga o’xshaydi. Kirish qismining me'morchilik uslubi XIV asrga xos bo`lib, bu yerdagi g’ishtlar Raboti Malik va Sardoba XIV asrda qayta ta'mirlanganda ishlatilgan g’ishtlar bilan bir xildir ya`ni shu davrda Deggaron me`moray obidasida ham qurilish ta`mirlash bajarilganligidan darak beradi. Movarounnahrda yagona bo’lgan ushbu obida 2006 yilda qayta ta'mirlanib, hozirgi kunda bu yodgorlik majmuasi butun musulmon olamiga mashhur ziyoratgohga aylantirilgan. Shuningdek, majmua hududida keng ko`lamli obodonlashtirish ishlari bajarilib, Mavlono Orif Deggaroniy tarixiy muzeyi tashkil etildi. Mirsaid bahrom maqbarasi (xi asr) Mir Said Bahrom haqida Abu Tohirxo’ja Samarqandiyning “Samariya” asarida yozilgan ma'lumotlarga ko’ra u zukko, bilimli, karomatli shaxs sifatida mahalliy xalqning katta hurmat e'tiboriga sazovor bo’lgan zot edi. Mirsaid Bahrom vafotidan keyin uning dahmasi ustiga maqbara bunyod etilgan. Maqbara X-XI asrlarga xos bo’lib, Respublika muhofazasiga olingan noyob yodgorliklar sirasiga kiradi. Maqbara bir gumbazli, 6x5,5 metr o’lchamda to’rtburchak shaklida qurilgan. Yodgorlik bir necha bor ta'mirlanib dastlabki ko’rinishini yo’qotgan. Uning bosh fasadi 6x6 metr kvadrat shaklida bo’lib, juda ustalik bilan bezatilgan, g’ishtni turli usulda terilib, har xil geometrik shakldagi naqsh bezaklari, timsollar va Kufiy usulidagi bitiklar bilan boyitilgan. Maqbaraning janubiy tomonida 1,1x2 metr o’lchamda darcha o`rnatilgan. Uning tepa qismida yarim oy shaklidagi kungurador, panjarali tuynuk ochilgan. Maqbara eshigining o’ng tomonida Mirsaid Bahrom sag`anasi o`rnatilgan bo`lib, uning eni bir metr bo’yi 2,5 metr, balandligi 70 santimetrdan iborat. Sag’ananing yon tomonlariga arabiy yozuvda oyatlar bitilgan. Maqbaraning 4 burchagida ustki qismi ganchkorlik usulida bezatilgan 4 ta botiq ravoq ishlangan bo`lib, 4 tomonida ham yoyiq ravoqlar bor. Ravoqlarning eni bir metr va balandligi 3 metr. Maqbaraning ustki qismida 8 burchakli poygumbaz bo’lib, uning ustiga pishiq g`ishtdan gumbaz ko’tarilgan. Hozirgi davrda bu tarixiy majmua atrofida Karmana tumanining madaniyat va istirohat bog’i barpo etilgan va Karmana aholisining an`anaviy Navro’z va hosil bayramlari ayni shu ko`rkam va so`lim istirohat bog’ida o’tkazilishi an`anaga aylanib bormoqda. Respublikamizdagi noyob madaniy meros obyektlaridan biri sifatida Mirsaid Bahrom maqbarasi Buyuk ipak yo`li bo`yidagi transchegaraviy madaniyat yodgorliklari nominatsiyasi bo`yicha YUNESKOning ro`yxatiga kiritilishi uchun me`yoriy hujjatlari taqdim etilgan. Yodgorlik hozirgi kunda to`la qayta ta`mirlanib asl holidagi ko`rinishini kasb etgan. Shuningdek, maqbaraning sharqiy tomonida qadimda bunyod etilgan bo`lib, keyinchalik buzilib ketgan masjid qayta tiklangan va hozirda ziyoratgoh sifatida foydalanilmoqda. Oqmasjid yodgorligi (xiv asr) Oqmasjid tarixiy-me'moriy yodgorligi Xatirchi tumanining Bog’chakalon qishlog`ida 1360-1390 yillarda hazrat Said ota tomonidan bunyod etilgan. Oqmasjid o’z davrida o’ta mohirlik bilan qurilgan bo’lib, usti gumbaz, yon tomonlari esa o’ymakor ustunli ayvonlardan iborat bo`lgan. Sohibqiron Amir Temur zamonida ilm-ma'rifat yuksak darajada rivoj topganligi tarixdan yaxshi ma'lum. Ayni o’sha davrlarda Bog’chakalonda ham ko’plab masjid va madrasalar bunyod etilgan. XIX asrgacha bu hududda yettita masjid bo’lgan. Ularda savod chiqargan yoshlar tahsilni davom ettirish uchun Buxoro madrasalariga yuborilgan. Ammo, sho’rolar davriga kelib, hududdagi bu obidalarning boshiga ham og’ir kunlar tusha boshladi: asrlar davomida savlat to’kib turgan yettita masjidning oltitasi buzib tashlangan. Faqatgina “Oqmasjid” me`moriy yodgorligi saqlanib qolingan. Buyuk ipak yo’li bo`yida joylashgan ushbu jannatmonand maskanga qadimda ham olis o’lkalardan savdogarlar-u sayyohlar tez-tez kelib turishgan. Yodgorlik bunyodkori Hazrat Said ota asli Xorazmlik bo’lib, 14 yoshida tahsil olish uchun Buxoroyi Sharifga kelgan va 20 yil davomida madrasada tahsil olgan. So’ngra aholiga ilm-u ma'rifat tarqatish uchun ushbu hududga yuborilgan. Sayid otaning hayoti va faoliyati bilan bog’liq bo`lgan qiziqarli va ibratli hikoyalar ko’p. Ularning aksariyati xalq ichida tildan-tilga o’tib kelayapti. Tarixnavis Salohiddin Toshkandiyning “Temurnoma” asarida keltirilishicha, Sayid otaga qarshi aytilgan bo’hton va fitnalarga ishongan hukmdorlar hijriy 760 yilda ulug’ avliyoning ko’zlarini ko’r qilishadi. Ammo, mo`jiza sharofati bilan Sayid otaning ko’zlari qayta ochiladi. Bundan hayratga tushgan hukmdor unga otalarcha munosabatda bo’la boshlaydi va har bir ishini uning maslahati bilan amalga oshiradi. Prezidentimiz tashabbusi va viloyat mahalliy hokimligi rahbariyatining sa'y- harakati bilan ushbu qadamjo Respublikamizdagi barcha azaliy qadriyatlarimizning asoslaridan biri bo`lgan noyob me`moriy yodgorligi sifatida 2003 yilda qaytadan ta`mirlanib, xalqimizga taqdim etildi, Hazrat Sayid ota sag`anasi va dahmasi qayta qurildi, atrofi obodonlashtirildi va fuqarolarning serqatnov maskanlaridan biriga aylantirilib, yosh avlodni milliy mafkuraviy g`oyalar ruhida tarbiyalash yo`lida unumli va samarali foydalanilmoqda. Djaraquduq” Tosho`rmoni Navoiy viloyatining Qizilqum sahrosi noyob va qimmatli yer osti qazilma boyliklari xazinasi ekani bilan bir qatorda yuzlab mo`jizaviy hodisa va joylarning makoni hamdir. Shulardan biri Uchquduq tumanining 130 km g`arbida joylashgan Mingbuloq botig`idagi Djaraquduq darasidir. Ushbu darada sayyoramizda yagona hisoblangan toshga aylanib qolgan (o`simliklar, hayvon suyaklari va baliq tishlari) tabiat namunalari mavjud. Mazkur hududni O`zbekiston Respublikasi Geologiya va minerologiya ilmiy-tadqiqot instituti mutaxassislari va xorijiy olimlar hamkorligida 8 yil davomida ilmiy tadqiqot ekspozitsiyalari uyushtirilib, chuqur ilmiy o`rganish ishlari olib borildi. O`rganishlar natijasida Qizilqum sahrosi o`rnida bundan 100 million yil avval Tetiz dengizi bo`lganligi shuningdek, dengizga xos bo`lgan suv osti boyliklari va dengiz sohili o`rmon va to`qayzorlar shu yerga yashaydigan o`simlik va hayvonot dunyosi boyliklari to`g`risida ko`plab ilmiy asoslarga ega bo`lindi. Bular o`txo`r va go`shtxo`r dinozavrlar, timsohlar, baliqlar va boshqa dengiz jonivorlari, suv osti marjon qoyalari g`aroyibotlari dengiz sohilidagi ninabargli daraxtzorlar, mevali daraxtzorlar, saksovullar va to`qayzorlarning toshga aylanib bugungi kungacha saqlanib qolgan noyob namunalaridan iborat. Ushbu qimmatli topilmalarga asoslanib, mazkur hudud tabiati haqida tasavvurga ega bo`lish imkonini beradi. Eng muhihmi yurtimizning yuz million yil muqaddam mavjud bo`lgan tabiati to`grisida boy bilimga ega bo`lish mumkin. Hududdagi mo`tadil iqlim, boy ozuqa, qulay muhit hosildor dalalar bo`lganligi sababli bu yerlarada o`zgacha boy tabiat to`g`risida ilmiy ma`lumotlarga ega bo`lamiz. Ushbu kolleksiya tarkibidan joy olgan eksponatlar yuqorida keltirilgan namunalardan tashkil topgan. Tabiat boyliklarini toshga aylanib qolish sabablarini dunyo olimlari tomonidan turlicha izohlashadilar. Shulardan biri Tetiz dengizi tubidan otilib chiqqan vulqon oqibatida tabiatning bir qismi toshga aylangan desalar yana boshqa bir guruh olimlar koinotdan o`zga jism «meteorid» Tetiz dengiziga kelib to`qnashganligi oqibatida portlash sababli hududdagi tabiatning bir qismi toshga aylanib qolganligi to`g`risidagifikrdadir Navoiy viloyati muzeylari tahlili. Navoiy viloyatida 12 ta davlat, 7 ta soha, 3 jamoatchilik va 27 ta maktab muzeylari mavjud bo’lib, viloyat bo’yicha jami 49 ta muzey faoliyat ko’rsatmoqda. (2-jadval) Bu muzeylarning barchasinberilgan maqomiga qarab o’zining o’rniga va o’ziga xos xususiyatlariga ega. Viloyatda bu muzeylar joylashgan o’rniga qarab sayyohlarga, mehmonlarga va soha vakillariga ham xizmat qilib kelmoqda. Shu bilan bir qatorda viloyatga tashrif buyurayotgan chet ellik turistlar va mahalliy turistlarga ham xizmat qilib kelmoqda. O’zbekiston Mustaqilligining ilk kunlaridan boshlab, muzeylarni rivojlantirish ishiga hukumatimiz tomonidan juda katta e’tibor berilmoqda. Jumladan; 1998-yilning yanvarida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Muzeylar faoliyatini tubdan yaxshilash va takomillashtirish to’g’risida” gi Farmoni, 2008-yilning sentabrida O’zbekiston Respublikasining “Muzeylar to’g’risida” gi Qonuni ishlab chiqildi. 2012-yilning aprelida Vazirlar Mahkamasining “Muzeylar to’g’risidagi Qonunni ro’yobga chiqarish uchun zarur bo’lgan normativ - huquqiy hujjatlarni tasdiqlash haqida”gi qarori qabul qilindi. Navoiy viloyati o’lkashunoslik muzeylari. 2-jadval № Viloyatimizda mavjud muzeylar Yillari 1 Хatirchi tuman tarixiy-o’lkashunoslik muzeyi 1974-yil 11-may 2 Тomdi tuman tarixiy-o’lkashunoslik muzeyi 1978-yil 7-dekabr 3 Qililtepa tuman tarixiy-o’lkashunoslik muzeyi 1985-yil 15-yanvar 4 Vilot tarixiy-o’lkashunoslik muzeyi 1992-yil 30-dekabr 5 J.Balimanov me’morial muzeyi 1993- yil 23 -dekabr 7 Konimex tarixiy-o’lkashunoslik muzeyi 1997-yil 30- aprel 8 Qosim – Shayx majmua muzeyi 2002 -yil 8 -aprel 9 Nurota tuman tabaiiy – me’moriy majmua muzeyi 2003 -yil 11-aprel 10 Zarafshon sh. Qizilqumni o’zlashtirish tarixi 2003 -yil22-sentabr 11 Sarmishsoy tabiiy-arxeologik majmua muzeyi qo’riqxonasi 2004-yil 23-sentabr 12 Mavlono Orif Deggaroniy tarixiy muzeyi 2007-yil 29-may Shularga asosan, so’nggi yillarda, Navoiy viloyati hokimligining, viloyatimiz muzeylari faoliyatini rivojlantirish va qo’llab-quvvatlash to’g’risida, o’nga yaqin qarorlar qabul qilindi. Mazkur qarorlar ijrosini ta’minlash yuzasidan joylarda, sohaga doir keng ko’lamli ishlar, izchil amalga oshirilmoqda. Viloyat hokimining 2011 yil 10 noyabrdagi 06-01/266 sonli yig’ilish bayoni va 2011 yil 29 noyabrdagi 03-01/512 sonli “Davlat muzeylarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va faoliyatini rivojlantirish ” chora-tadbirlar dasturi ijrosi yuzasidan bir qancha ijobiy ishlar amalga oshirilmoqda. Viloyat muzeylar faoliyatini ilmiy tadqiqotimiz vazifasi va maqsadi doirasida o’rganishimiz natijasida quyidagilarni aniqladik. Navoiy shahrida jami 6 ta muzey mavjud bo’lib, shundan 5 ta soha va 1 ta maktab muzeylari faoliyat ko’rsatyapti, bular; Navoiy Kon-Metallurgiya kombinati muzeyi, Navoiyazot OAJ “Mehnat shuhrati” muzeyi, Qizilqum sement OAJ muzeyi, Navoiy viloyat prokuraturasi muzeyi, Navoiy viloyati Ichki ishlar tizimi muzeylari va 12 sonli umumta’lim maktabining Ekologiya muzeylari. Viloyat hokimligining sayi harakatlari bilan NKMK muzeyining mavjud kamchiliklarni bartaraf etish va faoliyatini rivojlantirish maqsadida, o’quv markazi binosidan “Farhod” madaniyat saroyiga ko’chirilgan. Keng va yorug’ tomosha zallari va zamonaviy talablarga javob beradigan vetrina va jixozlar bilan ta’minlangan. Eksponatlarni saqlash, hujjatlashtirish, ish yuritish, ekspozitsiyani namoyish etish ishlari, zamonaviy muzeyshunoslik talablariga javob beradigan holatga keltirilgan. Albatta bu masalalar ijobiy echimini kutmoqda bu masala yuzasidan tegishli tashkilot va masullar maqsadli rejalarni ishlab chiqib mavjud kamchiliklarni bartaraf etishlari kerak. Navoiyazot OAJ “Mehnat shuxrati” muzeyida esa ko’rsatib o’tilgan kamchiliklar tuzatilmagan. Zamonaviy texnika vositalari va maxsus vetrinalar bilan jixozlanmagan. Muzey ekspozitsiyasi boytilib, yangilanib borilmagan. Ayniqsa mustaqillik yillarida, kimyo sanoatida erishilayotgan yutuklarimiz keng yoritilmagan. Korxonaga ishga kiruvchi yoshlarimizni, institut va kollej bitiruvchilarini kimyo sohasiga qiziqtirish, targ’ibot qilish ishlari rejali tashkil etilmagan. Eksponatlarni davlat ro’yxatiga kiritish ishlari oxiriga yetkazilmagan. Qizilqumsement OAJ tarixiy muzeyida ham shunga o’xshash kamchiliklar mavjud bo’lib o’z yechimini kutmoqda. Eksponatlarni davlat ro’yxatiga kiritish ishlari o’z xoliga tashlab quyilgan. Karmana tumanda 3ta davlat va 6 ta maktab muzeylari faoliyat yuritadi. Bular, Viloyat tarixiy-o’lkashunoslik muzeiy, “Qosim shayx” majmua muzeiyi vaMavlono Orif Deggaroniy tarixiy muzeylari hamda 1-2-3-6-8-22- umum ta’lim maktablarining muzeylaridir. Viloyat hokimligining 2011 yil 29 noyabrdagi 03-01/512 sonli “Davlat muzeylarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va faoliyatini rivojlantirish ” chora-tadbirlar dasturiga asosan viloyat muzeyi va uning filiallariga maxalliy byudjet mablag’lari hisobidan quyidagi ishlar amalga oshirilgan ekan. Jumladan: dasturga yangi eksponatlar sotib olish uchun 15 mln so’m, ta’mirlash ishlari 44 mln so’m, Jixozlash ishlariga 66,5 mln so’m mablag’i ajratilishi rejalashtirigan ekan va bu ishlar bosqichma bosqich o’z echimini topmoqda. Navoiy viloyati mehmonxonalarining qisqacha tahlili .Navoiy viloyatida hozirgi kunda mehmonlalga 20 ga yaqin mehmonxona va 2 ta tur fermalar xizmat qilib kelmoqda. Ular hududlar buyicha quyidagicha joylashgan. Navoiy shahrida 8 ta mehmonxona va 1 ta tur ferma mavjud ular quyidagilar “Gulmira -K ” mehmonxonasi Navoiy shahar Reshyotnik 2 “B” ko’chada joylashgan 28 o’rinli bo’lib “4” yulduzli hisoblanadi, ”Navoiy Plaza” mehmonxonasi Navoiy shahar Navoiy ko’chasida joylashgan 70 o’rinli bo’lib, “4” yulduzli hisoblanadi,”Grand -M” mehmonxonasi Navoiy shahar Xalqlar Do’stligi 77a ko’chasida joylashgan, 40 o’rinli bo’lib “4” yulduzli hisoblanadi. “Turkiston Navoiy” mehmonxonasi Navoiy shahar Xalqlar Do’stligi ko’chasi 73 uyda joylashgan, 128 o’rinli bo;lib, “3” yulduzli hisoblanadi. “Kamilla” Trayding servis mehmonxonasi Navoiy shahar Oxunboboyev ko’chasi 2-1-2 joylashgan. 40 o’rinli bo’lib, “3” yulduzli hisoblanadi. “Uchquduq” Motel ham Navoiy shahrida joylashgan. 20 o’rinli bo’lib “3” yulduzli hisoblanadi. “Yoshlik”xususiy ferma mehmonxonasi Navoiy shahar Xalqlar Do’stligi ko’chasi 138 “B” uyda joylashgan 83 o’rinli bo’lib “2” yulduzli hisoblanadi. “Texno Plaza” majmuasida joylashgan mehmonxona Navoiy shahar G’alaba 17 B da bunyod etilgan 18 o’rinli ushbu mehmonxonalar bugungi kunda kelayotgan mehmonlarga yuqori darajada xizmat ko’rsatib kelmoqda. “Sputnik Navoiy” bosh manzili Matvinka 16/14 da joylashgan bo’lib 120 ta o’rin va 17 ta yurtadan iborat , “Qizilqum safari” tur fermasi Kanimex tumani Saribel qishloq fuqorolar yig’ilishi joylashgan 66 ta o’rin 11 ta yurtadan iborat.Qolgan 5 ta mehmonxona va 1 tur fermalar tumanlarda joylashgan. “ Zarafshon Grant Omad Beznes” mehmonxonasi Karmana tumani Malikrabod qo’rg’onida joylashgan, 92 o’rinli bo’lib,“4” yulduzli hisoblanadi. “Parvoz” mehmonxonasi Karmana tumani Malikrabod qo’rg’onida joylashgan, 40 o’rinli bo’lib, “3” yulduzli hisoblanadi. “Registon” Usta Istam xususiy korxonasining mehmonxonasi Karmana tumani Karmana shahri Karmana ko’chasi 19 A uyda joylashgan, 50 o’ringa ega va “Ipak Yuli” mehmonxonasi xam Karmana tumanida joylashgan. Sentob Tagi Jar mehmonxonasi 16 o’ringa ega bo’lib Nurota tumani Sentob qishloq fuqorolar yig’ini hududida joylashgan. SENTOBISTON 15 o’ringaega bo’lib u ham Sentob qishloq fuqorolar yig’ini hududida joylashgan. Navoiy viloyatida turizm sohasini rivojlantirish va qo’llab-quvvatlash, turizm infratuzilmasini takomillashtirish bo’yicha 2011-2015 yillarga mo’ljallangan kompleks chora-tadbirlar dasturiga muvofiq viloyat hududlarida mehmonxonalar qurish prognozi Viloyat hududlari b o ’ 3.2. Turizm infrastrukturasini rivojlantirishning iqtisodiy-ijtimoiy muammolari va viloyatda xizmat ko’rsatish soxalarini rivojlantirish. Bozor iqtisodiyoti sharoitida va bozor munosabatlari rivojlanishi natijasida Navoiy viloyatida turizm sohasini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yuzaga kelayotganligi turizmning viloyat iqtisodiyotiga yanada integratsiyalanishini mamlakat iqtisodiyotida muhim ahamiyat kasb etmoqda. Jahon iqtisodiyoti tajribasidan ma'lumki turizm mamlakat xazinasi uchun zarur bo`lgan valyuta tushumini ta'minlash, yangi ish joylarini vujudga keltirish va shu bilan birga aholining turmush darajasini ko'tarish uchun xizmat qiladi. Viloyatning geografik o`rni nihoyatda qulay, ajoyib tabiiy iqlim sharoitiga ega ekanligidan tashqari, uning insoniyat taraqqiyotidagi o`rni ham beqiyos. Navoiy viloyatida ham Samarqand, Buxoro, Xiva shaharlari kabi nodir tarixiv arxitektura yodgorliklariga, shirin-shakar mevalar, xilma-xil taomlar, ajoyib milliy an'ana, urf-odatga ega bo`lgan mehmon do`st aholisiga ega. Bularning barchasi chet ellik turistlar e'tiborini o`ziga tortadi va kishilarni lol qoldiradi. Navoiy viloyatida keyingi yillarda ajoyib inshootlar, madaniy dam olish maskanlari, ziyoratgohlar vujudga keldi. So`nggi yillarda respublikamizda boks, o'zbek milliy kurashi, tennis bo'yicha jahon miqyosida ulkan turnirlar tashkil qilinmoqda, bu tadbirlar esa ko'pgina xorijiy mamlakatlardan turistlarning kelishiga zamin bo`lmoqda. Tez-tez o`tkazib turiladigan milliy o'yinlarimiz festivali, Universiada, Barkamol avlod sport o’yinlarining hududiybosqichlarining o’tkazilishi yaxshi kutib olinadi. 2012 yilda Umid nihollari sport musobaqalarining final bosqichi ayniqsa qiziqarli o`tdi. Bu esa viloyatga halqaro Respublika miqyosida mehmonlarning kelib ketishi, turizmni rivojlantirishda bu omillarni ham nazardan chetda qoldirmaslik lozim. Turizmdan yuqori daromad olayotgan Yevropa mamlakatlarida turistik faoliyatning ayrim yo`nalishlari davlat tomonidan to'g`ridan-tog`ri yoki bilvosita siyosiy-rasmiy boshqarilib aniq maqsadga yo'naltirib turiladi. Bilvosita boshqaruv esa xalqaro turistik tashkilotlarni soliqdan ozod etish yoki to'lov miqdorlarini kamaytirish, ularga imtiyozli kreditlar yoki bir qancha yengilliklar berish orqali amalga oshiriladi. Masalan respublikamizda 1997 yil 24 aprelda qabul qilingan '`Soliq kodeksida" Uzbekistonda turistik faoliyat bilan shug`ullanuvchi turistik firmalar ish boshlagan kundan boshlab 3 yil mobaynida soliq to`lashdan ozod etilishi belgilab qo`yilgan. Milliy, tarixiy va diniy qadamjolarning ko'pligi; Xalqimizning mehmondo'stligi va milliy an'analarimizning boyligi; Viloyatimizning rang-barang tabiati, o'simlik va hayvonot olamining xilma-xilligi, boy rekreatsion resurslarning borligi; Avtomobil, temir yo`1, xalqaro havo yo'llarining yetarli darajadagi infratuzilmaga ega ekanligi, Respublikaning Yevrosiyo materigining markazida (o'tmishda esa Buyuk Ipak yo'li chorraxasida) joylashganligi kabilar kiradi. Bu omillar albatta turizmning rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko`rsatib kelmoqda. Navoiy viloyatining infratuzilmasini o’rganishda avval viloyat haqidagi umumiy ma’lumotlar bilan tanishish zarur. Navoiy viloyat dastlab 20.04.1982 yilda tashkil topib, 1988 yilgacha shu maqomda mavjud bo’lgan. So’nggi marta esa u 27 yanvar 1992 yilda qayta tiklangan. Maydoni 111,0 ming kv. km yoki respublika hududining yaqin 1/4 qismiga teng. Aholi soni esa 904,2 ming kishi (mamlakat aholisining 3,0 foizi). Hududiga ko’ra viloyat Qoraqolpog’iston Respublikasidan keyingi ikkinchi, aholi soni jihatidan esa faqat Sirdaryo viloyatidan oldinda, ya’ni oxiridan ikkinchi..Viloyatning ichki ma’muriy tuzilishi ham uncha murakkab emas; U yerda 8 ta qishlok tumanlari mavjud, xolos. Eng kichik tuman - Karmana va eng katta tuman - Uchquduq o’rta-sidagi tafovut 49,1 martaga barobar. Konimex tumanining joylanishi ham o’zgacha: tuman markazi asosiy hududdan ajralgan holda o’rnashgan, tumanning qolgan qismini eksklav hisoblash mumkin. Qishloq tumanlari orasida Karmana va Nurota respublikamizda birinchilar qatorida tashkil etilgan ushbu toifadagi ma’muriy birliklarga kiradi. Navoiy viloyati tashkil etilgunga qadar janubiy hududlar - Qiziltepa, Karmana, Navbahor tumanlari Buxoro viloyati, Хatirchi, Nurota Samarqand viloyati tarkibida bo’lgan. Bir vaktlar Uchquduq va Тomdi tumanlari Qoraqalpog’iston Respublikasi tasarrufiga kirgan. Navoiy viloyati respublikamiz hududiy mehnat taqsimotida asosan tog-kon sanoati, xususan rangli metallurgiya, kimyo, qurilish materiallari sanoati hamda qishloq xo’jaligida go’sht-jun chorvachiligiga ixtisoslashgan. Uning hissasiga respublika yalpi ichki mahsulotining 5,4, sanoat ishlab chiqarishining 11,2 qishloq xo’jaligi yalpi mahsulotining 4,2, investitsiya hajmining 70, chakana savdo aylanmasining 3,6, pullik xizmatlarning 2,8 foizi to’g’ri keladi. Eksportda viloyat ulushi 4,2, importda 3,8 foizga teng. Viloyatning geografik o’rni va resurs salohiyati. Navoiy viloyati mamlakatimizning markaziy va shimoliy qismida joylashgan. U katta masofada Qozog’iston Respublikasi bilan chegaradosh. Shuningdek, viloyat hududi g’arbda Buxoro, janub va janubi-sharqda Samarqand va qisman Jizzax viloyatlari bilan, shimolda va shimoli-g’arbda Qoraqalpog’iston Respublikasi bilan, janubda juda qisqa masofada Qashqadaryo viloyati bilan tutash. Navoiy viloyatining binolar tizimi, muxandislik va kommunikatsiya tarmoqlari bilan ta’minlanishini tahlil qiladigan bo’lsak, ularning umumiy holati o’rtacha deb baholash mumkin. Sababi Navoiy shahri va boshqa shaharlarda kommunikatsiya tarmoqlari yetarli darajada ammo markazdan uzoqlashgan sari ularni ng holati va sifati yomonlashib boradi. Jumladan viloyatning markazida keyingi yillarda olib borilgan iqtisodiy islohatlar transport, kommunikatsiya, joylashtirish vositalari, servis xizmati ko’rsatish tarmoqlari juda takomilashdi. Birgina Uzbekiston Respublikasi prezidentining Navoiy viloyatida Erkin Industrial-Iqtisodiy Zona tashkil etish to’g’risida farmonining qabul qilinishi (03.12.2008) va uning ijrosi nafaqat iqtisodga balki turizmning ham rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir etadi. Chunki Navoiy viloyatining turistik resurslar imkoniyatlaridan foydalanish va viloyatga yaqin bo’lgan turistik shaharlar Samarqand va Buxoroning resurslaridan foydalanishga imkon beradi. Navoiy Erkin Industrial-Iqtisodiy Zona (EIIZ)ning umumiy xususiyatlari haqida aytib o’tamiz. Mazkur loyixa uch bosqichdan iborat bo’lgan rejalarni o’z ichiga oladi. Umumiy 500 gektardan ortiq maydonni egallab mahalliy xam ashyolarga asoslangan turli maxsulotlar ishlab chiqarish imkonini beradigan korxonalar qurilishi rejalashtirilgan. Bunda 120 dan ortiq loyixani o’z ichiga olib 2010 yil holati bo’yicha 5.5 mlrd. AQSh dollari miqdorida investitsiya kiritilishi rejalashtirilgan. Navoiy EIIZsi 30 yilga mo’ljallagan bo’lib, vaziyatdan kelib chiqib, muddat uzaytirilishi ko’zda tutilgan. Хududda maxsus qonunlarga amal qilinib, soddalashtirilgan rasmiylashtirish tizimi ishlaydi. Mazkur joyda faqatgina aeroport emas balki, temir yo’l, avtomobil yo’llari tizimi faoliyat yuritishi lozim. Jumladan Afg’oniston-O’rta Osiyo-Yevropa temir yo’l liniyasi, Halqaro ahamiyatga ega bo’lgan Ye-40 tipidagi avtomagistralning ishga tushishi rejalashtirilgan. Bugungi kunda uch yo’nalishda temir yo’l tizimi mavjud bo’lib ular orqali: 1. Shimoli-g’arbiy yo’nalishda Uchquduq-Nukus-Volgograd shaharlariga va davomli ravishda rossiya orqali Yevropa mamlakatlariga. 2. Sharqiy yo’nalishda Samarqand- Тoshkent-Do’stik orqali Хitoyga va davomli ravishda Janubiy sharqiy Osiy mamlakatlariga 3. Janubiy yo’nalishda Buxoro-Тurkmaniston-Bandar-Abbas orqali Eron va boshqa fors ko’rfazi mamlakatlariga chiqish imkoniyatiga ega.