1 DAROMADLAR TENGSIZLIGI VUJUDGA KELISHINING IJTIMOIY JIHATLARI, UNING SABABLARI VA OQIBATLARI Mundarija Kirish 1-BOB. Daromadlarning tengsizligi 1.1. Daromadlarning tengsizligi: tabiati, sabablari, o'lchovi. Daromadlar tengsizligining tushunchasi va sabablari 1.2. Daromadlar tengsizligini o'lchash ko'rsatkichlar 2-BOB. Qashshoqlik 2.1. Qashshoqlik: tabiati, sabablari, o'lchamlari va sabablari Qashshoqlik: tabiati, sabablari, o'lchamlari va sabablari 2.2. Daromadlarni qo'llab-quvvatlash tizimi. Daromadlarni taqsimlashning davlat mexanizmi Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 2 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Hozirgi kunda davlatlararo har tomonlama hamkorlikning bir ko’rinishi sifatida xalqaro tashkilotlar va fondlarning ahamiyati ortib bormoqda. Ular siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy sohalarda umumiy tusdagi maqsadlarga erishish uchun davlatlar, milliy institutlar, nodavlat assotsiatsiyalarini birlashtiradi. Xalqaro tashkilotlar o’z faoliyatini har tomonlama muvofiqlashtirish uchun o’z fondlarini tashkil etadilar. Bu fondlar orqali ma’lum bir davlat iqtisodiyoti yoki uning tarmoqlari moliyalashtiriladi. Mamlakatimiz ham qator xalqaro tashkilotlarning a’zo hisoblanib, har yili yurtimizda xalqaro nufuzli tadbirlar uyushtiriladi. Prezidentimiz Islom Karimov O’zbekistonning jahon xo’jaligidagi o’rni haqida shunday deganlar: “ Uzoq muddatli istiqbolga mo’ljallangan, mamlakatimizning salohiyati, qudrati va iqtisodiyotimizning raqobatdoshligini oshirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadigan navbatdagi muhim ustuvor yo’nalish-bu asosiy yetakchi sohalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, transport va infratuzilma kommunikatsiyalarini rivojlantirishga qaratilgan strategik ahamiyatga molik loyihalarni amalga oshirish uchun faol investitsiya siyosatini olib borishdan iborat. Dunyodagi mashhur va nufuzli kompaniyalar, Osiyo taraqqiyot banki, Jahon banki, Islom taraqqiyot banki, Janubiy Koreya, Yaponiya taraqqiyot banklari singari moliya institutlari, qator arab davlatlarining investitsiya fondlari va boshqa xorijiy tashkilotlar yuqori qo’shimcha qiymatga ega bo’lgan, yuksak texnologiyalarga asoslangan mahsulotlar ishlab chiqarish bo’yicha investitsiya loyihalarini amalga oshirishda bizning yirik hamkorlarimiz bo’lmoqda”. 3 1-BOB. Daromadlarning tengsizligi 1.1 Daromadlar tengsizligining tushunchasi va sabablari. Daromadning tengsizligi nima? Daromadlar tengsizligi va uning sabablari. Daromadlar tengsizligi va uning sabablari. Daromadlar tengsizligining ko'rsatkichlari. Aholi jon boshiga yoki bitta ishchiga to'g'ri keladigan daromad darajasidagi farqlar odatda daromadlarni farqlash deb ataladi. Daromadlarning tengsizligi barcha iqtisodiyotlarda keng tarqalgan, ammo har xil darajada. An'anaviy tizim eng katta daromad farqiga ega. U erkin raqobat kapitalizmiga o'tish bilan asta-sekin kamaydi va zamonaviy bozor tizimiga o'tish bilan sezilarli darajada kamaydi. Ma'muriy-buyruqbozlikdan bozor tizimiga o'tish davrida daromadlar tengsizligining sezilarli darajada oshishi qayd etilgan. Buning sababi shundaki, aholining bir qismi parchalanib ketgan eski tuzum sharoitida yashashni davom ettiradi va shu bilan birga bozor iqtisodiyoti qonunlari asosida harakat qiladigan ijtimoiy qatlam paydo bo'ladi. Vaqt o'tishi bilan bozor munosabatlariga aholining keng qatlamini jalb qilish orqali tengsizlik kamayadi. Daromadlar va boylik tengsizligi juda katta bo'lishi va mamlakatda siyosiy va iqtisodiy barqarorlikka tahdid solishi mumkin. Shu sababli, dunyodagi deyarli har bir rivojlangan davlat ushbu tengsizlikni kamaytirish uchun doimiy ravishda choralar ko'rmoqda. Ammo bu chora-tadbirlarni ishlab chiqish faqat daromadlar va boyliklarni farqlash darajasini, shuningdek, davlat siyosati yordamida unga ta'sir o'tkazish natijalarini aniq o'lchash imkoniyati bilan mumkin bo'ladi.Odamlar o'zlarining bizneslarini yaratishlari (tadbirkorlar bo'lishlari) yoki ishlab chiqarish omillarini (ularning mehnatlari, erlari yoki kapitali) o'zlarining mulkida boshqa odamlar yoki firmalardan foydalanishlari uchun ta'minlashlari natijasida daromad olishadi. Va ular ushbu mulkdan odamlarga kerakli foyda olish uchun foydalanadilar. Daromadlarni shakllantirishning bunday mexanizmida dastlab ularning tengsizligi ehtimoli kiritilgan. Odamlarga tegishli ishlab chiqarish omillarining turli xil qiymatlari (kompyuter shaklidagi kapital, asosan, belkurak shaklidagi kapitalga qaraganda ko'proq daromad 4 keltirishi mumkin);Ishlab chiqarish omillaridan foydalanishdagi farqli yutuqlar (masalan, kam mahsulot ishlab chiqaradigan firma xodimi, mahsuloti qiyinchilik bilan sotiladigan firmada ishlaydigan bir xil malakadagi hamkasbiga qaraganda yuqori daromad olishi mumkin);Odamlarga tegishli bo'lgan ishlab chiqarish omillarining har xil hajmi (ikkita neft qudug'i egasi, boshqa narsalar teng, bitta quduq egasiga qaraganda ko'proq daromad oladi). Shunga asoslanib, daromadlar tengsizligining sabablarini tushunish uchun odamlarning imkoniyatlariga murojaat qilish kerak.Avvalo, tug'ilishdan boshlab odamlarga turli xil aqliy va jismoniy qobiliyatlar beriladi. Boshqa barcha narsalar teng (bu shart har doim yodda tutilishi kerak), ajoyib jismoniy kuchga ega bo'lgan odam taniqli va yuqori maoshli sportchiga aylanish ehtimoli ko'proq. Ikkinchidan, mulkka, xususan meros qilib olingan mulkka egalikdagi farqlar. Odamlar qaysi oilada tug'ilishini tanlashlari mumkin emas - merosxo'r millionerlar yoki oddiy ishchilar. Demak, daromad oqimining bir turi, mulkdan olingan daromad biz nomlagan sub'ektlar uchun sezilarli darajada farq qiladi. Uchinchidan, ta'lim darajasidagi farqlar. Aynan shu sabab ko'p jihatdan yuqorida aytib o'tilganlarga bog'liq. Boy oilada tug'ilgan bola, ehtimol, kambag'al, ko'p bolali oiladagi bolaga qaraganda juda yaxshi ma'lumot va shunga mos ravishda yuqori daromad keltiradigan kasbni egallaydi. Daromadlarni farqlash miqdorini aniqlash uchun turli ko'rsatkichlardan foydalaniladi. Ammo jamiyatdagi tengsizlik darajasini baholash va samarali davlat siyosatini ishlab chiqish uchun daromadlarni taqsimlash ko'rsatkichlari etarli emas, chunki daromadlarning konsentratsiyasi darajasi aholining ayrim guruhlari orasida ko'rinmaydi, bu shaxsiy daromadlarni oilalar yoki shaxslar o'rtasida shaxsiy taqsimlash haqida. Buning uchun oilalarning umumiy sonini daromad darajasiga ko'ra oilalar soni bo'yicha teng bo'lgan 5 guruhga bo'lish juda muhimdir. Birinchi 20 foiz oilalarga kam daromadli oilalar, ikkinchi 20 foizga daromadlari birinchi guruhga nisbatan yuqori bo'lgan oilalar va boshqalar kiradi. Egri chiziqni chizishdaabtssissa daromadlarning tegishli foiziga ega bo'lgan oilalarning foizini, ordinat esa ko'rib chiqilayotgan 5 oilalarning foizlarini ifodalaydi. Daromadlarni mutlaqo teng taqsimlashning nazariy imkoniyati bissektrisa bilan ifodalanadi, bu oilalarning istalgan foiziga tegishli foiz daromad olishini ko'rsatadi. Bu shuni anglatadiki, agar oilalarning 20, 40, 60% tegishlicha, jami daromadning 20, 40 va 60% ini oladigan bo'lsa, unda tegishli punktlar bissektrisada joylashgan bo'ladi. Lorenz egri chizig'i - bu aholining jami taqsimoti va tegishli daromad. Natijada, u barcha daromadlar foizining barcha oluvchilar foiziga nisbatini ko'rsatadi. Agar daromadlar teng taqsimlangan bo'lsa, foyda oluvchilarning 10% daromadning o'ndan bir qismiga, 50% - yarmiga va hokazolarga ega bo'lishadi, shunda bunday taqsimot teng taqsimot (lar) qatoriga o'xshaydi.Notekis taqsimot Lorents egri chizig'i, bilan tavsiflanadi haqiqiy taqsimot chizig'i to'g'ri chiziqdan qanchalik uzoq bo'lsa, differentsiatsiya shunchalik katta bo'ladi. Masalan, eng kam daromadga ega bo'lgan aholining 20% umumiy daromadning 5%, 40% eng kam daromad bilan 15% va hk. Mutlaq teng taqsimot chizig'i va Lorenz egri chizig'i orasidagi maydon daromadlar tengsizligi darajasini bildiradi: maydon qancha katta bo'lsa, daromadlar tengsizligi darajasi shunchalik katta bo'ladi. Agar daromadning haqiqiy taqsimoti mutlaqo teng bo'lsa, u holda Lorents egri chizig'i va bissektrisasi to'g'ri keladi. Korrado Jini (1884-1965) nomi bilan atalgan aholi daromadlari kontsentratsiyasi indeksidan(Jini koeffitsienti) foydalaniladi. Gini koeffitsienti Lorents egri chizig'i bilan chegaralangan raqam maydonining shu egri chiziq ostidagi uchburchak maydoniganisbati bilan teng yoki Ushbu koeffitsient qanchalik katta bo'lsa, tengsizlik shunchalik kuchayadi daromadlar bo'yicha jamiyatning qutblanish darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, Jini koeffitsienti 1 ga yaqinlashadi, jamiyatda daromadlar tenglashtirilganda, bu ko'rsatkich 0 ga intiladi, shuni ta'kidlash kerakki, bu koeffitsient 1 ga ham, tenglikka ham teng bo'lolmaydi. 0, beri tsivilizatsiyalashgan bozor iqtisodiyoti daromadlarni maqsadli ravishda taqsimlash yo'li bilan bunday haddan tashqari holatlarni istisno qiladi. 6 Har bir intervalli guruhning daromadlari miqdori aholi sonining taqsimot egri chizig'i asosida aholi jon boshiga o'rtacha daromad miqdori bo'yicha ushbu intervalda daromadlar oralig'ining o'rtasini aholi soniga ko'paytirish yo'li bilan aniqlanadi.Jini koeffitsienti bilan bir qatorda jamiyatdagi daromadlarning farqlanishini tavsiflash uchun mablag'lar koeffitsienti yoki daromadlarni farqlashning dekil koeffitsientidan foydalaniladi, bu esa bir xil bo'lgan bir-biridan eng uzoq aholi qatlamlarining daromadlaridagi bo'shliq qanchalik katta ekanligini ko'rsatadi. Aholining umumiy qismidagi ulush ishlatiladi: eng kam daromad bilan 10% va eng yuqori bilan 10%. Jahon amaliyoti shuni ko'rsatadiki, daromadlarni farqlash koeffitsienti tanqidiy tanqidiy koeffitsientdan 10: 1 dan oshmasligi kerak, Rossiyada bu koeffitsient, faqat statistik ma'lumotlar hisobga olinadigan qonuniy daromadlarni aks ettiradi, 2006 yilda 15: 1 edi. Qabul qilinganidan 5 ball yuqori. Agar soya daromadlarini hisobga olsak, unda bu nisbat yanada yuqori bo'ladi.Boshqaruvning bozor tizimining paydo bo'lishi va shu asosda mulkdorlar qatlamining shakllanishi muqarrar ravishda to'plangan mulk asosida taqsimlash printsipi ta'sirini kuchaytiradi. Shu bilan birga, aholining umumiy daromadlarini shakllantirish daromadlarni differentsiatsiyasi va jamiyatning ijtimoiy tabaqalanishining o'sishiga, nafaqat boylarning, balki kambag'allarning qatlamini shakllantirishga yordam beradi, bu hukumatning faol aralashuvini talab qiladi. ijtimoiy taranglikni engish uchun. Kambag'allik kabi keskin ijtimoiy muammoni hal etish davlat faoliyatining yo'nalishlaridan biri bo'lib, o'zlarini yaxshi hayot bilan ta'minlay olmaganlarni kamida maosh miqdorida qo'llab- quvvatlash bilan bog'liq. Aks holda, kambag'al odamlar sonining ko'payishi ijtimoiy portlashlar va jamiyatdagi beqarorlik bilan to'la. Kambag'allar sonini kamaytirish bozor iqtisodiyoti bo'lgan mamlakatlarda davlat ijtimoiy siyosatining asosiy vazifalaridanbiridir. Ammo daromadlarni tenglashtirish siyosatini amaliy amalga oshirish murakkab muammolarning kengayishi bilan bog'liq. Ijtimoiy iqlim uchun mas'uliyatni o'z zimmasiga olgan davlat, ba'zida o'z xatti-harakatlarini juda ziddiyatli jamoatchilik idrokiga duch keladi. Gap shundaki, ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlarni muvaffaqiyatli 7 amalga oshirish uchun katta miqdordagi moliyaviy resurslar zarur. Ularning manbalari soliqlardir. Demak, muntazamlik: ijtimoiy nafaqalar miqdori qancha ko'p bo'lsa, soliqqa tortish shunchalik kuchayishi kerak. Ushbu bog'liqlik L. Erxard tomonidan muvaffaqiyatli shakllantirildi: «Men harakatqilayotgan turmush darajasini yaxshilash taqsimot muammosi emas, ishlab chiqarish, aniqrog'i mahsuldorlik. Yechim bo'linishda emas, balki milliy mahsulotlarni ko'paytirishda. Diqqatini tarqatish muammolariga bag'ishlaganlar doimo o'zlarining milliy iqtisodiyotini ishlab chiqarishga qodir bo'lganlaridan ko'proq narsani tarqatish haqida noto'g'ri istaklarga duch kelishadi. Ammo jadal rivojlanayotgan iqtisodiyot soliqlarni nisbatan imtiyozli stavkalar bo'yicha yig'ish va shu bilan birga ijtimoiymaqsadlar uchun juda katta miqdordagi mablag'larni olish imkonini beradi. Zamonaviy G'arb mamlakatlarida umuman iqtisodiyotning rentabelligi ancha yuqori bo'lib, bu ushbu davlatlar hukumatlariga samarali ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishga imkon beradi va shu bilan dinamik rivojlanish uchun qulayijtimoiy vaziyatni ta'minlaydi. Shuni ham ta'kidlash kerakki, iste'mol darajasidagi farqlar ishchining o'zida mehnatning ichki xususiyatlari va uning sifati bilan bog'liq bo'lmagan omillarga ham bog'liq bo'lishi mumkin. Avvalo, bu omillarga quyidagilar kiradi: oilaning kattaligi, oiladagi ishchilar va qaramog'idagi kishilar sonining nisbati, sog'liq holati, geografik va iqlim sharoiti. Davlatning milliy daromadini qayta taqsimlashning asosiy maqsadi bu farqlarni kamaytirish va jamiyatning barcha a'zolari uchun moddiy hayot uchun yanada qulay sharoitlarni ta'minlashdir. Ushbu maqsad mahsulot va xizmatlarni taqsimlash, transfert to'lovlari, shuningdek daromadlarni barqarorlashtirish bo'yicha davlat dasturlari orqali amalga oshiriladi.Yordam dasturlari orqali amalga oshiriladigan to'lovlar ishdagi farqlar emas, balki mehnat jarayonining o'ziga bog'liq bo'lmagan sabablar tufayli kelib chiqadigan daromadlar farqini kamaytirishga, shuningdek, qobiliyatni shakllantirish vazifalari nuqtai nazaridan eng muhim bo'lgan bir qator ehtiyojlarniqondirishga yordam beradi. mehnat qilish, shaxsiy rivojlanish, yuqori ta'lim 8 va madaniy darajalarga erishish, arzon sog'liqni saqlash, pensiya nafaqalari. Ammo tarqatishning ushbu shakli butun jamiyat va uning har bir a'zosining manfaatlariga alohida ta'sir qilganligi sababli, ushbu sohadagi davlat siyosati ayniqsa faol bo'lishikerak.Daromadlarni taqsimlash va davlatning ijtimoiy siyosatidagi tengsizlik muammolari yana 70-yillarning oxiri - 80-yillarning boshlarida, davlat tomonidan tartibga solishda neokonservativ siljish davrida ("Greyganomika", "Tetcherizm") jonli nazariy munozaralar mavzusiga aylandi. . Muammoning mohiyati quyidagicha: qayta taqsimlash jarayonlariga davlat aralashuvi qanday chegaralar bilan belgilanadi? Transfert to'lovlari ko'lami o'sib borayotganligi sababli umuman iqtisodiyotning samaradorligi pasayib ketmayaptimi - axir soliqlar manba bo'ladimi? Soliq stavkalari tobora ilgarilab borayotgani tadbirkorlarni rag'batlantiradimi? Ijtimoiy dasturlar ijtimoiy qaramog'idagi qatlamning o'sishiga yordam beradimi? Amerikalik iqtisodchi P. Xaynning ta'kidlashicha: haqiqatan ham yaxtalari bo'lgan odamlar boy, axlat qutilarida bemalol yuradiganlar kambag'al. Ammo yangi qoidalar qabul qilinadigan bo'lsa, unga ko'ra har bir yaxta egasidan har yili "yuvish qo'llari" uchun maxsus jamg'armaga 10 000 AQSh dollarimiqdorida soliq solinadigan bo'lsa, va agar "qo'llar" ning har biri yillik 2 dollar miqdorida nafaqa olish huquqiga ega bo'lsa. Bu fonddan ming, keyin esa bularningbarchasi quyidagicha sodir bo'ladi: ro'yxatdan o'tgan yaxtalar egalari soni kamayadi va "ziyoratchilar" soni hayratlanarli darajada ko'payadi (Xayn P. Iqtisodiy fikrlash uslubi. Shuni unutmaslik kerakki, daromadlar tengsizligi asosan bozor narxlari mexanizmining ob'ektiv harakati bilan hosil bo'ladi. Daromadlarni farqlanishini butunlay yo'q qilish istagi bozor mexanizmining o'zini butunlay yo'q qilish niyatini bildiradi.Bozor iqtisodiyotida davlatning ijtimoiy siyosati juda nozik vosita bo'lishi kerak, bir tomondan u ijtimoiy barqarorlikka hissa qo'shish va ijtimoiy taranglikni yumshatish uchun, ikkinchidan, tadbirkorlik uchun rag'batni susaytirmaslik uchun 9 mo'ljallangan. yollash uchun yuqori samarali mehnat.Daromadlar tengsizligi va uning sabablari. Daromadlar tengsizligining ko'rsatkichlari. - tushuncha va turlari. "Daromadlar tengsizligi va uning sabablari. Daromadlar tengsizligining ko'rsatkichlari" toifasining tasnifi va xususiyatlari. Odamlarning tug'ma qobiliyati kabi omillar sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Ish unumdorligi yuqori bo'lgan shaxslar ham yuqori daromad olishadi. Bundan tashqari, ularning ba'zilari "intellektual ijara" olish imkoniyatini beradigan noyob qobiliyatlarga ega. Shu bilan birga, insonning ishlashi, uning faoliyatida yuqori natijalarga erishish istagi eng kam ahamiyatga ega emas. Daromad miqdori mulk egaligidagi farqlarga bog'liq, ammo ikkinchisi jismoniy shaxslar tomonidan merosqilib olinishi mumkin, ya'ni. daromadlarning tengsizligi qayta tiklanib, ushbu toifadagi odamlarning yanada yaxshi ma'lumot olishiga va shunga muvofiq ravishda yaxshi ish haqiga ega bo'lishiga yordam beradi. 1.2 Daromad taqsimotidagi tengsizlikning sabablari: 1) qobiliyatlarning farqlari; 2) ta'limdagi farqlar; 3) kasbiy tajribadagi farqlar. 4) mulkni taqsimlashdagi farqlar; xavf, omad, muvaffaqiyatsizlik, qimmatli ma'lumotlarga kirish. Qobiliyatning farqlari. Odamlar turli xil jismoniy va intellektual qobiliyatlarga ega. Masalan, ba'zi bir insonlar ajoyib jismoniy qobiliyatlarga ega va sportdagi yutuqlari uchun katta miqdordagi pul olishlari mumkin. Va ba'zilari tadbirkorlik qobiliyatlari va ishbilarmonlik qobiliyatlariga ega. Shunday qilib, hayotning ba'zi bir sohalarida iste'dodi bor odamlar boshqalarga qaraganda ko'proq pul olishlari mumkin. Ta'limdagi farqlar. Odamlar nafaqat qobiliyatlari, balki ta'lim darajasi jihatidan ham farq qiladilar. Biroq, bu farqlar, asosan, insonning o'zi tanlashining natijasidir. Shunday qilib, 11-sinfni tugatgandan so'ng, kimdir ishga ketadi, kimdir esa universitetga kiradi. 10 Demak, universitet bitiruvchisi ko'proq ma'lumot olish uchun ko'proq ma'lumotga ega bo'lgan odamlarga qaraganda ko'proq imkoniyatga ega. Kasbiy tajribadagi farqlar. Shaxslarning daromadlari har xil, shu jumladan kasbiy tajribadagi farqlar tufayli. Shunday qilib, agar Ivanov bir yilda bir kompaniyada ishlagan bo'lsa, unda u ushbu kompaniyada 10 yildan ortiq vaqt davomida ishlaganva ko'proq kasbiy tajribaga ega bo'lgan Petrovdan kam ish haqi olishi aniq.Mulkni taqsimlashdagi farqlar. Mulkni taqsimlashdagi farqlar daromadlar tengsizligining eng kuchli sababidir. Ko'p sonli odamlar ozgina mol-mulkka ega yoki umuman yo'q, yoki shunga ko'ra kam daromad olishadi yoki umuman yo'q. Boshqalar ko'proq ko'chmas mulk, asbob-uskunalar, aktsiyalar va boshqalarning egalaridir. va ko'proq daromad olish. Xavf, omad, muvaffaqiyatsizlik, qimmatli ma'lumotlarga kirish. Ushbu omillar, shuningdek, daromad taqsimotiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, iqtisodiy faoliyatda tavakkal qilishga moyil bo'lgan kishi, tavakkalqilishga qodir bo'lmagan boshqa odamlarga qaraganda ko'proq daromad olishi mumkin. Omad sizga ko'proq daromad olishga yordam beradi.Daromadning "oqilona" tengsizligi tadbirkor va g'ayratli odamlarni rag'batlantirishi va daromadlarning ko'payishi asosida jamiyatning ijtimoiy zaif qatlamlarini qo'llab- quvvatlashi mumkin. Daromad taqsimotidagi tengsizlikning sabablari nimada? 1. Odamlarning qobiliyati va iste'dodidagi farqlar. 2. Daromadlar tengsizligining asosiy sabablaridan biri bu daromadga nisbatan teng ravishda taqsimlanmagan boylikka egalikdagi tengsizlikdir. S.Fisherning fikriga ko'ra, Qo'shma Shtatlardagi oilalar o'rtasidagi boylik farqi juda katta darajaga etadi. Amerikalik oilalarning 0,05% shaxsiy mulk umumiy qiymatining 35 foiziga egalik qiladi, 90 foiz "pastki" mulk: uy xo'jaliklari uning umumiy qiymatining atigi 30 foizini tashkil qiladi. Agar 1963 yilda. oilalarning eng yuqori 1 foizi milliy boylikning 32 foiziga egalik qilgan bo'lsa, 1983 yilda ular allaqachon 42 foizga egalik qilishgan. Buyuk Britaniyada milliy boylikning taqsimlanishi Qo'shma Shtatlarga qaraganda ancha notekis. 11 3. Daromadlar farqlanishining tobora muhim omili bu ta'lim darajasi va kasbiy tayyorgarlikdir. Agar 1976 yilda Qo'shma Shtatlardagi kollejlar bitiruvchilari o'rta maktab bitiruvchilariga qaraganda o'rtacha 55% ko'proq daromad olishgan bo'lsa, unda 1994 yilda allaqachon 84% ga o'sgan. Kollej bitiruvchilari 65 yoshgacha taxminan 2,5 million dollar, o'rta maktabni bitirmaganlar esa 1,2 million dollar ishlab topishadi. 4. Shaxsning kasbiy o'ziga xosligi. So'nggi paytlarda, masalan, AQShda shifokorlar etakchi bo'lib, yiliga o'rtacha 120 ming dollar ishlab topmoqdalar, bu bir qator omillar bilan izohlanadi: ularning xizmatlariga talab ortib bormoqda; ularo'qish uchun ko'p vaqt va kuch sarflashadi; tibbiyot muassasalari etarli miqdordagitegishli mutaxassislarni tayyorlamaydilar. 5. Amaldagi soliqqa tortish tizimlari. Progressiv daromad solig'i daromadlar tengsizligini yumshatadi. 6. Iqtisodiyotni monopollashtirish darajasi. 7. Boshqa omillar: masalan, kim ko'proq ishlaydi ko'proq ishlaydi; nufuzli faoliyat bilan shug'ullanadigan va mehnat sharoitlari noqulay bo'lgan shaxslar tovon puli oladi va hokazo. Bundan tashqari, aholining 5 foizidan iborat yuqori guruh, milliy daromadning 20,1 foizini o'zlashtirdi, ya'ni. pastki guruhlarga mansub barcha oilalarning 40% dan ortig'i.Daromad taqsimotidagi tengsizlik darajasi Lorents egri chizig'i bilan namoyon bo'ladi Abtsiskada biz aholi guruhlari ulushini uning umumiy soniga, ordinatada esa milliy daromaddagi ulushlarini keyinga qoldiramiz. Daromad tengsizligi Ish haqi va oilaviy byudjetni shakllantirishning boshqa manbalaridagi farqlar daromadlarni taqsimlashdagi tengsizlikni belgilaydi. Masalan, maktab o'qituvchisining o'rtacha ish haqi taxminan 1500 UAH, farrosh - 700 UAH, moliyachi - 4500 UAH, 12 stipendiya - 500 UAH. Nima uchun bunday daromadlar tengsizligi mavjud? Darhaqiqat, bozor tizimi mutlaq tenglikni ta'minlamaydi, chunki kimdir ishlab chiqarish omillarini boshqalardan ko'ra yaxshiroq ishlatadi.Va shu bilan ko'proq pul ishlaydi. Biroq, bu tengsizlikni keltirib chiqaradigan aniqroq sabablar mavjud. Milliy daromadni taqsimlashdagi tengsizlikning sabablari.Ushbu sabablarga quyidagilar kiradi: 1) qobiliyatlarning farqlari; 2) ta'limdagi farqlar; 3) kasbiy tajribadagi farqlar; 4) mulkni taqsimlashdagi farqlar; 5) xavf, omad, muvaffaqiyatsizlik, qimmatli ma'lumotlarga kirish. Qobiliyatning farqlari. Odamlar jismoniy va intellektual jihatdan har xil qobiliyat. Masalan, ba'zi bir insonlar ajoyib jismoniy qobiliyatlarga ega va sportdagi yutuqlari uchun katta miqdordagi pul olishlari mumkin. Ba'zilariga tadbirkorlik ko'nikmalari va muvaffaqiyatli biznes yuritishga moyillik beriladi. Shunday qilib, hayotning har qanday sohasida iste'dodga ega odamlar boshqalardan ko'ra ko'proq pul ishlashlari mumkin.Ta'limdagi farqlar. Odamlar nafaqat qobiliyatlari, balki ta'lim darajasi jihatidan ham farq qiladilar. Biroq, bu farqlar qisman shaxsning o'z tanlovi natijasidir. Shunday qilib, 11-sinfni tugatgandan so'ng, kimdir ishga ketadi, kimdir esa universitetga kiradi. Demak, universitet bitiruvchisi ko'proq ma'lumot olish uchun ko'proq ma'lumotga ega bo'lgan odamlarga qaraganda ko'proq imkoniyatga ega. Kasbiy tajribadagi farqlar. Shaxslarning daromadlari har xil, shu jumladan kasbiy tajribadagi farqlar tufayli. Shunday qilib, agar Ivanov bir yildan beri biron bir kompaniyada ishlagan bo'lsa,unda u ushbu kompaniyada 10 yildan ortiq vaqt davomida ishlagan va ko'proq kasbiy tajribaga ega bo'lgan Petrovdan kam ish haqi olishi aniq. Mulkni taqsimlashdagi farqlar. Mulkni taqsimlashdagi farqlar daromadlar tengsizligining eng muhim sabablari hisoblanadi. Ko'p sonli odamlar ozgina mol-mulkka ega yokiumuman yo'q, yoki shunga ko'ra kam daromad olishadi yoki umuman yo'q. 13 Boshqalar ko'proq ko'chmas mulk, asbob-uskunalar, aktsiyalar va boshqalarning egalaridir. va ko'proq daromad olish.Xavf, omad, muvaffaqiyatsizlik, qimmatli ma'lumotlarga kirish. Ushbu omillar daromad taqsimotiga ham sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, iqtisodiy faoliyatda tavakkal qilishga moyil bo'lgan kishi, tavakkal qilishga qodir bo'lmagan boshqa odamlarga qaraganda ko'proq daromad olishi mumkin. Omad sizga ko'proq daromad olishga yordam beradi. Masalan, bir kishi xazina topsa.Ushbu sabablarning barchasi turli yo'nalishlarda ishlaydi, tengsizlikni kuchaytiradi yoki kamaytiradi. Ushbu tengsizlikning darajasini aniqlash uchun iqtisodchilar Lorentsning egri chizig'idan foydalanadilar, bu esa milliy daromadning haqiqiy taqsimlanishini aks ettiradi. Ushbu egri chiziq iqtisodchilar tomonidan daromadlarni turli vaqtlarda yoki ma'lum bir mamlakatning turli qatlamlari o'rtasida yoki turli mamlakatlar o'rtasida taqqoslash uchun ishlatiladi. Egri chiziqning gorizontal o'qi aholi foizini, vertikal esa daromadfoizini tashkil etadi. Albatta, iqtisodchilar aholini besh qismga bo'lishadi, ularning har biri aholining 20 foizini tashkil qiladi. Aholi guruhlari eksa bo'ylab eng kambag'aldan eng boyga taqsimlanadi. Daromadning mutlaqo teng taqsimlanishining nazariy imkoniyati AB chizig'i bilan ifodalanadi. AB chizig'i harqanday aholi guruhi daromadning tegishli foizini olishini ko'rsatadi. Daromadning mutlaqo notekis taqsimlanishi JB liniyasi bilan ifodalanadi. Bu shuni anglatadiki, barcha 100% oilalar barcha milliy daromadlarni oladilar. Shubhasiz taqsimlash shuni anglatadiki, oilalarning 20% daromadning 20%, 40% - 40%, 60% - 60% va boshqalarni oladi.Albatta, real hayotda aholining kambag'al qismi umumiy daromadning 5-7 foizini, boylar esa 40-45 foizini oladi. Shuning uchun Lorents egri chizig'i daromadlarni taqsimlashda mutlaq tenglik va tengsizlikni aks ettiruvchi chiziqlar orasida yotadi. Daromad taqsimoti qanchalik notekis bo'lsa, Lorents egri chizig'ining konkavligi shunchalik katta bo'ladi va B nuqtasiga yaqinroq bo'ladi. Va aksincha, taqsimot qanchalik adolatli bo'lsa, Lorentsegri chizig'i ham AB chizig'iga yaqinroq bo'ladi. Milliy daromadni qayta taqsimlash va aholini ijtimoiy himoya qilish. 14 Aholining turli qatlamlari o'rtasida milliy daromadni taqsimlashdagi tengsizlik muammosini qanday yumshatish mumkin? Ko'pgina rivojlangan mamlakatlarda daromadlar tengsizligini kamaytirishni o'z zimmasiga olgan davlat (hukumat). Hukumat bu muammoni soliq tizimi yordamida hal qilishi mumkin. Ya'ni, umuman olganda, aholining ayrim qismlariga kambag'allarga nisbatan yuqori foizlar (foizlarda) to'lanadi. Bundan tashqari, davlat olingan soliq tushumlarini quyidagicha ishlatishi mumkin to'lovlarni o'tkazish kambag'allar foydasiga. Deyarli barcha mamlakatlarda aholini himoya qilish uchun turli xil ijtimoiy dasturlar mavjud, ya'ni ishdan ayrilish, boquvchisini yo'qotish, nogironlik nafaqasi va shunga o'xshash holatlarda ijtimoiy sug'urta yordami. Rossiyadagi iqtisodiy o'sish qashshoqlikka qarshi kurashishga yordam bermaydi va kambag'allar va boylar o'rtasidagi daromad farqini kamaytirishga yordam bermaydi. Ushbu xulosa Rossiya Fanlar akademiyasining Aholining ijtimoiy va iqtisodiy muammolari institutining Rossiyadagi qashshoqlik muammosiga bag'ishlangan ma'ruzasida qilingan.Olimlarning ta'kidlashicha, eng boy va kambag'allarning daromadlari o'rtasidagi farq Rossiyaning barcha mintaqalarida deyarli bir xil, garchi bu mintaqalarning o'zlari turli xil ijtimoiy muammolarga duch kelishgan va ulardagi iqtisodiy vaziyat boshqacha.Shu bilan birga, olimlar alohida e'tibor berishadi - islohotlar olib borilayotganda kambag'allar va boylar o'rtasidagi "bo'shliq" kamaymaydi, aksincha ko'payadi: agar 1991 yilda Davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlariga ko'ra 4,5 baravarga etgan bo'lsa, hozirgi kunga kelib, ekspertlarning hisob-kitoblariga ko'ra, 14-15 martagacha o'sdi.Daromad taqsimotidagi tengsizlikning sabablari bozor tizimining o'zi bilan bog'liq. Bozor tizimi o'ta xavfli mexanizm bo'lib, u axloqiy me'yorlarga mos kelmaydi. Shuning uchun daromadlar tengsizligining asosiy sababi raqobatning shafqatsiz qonunlari bilan iqtisodiyotning xususiy tabiatida yotadi. Bundan tashqari, daromadlar tengsizligining quyidagi sabablarini aniqlash mumkin: 15 1. Ob'ektiv sabablar - kasblarning umumiy foydaliligini, hududini, ish haqining tarmoq va professionallararo farqlanishini, ta'lim darajasini, mulkka nisbatan tengsizlikni aks ettiradi. 2. Subyektiv sabablar - shaxsning tabiati bilan bog'liq (omad, aloqalar, xavf, avanturizm, kamsitish va harakat kerak). 3. Maxsus sabablar - bozor muhitining hozirgi o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq (ish haqining pastligi, tartibga solinmagan me'yoriy-huquqiy baza, katta "soya" daromadlarini o'zlashtirish imkoniyati). Aholining daromadlari juda katta farq qiladi va bu xilma-xilliklar aholi jon boshiga to'g'ri keladigan yalpi hududiy mahsulot (YaHM) darajasi bilan juda kam bog'liqdir. Aholining qariyb 30 foizi yashash darajasidan pastroq ish haqi oladi", dedi Aleksey Shevyakov, Rossiya Fanlar akademiyasining Aholining ijtimoiy- iqtisodiy muammolari instituti direktori.Mamlakatdagi iqtisodiy o'sish, asosan, aholining farovon qismi daromadlariga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda. Va, hukumatningkutganidan farqli o'laroq, bu kambag'al va kam daromadli fuqarolar sonining haqiqiy qisqarishiga olib kelmaydi.Paradoksal vaziyat yuzaga keladi: na qashshoqlikni pasaytirish darajasi, na turmush darajasining o'sish sur'atlari yalpi hududiy mahsulot (YaHM) o'sish sur'atlari bilan statistik jihatdan bog'liq emas.Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlardan farqli o'laroq, Rossiyada ish haqi fondining o'sishi ham ijtimoiy- iqtisodiy vaziyat yaxshilanganidan dalolat bermaydi: axir, bu o'sishning aksariyati yuqori va o'rta darajadagi menejerlarning ish haqining oshishi bilan bog'liq, davlat sektori maoshlarini indeksatsiyasi esa Rossiya aholisining qashshoq qismi - ko'pincha narxlarning o'sish sur'atlaridan orqada qoladi. Ish haqining umumiy o'sishining 45% eng yuqori maosh oladigan ishchilarning 10% ish haqining oshishi va 60% dan ko'prog'i - eng yuqori ish haqi bo'lgan ishchilarning 20% ish haqining oshishi hisobiga sodir bo'ldi. Eng kam ish haqiga ega bo'lgan ishchilarning 20 foizining ish haqi o'sishining ish haqining umumiy o'sishiga qo'shgan hissasi 3 foizdan kam bo'lgan.Rivojlanish markazining etakchi 16 mutaxassisi Natalya Akindinovaning so'zlariga ko'ra, 2004 yil oxiriga kelib boylar va kambag'allarning daromadlari o'rtasida jiddiy farq mavjud edi. Davlat kam ta'minlanganlar va boylar daromadlari o'rtasidagi farqni vaqti- vaqti bilan byudjet sohasi xodimlariga ijtimoiy to'lovlar va ish haqini oshirish orqali kamaytiradi.«Iqtisodiy farqlanmaganligi sababli bizda daromadlar polarizatsiyasi yuqori darajada. Daromadlar cheklangan sohalarda to'plangan va shunga muvofiq boshqa tarmoqlarda daromadlarning o'sishi yomon », - deya ta'kidladi Natalya Akindinova.Rossiya Fanlar akademiyasining Aholining ijtimoiy- iqtisodiy muammolari instituti xodimlari qutblanish mulkdan olinadigan daromadning o'sishida eng ko'p seziladi, deb hisoblashadi. «Bizning hisob- kitoblarimizga ko'ra, 2003 yilda mulkdan olingan daromad eng badavlat aholining 20 foizining barcha pul daromadlarining 28,5 foizini va YaIMning 12 foizini tashkil etdi. Rossiya mintaqalarida nohaq daromadlar tengsizligining muammosi shundaki, mintaqaviy elita o'zlarini aholi jon boshiga YaHMdan va mintaqa aholisining jon boshiga o'rtacha daromadidan bir necha baravar yuqori daromad bilan ta'minlaydilar. Bundan tashqari, mintaqa iqtisodiyoti unumdorligi darajasi qanchalik past bo'lsa va shunga muvofiq mintaqa aholisi turmush darajasi o'rtacha past bo'lsa, bunday qarama- qarshiliklar shunchalik kuchliroq bo'ladi », deyiladi xabarda.Iqtisodiy faoliyatning turli xil natijalari, ish haqi darajasidagi farqlar, erkaklar va ayollar uchun inson kapitalining qaytishi zamonaviy gender tengsizligining iqtisodiy asoslarini yaratmoqda. Ammo boshqa ijtimoiy va demografik omillar ham gender tengsizligiga ta'sir qiladi. Ayollarning kam ish haqiko'pincha jiddiy muammo sifatida qaralmaydi, chunki aksariyat ayollar o'zlarining turmush o'rtog'i, boshqa oila a'zolari orqali boshqa manbalarga ega bo'lishlari va shu sababli kam ish haqi bilan kambag'al bo'lmasdan ishlashlari mumkin deb taxmin qilishadi. Daromaddagi iqtisodiy tengsizlikni, albatta, oiladagi qayta taqsimlash tufayli yumshatish mumkin yoki u ko'payishi mumkin. 17 Bundan tashqari, ish haqidan tashqari daromad manbalari ham bo'lishi mumkin, ularga kirishdagi tengsizlik gender tengsizligiga ta'sir qiladi. Rossiya aholisining jinsi tarkibi yoshi kattaroq farq qiladi. Erkaklar o'limining yuqori darajasi va umr ko'rish davomiyligining pastligi, mehnatga layoqatli yoshdan katta yoshdagi erkaklarga qaraganda deyarli 2, 2 baravar ko'p ayollar borligiga olib keldi. Yoki 60 yoshdan oshgan taqqoslanadigan yosh guruhlarini taqqoslasak, ayollar erkaklarnikiga qaraganda deyarli 1,9 baravar ko'p. Shunday qilib, nafaqaxo'rlarning uchdan ikki qismi ayollardir. 75 yoshdan oshgan eng keksayoshdagi guruhlarda bu ustunlik yanada kuchli - 3-4 marta.Yolg'iz keksa ayollarning qashshoqligi uning namoyon bo'lishining o'ta shakllari bilan ham ajralib turadi, chunki pensiyalardan tashqari boshqa pul o'tkazmalari yo'qligi, pul topish va shaxsiy yordamchi xo'jaliklarini boshqarish jismoniy qobiliyatini yo'qotib, ular o'zlarini aholining eng muhtoj guruhlari qatoriga qo'shmoqdalar.To'liq bo'lmagan oilalarda qaram yukni hisobga olgan holda kamroq iqtisodiy imkoniyatlar mavjud. To'liq bo'lmagan oilalar bilan taqqoslaganda, bir oilada bolalar soni o'rtacha ko'p bo'lsa-da, aksariyat hollarda bitta bolani tashkil etadi, ammo to'liq oilalarning yarmida ikkita ota-onadan bitta bola borligini hisobga olsak, to'la-to'kis oilalarda qaram yuk ko'proq yordam beradi kambag'allarga.Ajralishning yuqori darajasi, nikohsiz bolalar sonining ko'payishi, erkaklar o'limining yuqori darajasi tufayli beva ayollarning ko'payishi, qayta turmush qurishning kamayishi - bularning barchasi yolg'iz oilalarning ulushini oshiradi.Kambag'allikni tahlil qilish odatda Davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlari yoki RLMS kabi tadqiqot ma'lumotlar bazalari asosida amalga oshiriladi. Ammo mutaxassislar bunday tadqiqotlar ekstremal guruhlarga ta'sir qilmasligini yaxshi bilishadi: eng boy va kambag'al. Eng kambag'al, marginallashgan va ijtimoiy pastki qismini hisobga olmasdan, rasm o'zgaradi, bu etarli ijtimoiy siyosatni ishlab chiqishga imkon bermaydi.Uysizlarning aksariyati o'rta ma'lumotga ega va to'liq bo'lmagan o'rta ma'lumotga ega bo'lgan uysizlar nisbati kamaygan. Buning sababi shundaki, 1990- yillarda uysizlarni to'ldirish asosan nafaqat sobiq mahbuslar hisobiga, balki ko'chmas 18 mulk oldi-sotdi operatsiyalari natijasida uylaridan ayrilganlar hisobiga ham sodir bo'lgan. Kasbiy malakalariga ko'ra, ular asosan ishchilar (80%).Uysizlar uchun tirikchilik manbalari: - 59% tasodifiy va vaqtincha ish haqiga ega; - 20% do'stlari va qarindoshlari hisobiga yashaydi; - 14% sadaqa so'raydi; - pensiya va / yoki nafaqa olish 11%; - butilkalarni 7% yig'ish; - faqat 4% doimiy ish joyiga ega. 50 yosh va undan katta yoshdagi odamlar uchun eng qiyin vaziyat: 11 foizi daromadsiz, 31 foizi tilanchilik qilishga majbur bo'lgan.Doimiy ish joyiga ega bo'lganlarning ulushining pastligi korxonalarda (muassasalarda, tashkilotlarda) amalda yashash joyida ro'yxatdan o'tmagan odamlarni ishlamasligi, uy-joy va yashash joyida ro'yxatdan o'tishni yo'qotganlar ishdan bo'shatilishi bilan izohlanadi.Ko'cha bolalari ham chetda qolmoqda. Ular har doim ham uysiz emaslar, ammo turli holatlar tufayli ularning turmush tarzi asosan ko'cha bilan bog'liq. 2. Daromadlar tengsizligini o'lchash ko'rsatkichlari Tengsizlikni turli yo'llar bilan o'lchash mumkin: Lorenz egri chizig'i - bu mamlakatning bir yil davomida jami daromadining qaysi ulushi aholining turli guruhlari, kambag'allardan eng boylarga qadar bo'lganligini ko'rsatadigan grafik. Daromad taqsimoti grafik jihatdan quyidagicha tasvirlangan. Gorizontal ravishda foizlar aholi guruhlarini ko'rsatish uchun ishlatiladi va vertikal ravishda ular oladigan daromadlarning yig'indisi, shuningdekfoizda. Lorents egri chizig'i qanchalik ko'p egri bo'lsa, unchalik kam daromad taqsimlanadi. Gini indeksi (koeffitsient) - bu Lorenz egri chizig'i va mutlaq tenglik chizig'i orasidagi maydon bu egri chiziq ostidagi uchburchakning 0% dan 100% gacha yoki 0 dan 1 gacha bo'lgan maydoniga teng bo'lgan nisbati. Indeks qiymati qanchalik baland bo'lsa, tengsizlik shunchalik katta bo'ladi. daromadlarni taqsimlashda. Masalan, SSSR uchun 1990 yilda Jini indeksi 23,3%, Rossiya uchun2006 yilda 39,4% ni tashkil etdi.SSSRda 1990 yilda (Sovet Ittifoqi qulashi arafasida) daromadlarni teng taqsimlash amalga oshirildi, Jini indeksi 23,3% ni tashkil etdi, chunki bu ustunlik deb bo'lmaydi. mehnatni rag'batlantirishning kamayishi. Bozor iqtisodiyotiga o'tish muqarrar ravishda aholining 19 tabaqalanishiga, kambag'al va boylarning paydo bo'lishiga olib keladi. 1994 yil engyuqori tengsizlik yili bo'ldi (indeks 40,9%), unda tengsizlikning bir oz pasayishi kuzatilib, 37,5% gacha bo'lgan, ammo 1998 yil avgust inqirozi yana tengsizlikningo'sishiga turtki berdi. Daromadlarning sezilarli darajada tengsizligi odamlarning hayot sifatiga salbiy ta'sir qiladi, aholining kambag'al qatlamining nisbatan katta qismini keltirib chiqaradi va mamlakatda siyosiy barqarorlikka tahdid soladi. Mamlakatning normal iqtisodiy rivojlanishi indeksning qiymatiga 28 dan 32%gacha to'g'ri keladi. Aholi daromadlarining farqlanishi Aholining daromadlarini farqlash byudjet statistikasi asosida baholanadi, bu aholining eng boy va kambag'al (uydan tashqarida yashaydigan) qatlamlarini qamrab olmaydi. Bundan tashqari, differentsiatsiyani baholash uchun doimiy kuzatuv bilan qamrab olingan uy xo'jaligining o'rtacha oylik daromadining ko'rsatkichi qo'llaniladi, bu erda individual daromadlarning noqonuniyligi haqiqati shu tarzda tekislanadi.Daromadlarning tarkibiy va dinamik xarakteristikalari umuman aholi va ularning alohida tarkibiy qismlari uchun daromadlar to'g'risida umumiy tasavvurga ega bo'lishga imkon beradi. II BOB 2.1 Qashshoqlik: tabiati, sabablari, o'lchamlari qashshoqlik tushunchasi va sabablari 20 Qashshoqlik - zarur tovarlar narxini o'zlari to'lay olmaydigan shaxs yoki guruhning iqtisodiy holatining o'ziga xos xususiyati.Qashshoqlikning sabablari va jamiyatdagio'rnini o'rganishda 18-asrdan 20-asrning birinchi yarmigacha bo'lgan davr ajratilgan (A. Smit, D. Rikardo, T. Maltus, G. Spenser, J. Proudon, E. Reclus, C. Marks, C. Booth va S. Rowntree) va XX asrdagi qashshoqlikning zamonaviy tadqiqotlari (F.A. Hayek, P. Taunsend va boshqalar). A.Smitning asarlari allaqachon qashshoqlik va ijtimoiy uyat o'rtasidagi bog'liqlik orqali qashshoqlikning nisbiy mohiyatini ochib bergan, ya'ni. ijtimoiy standartlar va ularga rioya qilishning moddiy qobiliyati o'rtasidagi farq. XIX asrda qashshoqlik chegarasini oilaviy byudjetlar asosida hisoblash va shu bilan mutlaq qashshoqlik mezonini kiritish, qashshoqlikni aniqlash mezonlarini daromad darajasi bilan bog'lash va uning mehnat qobiliyati va sog'lig'ining muayyan darajasini saqlab qolish bilan bog'liq bo'lgan shaxsning asosiy ehtiyojlarini qondirish taklif qilingan edi. Iqtisodchilar ham, sotsiologlar ham qashshoqlik muammolarini o'rganishda katta hissa qo'shdilar, ularning aksariyati jamiyatda qashshoqlik mavjudligini muntazamligini tan oldilar; nuqtai nazarlarning farqi, avvalambor, qashshoqlik muammosini hal qilishda davlat aralashuvi zarurligini tan olish yoki rad etish va shu kabi aralashuv miqyosidan iborat edi.So'nggi 20-30 yil ichida qashshoqlikka qarshi kurashning ijtimoiy siyosatini shakllantirishga ta'sir ko'rsatadigan muqobil qashshoqlik nazariyalari ishlab chiqildi. 1980-yillarda sezilarli ta'sir odamlarning ularning eng kam daromadlari haqidagi g'oyalariga asoslangan qashshoqlik chegarasining (Leyden ta'rifi deb ataladigan) empirik ta'rifini taqdim etdi; u Gollandiyada keng tarqaldi.Rossiyada byudjet so'rovlari asosida qashshoqlik tadqiqotlari 1908-1909 yillarda boshlangan bo'lib, ulardan eng mashhurlari A.M. Kambag'al oilalarni VTsIOM so'roviga ko'ra kattalar aholisining jinsi, yoshi, ma'lumot darajasi va turar-joy turi bo'yicha vakillik namunasi asosida maxsus o'rganish o'tkazildi. Qadimgi va yangi kambag'allarni taqqoslash o'tish davri iqtisodiyoti bo'lgan mamlakatlarda (tranzit mamlakatlar) qashshoqlikni o'rganish bo'yicha katta ahamiyatga ega, ya'ni. an'anaviy ravishda kambag'allar toifasiga 21 kiradigan ijtimoiy-demografik guruhlar (ko'p miqdordagi va to'la-to'kis oilalar, qariyalar, faqat minimal pensiyalar bilan yashaydigan va hk) va inflyatsiya, ishsizlik, ishsizlar natijasida qashshoqlikka tushib qolganlar. ikkinchisi kambag'allarni ish bilan qidirayotganlarni yoki ishsizlarni ajratib turadi. Tadqiqotni baholash tanlanganlar orasida qashshoqlikda yashovchilarning 58 foizini tashkil etdi, bu rasmiy statistika idoralarining hisob-kitoblaridan deyarli 2 baravar yuqori, ammo farqlar VTsIOM uchun uchdan ikki qismga yuqori bo'lgan, ammo ko'proq nisbiy qashshoqlikning xalqaro mezonlariga javob beradigan va shuning uchun baholashda qabul qilingan qashshoqlik chegarasidan kelib chiqadi. Tadqiqotchilarhaqli ravishda statistika idoralarini baholash qashshoqlik darajasini baholash deb hisoblashni taklif qilmoqdalar. Qashshoqlikni o'lchash. Mehnat bozorida raqobatga dosh berolmaslik, boqimandalik kayfiyatining yuqoriligi, milliy urf-odatlardagi ortiqcha sarf-xarajatlar, ta'lim tizimidagi salbiy holatlar va hududlarda tibbiyot sifatining pastligi kambag‘allikka yetaklovchi asosiy sabablardir. Kim kambag‘al yoki kambag‘al emasligini aniqlashda odamlarning yashash darajasiga bevosita ta'sir ko‘rsatadigan omil – daromad va xarajatlar ko‘rsatkichi muhim o‘rin tutadi. O‘zbekistonda kambag‘allik ko‘rsatkichlari qanday va uni qisqartirish bo‘yicha nima ishlar qilinmoqda? Respublikada kambag‘al aholi qatlami mavjud bo‘lsa-da, uzoq vaqt bu mavzu tilga olinmay kelgani sir emas. Bundan ikki yil ilgari ham faqat kam ta'minlanganlar haqida gapirilardi. Prezident Shavkat Mirziyoyev 2020 yil fevraldagi parlamentga murojaatida ilk bor O‘zbekiston aholisining kambag‘al qatlami haqida so‘zladi. Respublika aholisining 12-15 foizi kambag‘al ekani, ularning umumiy soni 4,5-5 million nafarligini ta'kidladi. Pandemiya va uning salbiy oqibatlari mamlakatda kambag‘allik darajasiyanada ortishiga olib keldi. Ayni paytda bu bo‘yicha yangi hisob-kitoblar ma'lumqilinganicha yo‘q.Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish 22 vazirligi boshqarma boshlig‘i o‘rinbosari – iqtisodiyot bo‘yicha falsafa doktori Nurbek Yo‘ldoshev bu mavzuga oid maqolasida aholi kambag‘allashuviga ta'sir qilgan quyidagi omillarni yozadi: asosan qishloq joylarda aholining yetarli bilim va malakaga ega emasligi va natijada mehnat bozorida raqobatga dosh berolmasligi; ta'lim tizimidagi salbiy natijalar va hududlarda tibbiyot sifatining pastligi; aholining ba'zi qatlamlarida boqimandalik kayfiyatining yuqoriligi, milliy urf- odatlarda ortiqcha sarf-xarajatlarning mavjudligi; ayrim hududlarda ishsizlikning yuqori darajada ekanligi, yangi ish o‘rinlari tashkil etilishining faqat qog‘ozdagina mavjudligi daromad kamligi va yashash darajasining pasayishiga olib kelgan.Agar mazkur ko‘rsatkichlarning aksi yuz bersa, ya'ni ishlab chiqarish rivojlansa, bilim va malaka, bandlikni ta'minlash, mehnat bozorida raqobatbardoshlik ko‘rsatkichlari oshsa, o‘z-o‘zidan moddiyo‘sish ham yuqorilashi kuzatiladi. Jahon bankiga ko‘ra, O‘zbekistonda kambag‘allikning yuqori darajasi Samarqand, Surxondaryo, Sirdaryo, Andijon viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasida kuzatilmoqda. Hisob-kitoblar natijasida kambag‘al deya ta'riflanayotgan aholining kunlik daromadi 10-13 ming so‘mni tashkil etishi ma'lum bo‘lgan. Biroq ayni paytgacha aholining minimal iste'mol xarajatlari qanchaligi e'lon qilinmayapti. Dunyo miqyosida esa aholi turmush darajasi minimumi muhim ahamiyatga egaligi ma'lumva bu doimiy e'tibordagi ko‘rsatkichlardan hisoblanadi. Mutaxassislar fikricha, kambag‘allik tushunchasiga yagona ta'rif mavjud emas. Ba'zilar insonning birlamchi ehtiyojlarini qondirish imkoniyati yo‘qligini kambag‘allik deb tushunsa, boshqalar tanlov erkinligining yetarlicha emasligini yoki kishining jamiyat ijtimoiy- iqtisodiy hayotidagi ishtirokiga putur yetkazuvchi ijtimoiy, ta'lim va sog‘liqni- saqlash sohasidagi to‘siqlarning doimiy doirasini tushunishadi. Kambag‘allikka turli davlatlarda har xil izohlar, ayricha fikrlar bildiriladi. Umuman, jahon tajribasida biror shaxs yoki ijtimoiy guruhning hayot kechirishi uchun zarur 23 bo‘lgan minimal ehtiyojlar, mehnatga layoqatlilik hamda avlodini davom ettirishga imkoniyati yetarli bo‘lmagan kabi iqtisodiy holatlarni tavsiflovchi tushunchaga kambag‘allik deyiladi. Kambag‘allik chegarasi kunlik eng kam miqdordagi oziq-ovqat va zaruriy mahsulotlarni sotib olish uchun sarflangan xarajatlar yoki olingan daromadlar hamda oilaning ma'lum bir guruhdagi tovar va xizmatlardan foydalana olish imkoniyatini baholash orqali belgilanadi. Masalan, Davlat statistika qo‘mitasining kambag‘allikni o‘lchash uslubiyotiga binoan, O‘zbekistonda kunlik 2100 kkal.dan kam iste'mol (xarajat) qilgan kishilar kambag‘al deyiladi. Moliya vazirligining 2020 yil aprel-may oylari bo‘yicha e'lon qilingan hisobotida ish haqi olib ishlayotgan va jismoniy shaxslar daromad solig‘ini to‘layotgan fuqarolarning qariyb 1 million 772 ming nafari (42,6 foiz) 1 million so‘mgacha, 1 million 66 ming nafari 1 million so‘mdan 2 million so‘mgacha oylik olishikeltirilgan. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazining ma'lum qilishicha, hozirgi kunda kambag‘al oilaning shaxsiy kompyuter bilan ta'minlanganligi respublikadagi o‘rtacha oiladan 12 barobarga, shaxsiy avtomobil bilan 11 barobarga, konditsionerbilan 8 barobarga, changyutkich bilan 4 barobarga, kir yuvish mashinalari bilan 4 barobarga, muzlatkich bilan 2 barobarga, televizor va uyali aloqa vositalari bilan 1,5 barobarga kamligi kuzatiladi.1O‘ylab qaralsa, respublikada kambag‘allik darajasi rasman e'tirof etilib, unga qarshi kurashish choralari ko‘rilayotgan bir paytda pandemiya boshlandi. 2020 yil martida Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi tashkil etildi. Mutaxassislar fikricha, mazkur vazirlikning tuzilishi mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish bilan birga, kambag‘alaholi moddiy ta'minotida ham amaliy ko‘mak berishga bo‘lgan muhim qadamdir. 24 Koronavirus pandemiyasi dunyo davlatlari qatori O‘zbekiston aholisi uchun ham katta yo‘qotishlar olib keldi. Yashash uchun eng muhim resurs moddiy ta'minlanganlik darajasi tushib ketdi. Ishsizlar, bemorlar, moddiy yordamga muhtojlar safi karrasiga ortdi. Odamlar g‘oyat og‘ir vaziyatda qolishdi. Mazkur holatda O‘zbekiston hukumati ehtiyoji o‘ta yuqori fuqarolarni aniqlab,ularni moddiy qo‘llab-quvvatlovchi dastur – «temir daftar» tizimini joriy etdi. Ma'lumotlarga ko‘ra, respublika miqyosida mazkur ro‘yxatga kirgan 594,3 ming oila va ularning 2,5 million nafar a'zosi (shundan 648 ming nafar mehnatga layoqatli ishsiz oila a'zolari) kiritilib, joriy yil 1 mart holatiga 641,3 ming nafarining (99 foiz) bandligi ta'minlandi.Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi hozirgi kunga qadar «temir daftar»ga kiritilgan 600 mingga yaqin ehtiyojmand oilalarga jami 1,37 trillion so‘mlik to‘g‘ridan to‘g‘ri moddiy va nomoddiy yordamlar ko‘rsatilganini ochiqladi. Qayd etilishicha, kam ta'minlangan oilalarning daromad manbaini yaratish orqali respublika bo‘yicha 2021 yil 1 mart holatiga 515,9 ming oila va ularning 2,2 million nafar a'zolari «temir daftar» ro‘yxatidan chiqarilgan. Shu bilan birga, o‘tgan yilda ijtimoiy ko‘makka muhtoj va kam ta'minlangan oilalarga nafaqa va moddiy yordam ajratish qamrovi ham oshirilgan. Jumladan, bola parvarishi uchun nafaqa va moddiy yordam oluvchi oilalar soni o‘tgan yil yakunida yil boshiga nisbatan ikki baravarga, ya'ni 600 ming nafardan 1,2 millionnafargacha ortgan. Shuningdek, o‘rta va uzoq muddatlarda kambag‘allikni qisqartirishning strategikmaqsadlarini belgilash maqsadida, Jahon banki va BMT Taraqqiyot dasturi ekspertlari bilan birga «2021-2030 yillarga qadar O‘zbekiston Respublikasida kambag‘allikni qisqartirish strategiyasi» loyihasi ishlab chiqilib, umumxalq muhokamasiga qo‘yildi. 25 Kambag‘allar soni 5 million nafar atrofida deya aytilayotgan bir davrda bu kabi harakatlar qamrovini kengaytirish va jadallashtirish muhim ahamiyatga ega. Vazirlikka ko‘ra, ishsiz a'zolari bor bo‘lgan hamda «temir daftar», «ayollar daftari»va «yoshlar daftari»ga kiritilgan oilalarga dehqonchilik bilan shug‘ullanish imkoniyatlarini kengaytirish uchun 2021 yil 1 iyuldan boshlab:dehqonchilik bilan shug‘ullanish uchun yangi o‘zlashtirilgan, lalmi, foydalanilmayotgan yer maydonlaridan 10 sotixdan 1 gektargacha yer ajratilishi;ajratilgan yer maydonlari sug‘orish tizimi (artezian quduqlar, tomchilatib sug‘orish va boshqalar) hamda elektr energiyasi bilan ta'minlanishi;berilgan yerlarni o‘zlashtirish uchun (yer haydash, urug‘- ko‘chat xarid qilish va boshqalar) subsidiya ajratilishi belgilangan. Moddiy yordamga muhtojlar ro‘yxatiga kiritilgan fuqarolarga dehqonchilik bilan shug‘ullanishi uchun kerakli mehnat qurollari xaridiga subsidiyalar ajratilishi, ishsizlar bandligini ta'minlash, turli grant, nafaqa va boshqa to‘lovlardan foydalanish imkoniyatini oshirish maqsad qilingan.Ma'lumotlarga qaraganda, 2021yilda 70 ming nafar ishsiz fuqaroni 40 turdagi kasb-hunarga o‘qitish, 39,6 ming nafar ishsizlarni tadbirkorlik ko‘nikmalariga o‘rgatish, 50 ming kishini tashkillashtirilgan mehnat migratsiyasi uchun chet tillariga o‘qitish reja qilingan. Bundan tashqari, ehtiyojmand oilalarni uy-joy bilan ta'minlash bo‘yicha olibborilayotgan ishlar ko‘lami ham kengaytirilmoqda. Bu sa'y-harakatlar o‘zini qay darajada oqlashi va kelgusida kambag‘allikni qisqartirish borasida qanday natijalarga erishilishini vaqt ko‘rsatadi. Kambag’allikni baholash tamoyillari va mezonlari: Jahon banki va AQSH misolida jahon banki mezoni. Qashshoqlikni o’lchash va qashshoqlikni qisqartirish natijalarini e’lon qilish Jahon bankining uzoq yillik ustuvor yo’nalishi hisoblanadi. 2015-yilda global qashshoqlikni yanada kengroq o’lchash va monitoring qilish bo’yicha tavsiyalar berish uchun Global qashshoqlik bo’yicha komissiya tuzulgan. Komissiya 21 ta tavsiya berdi. Ular pulga 26 aloqador bo’lmagan chora-tadbirlarni o’z ichiga olgan holda qashshoqlikni o’lchash ko’lamini kengaytirishni, global qashshoqlikning ijtimoiy o’lchovini joriy qilishni va kambag’allarning global profilini nashr qilishnio’z ichiga oladi.Jahon banki guruhi ushbu tavsiyalarning aksariyat qismini qabul qilish majburiyatini oldi. 2017-yilda u bir- birini to’ldiruvchi ikkita global qashshoqlik chegarasini joriy qildi, ulardan rivojlanish darajasi Xalqaro qashshoqlik chegarasini (kuniga 1,90 dollar) kam taraqqiy etgan dunyo mamlakatlari uchun mezon sifatida foydalanish mumkin. Bir kishi uchun kuniga 3,20 va 5,50 dollarlik qashshoqlik chegaralari Xalqaro qashshoqlik chegarasini to’ldiradi lekin o’rnini bosmaydi. 2018-yilda Jahon bankining “Qashshoqlik boshqotirmasi” hisobotida Jahon banki qashshoqlikni aniqlash va o’lchash usullarini kengaytirdi:Ijtimoiy qashshoqliknin-g yangi o’lchovini taqdim etish, mutloq qashshoqlikning mutlaq kontseptsiyasini va mamlakatlar bo’ylab ehtiyojlarni aks ettiruvchi nisbiy qashshoqlik tushunchasini birlashtirish;Uy xo’jaliklari iste’moli va 1,90 dollarlik xalqaro qashshoqlik chegarasiga bog’langan, ammo ta’lim va kommunal xizmatlardan foydalanish to’g’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olgan holda chora- tadbirlarni kengaytiruvchi ko’p o’lchovli qashshoqlik chorasini joriy etish;Uy xo’jaliklari ichidagi kambag’allikdagi farqlarni, shu jumladan yoshi va jinsi bo’yicha o’rganish.Jahon banki guruhi yiliga ikki marta ikki sahifali qashshoqlik, umumiy farovonlik va tengsizlik tendentsiyalarini ta’kidlaydigan va qashshoqlik tarixining mamlakat kontekstini ta’minlaydigan " Qashshoqlik va tenglik " ma’lumotlarini ishlab chiqaradi. 2019-yil sentabr oyida mamlakatdagi qashshoqlik brifinglari 115 dan ortiq mamlakatlar uchun qashshoqlikning ko’p o’lchovli ko’rsatkichlari to’g’risidagi ma’lumotlarni ham e’lon qila boshladi. 2020-yilda koronavirus (COVID-19) halokatli pandemiyaning, xususan, kambag’alva zaif qatlamlarga ta’sirini o’lchashda yangi muammoni qo’ydi. Yuzma yuz suhbatlarga asoslangan so’rovlarga ijtimoiy masofaviy protokollar va harakatlanish cheklovlari 27 to’sqinlik qiladi. Siyosatchilar inqiroz oqibatlari, shuningdek, hayotni saqlab qolish va yashash vositalarini qo’llab-quvvatlash bo’yicha o’zlarining siyosat choralari samaradorligi haqida o’z vaqtida va tegishli ma’lumotlarga muhtoj. Jahon banki tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan telefon so’rovlari COVID-19 ning uy xo’jaliklari va jismoniy shaxslarga ta’sirini monitoring qilish uchun hozirda barcha rivojlanayotgan mintaqalar bo’ylab 100 dan ortiq mamlakatlarda tayyorlandi yoki amalga oshirilmoqda. Bunga Janubiy Osiyo va Lotin Amerikasida mos ravishda 42 000 va 13 000 uy xo’jaliklarini qamrab olgankeng ko’lamli mintaqaviy so’rovlar kiradi. So’rov raundlari har 4-6 haftada 12 oydavomida o’tkaziladi. Shuningdek, biz mahalliy potentsialni oshirish, mamlakatlarga qashshoqlik bo’yicha tadqiqotlarni ishlab chiqish va amalga oshirish hamda natijalarni baholashda yordam berish uchun davlat statistika idoralari bilan hamkorlik qildik. Tarixan, qashshoqlikni o’lchash uchun foydalaniladigan uy xo’jaliklari so’rovlari mamlakat resurslari va imkoniyatlarigaqarab har uch, besh yoki hatto 10 yilda bir marta amalga oshirilgan. Ammo ko’pgina mamlakatlarda qashshoqlikka qarshi kurash ma’lumotlarning etishmasligi tufayli cheklandi. 2002 yildan 2012 yilgacha bo’lgan davrda 29 ta davlatda qashshoqlik to’g’risidagi ma’lumotlar yo’qligi sababli, katta ma’lumotlar bo’shliqlarini bartaraf etish Jahon bankining ustuvor vazifasi bo’ldi. Shuningdek, biz mahalliy potentsialni oshirish, mamlakatlarga qashshoqlik bo’yicha tadqiqotlarni ishlab chiqish va amalga oshirish hamda natijalarni baholashda yordam berish uchun davlat statistika idoralari bilan hamkorlik qildik. Tarixan, qashshoqlikni o’lchash uchun foydalaniladigan uy xo’jaliklari so’rovlari mamlakat resurslari va imkoniyatlariga qarab har uch, besh yoki hatto 10 yilda bir marta amalga oshirilgan. Shuningdek, Jahon banki anʼanaviy soʻrovlar orasidagi boʻshliqlarni toʻldiruvchi va toʻldiradigan yangi, qisqaroq soʻrovlarni ishlab chiqmoqda. Loyiha ta’sirinimonitoring qilishda Bank guruhi real vaqt rejimida natijalarni yaxshilash va o’lchash uchun ikkita asosiy vositaga ega: Instant Frequent Tracking(SWIFT) va Iterative Beneficiary Monitoring (IBM) orqali farovonlik so’rovi. Ushbu vositalarmobil texnologiyalarga, 28 katta va kichik ma’lumotlarga tayanib, muayyan loyiha natijalari va loyiha benefitsiarlarining iste’moli/daromadlari haqida ma’lumot beradi. Hozirgi vaqtda IBM FCV va FCV bo’lmagan kontekstlarda 40 dan ortiq operatsiyalarda keng tarqalgan. SWIFT arzon ma’lumotlarni to’plash va tahlil qilish orqali qashshoqlik va sektorga xos ko’rsatkichlarni bog’lashda muhim rolo’ynaydi. Aholini ro’yxatga olish byurosi qashshoqlik holatini rasmiy qashshoqlik o’lchovi (RKO’) yordamida aniqlaydi, u soliqqa tortilgunga qadar pul daromadlarini 1963 yilda eng kam oziq-ovqat dietasidan uch baravar yuqori bo’lgan va oila kattaligigamoslashtirilgan chegara bilan taqqoslaydi. RKO’ aholining necha foizi kambag’al ekanligini aniqlash uchun ushbu uchta element - daromad, chegara va oila hisob- kitoblaridan foydalanadi. Rasmiy qashshoqlik hisob-kitoblari fevral, mart va apreloylarida yiliga taxminan 100 000 ta manzilni tanlash bilan o’tkaziladigan Joriy Aholi So’rovi yillik ijtimoiy va iqtisodiy qo’shimchasidan olingan. 2016 yilda, ma’lumotlar mavjud bo’lgan eng so’nggi yil, RKO’ milliy qashshoqlik darajasi 12,7 foizni tashkil etdi. 40,6 million kishi qashshoq. Joriy Aholi So’rovi yillik ijtimoiy va iqtisodiy qo’shimchasi so’rovnomasi 50 dan ortiq manbalardan olingandaromadlar haqida so’raydi va 27 tagacha turli xil daromad miqdorini qayd etadi. Daromad soliqlarni to’lashdan oldin quyidagi manbalarni o’z ichiga olgan holda RKO’ tomonidan belgilanadi: daromad ishsizlik va ishchilarning kompensatsiyasi,ijtimoiy havfsizlik, qo’shimcha xavfsizlik daromadi, jamoat yordami faxriylarningto’lovlari, pensiya yoki pensiya daromadi, dividendlar, bolalarni qo’llab-quvvatlash, ta’lim yordami, boshqa turli manbalar RKO’ daromad sifatida qo’shimcha oziq-ovqat yordam dasturi imtiyozlari va uy-joy yordami kabi naqd bo’lmagan davlat imtiyozlarini o’z ichiga olmaydi. RKO’ chegarsi qanday o’rnatildi. Qashshoqlik chegaralari, kambag’allikdan qochish uchun zarur bo’lgan minimal daromad har yili iste’mol narxlari indeksidan foydalangan holda inflyatsiya uchun yangilanadi va oilaning kattaligi, tarkibi va uy egasining yoshiga qarab tuzatiladi. RKO’chegaralari geografik jihatdan farq qilmaydi. 29 * 2016 yilda to’rt kishilik oila uchun RKO’ qashshoqlik chegarasi 24 339 dollarni tashkil etdi. Qashshoqlik chegaralari turli maqsadlarga xizmat qiladi, jumladan, vaqt o’tishi bilan qashshoqlikni kuzatish, turli demografik guruhlardagi qashshoqlikni taqqoslash va bir qator federal yordam dasturlariga muvofiqlikni aniqlash uchun boshlang’ich nuqta sifatida. Aholini ro’yxatga olish byurosi ogohlik qiladiki, chegaralar odamlarning yashashi uchun qancha daromad olishi kerakligini to’liq hisobga olish sifatidaemas, balki "statistik mezon" sifatida talqin qilinishi kerak. Ular Amerikada qashshoqlikni aniqlash va miqdorini aniqlash, shuningdek, qashshoqlikda bo’lgan odamlar va oilalar sonidagi o’zgarishlarni va vaqt o’tishi bilan ularning xususiyatlarini qayd etish uchun mo’ljallangan edi. Qo’shimcha Kambag’allik O’lchoviAholini ro’yxatga olish byurosi 2010 yilda Qo’shma Shtatlardagi qashshoqlikning muqobil ko’rinishini taqdim etish uchun qo’shimcha qashshoqlik o’lchovi yoki QKO’ni joriy etdi, bu 21-asrdagi hayotni, jumladan, zamonaviy ijtimoiy va iqtisodiy voqeliklar va hukumat siyosatini yaxshiroq aks ettiradi. QKO’ qashshoqlikning rasmiy o’lchovini to’ldiradi, lekin uning o’rnini bosmaydi, bu qashshoqlik bo’yicha rasmiy statistik ma’lumotlar va vositalar bilan sinovdan o’tgan dastur muvofiqligini aniqlash uchun mamlakat manbai bo’lib qoladi.Rasmiy qashshoqlik o’lchovi va QKO’ ni yonma-yon taqqoslashda, aholini ro’yxatga olish byurosi ularning o’lchov birliklari, qashshoqlik chegarasi, chegara sozlamalari (masalan, oila kattaligi bo’yicha), yangilash chegaralari va umumlashtirilgan manbalar sifatidagi farqlarini qayd etadi. Qashshoqlikni o'rganish va o'lchash bo'yicha nazariy va uslubiy yondashuvlar (va shunga ko'ra, uning ko'lami bahosidagi nomuvofiqlik manbalari) uchta asosiy tushunchaga asoslanadi: mutlaq daromadlarning belgilangan minimal yashash vositalariga rasmiy muvofiqligi asosida; sub'ektiv odamlarning o'zlari bilan o'zlarining 30 vaziyatlarini baholash asosida; nisbiy , har xil jamoalarda iste'molning har xil standartlari bilan bitta minimal "qashshoqlik chegarasi" ni belgilash hech bo'lmaganda muammoli va ma'lum bir mamlakatning o'rtacha yashash darajasiga bog'liq deb faraz qilmoqdamiz.Rossiyada qashshoqlikning rasmiy tushunchasi uning mutlaq tushunchasiga asoslanadi, ko'rsatkich esa jon boshiga o'rtacha daromadni yashash minimumi bilan taqqoslash, ya'ni. belgilangan iste'mol standartlarini hisobga olgan holda shakllangan minimal savat narxi bilan.Masalan, VTsIOM aholining yashash minimumining zarur qiymati to'g'risida fikrini muntazam ravishda kuzatib boradi, ammo ruslarning yashash minimumi va jon boshiga to'g'ri keladigan daromadlarini taqqoslashga asoslangan ma'lumotlar har doim ham qashshoqlik bilan bog'liq haqiqiy vaziyatga mos kelmaydi, chunki zamonaviy sharoitlarda daromadlar to'g'risidagi ma'lumotlar etarli darajada ishonchli emas.Aholining yashash darajasi mezonlari uning ma'nosiga qarab har xilnatijalarni berishi mumkin. Rasmiy ravishda qo'llanilgan metodologiyadan tashqari, yashash minimumini hisoblashda har xil yondashuvlar va bu haqda turli xil fikrlar mavjud. Shuningdek, oilaviy daromadlarni, uy xo'jaliklarini (RLMS) o'lchash usuli mavjud.Dunyo mamlakatlarining rivojlanishiga ta'sir ko'rsatgan ijtimoiy davlat deb ataladigan inqiroz davrida (bu jarayonlar Rossiyada ham qayd etilgan), ko'plab olimlar va siyosatchilar zamonaviy sanoat jamiyatidagi qashshoqlikni endi mutlaq emas, balki nisbiy davlat sifatida ko'rib chiqish kerak degan xulosaga kelishdi. demak, u ijtimoiy tengsizlik mavjud bo'lganda muqarrar ravishda mavjud bo'ladi.Qashshoqlikni har qanday miqdoriy baholashning zaif tomoni odamlarning moddiy ahvolini saqlashga ta'sir etadigan boshqa mavjud manbalarni e'tiborsiz qoldirishdir.Nisbatan qashshoqlik tushunchasi (P. TOUZENT): (kambag'allar o'rtacha printsipga ko'ra ajratiladi): ma'lum bir davrda ma'lum bir mamlakatda "o'rtacha" daromadning ma'lum qismini tashkil etadiganlar kambag'al deb tan olinadi. Bundan tashqari, qashshoqlik chegarasi har doim medianadan bir xil masofada joylashgan bo'lib, bu jamiyatda erishilgan turmush darajasini statistik jihatdan tavsiflaydi.Yaqinda rus sotsiologlari qashshoqlikni 31 o'rganish aholining ma'lum bir qismi boshidan kechirgan ijtimoiy hayotdagi mahrumlik, mahrumlik va cheklovlarni tahlil qilishni talab qiladi degan xulosaga kela boshladilar. Bu qashshoqlikni baholashdagi mahrum etish yondashuvining mohiyati, uni nisbiy tushunish va o'rganish kontseptsiyasining ajralmas qismi.Mahrum etish usuli (yoki qashshoqlikni tajribali mahrum etish yo'li bilan baholash) bir qator moddiy, shuningdek, ijtimoiy ko'rsatkichlarni hisobga olishni talab qiladi, buning ostida aqliy yondashuvlarning etishmasligi shaxsni odatdagi ijtimoiy aloqalar va ma'lum bir mintaqa yoki mamlakat aholisining ko'pchiligining umume'tirof etilgan turmush tarzidan chiqib ketish yoqasiga olib keladi. , "Chap ostonasi", bu aslida ijtimoiy chetga chiqishni anglatadi, ya'ni. aholining ma'lum bir qismini normal hayot sharoitidan de- fakto chiqarib tashlash.Tadqiqot amaliyotida mahrum etish usulini qo'llash uchta asosiy vazifani hal qilishni o'z ichiga oladi (metodik): 1. Mahrum etish ko'rsatkichlarini qanday aniqlash mumkin. 2. Ular umume'tirof etilgan turmush darajasining pasayishini qay darajada ko'rsatmoqda. 3. U yoki bu shaxsning yoki oilaning turmush darajasini baholashga imkon beradigan yuqori sifatli mahrumlik chegaralari bormi?Deprivatsiya yondashuvi asosida qashshoqlikni baholash mahrumlikning miqdoriy va sifat jihatlarini ajratib turishi kerak.Kambag'al uy xo'jaliklarining turli darajadagi mahrumliklarini sifatli to'ldirish:Mahrum etishning 4-bosqichi - qashshoqlik darajasi, agar etarli miqdordagi oziq-ovqat uchun mablag 'etishmasa, oila gigiena vositalarini tejaydi, bolalar o'sishi bilan kiyimlarini yangilamaydi, mevalar, sharbatlar sotib olishdan bosh tortadi, televizor va muzlatgich kabi bardoshli narsalarga ega emas.Mahrum etishning 3- bosqichi - o'tkir ehtiyoj (qashshoqlik) bosqichi - mahrum etish oziq- ovqat sifatiga, kiyim-kechak va poyabzalning etishmasligiga qaratilgan (kattalar oila a'zolari ularni yangilashdan bosh tortishga majbur), oila uchun uyni saqlash, oddiy kundalik mebellarga ega bo'lish, zarur bo'lsa, zarur marosim marosimini (dafn marosimini) 32 tashkil etish qiyin. , esdalik), hayotiy muhim dori-darmon va tibbiy buyumlarni sotib olish, mehmonlarni taklif qilish va tashqariga chiqish imkoniyatlarini cheklash.Mahrum etishning 2-bosqichi - cheklash darajasi (kam daromad) - oilada seviladigan nozikliklar, yaqinlaringizga sovg'alar, gazetalar, jurnallar, kitoblar uchun mablag 'etishmasligi; kattalar va bolalar uchun bo'sh vaqt sifati pasayadi; oila kir yuvish mashinasini sotib olishga, uzoqdagi qarindoshlariga tashrif buyurishga qodir emas; pullik xizmatlardan, birinchi navbatda zarur tibbiy xizmatlardan bosh tortadi. 1-bosqich - o'rtacha hayot darajalarini tavsiflovchi va rus hamjamiyatida umume'tirof etilgan turmush tarzidan chetlanish mavjudligini anglatmaydigan bosqich. Ushbu bosqichdagi oilalar o'zlarining yashash sharoitlarini yaxshilashlari, zamonaviy qimmatbaho buyumlarni sotib olish, pullik ta'lim, ko'ngil ochish xizmatlari, oilaviy dam olish va o'yin-kulgidan tejashlari kerak. Shuni ta'kidlash kerakki, hozirgi paytda ruslar boshidan kechirgan ko'plab mahrumlik turlari ommaviy ongda qashshoqlik bilan bevosita bog'liq emas, chunki ular aholining aksariyati orasida mavjud. Uning turli xil xususiyatlarini beradigan bir qator qashshoqlik ko'rsatkichlari mavjud: masalan, ortiqcha daromadlarni ajratish ko'rsatkichi, aholi sonidagi turli daromad guruhlarining ulushi koeffitsientlar ko'rinishida ishlatilganda, aholi guruhlari o'rtasidagi qashshoqlik o'zgarishiga nisbatan sifat va miqdoriy baho berishga imkon beradi. global qashshoqlik tomon; Rawls indeksi faqat eng qashshoq oilaning mavqeini aks ettiradi, boshqa indekslar kambag'allarning mutanosib daromad kamligini, qashshoqlik chegarasiga etishmayotgan daromadlarning umumiy kamchiligini aks ettiradi. 2.2 Daromadlarni qo'llab-quvvatlash tizimi Daromadlarni davlat tomonidan tartibga solish - bu jamiyat rivojlanishining o'zgaruvchan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlariga qarab, daromadlar va ularning o'sishini barqarorlashtirish maqsadida vakolatli davlat muassasalari va jamoat tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladigan qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va nazorat qiluvchi 33 xarakterdagi chora-tadbirlar va normalar tizimidir. Bu ishchi kuchining normal ko'payishi va uning rivojlanishi uchun qulay sharoitlarni yaratishga qaratilgan.Nazariy jihatdan, daromadlarning davlat siyosati daromadlarni davlat tomonidan tartibga solishdan ko'ra kengroqdir, chunki birinchisi, shuningdek, davlatning aralashmasligi printsipiga (iqtisodiy liberalizm printsipi) asoslangan bo'lishi mumkin. Ikkinchisi Rossiyada bozorga o'tishning dastlabki bosqichida sodir bo'ldi ("shok terapiyasi"). Ammo endi bu tushunchalar bir xil. Zamonaviy sharoitda davlatning ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga aralashmasligi mumkin emas, chunki bozor taqsimoti adolatsiz bo'lib, iqtisodiy faoliyat natijalaridan qat'i nazar, barchani munosib hayot uchun daromad bilan ta'minlamaydi. Davlat aralashuviga ehtiyoj bor. Bahslar davlat aralashuvi zarurati haqida emas, balki uning ko'lami, shakllari va intensivligi to'g'risida.Daromadlarni davlat tomonidan tartibga solish ob'ekti bu qiyinchiliklar paydo bo'lgan yoki yuzaga kelishi mumkin bo'lgan sohalar, vaziyatlar, sharoitlar, daromadlarni ishlab chiqarish manbalari, o'z-o'zidan hal qilinmaydigan yoki uzoq vaqt davomida hal qilinmaydigan muammolar va bu muammolarni olib tashlash iqtisodiyotning normal ishlashi, ishchi kuchining ko'payishi, barqarorlikni saqlash uchun zarurdir. Daromadlarni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy ob'ektlari: minimal daromad, ish haqi; ish bilan ta'minlash; soliqlar, narxlar; ijtimoiy kafolatlar, ijtimoiy munosabatlar (shu jumladan ish beruvchilar va ishchilar o'rtasidagi munosabatlar, ijtimoiy ta'minot); huquqiy qo'llab-quvvatlash (xavfsizlik, hayotning xavfsizligi, mol- mulk, mol-mulk, pulni tejash va boshqalar) va boshqalar.Davlat daromadlari siyosati daromad oluvchilarning turli guruhlariga soliq solish yo'li bilan ularni davlat byudjeti orqali qayta taqsimlashdan iborat.Shu bilan birga, boshqa vazifalar ham hal qilinmoqda: kambag'allar uchun daromadlarni ko'paytirish ularning ishchi kuchini normal ko'payishi uchun sharoit yaratadi, ishlab chiqarish omillariga (er, kapital, ishchi kuchi, tadbirkorlik qobiliyati) ehtiyojbilan bog'liq nomutanosibliklarni bartaraf etish, bandlikni tartibga solish va ijtimoiy taranglikni kamaytirish.Shtat faoliyati bu erda federal va mahalliy byudjetlardan ijtimoiy xarajatlar hajmi va dinamikasi bilan 34 o'lchanadi. Milliy daromadni qayta taqsimlashda davlatning imkoniyatlari byudjet tushumlari bilan cheklangan.Daromadlarni qayta taqsimlashni tashkil qilishda davlat quyidagi muammo bilan ham shug'ullanadi: jamiyatning kim, qaysi qatlamlari va nima uchun uni ishsizlar, nogironlar, qariyalar va boshqalar uchun to'lashi kerakligini aniqlash kerak.Ushbu qiyin masalalarni davlat iqtisodiy imkoniyatlar va ijtimoiy ehtiyojlar bilan birgalikda hal qiladi, mikro va makro darajadagi salbiy ta'sirlarni bartaraf etadi.Har qanday jamiyatda daromad siyosati Konstitutsiya va unga tenglashtirilgan boshqa qonun hujjatlaridan kelib chiqadigan muayyan printsiplarga asoslanadi.Ushbu tamoyillar: ijtimoiy adolat; aholining barcha qatlamlarining ijtimoiy sherikligi va birdamligi; ularning moliyaviy ahvoli uchun individual javobgarlik (aholini o'zini himoya qilish); ishlash huquqi va unga munosib haq to'lash; professional uyushmalarga bo'lgan huquq; iqtisodiy maqsadgamuvofiqligi va boshqalar. Belgilangan vazifalar ma'lum usullar, vositalar, cheklangan mablag'lar bilan eng muhim maqsadlarni tanlash va boshqalar yordamida amalga oshiriladi.Bozorga o'tish davrida daromadlarni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy yo'nalishlari (ob'ektlari) shakllandi: eng kam ish haqi; davlat sektorida va davlat xizmatchilarida ish haqi; ish haqini mintaqaviy tartibga solish; inflyatsiyaga qarshi va ish bilan ta'minlash siyosati; soliq siyosati, ijtimoiy ta'minot tizimlari va jamiyatdagi butun ijtimoiy himoya tizimi (shu jumladan ijtimoiy ta'minot, sug'urta, xizmat ko'rsatish va boshqalar); daromadlarni tartibga solish, ish bilan ta'minlash, mehnat munosabatlarini jamoaviy shartnomalarni tartibga solish, soliq siyosati, tegishli organlar va muassasalarni yaratish va hokazo sohalarda qonunchilik bazasini ta'minlash. Daromadlarni tartibga solishda muhim o'rinni butun tartibga solish jarayonining boshlang'ich nuqtasi bo'lgan qonunchilik (tartibga solish) bazasini rivojlantirish egallaydi. Standartlar iste'molchilarning normativ byudjetlarini hisoblashda, ish vaqtining me'yorlari - ish vaqtini, korxonalarda ta'tilning davomiyligini, atrof-muhitning ifloslanishining maksimal me'yorlarini aniqlashda - tegishli vositalar va 35 texnologiyalardan, tozalash inshootlaridan foydalanish, xavfsiz mehnat sharoitlarini yaratish uchun ishlatiladi; soliq stavkalari - daromad va ijtimoiy va boshqa soliqlarni, yuridik va jismoniy shaxslardan soliqlarni (shu jumladan, ijtimoiy soliqlarni) va boshqalarni ushlab qolish uchun.Aholining daromadlari va turmush darajasini tartibga solish uchun eng muhim narsa Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi (asosiy qonun), Fuqarolik kodeksi, Mehnat kodeksi, Oila kodeksi, Ish bilan ta'minlash to'g'risidagi qonun, boshqa qonunlar, Prezident farmonlari, Hukumat qarorlari (eng kam ish haqini oshirish to'g'risida, jamoani huquqiy qo'llab-quvvatlash). shartnomaviy tizim, ijtimoiy ta'minot va sug'urta, ijtimoiy kafolatlar va boshqalar).Masalan, davlat quyidagi yo'nalishlardagi korxonalar faoliyatini normativ tartibga solishni belgilaydi: mehnat qonunchiligi; mehnat sharoitlarini tartibga solish; atrof-muhitning ifloslanishini nazorat qilish; tariflar va import kvotalari, soliqlar va soliq imtiyozlari; raqobatni jilovlash; monopoliyaga qarshi qonunlar.Shunday qilib, davlat federal yoki mahalliy byudjetlar orqali daromadlarni qayta taqsimlash jarayoniga bevosita yoki bilvosita ta'sir qiladi.Daromadlarni davlat tomonidan tartibga solishning iqtisodiy, ma'muriy, murosaga keltiruvchi usullari mavjud.Iqtisodiy usullarga eng kam ish haqini aniqlash, soliq siyosati, narxlarni tartibga solish, davlat korxonalari va davlat xizmatchilaridagi ish haqi, ish bilan ta'minlash va boshqalar kiradi.Minimal ish haqining o'sishi, biz allaqachon ta'kidlab o'tganimizdek, ma'lum bir bosqichda jamiyatda shakllangan iqtisodiy (moliyaviy) imkoniyatlarga bog'liq. Ushbu omilni past baholash ishchilarga ish haqi to'lashning kechikishiga, byudjet taqchilligiga vahokazolarga olib kelishi mumkin. Shu bilan birga, eng kam ish haqining darajasi ishchi kuchini (PM) jismoniy takror ishlab chiqarish uchun zarur mablag'larni hisobga olgan holda qurilishi kerak va bu to'g'ridan- to'g'ri pulga bog'liq siyosatchilar. Minimal ish haqi ijtimoiy nafaqalar, jarimalar, bojlar va boshqalar tizimida ishtirok etadi. Bu ish haqini tashkil qilishda boshlang'ich nuqtadir. Shuning uchun eng kam ish haqini asoslash katta ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga ega.Soliq siyosati byudjetga soliq 36 tushumini ta'minlaydi. Usiz iqtisodiy o'sishni samarali rag'batlantirishni o'rnatish, daromadlarni qayta taqsimlashni tashkil etish mumkin emas. Endi soliqni tartibga soluvchi organni moslashtirib bo'lmaydigan muammoninomlashning iloji yo'q (masalan, daromadning xayriya uchun sarflangan qismini ozod qilish).Soliqlarni tartibga solish davlat xarajatlari siyosati bilan to'ldirilib, ishlab chiqarishni tarkibiy o'zgartirishlarini amalga oshirishga, mintaqaviy nomutanosibliklarni yumshatishga va ishsizlik muammosining keskinligini yumshatishga imkon beradi. Davlat eksport qiluvchilarni soliq imtiyozlari bilan ta'minlashga, eksport kreditlari kafolatlarini o'z zimmasiga olishga, mamlakatning eksport salohiyatini mustahkamlash uchun ko'p tomonlama bitimlardan va boshqalardan foydalanadi, natijada aholi uchun yangi ish o'rinlari yaratiladi va shusababli daromad olinadi.Bojxona soliqqa tortilishi - davlat bojxona to'lovlarini o'zgartirib, savdo sheriklaridan qarama-qarshi imtiyozlarni oladi yoki milliy eksport uchun shartlarni kuchaytiradi. Bojxona to'lovlari - bu bilvosita soliqlarningbir turi bo'lib, ularning ko'payishi import qilinadigan va undan keyin mahalliy tovarlar narxining oshishiga olib keladi. Narxlarni tartibga solish shunga o'xshash ta'sirga ega.Davlat davlat sektorida ish haqini iqtisodiy imkoniyatlaridan kelib chiqib tartibga soladi. Aholining ma'naviy ehtiyojlarini qondirishda ushbu sohaning o'rni yuqori. Aynan shu sohaning sa'y-harakatlari bilan har qanday jamiyatning inson salohiyati shakllanadi. Bu erda ishchi kuchining kasbiy va malakaviy tarkibi, ilmiy- texnik taraqqiyot va innovatsiyalar bilan o'zaro bog'liqlikni kuzatish mumkin. Sog'likni mustahkamlash va 37 bo'sh vaqtni o'tkazishdaushbu sohaning o'rni katta. Ushbu sohani saqlash xarajatlarini ko'paytirib, davlat iqtisodiyotning shaxsiy rivojlanish vazifalariga ijtimoiy yo'nalishini amalga oshiradi. Teskari munosabat ham mavjud: murakkabroq, ijodiy ish vaqt birligida ishlab chiqarishning katta massasini yaratadi, bu esa iqtisodiy o'sishga olib keladi.Ma'muriy usullar qo'shimcha moddiy rag'batlantirishni yaratish yoki iqtisodiy (moliyaviy) zarar etkazish xavfi bilan bog'liq emas. Ular kuch kuchiga asoslanib, taqiqlash, ruxsat berish yoki majburlash choralarini o'z ichiga oladi.Majburlash choralari mamlakatimizda keng tarqalgan edi: bu aholining ijtimoiy zaif qatlamlari uchun (o'spirinlar, nogironlar va boshqalar uchun) korxonalardagi ish o'rinlari kvotasi va korxonalar (tashkilotlarning) qishloq xo'jaligi, qurilish ishlari uchun ishchilarning ma'lum bir normasini ajratish majburiyati. hududlarni obodonlashtirish bo'yicha ishlar va boshqalar. Taqiqlash choralari, masalan, ishlarning kombinatsiyasiga ega bo'lish taqiqlanganligi bilan namoyon bo'ldi (ba'zi istisnolardan tashqari, masalan, tibbiyot xodimlari, tadqiqotchilar va o'qituvchilar uchun). Hozirgi vaqtda ma'muriy tartibga solishning quyidagi usullari va shakllarini ajratib ko'rsatish mumkin: monopol bozorlar ustidan to'g'ridan-to'g'ri davlat nazorati; standartlarni ishlab chiqish, ularga rioya etilishini nazorat qilish; aholi hayotining ruxsat etilgan minimal parametrlarini, kambag'allik darajasidan past darajadagi ta'lim (eng kam ish haqi, pensiya, ishsizlik nafaqasini belgilash); millat manfaatlarini himoya qilish - eksportni litsenziyalash yoki import ustidan davlat nazorati.Iqtisodiy va ma'muriy usullarning ba'zi o'xshashliklari bor. Shu bilan birga, ular qarama- qarshi. Ma'muriy usullar iqtisodiy tanlov erkinligini cheklaydi. Davlat nazorati har tomonlama bo'lishi mumkin, ishlab chiqarish hajmini, uning tuzilishini, mahsulotlarning iste'mol sifatlarini, xarajatlarni, ish haqini, foydani va boshqalarni qamrab oladi, ya'ni butun iqtisodiy mexanizm. Ushbu yondashuv bilannafaqat iqtisodiy erkinlik bo'lmaydi, balki iqtisodiy foyda bo'lmaydi, ehtimol zarar, tadbirkorlik faoliyati uchun motivatsiya torayishi va harakat kerak. 38 Hozirgi vaqtda yarashtirish usullari eng keng tarqalgan bo'lib, eng tejamkor va "qonsiz" hisoblanadi. Ijtimoiy sheriklik - hukumat, tadbirkorlar va ishchilarning ishhaqi Ijtimoiy himoya daromadlarni tenglashtirish mexanizmi sifatida aholini ijtimoiy himoya qilish daromadlarni qayta taqsimlash mexanizmi orqali amalga oshiriladi. Kambag'allik muammosi tengsizlik bilan chambarchas bog'liq. Bu qashshoqlik chegarasini joriy etish orqali aniqlangan nisbiy tushuncha. Ilk bor ijtimoiy himoya mexanizmlari Germaniyada 1883 yilda Bismark tomonidan yaratildi. Davlat dasturlarga, shu jumladan qashshoqlikka qarshi kurashga pul ajratadi: - transfert to'lovlari - ishsizlik nafaqalari, aholining kam ta'minlangan guruhlariga pensiyalar; - ijtimoiy ahamiyatga ega mahsulotlar (dorilar) narxlarini tartibga solish; - belgilangan inflyatsiya darajasi bo'yicha belgilangan daromad va transfert to'lovlarini indeksatsiya qilish; - majburiy minimal ish haqi; - progressiv soliqqa tortish. Iqtisodiyotda ijtimoiy adolat to'g'risidagi quyidagi qarashlar rivojlandi: 1. Egalitar (tenglik), unga ko'ra hamma teng ulushlarga ega. 2. Ravlsian (J.Rols, amerikalik faylasuf), unda aholining eng qashshoq qatlamlari foydaliligi maksimal darajaga ko'tarilgan. 3. Utilitar (I. Bentem, ingliz iqtisodchisi), unga ko'ra jamiyatning barcha a'zolarining umumiy foydaliligini maksimal darajaga ko'tarish kerak: "imkon qadar ko'proq odam uchun baxtni ta'minlash davlatning asosiy vazifasidir". 4. Bozor, unga muvofiq adolatli bozor taqsimoti tan olinadi. Inflyatsiya o'tish iqtisodiyotida daromadlarning pasayishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bu Robertsonian kechikishining pasayishiga olib keladi (ta'sir qilish va uning ta'siri o'rtasidagi vaqt oralig'i), xususan, iste'mol kechikishi, ya'ni. 39 XULOSA Muammo shundaki, Rossiyada ishonchli daromad statistikasi mavjud emas. Asosan mavjud ma'lumotlar xarajatlar statistikasiga asoslanadi, ya'ni uy xo'jaliklari xarajatlari daromad sifatida qabul qilinadi. Ammo aslida, daromad va xarajatlar butunlay boshqacha xususiyatlardir. Aytaylik, odam katta maosh oladi, lekin uy uchun pul tejaydi. Shunga ko'ra, jamg'armalarni tejash orqali u daromadining ozgina qismini sarflaydi va bu ko'rsatkich bo'yicha u hatto kambag'al odam ham bo'lishi mumkin. Qarama-qarshi misolni ham keltirish mumkin: bir kishi ko'p yillardavomida uy uchun pul yig'ib, oxir-oqibat unga ega bo'ldi. Ehtimol, u boy emas, lekin har oyda sotib olish xarajatlari jihatidan u juda boy odamlar guruhiga kiradi. 40 Yana bir uslubiy muammo shundaki, Rossiya statistika agentligi mamlakatimizda ro'y berayotgan o'zgarishlarga befarq bo'lgan ma'lum bir matematik model asosida tengsizlik va daromadlar farqlanishini baholaydi. O'lchovlar va haqiqiy o'zgarishlar o'rtasida farq bor ko'rinadi. Ammo qaysi holatlarda biz ushbu o'zgarishlarning yo'qligi ta'siri bilan shug'ullanamiz va qaysi holatlarda o'lchov usullarining sezgirligi etarli emas? - bu masala alohida ko'rib chiqilishi kerak. Biroq, Rossiya haqiqatan ham etarlicha yuqori ijtimoiy tengsizlikka ega bo'lgan mamlakat ekanligi shubhasiz, bu asosan ob'ektiv haqiqat tomonidan belgilanadi. Bozor sharoitida daromadlarni shakllantirish va taqsimlash ishlab chiqarish omillarining har bir egasi o'z daromadlarini taklif etilayotgan resursga bo'lgan talabga va ushbu resursning bozorda ta'minlanishiga qarab olishiga asoslanadi. G'arbning yirik iqtisodchilari daromad va boylikni taqsimlashdagi tengsizlikni tanolishadi. Bundan tashqari, boylik deganda ular mavjud ko'char va ko'chmas mulk,pul, qimmatli qog'ozlar va daromadlar bo'yicha - har qanday davrda boshqa yo'l bilan ishlab topilgan yoki olingan pullarning umumiy miqdorini anglatadi. Shaxsiy daromadlarni taqsimlash jamiyatning umumiy daromadlarini alohida uy xo'jaliklari o'rtasida taqsimlash usuli bilan bog'liq.Daromad taqsimotidagi tengsizlikni baholashning bir necha yo'li mavjud. Maqolada Lourens egri chizig'i va Jini koeffitsienti ko'rib chiqilgan.Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlarningshakllanishi va taqsimlanishi davlatning bevosita ishtirokida ro'y beradi, amalda barcha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda ushbu jarayonlarni davlat tomonidantartibga solish amalga oshiriladi. Davlat ma'lum bir jamiyatda insonning ma'lum bir farovonlik standartiga bo'lgan huquqini ta'minlash va jamiyatning har bir a'zosini ijtimoiy himoya qilish mas'uliyatini o'z zimmasiga oladi. Davlat transfert to'lovlari va soliq siyosati orqali daromadlarni taqsimlashdagi tengsizlikni kamaytiradi. Jamiyatda daromadlarni qo'llab- quvvatlash tizimi ijtimoiy sug'urta dasturi va davlatga yordam dasturini o'z ichiga oladi.Tovarlarni taqsimlash bo'yicha bir necha qarashlar mavjud: tenglik, rawlsian, utilitar va bozor.Sanoat rivojlangan mamlakatlar hukumatlari daromadlarni adolatli taqsimlash haqidagi nazariy munozaralar tugashini kutishmadi, ayniqsa tartibga soluvchi munozarada 41 mutlaq haqiqat maqomiga ega bo'lgan hukm chiqaradigan hech kim yo'q. Amaliyotshuni ko'rsatdiki, qashshoqlikning keng hududlari barqaror va barqaror iqtisodiy o'sish, qonuniylik, axloqiy salomatlik va boshqalar uchun ko'plab salbiy oqibatlarga olib keladi. Aslida, bu jamiyatdagi ijtimoiy silkinishlarni istamaydigan rahbarlarning sog'lom fikrlari va siyosiy pragmatizmi doirasida aniq. FOYDALANİLGANADABİYOTLAR 1. Abakumova N.N., Podovalova R.Ya. Daromad va ish haqi siyosati. Qo'llanma. - M.: 2007. - 224 p. 2. Ivanov V.N. Aholining tengsizligi va qashshoqligi: Rossiyadagi va chet eldagi muammolarga echimlar. // Bashorat qilish muammolari. - 2006. - № 3. - B.132- 148 3. Ioxin V.Ya. Iqtisodiy nazariya - M.: Yurist, 2007, 79-bet 4. Kokin Yu .. Kelajak uchun daromad va ish haqi siyosatining asoslari // Chel. va mehnat. - 2000. - № 12. - 58-60 soat; 2007. - № 1. 5. Lipatov V. Daromadlarning tengsizligi va Rossiya iqtisodiyotida o'rta sinfni taqsimlash masalasi to'g'risida // Iqtisodiy masalalar. - 2007. - № 11. - S. 14. 6. Daromad va ish haqi siyosati. Darslik / Ed. P.V. Savchenko, Yu.P. Kokin. - M.: Yurist, 2007. - 456 p. 7. Speranskiy A. Qashshoqlik tashxis sifatida. // Ijtimoiy himoya. - 2006. - № 4. - P. 3-6 8.