ДАВЛАТ БОШҚАРУВИНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ Р Е Ж А: 1. Давлат органлари тушунчаси ва хусусиятлари. 2. Ижро ҳокимияти органлари тушунчаси 3. Уларнинг ўзига хос хусусиятлари. 4. Ижро ҳокимияти органлари тизимини ташкил этиш ва улар фаолиятининг асосий принциплари. 5. Ижро ҳокимияти органларининг таснифи. 6. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси. 7. Вазирликлар, давлат қўмиталари ҳамда бошқа давлат ва хўжалик бошқаруви органлари. 8. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари. 1. Давлат органлари тушунчаси ва хусусиятлари. Давлат – ўз ҳокимиятини амалга ошириш имконини берувчи ташкилий- моддий кучга, яъни давлат механизмига эгадир. Механизм давлатнинг нимадан ташкил топганлигини кўрсатувчи таркибий ва предметли ифодасидир. Давлат механизми - давлат органлари ва бошқа ташкилотларининг давлат ҳокимиятини, вазифа ва Функцияларини амалга оширишнинг яхлит иерархик, яъни бўйсинувга асосланган тизимидир. Давлат механизмининг бошланғич ва асосий таркибий элементларидан бири – бу давлат органларидир. Давлат органлари - давлат Функцияларини амалга оширадиган ва ҳокимият ваколатига эга бўлган давлат механизмининг бўғинидир. Давлат ва ҳуқуқ назарияси фанига кўра, давлат органларининг мазмун- моҳиятини очиб берувчи хусусиятларга қуйидагилар киради:а) давлат органи – давлат механизмининг бир бўлаги сифатида, маълум бир мустақилликка (автономияга) эгадир. Давлат органлари давлат механизмида ўз ўрнига эга бўлиб, унинг бошқа қисмлари билан ўзаро алоқада бўлади; б) давлат органи – турли муносабатларда давлат номидан ҳаракат қилувчи хизматчилардан иборат бўлади. Айнан давлат хизматчиларининг ҳаракатларида у ёки бу давлат органининг фаолияти намоён бўлади; в) давлат органлари ички таркибий тузилмага эгадир, яъни улар ягона мақсад атрофида бирлашган бўлинмалардан иборат бўлади; г) давлат органлари маълум бир ҳажм ва моҳиятга эга бўлган давлат-ҳокимият ваколатига эгадир; д) давлат органларининг функцияланишини – давлат томонидан молиявий маблағ ажратиш орқали таъминланади; е) давлат органлари – давлатнинг вазифа ва Функцияларини амалга ошириш учун, маълум бир шакл ва услублардан фойдаланади. Давлат органи ўзининг моҳиятига кўра қандайдир ташкилотни, фуқароларнинг жамоасини англатади. Бундай фуқароларнинг жамоаси давлат фаолиятининг у ёки бу турини амалга ошириш учун давлат томонидан ташкил этилади. Давлат ўз органларини бевосита ташкил этади ёки уларни ташкил этиш тартибини белгилайди, уларнинг функцияланишининг асосий қоидаларини ўрнатади, давлат номидан ва давлат манфаатини кўзлаб ҳаракат қилиши учун уларга маълум бир ваколатларни бериб қўяди. Давлат органларининг барчаси, ягоналикда - давлат аппаратини ташкил этади. Давлат аппарати орқали давлат олдида турган вазифа ва функциялар амалга оширилади. Давлат – фуқароларнинг сиёсий ташкилоти бўлганлиги сабабли, ташкил қилинадиган давлат органлари ҳокимият ваколатига эга бўлади. Давлат-ҳокимият ваколати кенг қамровли тушунча бўлиб, асосан қуйидагиларни ўз ичига олади: а) давлат номидан ва давлат манфаатини кўзлаб ҳуқуқий акт чиқариш; б) уларнинг амалга оширилишини - тарбиялаш, ишонтириш ва рағбатлантириш чораларини қўллаш орқали таъминлаш; в) ҳуқуқий актлардан келиб чиқадиган талаблар ижро этилишини назорат қилиш; г) ҳуқуқий актларни ҳимоя қилиш, яъни ҳуқуқий актларда назарда тутилган талаблар бузилганда, уларни мажбурий чоралар қўллаш орқали ҳимоя қилиш. Давлат органлари тўғрисида батафсил тушунча ҳосил қилиш учун, уларни фуқароларнинг бошқа жамоаларидан, масалан жамоат ташкилотларидан фарқлаш лозим. Жамоат ташкилотлари давлат томонидан эмас, балки фуқаролар ёки меҳнат жамоаси томонидан, давлат органи эса давлат томонидан ташкил этилади. Баъзи ҳолларда давлат ўз органлари орқали жамоат ташкилотларини ташкил этиш асосларини ва тартибини, фаолият йўналишларини белгилаб бериши мумкин. Давлат органлари давлат-ҳокимият ваколатига эга, яъни давлат номидан ва давлат манфаатини кўзлаб бутун мамлакат бўйича ёки маълум бир ҳудудлар (вилоят, туман, шаҳар) бўйича ҳаракат қилади. Жамоат ташкилотлари ҳам маълум бир ваколатларга эга, лекин бу ваколатлар давлат-ҳокимият ваколати ҳисобланмайди. Жамоат ташкилотларининг ваколати маълум бир белгиланган доирада, масалан жамоат ташкилоти дорасида ёки жамоат ходимларига нисбатан ҳаракатда бўлади. Давлат органларининг ўзига хос хусусиятларини корхоналар билан таққослаб кўрганда ҳам кўриш мумкин. Жумладан, давлат органлари давлат олдида турган вазифа ва функцияларни амалга ошириб, ўзларининг хатти- ҳаракатлари билан бевосита моддий бойликлар яратмайдилар. Корхоналар эса бевосита ишлаб чиқариш билан, моддий бойликларни яратиш билан шуғулланади. Демак, давлат органлари: биринчидан, давлат механизми (аппарати)нинг бир қисми ҳисобланади; иккинчидан, давлат-ҳокимият ваколатига эга бўлади; учинчидан, давлат олдида турган вазифа ва Функцияларни амалга ошириш мақсадида давлат томонидан ташкил этилади; тўртинчидан, маълум бир ташкилий тузилмага эга бўлади; бешинчидан, уларнинг фаолияти бевосита ишлаб чиқариш билан, моддий бойликларни яратиш билан боғлиқ эмас. Ижро ҳокимияти органлари тушунчаси ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари. Турли ҳуқуқ соҳалари мутахассисларининг давлат органлари ва хусусан ижро ҳокимияти органлари тушунчаси, мазмуни ва аҳамияти муаммоларига бағишланган кўпдан-кўп илмий изланишлари мавжуддир. 90- йилларнинг бошларидан, яъни собиқ Иттифоқнинг парчаланиши, янги давлат тузилмаларининг шаклланиши ва ривожланиши билан, бу муаммога бўлган эътибор янада кучайиб борди. Бу айниқса давлатлар томонидан Асосий қонуннинг ишлаб чиқилиши ва қабул қилиниши билан янада жонланди. Ўзбекистон Республикаси Конституция асосида давлат ҳокимиятининг бўлиниши принципининг ўрнатилиши билан, давлатнинг – қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимияти органларига бўлиниши мустаҳкамланди. Ижро ҳокимияти органлари - давлат ҳокимиятининг бир бўғини бўлиб, давлатнинг вазифа ва функцияларини амалга ошириш мақсадида ташкил этиладиган ҳамда давлат-ҳокимият ваколатларига эга бўлган сиёсий ташкилотдир. Ижро ҳокимияти субъектлари ўрнатилган компетенстия доирасида давлат бошқарувини амалга оширадилар. Ижро ҳокимияти - давлат бошқаруви органлари тизимидан ташқарида мавжуд бўлиши мумкин эмас. Ижро ҳокимияти – бу унинг органларини, яъни норматив тартибда ўрнатилган мақсад, вазифа, компетенстия, тузилма ва бошқарув персонали (давлат хизматчилари)га эга бўлган давлат бошқаруви органларини ташкил этиш ва улар функцияланишининг тизимидир. Ижро ҳокимияти органлари – бу ҳокимият органлари тизимининг бир қисми бўлган, қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларни ижро этиш ва ижросини таъминлаш мақсадида давлат томонидан ташкил этиладиган, бошқарув ҳаракатларининг махсус шакл ва услубларидан фойдаланиб, давлат ва жамият ҳаётининг барча соҳаларида бошқарув функцияларини амалга оширадиган, тегишли тузилишга, компетенстияга, давлат-ҳокимият ваколатларига ва давлат хизматчилари штатларига эга бўлган ташкилотдир. Ижро ҳокимияти органларининг тушунчаси ҳокимият бўлиниши принципидан келиб чиқади, унинг мазмуни эса – ижро ҳокимиятининг хусусиятлари билан белгиланади. Ижро ҳокимияти органлари – мазкур давлат ҳокимиятини амалга оширувчи асосий субъект бўлиб, унинг иштирокисиз давлат-бошқарув фаолиятини рўёбга чиқариш, маъмурий -ҳуқуқий муносабатларни вужудга келтириш мумкин эмас. Бундан ташқари, маъмурий ҳуқуқ бошқа субъектларининг маъмурий ҳуқуқий ҳолати, айнан мана шу давлат органларининг фаолиятида намоён бўлади. Ижро ҳокимияти органи - ижро ҳокимияти механизми (тизими)нинг таркибий қисми бўлиб, ижро ҳокимияти соҳасида давлат кўрсатмасига кўра ва давлат номидан ҳаракат қилади; ижро этиш ва фармойиш бериш хусусиятидаги фаолиятни амалга оширади; ўзининг компетенстиясига эга; ўзининг тузилишига эга; фаолиятнинг ўзига хос бўлган шакллари ва услубларини қўллайди. Ижро ҳокимияти органлари – давлатнинг ижро ҳокимияти амалга оширилишини таъминлайди. Мазкур органлар мазмуни ва услубларига кўра, ўзига хос бўлган давлат фаолиятини – давлат бошқарувини амалга оширадилар. Ижро ҳокимияти органлари ўзининг давлат-ҳуқуқий табиатига кўра, ўзини ўзи бошқариш органларидан, функстионал аҳамиятига кўра эса, давлат ҳокимиятининг бошқа органларидан, шунингдек, давлат корхона ва муассасаларидан фарқланади. Ижро ҳокимияти органлари давлатнинг нормал функцияланишини таъминлаш мақсадида вакиллик (қонунчилик) ва суд органлари билан ўзаро муносабатда бўлади. Бу муносабатлар турли хилдаги ташкилий шаклларда намоён бўлиши мумкин (масалан, келишув комиссиялари ёки вакиллик органларининг мажлисларида ижро ҳокимияти органи мансабдор шахсининг маълумотларини тинглаш). Ижро ҳокимияти органлари мустақил органлар бўлиб, юридик мазмунига кўра, ижро этиш ва фармойиш бериш фаолиятини амалга ошириб, ҳуқуқий актларни қабул қилиш ва уларни амалга ошириш бўйича давлат- ҳокимият ваколатларига эга бўладилар. Улар кенг доирадаги ҳуқуқ ижодкорлиги, ҳуқуқни қўллаш ва ҳуқуқни ҳимоя қилиш бўйича ваколатларга эга бўлади. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, ижро ҳокимияти органларининг мустақиллиги, ҳуқуқ билан белгиланган доирада бўлади. Уларга нисбатан “тақиқланмаган ҳар қандай фаолиятни амалга ошириш мумкин” деган қоида татбиқ этилмайди. Ижро ҳокимияти органлари – ҳуқуқий актлар билан белгиланган ваколат доирасида, маълум бир тартибда ва ўрнатилган ҳуқуқий шаклларда ҳаракат қилишлари мумкин. Ижро ҳокимияти органлари ҳуқуқий ҳолатининг муҳим хусусиятларидан бири – бу улар фаолиятининг қонуности хусусиятига эга эканлигидадир. Улар ўз фаолиятларида Конституция ва қонунларнинг талабларига қатъий риоя қилишлари, бажаришлари ва ўз ваколатлари доирасида уларнинг бошқалар томонидан бажарилишига кўмаклашишлари лозим. Ижро ҳокимияти органларининг ўзига хос хусусиятлари: 1) ижро ҳокимияти органи – қонунчилик ва суд ҳокимияти органлари сингари давлат аппаратининг алоҳида бўғини ҳисобланади. Ижро ҳокимияти органлари давлат номидан унинг сиёсатини турли соҳаларда – хўжалик, ижтимоий-маданий ва маъмурий -сиёсий соҳаларда амалга оширадилар; маълум бир ҳажмдаги давлат-ҳокимият ваколатларига эга бўладилар; 2) ижро ҳокимияти органларига бериладиган давлат-ҳокимият ваколатлари уларнинг ҳуқуқларида ўз ифодасини топади ҳамда қуйидагиларда намоён бўлади: а) давлат номидан мажбурий бўлган ҳуқуқий актларни қабул қилиш. Бундай актлар – бевосита уларга бўйсинувчи корхона ва муассасаларга ёки қуйи турувчи ижро ҳокимияти органларига ёки кимга бўйсиниши ва қандай мулк шаклида бўлишидан қатъи назар, барча корхона ва муассасаларга ёки жамоат (нодавлат) ташкилотларига ёхуд кенг шахслар доирасига (шу жумладан, фуқароларга) мажбурийлик хусусиятига эга; б) ҳуқуқий актлар билан ўрнатилган талаблар ва қоидаларга риоя этилиши устидан кузатув (назорат)ни амалга ошириш; в) ҳуқуқий актлар талабларининг бажарилишини таъминлаш ва уларни турли хилдаги бузилишлардан давлатнинг таъсир чораларини, масалан, ишонтириш, тушунтириш, рағбатлантириш ёки мажбурлов чораларини қўллаш орқали ҳимоя қилиш; 3) давлат-ҳокимият ваколатлари барча давлат ҳокимияти органларига берилганлиги сабабли, унда ижро ҳокимияти органлари ваколатининг доирасини ўрнатиш, муҳим аҳамиятга эгадир. Ижро ҳокимияти органлари давлат-ҳокимият ваколатларидан, фақатгина бошқарув фаолиятида фойдаланади. Ижро ҳокимияти органлари – хўжалик, ижтимоий-маданий ва маъмурий-сиёсий қурилишга раҳбарлик қилиш жараёнида қонунлар ва қонуности ҳужжатларининг ижро этилишини таъминлаш мақсадида ташкил этилади. Шу сабабли, уларга тегишли бўлган давлат-ҳокимият ваколатлари, ижро этиш ва фармойиш бериш ёки давлат бошқарув фаолияти амалга ошириладиган соҳалар доирасида бўлади. Қонунчилик ҳокимияти органлари ҳам қонунларни қабул қилиш ва уларнинг ижросини назорат қилиш орқали, мазкур соҳаларда раҳбарликни амалга ошириши мумкин. Суд ҳокимияти органлари эса, ушбу соҳаларда умуман раҳбарликни амалга оширмайди. Демак, ижро ҳокимияти органларининг функстионал аҳамияти бўлиб, ижрочилик ҳисобланади; 4) ижро ҳокимияти органлари ўз фаолиятларини қонун асосида ва қонунларни ижро этиш мақсадида амалга оширади, яъни уларнинг фаолияти қонуности хусусиятига эгадир. Ўзларининг фаолиятларини амалга ошириш жараёнида мазкур органлар қонун талабларини, шунингдек, давлат бошқаруви соҳасида ўзлари томонидан ўрнатилган талаблар ва қоидаларнинг бевосита амалга оширилишини ташкил этадилар; 5) республика ва маҳаллий миқёсда ҳаракат қилувчи ижро ҳокимияти органлари ягона давлат маъмурияти тизимини ташкил этади. Мазкур тизим доирасида ҳар бир бўғин, яъни аниқ бир ижро ҳокимияти органи оператив мустақилликка эга бўлади. Бу, унга тегишли бўлган ваколатлар ҳажми ва жавобгарлик доираси сингари, мазкур органларнинг компетенстиясида ифодаланган. Ижро ҳокимияти органларининг компетенстияси Конституцияда, жорий қонунларда ҳамда бошқа норматив ҳужжатларда ўз ифодасини топади; 6) ижро ҳокимияти органлари корхона ва муассаса сингари, фуқароларнинг маълум бир жамоаси бўлиб, маъмурий -бошқарув персонали (ходимлари)дан ёки давлат хизматчиларидан иборат. Лекин бундай жамоанинг мақсади корхона ва муассасанинг мақсадларидан фарқ қилади; иккинчидан эса, ижро ҳокимияти органини ташкил этувчи мазкур жамоа доирасида маълум бир ташкилий-ҳуқуқий алоқалар вужудга келади, функстионал мажбурият ва ҳуқуқлар тақсимланади, шунингдек, юклатилган иш бўйича жавобгарлик белгиланади. Бу – давлат-хизмат муносабатлари бўлиб, мазкур органнинг ходимлари – давлат хизматчилари ҳисобланади; 7) ижро ҳокимияти органлари – ташкилий тузилишга, яъни бўйсинувчи тузилмавий бўлинмаларни ташкил этишни назарда тутувчи ички қурилишга эга бўлган давлат органидир; 8) ҳар бир ижро ҳокимияти органи – давлат бошқаруви фаолиятининг маълум бир ҳудудий ёки предметли доирасига эга. Ижро ҳокимияти органларининг фаолияти маълум бир ҳудудларда, масалан, бутун давлат ёки маълум бир маъмурий -ҳудудий бирликлар доирасида амалга оширилиши мумкин. Шунингдек, ижро ҳокимияти органлари умумий ёки махсус аҳамиятга эга бўлган (предметли) бошқарув Функцияларини, масалан, тартибга солиш, рухсат бериш, назорат ва фармойиш бериш каби Функцияларни амалга оширишлари мумкин. Демак, ижро ҳокимияти органи – бу ҳокимият бўлиниши принципига асосланиб, давлат томонидан жамиятнинг хўжалик, ижтимоий-маданий ва маъмурий -сиёсий ҳаётининг турли соҳаларида ижро этиш ва фармойиш бериш фаолиятини амалга ошириш юклатилган ҳамда маълум бир давлат- ҳокимият ваколатига эга бўлган давлат ҳокимияти механизмининг бўғини ҳисобланади. Ижро ҳокимияти органлари тизимини ташкил этиш ва улар фаолиятининг асосий принциплари. Ижро ҳокимияти органлари тизими деганда – ижро ҳокимияти органларининг йиғиндиси ва улар ўртасида компетенстияни тақсимлаш асосида ўзаро муносабатларининг тизими тушунилади. Тизимлилик - ижро ҳокимиятини ташкил этувчи ҳамда уни амалга оширувчи субъектлар ўртасида – фаолият олиб бориш предмети ва ваколатларнинг тақсимланишини белгилаб беради. Юридик адабиётларда, ижро ҳокимияти органлари тизимини ташкил этиш ва улар фаолиятининг асосий принциплари турлича кўрсатиб ўтилган. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва жорий қонунлари билан ўрнатилган тартибдан келиб чиққан ҳолда, ҳамда ҳуқуқшунос олимларнинг ижро ҳокимияти тизимини ташкил этиш ва улар фаолиятининг принциплари бўйича билдирган қарашларини эътиборга олиб, Ўзбекистон Республикаси ижро ҳокимияти органларини ташкил этиш ва улар фаолиятининг қуйидаги асосий принципларини кўрсатиб ўтишимиз мумкин: 1) ижро ҳокимияти органлари тизимини ташкил этилишининг Ўзбекистон Республикаси давлат тузилишига мос келиши принципи. Мазкур принцип – Конституциявий, кенг қамровли қоида бўлиб, нафақат ижро ҳокимиятининг, балки Ўзбекистон давлати ташкилий-ҳуқуқий тузилишининг хусусиятини белгилаб беради. Ўзбекистон Республикаси Конституциясига биноан Ўзбекистон Республикаси – суверен демократик республикадир. Ўзбекистон Республикаси вилоятлар, туманлар, шаҳарлар, шаҳарчалар, қишлоқлар, овуллар, шунингдек, Қорақалпоғистон Республикасидан иборат. Демак, Ўзбекистон Республикаси давлат тузилишига унитарлик хусусияти хос бўлиб, айнан шу асосда ижро ҳокимияти органлари тизими ташкил этилади. (Лекин унитарлик сўзини асл маъносида тушуниш керак эмас. Чунки, Ўзбекистон Республикаси таркибида Қорақалпоғистон Республикаси ҳам мавжуд. Ўзбекистон Республикаси давлат тузилиши аралаш шаклга эга, яъни унитарлик ва федератив давлат тузилишларининг хусусиятларини ўз ичига олгандир.); 2) ижро ҳокимияти органларининг фуқаролар олдида масъуллиги принципи. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 2-моддасига биноан, давлат халқ иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат қилади. Давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фуқаролар олдида масъулдирлар. Конституциянинг 14-моддасига биноан эса, давлат ўз фаолиятини инсон ва жамият фаровонлигини кўзлаб, ижтимоий адолат ва қонунийлик принциплари асосида амалга оширади; 3) ижро ҳокимияти органлари фаолиятини ташкил этишда ва амалга оширишда қонунийлик принципи Мазкур принцип нафақат ижро ҳокимияти органларига, балки барча шахсларга таалуқлидир. Қонунийлик принципи – Конституциявий асосга эга бўлиб, унга амал қилиш шартдир. Ижро ҳокимияти органлари Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари асосида ташкил этилиши, шунингдек, ўз фаолиятларини амалга оширишлари мумкин. 4) ижро ҳокимияти органлари фаолиятида марказлашганлик ва марказлашмаганликнинг мавжуд бўлиши принципи.. Марказлашганлик ижро ҳокимияти органлари тизимининг ягоналигидан келиб чиқади. Марказлаштирганлик - қуйи турувчи органларнинг юқори турувчи органларга бўйсиниши, юқори турувчи органлар норматив ҳужжатларининг қуйи органлар учун мажбурийлигида, айрим ҳолларда ягона предмет ва ваколатлар доирасида биргаликда фаолиятни амалга оширишда яққол намоён бўлади. Марказлашмаганлик эса, қонунчилик актлари билан маълум бир ижро ҳокимияти органи зиммасига фаолият предмети ва ваколатларнинг юклатилиши бўлиб, ташқаридан (юқори турувчи органнинг) аралашувисиз мустақил амалга оширишдир. Бунда вертикаллик бўйича фаолият предмети ва ваколатларнинг тақсимланиши, мавжуд бўлмайди; 5) ижро ҳокимияти соҳасида функциялар ва ваколатларнинг тақсимланганлиги принципи. Ушбу принцип ижро ҳокимияти органлари фаолиятининг предмети ва ваколатлар доирасининг тизимга кирувчи органлар ўртасида тақсимланишини белгилаб беради. Ҳар бир ижро ҳокимияти органи аниқ фаолият ва ваколатлар доирасига эга бўлади, ундан ташқарига чиқишга йўл қўйилмайди. 6) ижро ҳокимияти органлари фаолиятининг коллегиаллик ва яккабошчилик асосида ташкил этилиши принципи. Мазкур принцип ижро ҳокимияти органларини ташкил этишда ва улар фаолиятини амалга оширишда, давлат бошқарув фаолиятининг муҳим масалаларини ҳал этишда жамоа фикрининг ҳисобга олинишини таъминлайди. Шу мақсадда, ижро ҳокимияти органлари тизимида турли хилдаги маслаҳат, мувофиқлаштирувчи кенгаш ва ҳайъатлар ташкил этилади. Масалан, Ўзбекистон Республикасида деярли барча вазирликлар ва давлат қўмиталари тизимида Кенгаш ва Ҳайъатлар фаолият кўрсатади. Шу билан бирга ижро ҳокимияти органлари фаолиятида яккабошчилик ҳам мавжуддир. Яккабошчилик - ижро этиш ва фармойиш бериш фаолиятини амалга оширишда, шунингдек, тегишли бошқарув тартибини ўрнатишда зарур бўлган интизомни таъминлашга хизмат қилади. Коллегиаллик – бошқарув қарорларини қабул қилишда фойдалидир, яккабошчилик эса – давлат-бошқарув фаолиятининг ажралмас белгисидир. Ижро ҳокимияти органларини ташкил этиш ва улар фаолиятининг асосий принципларига халқ ҳокимиятчилиги, ошкоралик, инсонлар ва фуқаролар ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаш, жавобгарлик каби принципларни ҳам киритишимиз мумкин. Ижро ҳокимияти органларининг таснифи. Ижро ҳокимияти органларининг турли даражаларда ташкил этилиши сабабли ва фаолиятининг кенг қамровли хусусиятга эга эканлигини инобатга оладиган бўлсак, уларни бир неча асосларга қараб гуруҳларга ажратиш, яъни таснифлаш мумкин. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига асосланиб, ижро ҳокимияти органларини қуйидаги турларга бўлиш мумкин: 1) фаолиятининг ҳудудий доирасига кўра ижро ҳокимияти органлари уч гуруҳга бўлинади: а) олий ижро ҳокимияти органи (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси); б) марказий ижро ҳокимияти органлари (бунга республика миқёсида фаолият кўрсатувчи вазирликлар, давлат қўмиталари, корпорастия, ассостиастия, компания ва бошқалар); в) маҳаллий ижро ҳокимияти органлари (марказий ижро ҳокимияти органларининг бошқарма ва бўлимларини, ҳоким бошчилик қиладиган ижроия аппаратни киритиш мумкин); 2) ташкил этиш асосларига кўра ижро ҳокимияти органлари қуйидагиларга бўлинади: а) Ўзбекистон Республикаси Конституцияси асосида ташкил этиладиган органлар (масалан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси); б) Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари асосида ташкил этиладиган органлар (масалан, вазирликлар, давлат қўмиталари). 3) ижро ҳокимияти органлари ваколатларининг ҳажми ва хусусиятига кўра, улар қуйидагиларга бўлиниши мумкин: а) умумий ваколатли давлат органлари. Бу гуруҳ давлат органларига - Ўзбекистон Республикасининг Вазирлар Маҳкамаси ва ҳокимларни киритиш мумкин. Бу давлат органлари, ваколат доирасида, барча соҳаларга таалуқли бўлган қарорларни қабул қилишлари мумкин. Масалан, амалдаги қонунчиликда, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг иқтисодий, ижтимоий-маданий жараёнларни бошқариши кўрсатиб ўтилган бўлиб, унинг ваколати мана шу соҳалар доирасида амалга оширилади; б) соҳавий ваколатга эга бўлган давлат органлари. Бу давлат органларини икки гуруҳга бўлиш мумкин: биринчидан, бир соҳа бўйича ваколатли давлат органлари - бу органлар ўз фаолиятини аниқ бир соҳа бўйича амалга оширади; иккинчидан, соҳалараро ваколатли давлат органлари - бу органлар бир неча соҳалар бўйича ҳаракат қилиш ваколатига эга бўлади. Кўпгина юридик адабиётларда, бир соҳа бўйича ҳаракат қилувчи давлат органларига – вазирликлар, соҳалараро ваколатли давлат органларига – давлат қўмиталари киритилган. Лекин ҳозирги шароитда вазирликларнинг - соҳалараро ҳаракатини, давлат қўмиталарининг эса – бир соҳа бўйича ҳаракатланишини кузатиш мумкин. Бундан ташқари, юридик адабиётларда махсус ваколатга эга бўлган давлат органлари ҳам, кўрсатиб ўтилган. Ўзбекистон Республикаси қонунчилигидан келиб чиқадиган бўлсак, ижро ҳокимияти органлари ваколатининг хусусиятига кўра, уларни махсус ваколатли органларга бўлиш мумкин. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги кўпгина давлат органлари (инспекстиялар ва бошқа давлат идорлари) махсус ваколатларга эгадир; 4) ижро ҳокимияти органлари ташкилий-ҳуқуқий шаклига кўра қуйидагиларга бўлинади: а) Ҳукумат (Вазирлар Маҳкамаси); б) вазирликлар; в) давлат қўмиталари; г) агентликлар; д) қўмиталар; е) комиссиялар; ж) марказлар; з) давлат акстионерлик компаниялари; и) давлат уюшмалари; к) давлат констернлари; л) давлат корпорастиялари; м) давлат ассостиастиялари; н) департаментлар; о) инспекстиялар ва бошқалар; 5) ижро ҳокимияти органларида раҳбарликни амалга ошириш шаклига кўра улар қуйидагиларга бўлинади: а) яккабошчиликка асосланган органлар; б) коллегиал органлар; в) яккабошчилик ва коллегиал раҳбарлик уйгунлашган (яъни аралаш шаклдаги) органлар. Ўзбекистон Республикасида аксарият ижро ҳокимияти органларида яккабошчилик билан коллегиал раҳбарликнинг уйгунлашганлигини кўриш мумкин; 6) маблағ билан таъминланишига кўра ижро ҳокимияти органлари иккига бўлинади: а) давлат ва маҳаллий бюджет маблағларидан молиялаштириладиган органлар. Мазкур давлат органлари ишлаб чиқариш ёки моддий бойликларнинг муомаласи билан бевосита боғлиқ бўлмай, мулкий мустақилликка эга эмас; уларнинг мажбуриятлари учун давлат жавобгардир; б) хўжалик ҳисобидаги органлар. Ушбу давлат органлари мулкий мустақилликка эга бўлиб, асосий ва муомала воситаларига эга; ўз мажбуриятлари бўйича ўзларининг мулки билан бевосита жавобгар бўладилар; уларнинг фаолияти моддий бойликларни ишлаб чиқариш, пулли хизматлар кўрсатиш билан боғлиқдир. Охирги вақтларда ижро ҳокмияти органларини маблағ билан таъминлашнинг аралаш шакли ҳам намоён бўлмоқда. Бу гуруҳга кирувчи давлат органлари ҳаражатларининг маълум бир қисми бюджетдан, маълум бир қисми эса хўжалик юритишдан қопланади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ХХ боб 98-моддасида ва 2003 йил 29 августда қабул қилинган «Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси тўғрисида»ги қонунига биноан, Ўзбекистон Республикасининг Вазирлар Маҳкамаси – Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати, Ўзбекистон Республикасида иқтисодиётнинг, ижтимоий ва маънавий соҳанинг самарали фаолиятига раҳбарликни, Ўзбекистон Республикаси қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, қарорлари ва фармойишлари ижросини таъминловчи ижро этувчи ҳокимият органидир. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси давлат бошқаруви органлари тизимига ва ўзи ташкил этадиган хўжалик бошқаруви органлари тизимига бошчилик қилади, уларнинг ҳамжиҳатлик билан фаолият кўрсатишини таъминлайди. Вазирлар Маҳкамаси ўз фаолиятида Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси олдида жавобгардир. Вазирлар Маҳкамаси қонунчилик ташаббуси ҳуқуқига эга. Вазирлар Маҳкамаси ўз фаолиятида: коллегиаллик; демократия ва қонунийлик; Ўзбекистон Республикасида яшовчи барча миллат ва элатларнинг манфаатларини ҳисобга олиш принципларига асосланади. Вазирлар Маҳкамаси таркибига Ўзбекистон Республикаси Бош вазири, унинг ўринбосарлари, вазирлар, давлат қўмиталарининг раислари кирадилар. Қорақалпоғистон Республикаси ҳукуматининг бошлиғи ўз лавозими бўйича Вазирлар Маҳкамаси таркибига киради. Вазирлар Маҳкамасининг таркиби Ўзбекистон Республикасининг Президенти томонидан шакллантирилади. Ўзбекистон Республикаси Президенти Бош вазир номзодини кўриб чиқиш ва тасдиқлаш учун Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталарига тақдим этади ҳамда уни вазифасидан озод қилади. Вазирлар Маҳкамасининг аъзоларини Бош вазир тақдимига биноан Ўзбекистон Республикаси Президенти тасдиқлайди ва вазифасидан озод қилади. Вазирлар Маҳкамаси янги сайланган Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси олдида ўз ваколатларини зиммасидан соқит қилади. Вазирлар Маҳкамаси вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат ва хўжалик бошқарувининг бошқа органлари ишини мувофиқлаштириб ҳамда йўналтириб боради. Вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат бошқарувининг бошқа органлари ҳақидаги низомлар Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. Вазирлар Маҳкамаси вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети ҳисобидан таъминланадиган давлат бошқаруви бошқа органларининг марказий девони ходимлари сонини ва улар таъминотига ажратиладиган маблағлар миқдорини белгилайди. Вазирларнинг ўринбосарлари, давлат қўмиталари раисларининг ўринбосарлари ҳамда давлат бошқаруви бошқа органларининг раҳбарлари ва уларнинг ўринбосарлари Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан лавозимга тайинланади ва лавозимидан озод этилади. Ўзбекистон Республикаси Президенти билан келишилган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати томонидан ташкил этиладиган хўжалик бошқаруви органларининг раҳбарларини ҳамда уларнинг бошқарувларининг аъзоларини, шунингдек, вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳайъатларининг аъзоларини тасдиқлайди. Вазирлар Маҳкамаси зарурат бўлганда ўз ваколатига кирувчи давлат бошқарувининг айрим масалаларини ҳал этишни, агар бу масалаларнинг ҳал этилиши қонун ҳужжатларида Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг мутлақ ваколатларига киритилган бўлмаса, вазирликлар, давлат қўмиталари ва ўз бўйсунувчидаги давлат бошқаруви бошқа органларига бериши мумкин. Вазирлар Маҳкамаси вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ва давлат бошқаруви бошқа органларининг фаолияти устидан назоратни амалга оширади. Вазирлар Маҳкамаси вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат ва хўжалик бошқаруви бошқа органларининг ҳужжатлари амалдаги қонун ҳужжатларига зид бўлган ҳолларда уларни бекор қилиш ҳуқуқига эга. Янги шакллантирилган Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикаси Президенти билан келишилган ҳолда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига кўриб чиқиш учун ўз ваколатлари давридаги фаолияти дастурини тақдим этади. Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикасини иқтисодий ва ижтимоий ривожлантиришнинг асосий йўналишларини, Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетининг асосий кўрсаткичларини ва унга киритиладиган ўзгартишларни ишлаб чиқади ҳамда уларни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси кўриб чиқиши учун тақдим этади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари Вазирлар Маҳкамаси муайян аъзосининг ўзи раҳбарлик қилаётган давлат ёки хўжалик бошқаруви органи фаолияти масалалари юзасидан ахборотини эшитишлари ҳамда зарур бўлганда уни истеъфога чиқариш тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президенти кўриб чиқиши учун таклиф киритишлари мумкин. Вазирлар Маҳкамасининг аъзолари Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари мажлисларида, палаталарнинг қўмиталари мажлисларида ҳозир бўлиш ва ахборот беришга ҳақли. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси депутатлари ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати аъзолари томонидан Вазирлар Маҳкамаси ёки унинг муайян аъзолари фаолиятига таалуқли масалалар қўйилган тақдирда, Бош вазир шу масалалар юзасидан зарур тушунтиришлар олиш ва тушунтиришлар беришга ҳақли. Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари қўмиталарининг Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати фаолияти масалаларига доир тавсиялари ва таклифларини кўриб чиқади ҳамда улар юзасидан чора-тадбирлар кўради. Тавсиялар ва таклифларни кўриб чиқиш натижалари ҳақида ҳамда кўрилган чора-тадбирлар тўғрисида Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг тегишли қўмиталарига келишилган муддатда маълум қилади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасидан, Қонунчилик палатаси депутатидан, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенатидан, Сенат аъзосидан Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг ёки унга бўйсинувчи давлат ёхуд хўжалик бошқаруви органларининг фаолиятига доир парламент сўрови олган Вазирлар Маҳкамаси ёхуд Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати аъзоси қонун билан белгиланган муддатларда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси тегишли палаталарининг мажлисларида оғзаки ёки ёзма жавоб бериши шарт. Вазирлар Маҳкамаси ўз ваколатига кирувчи масалалар юзасидан нодавлат нотижорат ташкилотлари билан ўзаро ҳамкорлик қилади ва қонун ҳужжатларига мувофиқ уларга зарур кўмак кўрсатади. Давлат бошқарувининг, хўжалик ва ижтимоий-маданий қурилишнинг энг муҳим масалалари Вазирлар Маҳкамасининг мажлисларида ҳал этилади. Вазирлар Маҳкамасининг мажлислари йилнинг ҳар чорагида камида бир марта ўтказилади. Вазирлар Маҳкамасининг мажлисларини Бош вазир ўтказади. Ўзбекистон Республикасининг Президенти Вазирлар Маҳкамасининг мажлисларида раислик қилишга ҳақли. Бош вазир ва унинг ўринбосарларидан иборат таркибдаги Вазирлар Маҳкамасининг Раёсати Вазирлар Маҳкамасининг доимий органи сифатида фаолият кўрсатади. Бош вазирнинг қарорига биноан Вазирлар Маҳкамаси Раёсатининг таркибига Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг бошқа аъзолари ҳам киритилиши мумкин. Вазирлар Маҳкамаси доимий комиссиялар тузади ва уларнинг вазифалари, ваколатлари ҳамда фаолият тартибини белгилайди. Давлат ва хўжалик бошқарувининг айрим масалалари бўйича таклифлар тайёрлаш, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари лойиҳаларини ишлаб чиқиш, шунингдек, Вазирлар Маҳкамасининг айрим топшириқларини бажариш учун Вазирлар Маҳкамасининг муваққат комиссиялари ва бошқа ишчи органлари тузилиши мумкин. Вазирлар Маҳкамаси қонун ҳужжатларига мувофиқ Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида барча органлар, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурий бўлган қарорлар ҳамда фармойишлар қабул қилади. Вазирлар Маҳкамасининг норматив тусдаги ёки ўта муҳим аҳамиятга эга бўлган ҳужжатлари Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари шаклида қабул қилинади. Вазирлар Маҳкамасининг тезкор ва бошқа жорий масалалар бўйича қарорлари Вазирлар Маҳкамасининг фармойишлари шаклида қабул қилинади. Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва фармойишлари Бош вазир томонидан имзоланади. Ўзбекистон Республикасининг Президенти Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 89-моддаси ва 93-моддасига асосланган ҳолда Вазирлар Маҳкамаси ваколатига кирувчи масалалар юзасидан қарорлар қабул қилишга, Вазирлар Маҳкамаси қарорлари ва фармойишларини ҳамда Бош вазир фармойишларини бекор қилишга ҳақли. Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва фармойишлари, агар уларда бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, имзоланган кундан бошлаб кучга киради. Вазирлар Маҳкамаси ўзи қабул қилган қарорларнинг бажарилиши устидан бевосита ёки вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат ва хўжалик бошқарувининг бошқа органлари орқали назоратни амалга оширади. Вазирлар Маҳкамасининг норматив тусдаги қарорлари Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати қарорлари тўпламида эълон қилинади, кенг оммага дарҳол етказиш зарур бўлган тақдирда эса оммавий ахборот воситалари орқали маълум қилинади. Вазирлар Маҳкамаси ва унинг Раёсати мажлисларига тайёргарлик кўриш, тегишли қарорлар лойиҳаларини, таҳлилий, ахборот ва бошқа материалларни тайёрлаш, Вазирлар Маҳкамаси қарорларининг бажарилишини мунтазам равишда текшириб бориш учун Вазирлар Маҳкамасининг девони фаолият кўрсатади. Вазирлар Маҳкамасининг девони ва унинг таркибий бўлинмалари тўғрисидаги низомлар Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. Вазирлар Маҳкамасининг девони асосий таркибий бўлинмалари раҳбарлари Ўзбекистон Республикаси Президенти билан келишилган ҳолда Бош вазир томонидан лавозимга тайинланади. Вазирликлар, давлат қўмиталари ҳамда бошқа давлат ва хўжалик бошқаруви органлари. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 93- моддаси 8-бандига биноан, Ўзбекистон Республикаси Президенти – ижро этувчи ҳокимият девонини тузади ва унга раҳбарлик қилади; республика олий ҳокимият ва бошқарув органларининг баҳамжиҳат ишлашини таъминлайди; вазирликлар, давлат қўмиталари ҳамда давлат бошқарувининг бошқа органларини тузади ва тугатади, шу масалаларга доир фармонларни кейинчалик Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари тасдиғига киритади. Ҳар бир давлатда, унинг вазифалари ва функцияларини амалга оширилишини ташкил этилишига қараб, вазирликлар ва давлат қўмиталарининг турлари белгиланади. Вазирлик - ижро ҳокимияти тизимининг асосий органларидан бири ҳисобланади. Вазирликлар белгиланган соҳада давлат сиёсатини ва бошқарувини амалга ошириш, шунингдек, мазкур соҳадаги ижро этувчи органларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш мақсадида ташкил этилади. Демак, вазирликнинг маъмурий -ҳуқуқий мақоми икки асосий ҳолат билан белгиланади: биринчидан, вазирлик соҳавий орган сифатида фаолият кўрсатади; иккинчидан, мувофиқлаштирувчи давлат органи сифатида ҳаракат қилади. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, баъзи вазирликлар азалдан мавжуд (масалан, ички ишлар, мудофаа, таълим, маданият, молия, адлия ва бошқалар), бошқалари эса маълум бир ҳолатлардан ёки давлат эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда ташкил топади (масалан, фавқулодда вазиятлар вазирлиги). Вазирликлар – Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига бўйсинади. Вазирликларнинг баъзи бирлари эса, бевосита Ўзбекистон Республикаси Президентига бўйсиндирилган (масалан, ички ишлар, мудофаа вазирлиги). Вазирлик ўз фаолиятида – Ўзбекистон Республикаси Конституциясига, Ўзбекистон Республикаси қонунларига, Олий Мажлиснинг қарорлари ва бошқа ҳужжатларига, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, қарорлари ва фармойишларига, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва фармойишларига, Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномаларига, шунингдек, ўзининг Низомига амал қилади. Низом – Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади ҳамда Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатига олинади. Низомда – уларнинг ҳуқуқий мақоми, фаолиятининг асосий йўналишлари, вазифалари, функциялари, ташкилий асослари ва бошқа умумий масалалар белгилаб берилади. Вазирлик ўз ишини давлат бошқарувининг бошқа органлари, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар давлат ҳокимияти органлари ҳамда жамоат ташкилотлари билан ўзаро ҳамкорликда амалга оширади. Вазирликнинг ўз ваколатлари доирасида қабул қилган қарорлари – вазирликлар, идоралар, жойлардаги ҳокимият ва бошқарув органлари, хўжалик бирлашмалари, корхоналар ва муассасалар, шунингдек, фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурий ҳисобланади. Вазирлик юридик шахс ҳисобланади, мустақил балансга, банк муассасаларида ҳисоб рақамларига ва бошқа ҳисоб рақамларига, Ўзбекистон Республикаси Давлат герби тасвири туширилган ва ўз номи ёзилган муҳрга, шунингдек, тегишли муҳрлар ва штампларга эга бўлади. Вазирликка Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан лавозимга тайинланадиган ва лавозимдан озод қилинадиган, кейинчалик Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланадиган Вазир бошчилик қилади. Вазир Вазирликка юкланган вазифаларнинг бажарилиши учун шахсан жавоб беради. Вазир: а) вазирлик, унинг тасарруфидаги муассасалар, ташкилотлар ва ўқув юртлари фаолиятига раҳбарлик қилади; б) ўз ваколатлари доирасида тасарруфидаги барча ташкилотлар ва муассасалар томонидан бажарилиши мажбурий бўлган буйруқлар ва фармойишлар чиқаради, кўрсатмалар ва топшириқлар беради; в) вазирлик ваколатига тегишли масалалар бўйича норматив ҳужжатлар лойиҳаларини кўриб чиқиш учун белгиланган тартибда Вазирлар Маҳкамасига киритади; г) вазир ўринбосарлари ўртасида вазифаларни тақсимлайди ва улар фаолиятини мувофиқлаштиради; д) вазир ўринбосарлари, таркибий бўлинмалар раҳбарларининг, шунингдек, тасарруфидаги ташкилотлар ва муассасалар раҳбарларининг улар зиммасига юкланган вазифалар бажарилиши учун масъулияти даражасини белгилайди; е) Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган ходимлар сони ва меҳнатга ҳақ тўлаш фонди доирасида вазирлик марказий аппаратининг штат жадвалини, ҳудудий бўлинмалар тўғрисидаги низомларни, тасарруфидаги муассасалар, ташкилотлар ва корхоналарнинг низомлари ва уставларини тасдиқлайди; ж) вазирлик марказий аппарати ходимларини ва вазирликка бевосита бўйсинувчи муассасалар, ташкилотлар ва корхоналарнинг раҳбарларини, ҳудудий бўлинмалар раҳбарларини лавозимга тайинлайди ва лавозимдан озод этади; з) вазирлик марказий аппарати ходимларини моддий рағбатлантириш шарт- шароитларини белгилайди; и) алоҳида ўрнак кўрсатган ходимларни белгиланган тартибда давлат фахрий унвонлари, ёрлиқлар ва мукофотлар беришга тақим этади; к) қонун ҳужжатларида белгиланган бошқа ҳуқуқларга эга бўлади. Вазирликда - Вазир ҳайъат раиси, лавозимига кўра вазир ўринбосарларидан, шунингдек, вазирлик ва унинг тизимининг бошқа раҳбар ходимларидан иборат таркибда ҳайъат ташкил этилади. Ҳайъат аъзолари, Вазир ва унинг ўринбосарларидан ташқари, Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. Ҳайъат тасарруфидаги ташкилотлар, муассасалар ва корхоналарнинг фаолиятини такомиллаштириш, кадрларни танлаш ва уларни жой-жойига қўйиш, муҳим ҳужжатлар лойиҳаларини тайёрлаш, қабул қилинган қарорлар ижросини текширишнинг муҳим масалаларини кўриб чиқади, тасарруфидаги ташкилотлар ва муассасалар раҳбарларининг ҳисоботларини эшитади. Ҳайъат қарорлари Вазирнинг буйруқлари билан амалга оширилади. Вазир билан ҳайъат аъзолари ўртасида келишмовчиликлар пайдо бўлган тақдирда Вазир келиб чиққан келишмовчиликлар тўғрисида Вазирлар Маҳкамасига ахборот берган ҳолда мустақил равишда қарор қабул қилади. Ҳайъат аъзолари ҳам ўз фикрини Вазирлар Маҳкамасига маълум қилишлари мумкин. Вазирликлар зарур ҳолларда ҳамда ўз олдида турган вазифаларни бажарилишини таъминлаш мақсадида қўшма норматив-ҳуқуқий актларни ҳам чиқаришлари мумкин. Вазирликда илмий-техник муаммоларни кўриб чиқиш ва асослантирилган қарорларни қабул қилиш мақсадида илмий-техник, маслаҳат кенгашлари, экспертизалар ва турли хилдаги комиссиялар ташкил қилиниши мумкин. Улар тўғрисидаги низомлар вазир томонидан тасдиқланади. Вазирликлар - бош бошқарма, бошқарма, департамент, бўлим ва бошқа хилдаги ҳудудий бўлинмалардан (тузилмалардан) ташкил топган бўлиши мумкин. Давлат қўмитаси - ижро ҳокимиятининг марказий органларидан бири бўлиб, коллегиаллик асосида тармоқлараро мувофиқлаштиришни амалга оширади, шунингдек, фаолиятнинг маълум бир соҳасида тартибга солиш вазифасини бажаради.