DAVLAT BYUDJETI VA DAVLAT MAQSADLI JAMG’ARMALARI BYUDJETI IJROSI HISOBINING TASHKILIY - USLUBIY JIHATLARI REJA: 1. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha byudjet hisobining tashkiliy asoslari; 2. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha byudjet hisobida qo’llaniladigan hisob hujjatlari va registrlari; 3. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha byudjet hisobida qo’llaniladigan hisobvaraqlar va buxgalteriya balansi; 4. Byudjet ijrosi bo’yicha moliya organi, g’aznachilik va uning xududiy bo’linmalari bosh hisobchisining majburiyatlari, huquqlari va javobgarligi; 1. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha byudjet hisobining tashkiliy asoslari Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha O’zbekiston Respublikasining "Byudjet kodeksi" va "Buxgalteriya hisobi to’g’risida"gi Qonunlariga, ―Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri byudjeti ijrosining moliya organlarida buxgalteriya hisobi bo’yicha yo’riqnoma, ―Davlat byudjeti, Davlat maqsadli va byudjetdan tashqari boshqa jamg’armalari byudjeti g’azna ijrosi buxgalteriya hisobi to’g’risida yo’riqnoma‖ga asosan buxgalteriya hisobi yuritilmoqda. Qonuniy hujjatlarga asosan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalari hududiy moliya boshqarmalari, shahar va tuman moliya bo’limlari buxgalteriya hisobini yuritadi. Hozirda byudjet ijrosi hisobi kassa usuliga asoslangani sababli, Moliya organlari, shuningdek G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalari buxgalteriya hisobi va hisobotlarini yagona tizimda yuritmoqda. Moliya organlari shuningdek, G’aznachiligi va uning hududiy bo’linmalari bosh buxgalterlari o’z ishlarida O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetini ijro etish qoidalarini tartibga soluvchi amaldagi me‘yoriy-huquqiy hujjatlarga tayanadilar. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi jarayoni bo’yicha buxgalteriya axborotlarini shakllantirishdan iboratdir. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari ijrosi buxgalteriya hisobining vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjeti ijrosi jarayoni muomalalarini buxgalteriya hujjatlarida aks ettirish; 2. Buxgalteriya hisobvaraqlarda byudjet mablag’larini holati va harakatini aks ettirish; 3. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetbi ijrosi natijalarini aniqlash; 4. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjeti ijrosi bo’yicha oylik, choraklik va yillik buxgalteriya hisobotlarini tuzish, taqdim etish va boshqalar. Byudjetlarning ijrosi bo’yicha operatsiyalarni buxgalteriya hisobini yuritish uchun operatsiyalar amalga oshirilganligini belgilovchi hujjatlar va ularni o’tkazishga doir farmoyishlar kabi birlamchi hisob hujjatlari asos bo’ladi. Birlamchi hisob hujjatlar byudjetlarning g’azna ijrosi bo’yicha operatsiyalar amalga oshirilgan paytda yoki ular amalga oshirilgandan so’ng tuziladi. Byudjetlarning ijrosi bo’yicha hisobot davriga doir operatsiyalarni amalga oshirilganligini tasdiqlovchi hujjatlar olinmagan bo’lsa, ular buxgalteriya hisobida tegishli birlamchi hujjatlarni rasmiylashtirish orqali aks ettiriladi. Bunda, o’tgan yilga doir byudjetning ijrosi amalga oshiriladigan moliya yiliga qo’shimcha davrda byudjetlarning ijrosi bo’yicha amalga oshirilgan operatsiyalarning hisobi, belgilangan tartibda aks ettirilganligi, qo’shimcha davr mobaynida tuzilgan birlamchi hisob hujjatlari asosida, o’tgan yilning byudjetlarning g’azna ijrosi buxgalteriya hisobida amalga oshiriladi. 2. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha byudjet hisobida qo’llaniladigan hisob hujjatlari va registrlari. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi buxgalteriya hisobini amalga oshirish uchun g’aznachilik bo’linmalarining birlamchi hujjatlarga va hisobga olish registrlariga imzo qo’yish huquqiga ega xodimlari tomonidan imzolangan birlamchi hujjatlar rasmiylashtiriladi. Birlamchi hisob hujjatlarida mas‘ul shaxslarning imzolari bo’lmasa, ular haqiqiy hisoblanmaydi. Byudjetlarning g’azna ijrosi bo’yicha operatsiyalarni buxgalteriya yozuvi uchun quyidagi belgilangan tartibda rasmiylashtirilganlar asos bo’lib xizmat qiladi: G’aznachilik bo’linmalarining g’azna hisobvaraqlaridan, ushbu hisobvaraqlardan pul mablag’larining (o’tkazish va qabul qilish) harakatini tasdiqlovchi xizmat ko’rsatuvchi banklarning tegishli belgilari qo’yilgan to’lov topshiriqnomalari va boshqa to’lov hujjatlari (elektron yoki qog’oz holatidagi) ilova qilingan bank ko’chirmalari; G’aznachilik bo’linmalari maxsus hisobvaraqlaridan byudjet mablag’lari hisobiga ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlarni amalga oshirish, shuningdek byudjetdan mablag’ oluvchilarning ma‘lum maqsadlar uchun byudjetdan tashqari mablag’lari hisobidan naqd pul mablag’lari to’lovi bo’yicha shu hisobvaraqlardan pul mablag’larining (o’tkazish va qayta tushirish) harakatini tasdiqlovchi xizmat ko’rsatuvchi banklarning tegishli belgilari qo’yilgan to’lov topshiriqnomalari va boshqa to’lov hujjatlari (elektron yoki qog’oz ko’rinishida) ilova qilingan bank ko’chirmalari; 11-sonli shakldagi o’zaro hisob-kitoblar bo’yicha bildirishnoma; 3-sonli shakldagi byudjetlarni g’azna hisobvaraqlariga Davlat byudjeti, jamg’armalar byudjeti, shuningdek bojxona organlari g’azna depozit schyotiga kelib tushgan daromadlar to’g’risidagi ma‘lumotnoma; 274-sonli shakldagi memorial order; Davlat byudjeti, jamg’armalar byudjeti, bojxona organlari g’azna depozit schyoti shuningdek byudjetdan mablag’ oluvchilarning byudjetdan tashqari boshqa mablag’lari hisobini yuritishda ishlatiladigan boshqa hujjatlar. Birlamchi hisob hujjatlarini tuzgan va imzolagan shaxslar, ushbu hujjatlarni o’z ichiga olgan ma‘lumotlarning o’z vaqtida tuzilishi, to’g’riligi va haqqoniyligi, shuningdek ularni buxgalteriya hisobotida aks ettirilishi uchun belgilangan muddatlarda etkazilishi uchun javobgardirlar. Birlamchi va boshqa hisob hujjatlariga, operatsiyalar qatnashchilari tomonidan tasdiqlanmagan o’zgartirish kiritishga yo’l qo’yilmaydi. Bank va kassa hujjatlarini o’zgartirish va bo’yashga yo’l qo’yilmaydi. Har bir ish kuni tugashi bilan respublika byudjeti ijrosi bo’yicha, mahalliy byudjet ijrosi bo’yicha, jamg’armalar byudjeti, byudjetdan mablag’ oluvchilarning byudjetdan tashqari boshqa mablag’lari, shuningdek bojxona organlari g’azna depozit schyoti mablag’lari operatsiyalari barcha birlamchi va hisob hujjatlari g’aznachilik bo’linmalari buxgalteriya hisobi xodimlari tomonidan ularning kelib tushishi bo’yicha taxlanadi va broshyuralanadi. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha operatsiyalarning buxgalteriya hisobi registrlari ikkiyoqlama yozuv qoidalariga muvofiq tasdiqlangan blankalar (shakllar), jurnallar, kitoblarni o’zida ifodalaydi. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha operatsiyalarning buxgalteriya hisobi quyidagi hisobga olish registrlarida yuritiladi: "Bosh jurnal" daftari; byudjet mablag’lari kassa xarajatlari kitobi, jamg’arma mablag’lari taqsimlovchilari kassa xarajatlari kitobi, byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi mablag’lari tushumi va sarflanishi hisobi kitobi, bojxona organlari g’azna depozit schyotiga mablag’lar tushumi va sarflanishi hisobi kitobi, byudjetdan mablag’ oluvchilarning boshqa byudjetdan tashqari mablag’lari tushumi va sarflanishi hisobi kitobi; byudjetlar bilan hisoblashuvlar kitobi, byudjetlar va jamg’armalar bilan hisoblashuvlar, shuningdek jamg’armalar bilan ssudalar bo’yicha hisoblashuvlar kitobi; boshqa byudjetlar bilan hisob-kitoblar kitobi; byudjet mablag’lari daromadlari va tushumlari hisob kitobi, jamg’armalar mablag’lari daromadlari va tushumlari hisob kitobi. Bunda, byudjetlarning ijrosi buxgalteriya hisobi registrlari bo’yicha operatsiyalar elektron shaklda yuritiladi. Davlat byudjeti, jamg’armalar byudjeti, bojxona organlari g’azna depozit schyoti shuningdek byudjetdan mablag’ oluvchilarning byudjetdan tashqari boshqa mablag’lari bo’yicha amalga oshirilgan kassa xarajatlari to’g’risidagi ma‘lumot Davlat byudjetining g’azna ijrosi dasturiy majmuida kunlik asosida va hisobot oyi, choragi va yilining o’sib boruvchi yakuni bilan bank ko’chirmalaridan olingan va tegishli g’azna hisobvaraqlariga (operatsiya amalga oshirilgan kunning ertangi bank kunidan kechiktirmasdan) kelib tushgan hamda ko’chirilgan mablag’lar to’lov hujjatlari ma‘lumotlari asosida aks ettiriladi. Muomalalar "Bosh jurnal"ga, analitik (tahliliy) hisob daftarlariga memorial orderlar va ularga ilova qilingan hujjatlarga hujjatlar asosida yoziladi. Moliya organlari shuningdek G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalari buxgalteriya bo’limida byudjet ijrosiga oid dastlabki hujjatlar asosida yig’ma hujjatlar tuziladi va buxgalteriya yozuvlarida aks ettirilib memorial order va tegishli buxgalteriya kitoblari rasmiylashtiriladi, shuningdek memorial orderlardagi yozuvlar Bosh daftarga o’tkaziladi. Oyning oxirida buxgalteriya yozuvlarining to’g’riligi ustidan nazorat qilish uchun tahliliy hisob daftarida ko’rsatilgan debet va kredit bo’yicha aylanmalar yig’indilari va qoldiqlar ― Bosh jurnal‖ daftarining sintetik hisobvaraqlaridagi aylanmalar yig’indilari va qoldiqlar bilan solishtiriladi. Buxgalteriya balansini tuzish uchun asos bo’lib, Bosh jurnal daftaridagi chiqarilgan qoldiq summalari olinadi. Joriy yil bo’yicha byudjet ijrosining buxgalteriya hisobi yozuvlarida topilgan xatolar quyidagi tartibda to’g’rilanadi: mazkur hisobot davrida buxgalteriya balansi taqdim qilingunga qadar aniqlangan, memorial order ma‘lumotlarini o’zgartirishni talab qilinmaydigan xato noto’g’ri summalar va matnni ustidan, o’qib bo’ladigan darajada ingichka chiziq tortish, kerak bo’lgan paytda chizilganlar ustiga to’g’ri summalarni va yangi matnni yozish orqali to’g’rilanadi. Har bir tuzatish bosh buxgalterning imzosi bilan tasdiqlanadi; buxgalteriya balansini taqdim qilingunga qadar, memorial orderdagi xato natijasida topilgan xato yozuv, uning harakteriga muvofiq qo’shimcha memorial order tuzish orqali yoki "Qizil storno" usuli bilan tuzatiladi. Balans taqdim qilingandan so’ng hisobot davri buxgalteriya hisobi yozuvlaridagi topilgan xatolar ham huddi shu tarzda tuzatiladi. Xatolar "Qizil storno" usuli bilan tuzatilganda quyidagi buxgalteriya yozuvlari amalga oshiriladi: xato yozuv qilib qizil siyohda qaytadan yozilib, to’g’risi esa - qora (ko’k, siyoh rang) siyohda yoziladi. Jami summalarni hisoblashda qizil siyohda yozilgan summalar qora (ko’k, siyoh rang) siyohda yozilgan summalar yig’indisidan ayiriladi. Xatolarni tuzatish bo’yicha qo’shimcha buxgalteriya yozuvlari, shuningdek "Qizil storno" usuli bilan xato tuzatishlar, odatdagi rekvizitlar bilan bir qatorda memorial orderlar bilan rasmiylashtirilib, tuzatish kiritilgan memorial orderning tuzilgan sanasi va raqamiga asosan tuzilganligi ta‘kidlab o’tiladi. Hisobot yili tugashi bilan va yakuniy balans tuzilishidan oldin buxgalteriya hisobi daftarlarida har bir sintetik va analitik (tahliliy) hisobvaraqlar bo’yicha aylanmalar yig’indisi hisoblanib, ushbu hisobvaraqlar bo’yicha qoldiqlar chiqariladi. Yangi hisobot yilida sintetik va analitik hisobvaraqlar bo’yicha buxgalteriya registrlarida yilning boshiga mavjud bo’lgan qoldiqlar yakuniy balans va o’tgan yilning hisob registrlaridagi yozuvlarga to’liq mos kelgan holda yoziladi. 3. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha byudjet hisobida qo’llaniladigan hisobvaraqlar va buxgalteriya balansi Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosini hisobga olishda qo’llaniladigan schyotlar rejasi Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi balans moddalarini to’liq aks ettiradi. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosini hisobga oluvchi schyotlar rejasi balansda aks ettirilishiga ko’ra aktiv, passiv va aktiv- passiv schyotlarga ajratiladi.Axborotlarni o’zida aks ettirish usuliga ko’ra analitik va sitetik schyotlarga guruhlashtiriladi. Analitik schyotlar tahliliy axborotlarni shakllantirish, har bir hisob ob‘ekti to’g’risida batafsil axborot berish uchun mo’ljallangan. Sintetik schyotlar esa ushbu tahliliy axborotlarni umumlashgan tarzda aks ettirishga xizmat qiladi. Moliya organlarida shuningdek, G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalarida Buxgalteriya schyotlarining tasnifi Ob‘ektlarni hisobda aks ettirish usuli bo‘yicha Hisobga olinadigan ob‘ektlarning iqtisodiy mazmuni bo‘yicha Hisobga olinadigan ob‘ektlarning nomlanishi bo‘yicha Pul mablag‘lari Xarajatlar Analitik schyotlar Sintetik schyotlar Aktiv schyotlar Passiv schyotlar Davlat byudjeti, DMJ, boshqa byudjetdan tashqari jamg‘armalar, boshqa mablag‘lari Berilgan va olingan mablag‘lar Berilgan va olingan byudjet ssudalari Natijalar Hisob-kitoblar Kurs bo‘yicha farq Daromadlar Aktiv-passiv schyotlar Davlat byudjeti, jamg’armalar byudjeti, bojxona organlari g’azna depozit schyoti shuningdek, byudjetdan mablag’ oluvchilarning byudjetdan tashqari boshqa mablag’lari bo’yicha amalga oshirilgan kassa xarajatlari buxgalteriya hisobi schyotlar rejasida kassa metodi asosida yuritiladi. 1-chizma. Moliya organlarida, G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalarida qo’llaniladigan buxgalteriya schyotlari tasnifi. 4. Byudjet ijrosi bo’yicha moliya organi, g’aznachilik va uning hududiy bo’linmalari bosh hisobchisining majburiyatlari, huquqlari va javobgarligi. Bosh hisobchi boshchilik qiladigan moliya organi, G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalari buxgalteriyasi mustaqil tarkibiy bo’linma hisoblanadi. Moliya organlari, G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalarining bosh buxgalterlari o’z ishlarida (faoliyatlarida) O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetini ijro etish qoidalarini tartibga soluvchi amaldagi me‘yoriy-huquqiy hujjatlarga tayanadilar. Bosh hisobchi buxgalteriya xodimlari uchun xizmat vazifalarini har bir xodim uchun alohida belgilaydi. Buxgalteriyada xizmat vazifalari funktsional belgilarga qarab taqsimlanadi, ya‘ni xodimlarning har bir guruhiga yoki alohida bir xodimga ishning hajmiga qarab, ma‘lum bir soha biriktiriladi. Moliya organi, G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalari bosh hisobchisi lavozimga tayinlanishida va undan ozod etilishida belgilangan tartibda moliya organi rahbarining buyrug’iga muvofiq tuzilgan komissiya tomonidan qabul qilish – topshirish kunida hisob, hisobot va arxiv hujjatlarining holatini ko’rsatgan holda buxgalteriya ishlarini qabul qilish–topshirish to’g’risidagi dalolatnoma tuziladi. Hududiy moliya organlari, G’aznachilik bo’linmalarida ishlarni topshirish va qabul qilish yuqori moliya organi, G’aznachilikning bosh buxgalteri ishtirokida amalga oshiriladi. Quyida misol tariqasida buxgalteriya ishlarini qabul qilish – topshirish to’g’risidagi dalolatnomani namunaviy ko’rinishini keltiramiz: Moliya organi, G’aznachilik va uning hududiy bo’linmalari bosh buxgalterining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: buxgalteriya hisobini byudjet hisobiga oid normativ-huquqiy hujjatlarga amal qilgan holda yuritish, shuningdek, hisob ishlarini zamonaviy texnik vositalar va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda tashkil etish; buxgalteriya hujjatlarini o’z vaqtida va to’g’ri rasmiylashtirilishini hamda amalga oshirilayotgan operatsiyalarning qonuniyligini oldindan nazorat qilish; buxgalteriya hisobi va hisobotlarni tuzish masalalari yuzasidan ko’rsatmalar berish hamda ular ustidan nazoratni amalga oshirish; byudjet mablag’larini, shuningdek, jamg’armalar mablag’lari, byudjetdan tashqari mablag’larni xarajatlar smetasida ko’zda tutilgan muayyan maqsadlarga to’g’ri sarflanishi, shuningdek, pul mablag’lari va moddiy qimmatliklarning butligi ustidan muntazam nazorat qilish; byudjet ijrosi jarayonida vujudga keladigan byudjetlar o’rtasida o’zaro hisoblashuvlar, byudjet ssudalari bo’yicha hisob-kitoblarni o’z vaqtida amalga oshirish; byudjet ijrosi jarayoniga oid moliyaviy hisobotlarni belgilangan muddatlarda tuzish va topshirish;