Doklad. Doklad tuzilmasi. Doklad, leksiya - o‘quv materiali, biror masala, ilmiy, siyosiy mavzularning izchil, tartibli og’zaki bayoni. O‘quv Dokladsi o‘quv jarayonining asosiy shakli; oliy o‘quv yurtlarida dare berish usullaridan biri. Doklad, shuningdek, o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi tizimida, umumiy o‘rta ta’lim maktablarining yuqori sinflarida ham qo‘llaniladi. Ommaviy Doklad madaniy-ma’rifiy ishlar tizimida siyosiy va ilmiy bilimlarni tarqatish hamda tashviqot qilish shakllaridan biri. Dokladning ma’nosi – “o‘qish” bo‘lib, lotin tilidan olingan. Doklad talabalar o‘sha kunlarda turib bir ustozi uzatish usuli sifatida, faqat falsafa paydo boshladi. birinchi ming yillik o‘rtalarida, ba’zi rivojlangan mamlakatlarda (Xitoy, Hindiston, Hellas, Yevropa davlatlari) bir o‘qituvchi tomonidan odamlar ko‘p o‘rganish bir vaqtning o‘zida Dokladlar uchun ishlatiladi. O‘sha kunlarda kitoblar juda qimmat va kamyob narsalar sababli, o‘qituvchi vazifasi davlat o‘qish yoki xotiradan olimlarning asarlarini tayanib bo‘ldi. Delving, u Doklad chuqur tizimli va nuqtai nazaridan qurilgan nozik mantiqiy strukturaga ega ma’lumotlarni, taqdim etish, bu usul, qo‘ng’iroq va aniq mavzuni ochib kerak, deb aytish mumkin. O‘quv dasturlari eng asosiy qismi - bir Doklad. Uning maqsadi hisoblanadi:  Berilgan mavzu bo‘yicha eng muhim ma’lumotlarni taqdim.  Albatta fundamental muammolarni rivojlantirishga yordam beradi.  Ilmiy bilimlar usullarini o‘zlashtirish jarayonini soddalashtirish.  Zamonaviy ilmiy tafakkur so‘nggi yutuqlaridan ommalashtirish. Dokladlar vazifasi. Uslubiy, tashkiliy, axborot: yuqorida o‘rtaga qo‘yilgan ma’lumotlarni o‘rganish so‘ng, doklad asosiy xususiyatlarini sanab o‘tish mumkin. Ba’zan ta’lim, bu yo‘l nafaqat mavjud, masalan, bor bo‘lsa, hech qanday darslik va o‘quv qo‘llanmalar bo‘ladi. Bu tez-tez atrof va yangi o‘quv dasturlari ishlab chiqish maktablarida sodir bo‘ladi. Bu holda, bir doklad - uni kontseptual yoki ilm-fan bilimlar ma’lum bir sohada apparatining, shuningdek, uning muammolarini ochish vositasi hisoblanadi. Bu mavzu mohiyati nima to‘liq rasm berish va boshqa fanlar bilan bir-biriga qanday ko‘rsatishga qodir. Dokladlar bunday seminar, laboratoriya va amaliy mashg’ulotlarda, kurs va tezroq loyihasi, maslahat, test, sinov sifatida ta’lim faoliyati boshqa shakllarini foydalanish uchun asosiy asoslarini beradi dokladning afzallik tomonlarikeng qamrovli va ob’ektiv o‘rganish holda nima doklad adolatli fikr qilish mumkin emas. boshqa har qanday hokimiyat qabul kabi, u ijobiy va salbiy tomonlari bor. Asosiy foyda ko‘rib chiqaylik: 1. Bu o‘qituvchi mas'uliyati rejalashtirish va sinf harakat nazorat qilish hisoblanadi. Bu ta’lim jarayoni ochiq-oydin tizimiga ega, va rejalashtirilgan rejasi dan zarracha og’ish tez bartaraf qilinishi mumkin, degan ma’noni anglatadi. 2. Tushuntirish - odamlar ko‘p sonli axborot o‘tishi, bir vaqtning o‘zida bir ajoyib yo‘ldir. Shunday qilib, juda katta auditoriya qamrovi bor. 3. Bundaytizimyordamidasezilarlidarajadashogirdboshigata’limmuassasalarixa rajatlarinikamaytirishimumkin. Bu tezlashtirish va ta’lim jarayonini soddalashtirish tufaylidir. DOKLAD TURLARI: XUSUSIYATLARI Doklad bir necha asosiy turlari. Ular maqsadlari, maqsad va uslub ustida qilingan qarab: Kirish. Ma’lumot. Atrof rasmiy. Muammo.Imaging. Binar. Konferentsiya. Maslahat kabilarga bo`linadi. Kirish dokladlar maktab mavzusini tashkil etadi, nima birinchi fikr berish uchun, beriladi. Shu sababli, talabalar kelajakda ish uchun tizimida o‘z yo‘lini topish mumkin. dotsent vazifasi deysan asosiy maqsadi va vazifalari bilan talabalarni tanishtirish oladi. U o‘qish tizimi o‘z o‘rni va joyi haqida hikoya qilinadi. Talabalar shuningdek muhim natijalarga erishgan, va u amalga qachon olimlar deb, ilm-fan va amaliyot rivojlantirish toshlaridan haqida bilib, kelajak albatta, bir nutqlarni olish. Bundan tashqari, kirish doklad tadqiqot istiqbolli yo‘nalishlaridan taqdimoti o‘z ichiga oladi. Shuningdek o‘qituvchi maruzalar va o‘quv jarayonining boshqa tashkiliy shakllari nimani anglatishini talabalarga tushuntirdi. U hisobotlarni qabul qilish va qachon nima shaklida ular, foydalanish kerak, nima adabiyot ishora. Ilmiy doklad yaratish uchun: 1.Tanlagan mavzu bo‘yicha yaratgan yangiligingiz (kashfingiz)ni dalillar asosida isbotlashdan boshlang. 2. Ilmiy doklad og’zaki bayon etilishini nazarda tutib, uni tinglovchilarga etkazish uchun, og’zaki nutqning qonun-qoidalaridan xabardor bo‘ling. 3. Bosh g’oya(asosiy fikr)ni ochish yo‘lida faqatgina izchillikka, mantiqqa, faktlarga va isbotga amal qiling. 4. Yozma nutq bilan og’zaki nutqning dialektik aloqasiga erishing: biri ikkinchisini ko‘z-ko‘z qilsin. Doklad, uning o‘quv jarayonida tutgan o‘rni va unga qo‘yiladigan asosiy talablar Doklad o‘quv jarayonining asosiy bo‘g’ini, dars o‘tishning asosiy shakllaridan biridir. Doklad bilimni so‘z bilan ifodalash, og’zaki bayon qilish ko‘zda tutilgan, liajmining kattaligi, mantiqiy qurilishi, umumlashtnrnshning murakkabligi bilan ajralib turadi. Doklad (arabcha, leksiya (lot. lectio) - o‘qish) o‘quv materiali, biror masala, mavzu kabilarning mantiqiy izchil, ma’lum bir tizimga solingan bayonidir. Dokladga ikki nuqnai nazardan yondashish mumkin: 1) o‘quv jarayonining tashkiliy shakli sifatida; 2) bilimni so‘z bilan ifodalash, og’zaki bayon qilish metodi sifatida. Dokladda mavzuning asosiy savollari ketma-ketlik asosida yoritiladi. Albatta, dokladning metodik jihatdan bayon etilishi qo‘yilgan maqsad, o‘rganilayotgan fanning, mavzuning o‘ziga xos xususiyatlari bilan bog’liq. Doklad faqatgina iqtisodiy rivojlanish ning asosiy qonuniyatlarini ochib berish bilan cheklanishi kerak emas, fanning so‘nggi yutuqlaridan foydalangan holda ilmning amaliyotda qanday ahamiyatga ega ekanligini, hayotda real muammolarni yechishdagi ahamiyatini, yechish yo‘llarini ham ko‘rsatishikerak. Doklad qanday fandan o‘qilishidan qat’i nazar, ilmiy xarakterga ega bo‘lishi, turli nazariy yo‘nalishlar, ilmiy maktablarning asosiy g’oyalarini talabalar ongiga yetkazishi va olgan bilimini ishonchga aylantirishi kerak. Har qanday dokladning eng zarur sharti auditoriya bilan muloqotga kirishishdir. Doklad o‘qish, eng avvalo, unga tayyorlanishdanboshlanadi. Ikkinchidan, fan bo‘yicha ishlab chiqilgan dasturga ko‘ra, doklad rejasi va reja bo‘yicha matn tayyorlanishi hamda darsni o‘tkazishda qo‘llaniladigan metodlarni tanlab chiqish, dars jarayonini texnologik tizim sifatida tarkibi, ketma-ketligini aniqlash lozim. Dokladda darsni uch bosqichga bo‘lish mumkin: kirish. Avvalgi dokladda nimalar o‘rganilgan, uning natijasi nimalar bilan bog’liq, bugungi darsga qanday maqsad qo‘yilyapti? Awalo dars ilgarigi mavzu bilan bog’lanadi. Keyin yangi mavzu e’lon qilinadi. Doklad rejasi, mustaqil o‘qish uchun zarur asosiy va qo‘shimcha adabiyotlar ro‘yxati tavsiya etiladi. Mavzuni o‘rganishdagi asosiy termin, tushunchalar, mustaqil Dokladda munozarali savollarni qo‘yish, turli nuq- tayi nazarlarni bayon qilish maqsadga muvofiq. Dokladchining o‘zi ma’lum bir nuqtayi nazarni qo‘llab- quwatlar ekan, talabalarga ham ana shu qarash to‘g’riligini tushuntirishi, auditoriyani ishontirishi kerak. Dokladning ilmiyligi materialni bayon qilishning izchilligi, savollarni aniq, tushunarli qo‘yilishini ko‘zda tutadi. Dokladga tayyorlanish jarayonida o‘qituvchi mavzu bo‘yicha savollarni qanday bayon qilishni, qanday uslublar qo‘llashini ko‘z o‘ngiga keltirishi kerak. Ana shundagina mavzu bo‘yicha adabiyotlarni, zarur ma’lumotlarni to‘g’ri tanlashi mumkin. O‘qituvchi, zarur dalillar, ma’lumotlarga ega bo‘lsada, ularni ishonarli, asoslangan holda bayon qilmasa, fandagi dolzarb savollarga javob berishdan chetlab o‘tishi yoki chetga chiqishi mumkin. Bu hol talabalarda dokladdan qoniqmaslikka, uning ishonchliligi va tarbiyaviy ahamiyatini tushirishga olib keladi. Nazariya bilan amaliyotning o‘zaro bog’lanishi nihoyatda murakkab jarayon. U turli-tuman: ichki, tashqi, bilvosita va bevosita, muhim va uncha muhim bo‘lmagan omillar bilan aniqlanadi. Shuning uchun ham dokladga tayyorlanish paytida ana shu jarayonlarni chuqur tahlil qilishni bilish, u yoki bu hodisani rivojlanishining asosiy tendensiyalarini aniqlash kerak. Mavzudan chetdagi turli-tuman misollarbilancheklanishyaramaydi. Nazariyani asoslash uchun xo‘jalik hayotidagi turli-tuman hodisalarni ijobiy yoki salbiy misol sifatida keltirish unchalik qiyin emas. Lekin real voqelikni noto‘g’ri ko‘rsatish, faqat yuzaki tashqi aloqalarni ta’kidlash bilan cheklanish yaramaydi. Ular masalaning mohiyatini ifodalamaydi va ochib bermaydi. Dokladda real faktlar, ma’lumotlarning o‘rni Iqtisodiy fanlar bo‘yicha o‘qiladigan dokladda faktlar, real ma’lumotlarning o‘z o‘rni bor. Chunki, ular iqtisodiy jarayon, muammolarni mohiyatini ochishga yordam beradi. Lekin ulardan mahorat bilan foydalanishgina kutilgan natijani beradi. Buning uchun qonuniy bog’lanishlar, tendensiyalarni ko‘rsata oladiganraqamlarniqo‘llashkerak. Raqamlar, ma’lumotlar o‘rganilayotgan predmetning mazmunini tasawur etish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Albatta, raqamlardan o‘z fikrini tasdiqlash uchun foydalanish mumkin. Lekin nazariy qoidalar iqtisodiy hodisa va jarayonlar mohiyatiga tushunishda ham muhim rol o‘ynashini yoddan chiqarmaslik kerak. Har bir pedagog raqamlardan yuzaki, shunchaki foydalanishdan qochishi kerak. Iqtisodchilarning fikricha, dalillar, raqamlar qaytaishlashni talab etadigan ma’lum qurilish materiali, xolos. Real ma’lumotlar, raqamlar quyidagi talablarga javob berishi kerak: Chunki ular u yoki bu hodisani mohiyatini ochib bera olmaydi, aksincha, talabalarni chalg’itishi mumkin. Shuning uchun:  Dokladga tayyorgarlik ko‘rganda yangiligi nuqtayi nazaridan eng so‘nggi raqamlarni keltirish kerak;  tanlangan dalillar ishonchli, sinalgan bo‘lishi, hech kimda ikkilanish uyg’otmasligi; har qanday dokladda faktlarga nazariy qoidalar mohiyatini ochishga xizmat qiladigan darajada o‘rin berilishiga e’tibor qilish kerak. Agar nazariya bilan faktlar o‘rtasida optimal nisbat buzilsa, talaba faktlarni chalkashtira boshlaydi. Vaholanki, dokladda asosiy maqsad nazariy konsepsiyalami talabalar ongiga yetkazishdir;  Dokladda negativ faktlarni ham to‘g’ri sharhlash, ularni qanday oqibatga olib kelishi, bartaraf qilish yo‘llari haqida to‘xtash kerak. Dokladchining vazifasi negativ faktlarni e’lon qilish emas, balki ularni tahlil qilish, xulosa chiqarishga o‘rgatishdir. Dokladga iloji boricha talabalar diqqatini qaratish kerak. Bulling uchun dokladning kirish yoki uning asosiy qismida masalannig mohiyatini ochib berishga qaratilgan savol qo‘yish maqsadga muvofiq. Pedagoglar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, o‘qituvchining mavzuni bayon qilishidan awal yoki bayon qilish jarayonida savol qo‘yishi, uni bayon qilib bo‘lgach, qo‘yilgan savoliga qaraganda lo‘liqroq, yaxshiroq natijaga olib kelar ekan. Chunki, ilgari qo‘yilgan savol talabani javob qanday bo‘lishi kerak, deb o‘ylantira Imshlaydi va javobni o‘qituvchidan eshitishga diqqatini qaratadi. Ikkinchidan, doklad boshlanganidan 20-daqiqacha vaqt o‘lgach, talabalar diqqati susayadi. Buni hisobga olib, har 15-20 daqiqada yoki har bir uzviy savolni bayon qilishda turli metodlardan foydalanish, talabalar diqqatini jalb qiladigan savollar tashlash maqsadga muvofiqdir. Dars berish jarayonida rnisol keltirganda guruhdagi talabalarga bevosita misollar keltirishi diqqatni o‘ziga jalb qiladi. Masalan aksincha, doklad matniga qarayverish auditoriya bilan kontakt o‘rnatishni qiyinlashtiradi, uni buzadi, chunki yozma nutq, odatda, monolog tarzida bo‘Iadi. Bu yerda gap faqat dokladchining tayyorlangan materialni erkin egallagan bo‘lishi, matnni zerikarli tarzda o‘qimasligi haqida bormoqda. Og’zaki nutq, ya’ni doklad tushunarli, eshitib, qabul qilishga oson, qisqa jumlalardan tuzilgan bo‘lishi kerak, chunki uzun, murakkab jumlalar fikrni xiralashtiradi. O‘qituvchi bayon qilinayotgan materialni yaxshi bilishidan tashqari o‘z ovozini ham nazorat qilishi zarur. Intonatsiyani goh baland, goh past qilib nutq