EKOTURIZMNING TARIXI (Ekoturizmning kelib chiqishidagi sharoitlar, ekoturizmning kelib chiqishidagi bosqichlar, ekoturizm atamasining qabul qilinishi)

Yuklangan vaqt

2025-01-01

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

16

Faytl hajmi

686,3 KB


EKOTURIZMNING TARIXI. EKOTURIZMNING TURLARI 1. Ekoturizmning kelib chiqishidagi sharoitlar, ekoturizmning kelib chiqishidagi bosqichlar, ekoturizm atamasining qabul qilinishi, xalqaro ekoturizm yilining e'lon qilinishi. 2. Ekoturizmning ilmiy adabiyotlarda keltirilgan turlari, ularning tavsiflari, xalqaro ekoturizm bozorida ekoturizm turlarining mahsulotlari, ekoturizmning yo`nalishlari. Ekoturizmning shakllanishi davrida tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar. Jahonda ekoturizmning va ekoturizm atamasining kelib chiqishi XX asrning so‘ngi choragida insoniyat jamiyati oldida global ekologik muammolarning kuchayib ketganligi hisoblanadi. Bu davrda insoniyatning tabiy–atrof muhitga, tabiiy resurslarga salbiy ta’siri kuchayganligi natijasida ekologik inqiroz sayyoraviy hududlarda insoniyatning kelgusida yashab qolishini og‘irlashtirishini xalqaro miqyosda kun tartibiga qo‘ydi. Shu o‘rinda tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar hozirga kelib qanday darajalarga kelib qolganligi haqida qisqacha to‘xtalish zarurati bor. Ikkinchidan, o‘tgan asrning 70-yillariga kelib AQSh, Kanada va Yevropa davlatlarida ommaviy turizmning keskin rivojlanishi ham na faqat tabiiy resurslar inqirozini kuchaytirdi balki, ijtimoiy-madaniy resurslarning butun saqlanishiga xavf sola boshladi. Quyida ana shu ikki masala-muammolarning mazmun va mohiyati keltiriladi1. O‘tgan asrning so‘ngi choragidan boshlab nsoniyatning yashash muhiti dunyo 1.Douglas Pearce. Tourism Today:A Geographical Analysis. Second edition. Edindburgh Gate. Harlow,1997. 204 p. EKOTURIZMNING TARIXI. EKOTURIZMNING TURLARI 1. Ekoturizmning kelib chiqishidagi sharoitlar, ekoturizmning kelib chiqishidagi bosqichlar, ekoturizm atamasining qabul qilinishi, xalqaro ekoturizm yilining e'lon qilinishi. 2. Ekoturizmning ilmiy adabiyotlarda keltirilgan turlari, ularning tavsiflari, xalqaro ekoturizm bozorida ekoturizm turlarining mahsulotlari, ekoturizmning yo`nalishlari. Ekoturizmning shakllanishi davrida tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar. Jahonda ekoturizmning va ekoturizm atamasining kelib chiqishi XX asrning so‘ngi choragida insoniyat jamiyati oldida global ekologik muammolarning kuchayib ketganligi hisoblanadi. Bu davrda insoniyatning tabiy–atrof muhitga, tabiiy resurslarga salbiy ta’siri kuchayganligi natijasida ekologik inqiroz sayyoraviy hududlarda insoniyatning kelgusida yashab qolishini og‘irlashtirishini xalqaro miqyosda kun tartibiga qo‘ydi. Shu o‘rinda tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar hozirga kelib qanday darajalarga kelib qolganligi haqida qisqacha to‘xtalish zarurati bor. Ikkinchidan, o‘tgan asrning 70-yillariga kelib AQSh, Kanada va Yevropa davlatlarida ommaviy turizmning keskin rivojlanishi ham na faqat tabiiy resurslar inqirozini kuchaytirdi balki, ijtimoiy-madaniy resurslarning butun saqlanishiga xavf sola boshladi. Quyida ana shu ikki masala-muammolarning mazmun va mohiyati keltiriladi1. O‘tgan asrning so‘ngi choragidan boshlab nsoniyatning yashash muhiti dunyo 1.Douglas Pearce. Tourism Today:A Geographical Analysis. Second edition. Edindburgh Gate. Harlow,1997. 204 p. jamoatchiligining diqqat markazidagi eng dolzarb muammolardan biri bo‘lib qoldi. Bu muammolar-“ekologik havf” nomi bilan atalib, yildan-yilga kuchayib, og‘irlashib bormoqda. Ilmiy texnika taraqqiyoti jarayonida tabiiy resurslarning kamayib borishi, atrof-muhitning ifloslanib borishi kelajak avlodlar uchungina emas, xozirgi jamiyat taraqqiyotiga ham jiddiy havf solayapti. Zaxarlangan tabiiy muhitda yashayotgan insonning sog‘ligi, to‘kis hayot kechirishi, ish faoliyati, tabiiy resurslar bilan ta’minlanishi haqida iqtisodiy xulosalar chiqarish ekologik muhitni muhofaza qilish jixatlaridan noto‘g‘ri xulosalar ekanligi ham ma’lum bo‘ldi. Sivilizatsiya nuqtai-nazaridan insonning to‘kis, sog‘lom yashashi haqidagi halqaro baho, xulosalar ham uning ekologik toza muhitda hayot kechirishi, ishlab chiqarishidagi faol mexnatidan keyingina iqtisodiy xolatiga baho berishga o‘tilmog‘i to‘g‘ri deb topilmoqda. Tabiat bir butun bo‘lib murakkab tabiiy majmualarning, ulardagi a’zo larning o‘zaro munosabatlari yig‘indisidan iborat.Insoniyat tabiat ning ajralmas bir qismi va mahsuli sifatida u bilan doimiy birga yashaydi. Inson o‘zi uchun zarur bo‘lgan barcha narsalar- xavo, suv, oziq-ovqat, kiyim-bosh va xom ashyolarni tabiatdan oladi. Inson ham tabiatdagi barcha jonivorlar kabi alohida biologik tur bo‘lib o‘z hayoti davomida tabiatga ta’sir etadi. Lekin insonning tabiatga ta’siri boshqa biologik turlarga qaraganda keskin farq qiladi. Insoniyat o‘z mehnati bilan tabiatga nafaqat ta’sir qiladi, balkim, uni o‘zgartirib ham yuboradi. Inson ishlab chiqarish faoliyatida o‘zi uchun yangi, mukammallashgan buyumlar: mashinalar, binolar, yo‘llar, fabrikalar, shaxtalar, qishloq xo‘jalik dalalari va boshqalarni yaratadi. Ana shu buyumlarni ishlatish oqibatida inson tabiatga o‘zining ta’sirini kuchay tirib boradi. jamoatchiligining diqqat markazidagi eng dolzarb muammolardan biri bo‘lib qoldi. Bu muammolar-“ekologik havf” nomi bilan atalib, yildan-yilga kuchayib, og‘irlashib bormoqda. Ilmiy texnika taraqqiyoti jarayonida tabiiy resurslarning kamayib borishi, atrof-muhitning ifloslanib borishi kelajak avlodlar uchungina emas, xozirgi jamiyat taraqqiyotiga ham jiddiy havf solayapti. Zaxarlangan tabiiy muhitda yashayotgan insonning sog‘ligi, to‘kis hayot kechirishi, ish faoliyati, tabiiy resurslar bilan ta’minlanishi haqida iqtisodiy xulosalar chiqarish ekologik muhitni muhofaza qilish jixatlaridan noto‘g‘ri xulosalar ekanligi ham ma’lum bo‘ldi. Sivilizatsiya nuqtai-nazaridan insonning to‘kis, sog‘lom yashashi haqidagi halqaro baho, xulosalar ham uning ekologik toza muhitda hayot kechirishi, ishlab chiqarishidagi faol mexnatidan keyingina iqtisodiy xolatiga baho berishga o‘tilmog‘i to‘g‘ri deb topilmoqda. Tabiat bir butun bo‘lib murakkab tabiiy majmualarning, ulardagi a’zo larning o‘zaro munosabatlari yig‘indisidan iborat.Insoniyat tabiat ning ajralmas bir qismi va mahsuli sifatida u bilan doimiy birga yashaydi. Inson o‘zi uchun zarur bo‘lgan barcha narsalar- xavo, suv, oziq-ovqat, kiyim-bosh va xom ashyolarni tabiatdan oladi. Inson ham tabiatdagi barcha jonivorlar kabi alohida biologik tur bo‘lib o‘z hayoti davomida tabiatga ta’sir etadi. Lekin insonning tabiatga ta’siri boshqa biologik turlarga qaraganda keskin farq qiladi. Insoniyat o‘z mehnati bilan tabiatga nafaqat ta’sir qiladi, balkim, uni o‘zgartirib ham yuboradi. Inson ishlab chiqarish faoliyatida o‘zi uchun yangi, mukammallashgan buyumlar: mashinalar, binolar, yo‘llar, fabrikalar, shaxtalar, qishloq xo‘jalik dalalari va boshqalarni yaratadi. Ana shu buyumlarni ishlatish oqibatida inson tabiatga o‘zining ta’sirini kuchay tirib boradi. Amazonka o‘rmonlaridagi hozirda davom etayotgan holatlar Hozirgi davrimizdagi ilmiy-texnika taraqqiyoti insonning qudratini juda kuchaytirib yubordi. Ya’ni, inson tabiat ustidan o‘zining to‘liq hukm ronligini o‘rnatdi. Aniqrog‘i, insoniyat hozirgi imkoniyati bilan yangi dengizlar qurishi, cho‘llarni hosildor yerlarga aylantirishi, daryolarni xohlagan tarafiga burib yuborishi mumkin. Shu bilan birga ma’lum bo‘ldiki, inson o‘z kuch-qudratini tabiatga nisbatan cheksiz ravishda qo‘llashi, uning o‘zi uchun ko‘plab salbiy oqibatlarni keltirib chiqarar ekan. Ilmiy-texnika inqilobi ta’sirida,ayniqsa XIX asrning 60 yillaridan so‘ng ekologik muammolar insoniyat hayotiga katta tashvishlar bo‘lib kirib keldi. Bu muammolar asosida tabiatning o‘zini-o‘zi tiklash kuchi susaygani, uning resurslari kamaygani,atrof-muhitning tobora ifloslanib borayotgan ligi, insonning bir me’yorda yashashiga tabiat to‘liq sharoit yarata olmayotgan ligi yotadi. Bu holat tabiat va jamiyat o‘rtasida XX asrda shakllangan ekolo gik munosabatdir. Dastlab, Yevropaning rivojlangan mamlakatlarida, ayniqsa Germaniyaning Rur havzasida tabiiy muhitning keskin yomonlashuvi kishilar va organizmlar hayoti uchun xavf paydo bo‘lishi sababi tabiat va jamiyat o‘rtasidagi ekologik munosabat shaklini yuzaga keltirdi Nemis olimi Ernest Gekkel 1866 yilda ekologiya haqida birinchi bo‘lib fikr- mulohazalar bildirgan edi. Hozir esa dunyoviy muammolarning eng dolzarbi ham ekologik muammo bo‘lib qoldi. Hozirgacha yer biosferasiga 2 ming xil kimyoviy birikmalar yoyildi.Dunyo sog‘liqni saqlash tashkilotining (VOZ) ma’lumotlariga ko‘ra inson foydalanayotgan 4 ming kimyoviy moddalar uning sog‘lig‘i uchun xavf tug‘dirmoqda. Dunyoda har yili 250 ming xil yangi kimyoviy birikmalar sintez qilinadi. Shulardan 300 xili ishlab chiqarishda ishlatilmoqda. Dunyo bo‘yicha har yili 100 mlrd tonna ruda va mineral yoqilg‘ilar qazib chiqarilmoqda. Keyingi 30-yilda insoniyatning butun tarixi davomiga qaraganda ko‘proq rangdor metallar qazib chiqarildi. Agar 18- asrgacha 19 xil ximiyaviy elementdan foydalanilgan bo‘lsa, hozirda bu son 100 dan oshib ketdi. Hozirgacha 2/3 qism o‘rmonlar yo‘q qilingan. Oxirgi 2000 yil ichida 0,5 mlrd. gektar yer xarob qilindi.Keyingi 100 yilda dunyoda 67 mln. ga o‘rmon kesilib ketgan.Olimlarning hisobiga ko‘ra, oliy tur o‘simliklarning 3 ming turi butunlay yo‘qotilish arafasida. Amazonka o‘rmonlaridagi hozirda davom etayotgan holatlar Hozirgi davrimizdagi ilmiy-texnika taraqqiyoti insonning qudratini juda kuchaytirib yubordi. Ya’ni, inson tabiat ustidan o‘zining to‘liq hukm ronligini o‘rnatdi. Aniqrog‘i, insoniyat hozirgi imkoniyati bilan yangi dengizlar qurishi, cho‘llarni hosildor yerlarga aylantirishi, daryolarni xohlagan tarafiga burib yuborishi mumkin. Shu bilan birga ma’lum bo‘ldiki, inson o‘z kuch-qudratini tabiatga nisbatan cheksiz ravishda qo‘llashi, uning o‘zi uchun ko‘plab salbiy oqibatlarni keltirib chiqarar ekan. Ilmiy-texnika inqilobi ta’sirida,ayniqsa XIX asrning 60 yillaridan so‘ng ekologik muammolar insoniyat hayotiga katta tashvishlar bo‘lib kirib keldi. Bu muammolar asosida tabiatning o‘zini-o‘zi tiklash kuchi susaygani, uning resurslari kamaygani,atrof-muhitning tobora ifloslanib borayotgan ligi, insonning bir me’yorda yashashiga tabiat to‘liq sharoit yarata olmayotgan ligi yotadi. Bu holat tabiat va jamiyat o‘rtasida XX asrda shakllangan ekolo gik munosabatdir. Dastlab, Yevropaning rivojlangan mamlakatlarida, ayniqsa Germaniyaning Rur havzasida tabiiy muhitning keskin yomonlashuvi kishilar va organizmlar hayoti uchun xavf paydo bo‘lishi sababi tabiat va jamiyat o‘rtasidagi ekologik munosabat shaklini yuzaga keltirdi Nemis olimi Ernest Gekkel 1866 yilda ekologiya haqida birinchi bo‘lib fikr- mulohazalar bildirgan edi. Hozir esa dunyoviy muammolarning eng dolzarbi ham ekologik muammo bo‘lib qoldi. Hozirgacha yer biosferasiga 2 ming xil kimyoviy birikmalar yoyildi.Dunyo sog‘liqni saqlash tashkilotining (VOZ) ma’lumotlariga ko‘ra inson foydalanayotgan 4 ming kimyoviy moddalar uning sog‘lig‘i uchun xavf tug‘dirmoqda. Dunyoda har yili 250 ming xil yangi kimyoviy birikmalar sintez qilinadi. Shulardan 300 xili ishlab chiqarishda ishlatilmoqda. Dunyo bo‘yicha har yili 100 mlrd tonna ruda va mineral yoqilg‘ilar qazib chiqarilmoqda. Keyingi 30-yilda insoniyatning butun tarixi davomiga qaraganda ko‘proq rangdor metallar qazib chiqarildi. Agar 18- asrgacha 19 xil ximiyaviy elementdan foydalanilgan bo‘lsa, hozirda bu son 100 dan oshib ketdi. Hozirgacha 2/3 qism o‘rmonlar yo‘q qilingan. Oxirgi 2000 yil ichida 0,5 mlrd. gektar yer xarob qilindi.Keyingi 100 yilda dunyoda 67 mln. ga o‘rmon kesilib ketgan.Olimlarning hisobiga ko‘ra, oliy tur o‘simliklarning 3 ming turi butunlay yo‘qotilish arafasida. “Tabiatni va tabiiy resurslarni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi” ning ma’lumotlari bo‘yicha 1600 yildan hozirgacha qushlarning 94 turi va sut emizuvchilarning 63 turi butunlay qirilib ketgan. Sayyoramizda bugunga kelib qushlarning 600 xili, sut emizuvchilarning 120 xili abadiy yo‘qolish xavfida turibdi. Inson faoliyati tufayli sayyoramizda 9 mln km2 unumdor yerlar sahroga aylandi.Ya’ni har kuni 3ming ga unumdor yer qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarishdan chiqarilmoqda. Yer sharida 50 million ga yer umuman foydalanib bo‘lmaydigan holatga kelgan. Ifloslangan suvdan istemol qilish natijasida har yili dunyoda 5 mln kishi vafot qilmoqda.Xuddi shunday suvlarni ichish natijasida sayyora mizda har yili 500 ming kishi og‘ir dardlarga chalinmoqda.Dunyo okeaniga har yili 10 ming tonna neft to‘kilmoqda. Sanoat korxonalari har yili 140 xildan ziyod zaharli gazlarni havoga chiqarmoqda. Insoniyatda uchrayotgan rak kasalligining 50%i ana shu gazlardan zaharlanish natijasida kelib chiqishi aniqlangan. O‘qiyotgan manbalaringizdan ma’lum bo‘ladiki, insoniyat yashash makoni bo‘lgan o‘z uyi atrofi muhitini buzib bormokda.Insoniyatning yashash sharoiti darajasi tabiat bilan bog‘liq ekan, insonning bu masalada tabiat bilan uzviy kelishmog‘i zarurati asosiy masaladir. Hozirga kelib tabiatda yuz berayotgan ijobiy va salbiy o‘zgarishlar turli sohalarda o‘rganilmoqda, lekin ular orasida tabiatni iqtisodiy-ekologik jihatdan,ekologik foyda lanish jihatlaridan o‘rganish jiddiy ahamiyat kasb etadi. Chunki, iqtisodiy-ekologik nuqtai- nazardan o‘rganish natijalari anik miqdoriy ko‘rsatkichlar asosida insonning xo‘jalik faoliyatiga baho beradi.Tabiiy muhitning tobora ifloslanib borayotganligi nafaqat kelajak avlodlar balki,hozirdayoq insoniyat taraqqiyotiga katta xavf solmoqda.Ahvol o‘nglanmasa kelajakda insoniyat bilan birga butun tirik mavjudotlar ham o‘ta qiyin holatga tushib qolishi ham ma’lum bo‘lib qoldi. Glabal ekologik muammolarning tobora ijtimoiy- iqtisodiy inqiroz holatlarini hosil qilishi jahon hamjamiyati oldiga sayyoramiz miqyosida keskin chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq qilish muammolarini kun tartibiga qo‘ydi. Insoniyatning bugungi hayoti va kelgusi avlodlar uchun sayyoramizda saqlanib qolgan tabiiy boyliklarni muhofaza qilishda ilg‘or fikrli olimlarning “Tabiatni va tabiiy resurslarni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi” ning ma’lumotlari bo‘yicha 1600 yildan hozirgacha qushlarning 94 turi va sut emizuvchilarning 63 turi butunlay qirilib ketgan. Sayyoramizda bugunga kelib qushlarning 600 xili, sut emizuvchilarning 120 xili abadiy yo‘qolish xavfida turibdi. Inson faoliyati tufayli sayyoramizda 9 mln km2 unumdor yerlar sahroga aylandi.Ya’ni har kuni 3ming ga unumdor yer qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarishdan chiqarilmoqda. Yer sharida 50 million ga yer umuman foydalanib bo‘lmaydigan holatga kelgan. Ifloslangan suvdan istemol qilish natijasida har yili dunyoda 5 mln kishi vafot qilmoqda.Xuddi shunday suvlarni ichish natijasida sayyora mizda har yili 500 ming kishi og‘ir dardlarga chalinmoqda.Dunyo okeaniga har yili 10 ming tonna neft to‘kilmoqda. Sanoat korxonalari har yili 140 xildan ziyod zaharli gazlarni havoga chiqarmoqda. Insoniyatda uchrayotgan rak kasalligining 50%i ana shu gazlardan zaharlanish natijasida kelib chiqishi aniqlangan. O‘qiyotgan manbalaringizdan ma’lum bo‘ladiki, insoniyat yashash makoni bo‘lgan o‘z uyi atrofi muhitini buzib bormokda.Insoniyatning yashash sharoiti darajasi tabiat bilan bog‘liq ekan, insonning bu masalada tabiat bilan uzviy kelishmog‘i zarurati asosiy masaladir. Hozirga kelib tabiatda yuz berayotgan ijobiy va salbiy o‘zgarishlar turli sohalarda o‘rganilmoqda, lekin ular orasida tabiatni iqtisodiy-ekologik jihatdan,ekologik foyda lanish jihatlaridan o‘rganish jiddiy ahamiyat kasb etadi. Chunki, iqtisodiy-ekologik nuqtai- nazardan o‘rganish natijalari anik miqdoriy ko‘rsatkichlar asosida insonning xo‘jalik faoliyatiga baho beradi.Tabiiy muhitning tobora ifloslanib borayotganligi nafaqat kelajak avlodlar balki,hozirdayoq insoniyat taraqqiyotiga katta xavf solmoqda.Ahvol o‘nglanmasa kelajakda insoniyat bilan birga butun tirik mavjudotlar ham o‘ta qiyin holatga tushib qolishi ham ma’lum bo‘lib qoldi. Glabal ekologik muammolarning tobora ijtimoiy- iqtisodiy inqiroz holatlarini hosil qilishi jahon hamjamiyati oldiga sayyoramiz miqyosida keskin chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq qilish muammolarini kun tartibiga qo‘ydi. Insoniyatning bugungi hayoti va kelgusi avlodlar uchun sayyoramizda saqlanib qolgan tabiiy boyliklarni muhofaza qilishda ilg‘or fikrli olimlarning xulosalari bo‘yicha global inqirozdan chiqish yo‘llaridan eng muhimi- aholida ekologik bilim va madaniyatni shakllantirish deb bildi. Amazonka o‘rmonlari O‘tgan asrning 70-yillarida kuchli rivojlangan ommaviy turizmning atrof muhitga va turistik resurslarga ta’siri. O‘tgan asrning 70-80 yillarida iqtisodiy rivojlangan AQSh, Kanada va Yevropa davlatlarida ommaviy turizm kuchli rivojlanib bordi. Turizm va antropogen bosimning tabiatga salbiy ta’siri haqida birgina misol keltiramiz. Masalan, 1973- 1983 yillarda ana shunday ta’sirlar natijasida Yevropa mamlakatlari bo‘yicha daryo va ko‘llarda turistik marshrutlar 40% ga, dengizdagi marshrutlar-70% ga qisqardi,tabiiy o‘rmonlarining 60% i ommaviy turizmdan zarar ko‘rdi, payxon qilindi. AQSh ning Balinger kan’onida turistik transport oqimining kuchayishi va turistik infra tuzilmalarning markazlashuvi natijasida atrof hudud tuproq qatlamining 86%i tabiiy unumdorligini yo‘qotdi va boshq. Hatto masofa jihatidan juda uzoq va tabiiy iqlim sharoitlari ancha og‘ir bo‘lgan tog‘li Nepal davlati ham turistik so‘qmoqlarda chiqindilarning ko‘payib brishi natijalari bo‘yicha 3 ta xalqaro ekoturistik-alpinistik marshrutni to‘xtatdi. Ekologiyada“Global o‘zgarishlar bo‘yicha nemis maslahatchilar Kengashi” dunyoning ko‘plab mamlakatlarida yuz berayotgan ekologik inqiroz hududlari dagi holatlarni o‘rganib chiqib ekologik inqiroz bo‘yicha quyidagi xulosa larga to‘xtaldi2; 2.Hobson J.S.P., Ko Goldwin. Tourism and politics, Journal of Travel Researches-1994.- Vol.32. №4.-p.2-8. xulosalari bo‘yicha global inqirozdan chiqish yo‘llaridan eng muhimi- aholida ekologik bilim va madaniyatni shakllantirish deb bildi. Amazonka o‘rmonlari O‘tgan asrning 70-yillarida kuchli rivojlangan ommaviy turizmning atrof muhitga va turistik resurslarga ta’siri. O‘tgan asrning 70-80 yillarida iqtisodiy rivojlangan AQSh, Kanada va Yevropa davlatlarida ommaviy turizm kuchli rivojlanib bordi. Turizm va antropogen bosimning tabiatga salbiy ta’siri haqida birgina misol keltiramiz. Masalan, 1973- 1983 yillarda ana shunday ta’sirlar natijasida Yevropa mamlakatlari bo‘yicha daryo va ko‘llarda turistik marshrutlar 40% ga, dengizdagi marshrutlar-70% ga qisqardi,tabiiy o‘rmonlarining 60% i ommaviy turizmdan zarar ko‘rdi, payxon qilindi. AQSh ning Balinger kan’onida turistik transport oqimining kuchayishi va turistik infra tuzilmalarning markazlashuvi natijasida atrof hudud tuproq qatlamining 86%i tabiiy unumdorligini yo‘qotdi va boshq. Hatto masofa jihatidan juda uzoq va tabiiy iqlim sharoitlari ancha og‘ir bo‘lgan tog‘li Nepal davlati ham turistik so‘qmoqlarda chiqindilarning ko‘payib brishi natijalari bo‘yicha 3 ta xalqaro ekoturistik-alpinistik marshrutni to‘xtatdi. Ekologiyada“Global o‘zgarishlar bo‘yicha nemis maslahatchilar Kengashi” dunyoning ko‘plab mamlakatlarida yuz berayotgan ekologik inqiroz hududlari dagi holatlarni o‘rganib chiqib ekologik inqiroz bo‘yicha quyidagi xulosa larga to‘xtaldi2; 2.Hobson J.S.P., Ko Goldwin. Tourism and politics, Journal of Travel Researches-1994.- Vol.32. №4.-p.2-8.  Ommaviy turizmning,rekreatsiya,nazoratsiz ekoturizm natijasida tabiatda va tabiiy landshaftlarda chiqindilarning ko‘payib katta hajmlarda to‘planib qolganligi;  Xalqaro hamjamiyatning Orol dengizining qurib borishiga befarq holatda bo‘lishi;  Hayvonot olamidagi ekologik standart-yirik etalonlarning qisqa muddatlarda batamom yo‘q qilinishi(Turon yo‘lbarsi);  Radioaktiv chiqindilarning nazoratsiz dunyo okeaniga va yer qatlam lariga maxfiy holatlarda ko‘milishi. “Kengash”ning xulosalari xalqaro ekologik ekspertlardan o‘tgandan keyin jahonning eng nufuzli ilmiy jurnallarida chop qilindi. Keyin chalik xalqaro ilmiy hamjamiyatlar ekologik turizmni rivojlantirish da faqat tabiat bag‘riga ommaviy ravishda ekoturlarni uyushtirishni targ‘ib qilish ham tabiat muhofazasida salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkinligi isbotlandi.Shuningdek,YuNYeP,MSOP,BMT va BTT tashkilotlari ekologik turizmning tabiatga ijobiy va salbiy ta’sirlarini o‘rganish, ekoturistik makonga, ekoturistik resursga va ekoturistik ob’ektlarga ekoturistik yuklama darajalarini o‘rganish bo‘yicha mutaxassislarga xalqaro Grand loyihalarini ajratdi. Yuqorida qayd qilingan Xalqaro tashkilotlarning ekologik turizmni rivojlantirish dasturlarini, xalqaro modellarini,texnologiyalarini, tashkiliy–amaliy mexanizmlarini xalqaro matbuotlarga bepul tarqatish taklifini ekologik turizm kuchli rivojlangan Kanada, AQSh, Germaniya va Avstraliya hukumatlari qabul qildi va qayd qilingan texnologiyalar internet tizimiga bepul berildi. Natijalar o‘z samarasini bermoqda. Ko‘plab davlatlar o‘zlarida eklogik turizmni rivojlantirish dastur larini ishlab chiqdilar, tabiat qo‘riqxonalari, milliy parklarini tashkil qildilar va qilmoqdalar. BMTning xalqaro ekoturizm yilini e’lon qilishi. Ekologik turizmni rejasiz, tabiatning qonuniyatlarini hisobga olmasdan ommaviy rivojlantirishdagi yuqorida qayd qilingan holatlar insoniyatni xalqaro miqyoslarda tashvish va noroziliklarga olib keldi. Natijada Butunjahon Turizm Tashkilotining (BTT) va “Yashil dunyo” ekolo gik tashkilotining samarali mehnatlari tufayli“XXI asrda turizmning barqaror rivojlanishi  Ommaviy turizmning,rekreatsiya,nazoratsiz ekoturizm natijasida tabiatda va tabiiy landshaftlarda chiqindilarning ko‘payib katta hajmlarda to‘planib qolganligi;  Xalqaro hamjamiyatning Orol dengizining qurib borishiga befarq holatda bo‘lishi;  Hayvonot olamidagi ekologik standart-yirik etalonlarning qisqa muddatlarda batamom yo‘q qilinishi(Turon yo‘lbarsi);  Radioaktiv chiqindilarning nazoratsiz dunyo okeaniga va yer qatlam lariga maxfiy holatlarda ko‘milishi. “Kengash”ning xulosalari xalqaro ekologik ekspertlardan o‘tgandan keyin jahonning eng nufuzli ilmiy jurnallarida chop qilindi. Keyin chalik xalqaro ilmiy hamjamiyatlar ekologik turizmni rivojlantirish da faqat tabiat bag‘riga ommaviy ravishda ekoturlarni uyushtirishni targ‘ib qilish ham tabiat muhofazasida salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkinligi isbotlandi.Shuningdek,YuNYeP,MSOP,BMT va BTT tashkilotlari ekologik turizmning tabiatga ijobiy va salbiy ta’sirlarini o‘rganish, ekoturistik makonga, ekoturistik resursga va ekoturistik ob’ektlarga ekoturistik yuklama darajalarini o‘rganish bo‘yicha mutaxassislarga xalqaro Grand loyihalarini ajratdi. Yuqorida qayd qilingan Xalqaro tashkilotlarning ekologik turizmni rivojlantirish dasturlarini, xalqaro modellarini,texnologiyalarini, tashkiliy–amaliy mexanizmlarini xalqaro matbuotlarga bepul tarqatish taklifini ekologik turizm kuchli rivojlangan Kanada, AQSh, Germaniya va Avstraliya hukumatlari qabul qildi va qayd qilingan texnologiyalar internet tizimiga bepul berildi. Natijalar o‘z samarasini bermoqda. Ko‘plab davlatlar o‘zlarida eklogik turizmni rivojlantirish dastur larini ishlab chiqdilar, tabiat qo‘riqxonalari, milliy parklarini tashkil qildilar va qilmoqdalar. BMTning xalqaro ekoturizm yilini e’lon qilishi. Ekologik turizmni rejasiz, tabiatning qonuniyatlarini hisobga olmasdan ommaviy rivojlantirishdagi yuqorida qayd qilingan holatlar insoniyatni xalqaro miqyoslarda tashvish va noroziliklarga olib keldi. Natijada Butunjahon Turizm Tashkilotining (BTT) va “Yashil dunyo” ekolo gik tashkilotining samarali mehnatlari tufayli“XXI asrda turizmning barqaror rivojlanishi Konsepsiyasi”(Agenda 21 for travel and tourizm industry)ishlab chiqildi. «Turizm va sayohatlarning industriyasi uchun XX1 asr Kun tartibi» Konsepsiyasi-“Har tomonlama harakatlar Dasturi”, “Atrof muhit va rivojlanish”(UNCED) tashkilotining 182 ta davlatlarning boshliqlari qatnashgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining xalqaro konferensiyasida 14iyun 1992 yilda Rio- de-Janeyro shahrida qabul qilindi. Insoniyat oldida turgan ekologik inqirozning oldini olish bo‘yicha qabul qilingan bu muhim hujjatni jahondagi davlatlar o‘z imkoniyatlari darajalarida ishlab chiqdilar va ekologik inqirozning oldini olishning eng maqbul usullaridan biri ekologik turizmni rivojlantirish degan xulosalarga to‘xtaldi. Natijada sayyoraning tabiiy muhitini saqlab qolish va muhofaza qilishga bag‘ishlangan tadqiqotlar xalqaro miqyosda kuchayib bordi. Ushbu yo‘nalishda birgina 1999 yilda 400 dan ortiq ilmiy maqolalar xalqaro miqyosda tan olingan nashriyotlarda chop qilindi. Insoniyat oldidagi global ekologik muammolarning yechimlaridan eng maqbul yo‘llaridan biri ekologik turizmni rivojlantirish ekanligini bilgan BMT 2002 yilni «xalqaro ekologik turizm» yili deb e’lon qildi. Hozirga kelib ekologik turizm xalqaro hamjamiyatda sayyoramiz tabiatini saqlash va muhofaza qilishda kutilgan va kutilayotgan natijalarni bermoqda. Shu o‘rinda O‘zbekiston Respublikasining tabiatni muhofaza qilish,ekologiya va tabiatdan oqilona foydalanish ishlarida xalqaro hamkorligini keltirishni lozim. Butunjahon Turizm Tashkilotining(BTT) va “Yashil dunyo” ekologik tashkilotining samarali mehnatlari tufayli “XXI asrda turizmning barqaror rivojlanishi Konsepsiyasi”(Agenda 21 for travel and tourizm industry), Turizm va sayohatlarning industriyasi uchun XX1 asr Kun tartibi», Konsepsiyasining “Har tomonlama harakatlar Dasturi”, “Atrof muhit va rivojlanish”(UNCED) dasturi qabul qilingandan keyin O‘zbekiston Respublikasi tabiat muhofazasi yo‘nalishida o‘zining xalqaro hamkorlik srategiyasini ishlab chiqdi. O‘zbekiston Respublikasining tabiiy resurslardan foydalanish va atrof muhitni muhofaza qilishda xalqaro hamkorligi yildan-yilga faolllashib bormoqda.Bu hamkorlik mamlakatimizning milliy vazifalari va istiqbolda rivojlanish masalalari bilan hamohangdir. Hozirga kelib O‘zbekiston Respublikasi biologik xilma-xillikni saqlash,iqlimning sayyoraviy o‘zgarib borishining oldini olish,ozon qatlami Konsepsiyasi”(Agenda 21 for travel and tourizm industry)ishlab chiqildi. «Turizm va sayohatlarning industriyasi uchun XX1 asr Kun tartibi» Konsepsiyasi-“Har tomonlama harakatlar Dasturi”, “Atrof muhit va rivojlanish”(UNCED) tashkilotining 182 ta davlatlarning boshliqlari qatnashgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining xalqaro konferensiyasida 14iyun 1992 yilda Rio- de-Janeyro shahrida qabul qilindi. Insoniyat oldida turgan ekologik inqirozning oldini olish bo‘yicha qabul qilingan bu muhim hujjatni jahondagi davlatlar o‘z imkoniyatlari darajalarida ishlab chiqdilar va ekologik inqirozning oldini olishning eng maqbul usullaridan biri ekologik turizmni rivojlantirish degan xulosalarga to‘xtaldi. Natijada sayyoraning tabiiy muhitini saqlab qolish va muhofaza qilishga bag‘ishlangan tadqiqotlar xalqaro miqyosda kuchayib bordi. Ushbu yo‘nalishda birgina 1999 yilda 400 dan ortiq ilmiy maqolalar xalqaro miqyosda tan olingan nashriyotlarda chop qilindi. Insoniyat oldidagi global ekologik muammolarning yechimlaridan eng maqbul yo‘llaridan biri ekologik turizmni rivojlantirish ekanligini bilgan BMT 2002 yilni «xalqaro ekologik turizm» yili deb e’lon qildi. Hozirga kelib ekologik turizm xalqaro hamjamiyatda sayyoramiz tabiatini saqlash va muhofaza qilishda kutilgan va kutilayotgan natijalarni bermoqda. Shu o‘rinda O‘zbekiston Respublikasining tabiatni muhofaza qilish,ekologiya va tabiatdan oqilona foydalanish ishlarida xalqaro hamkorligini keltirishni lozim. Butunjahon Turizm Tashkilotining(BTT) va “Yashil dunyo” ekologik tashkilotining samarali mehnatlari tufayli “XXI asrda turizmning barqaror rivojlanishi Konsepsiyasi”(Agenda 21 for travel and tourizm industry), Turizm va sayohatlarning industriyasi uchun XX1 asr Kun tartibi», Konsepsiyasining “Har tomonlama harakatlar Dasturi”, “Atrof muhit va rivojlanish”(UNCED) dasturi qabul qilingandan keyin O‘zbekiston Respublikasi tabiat muhofazasi yo‘nalishida o‘zining xalqaro hamkorlik srategiyasini ishlab chiqdi. O‘zbekiston Respublikasining tabiiy resurslardan foydalanish va atrof muhitni muhofaza qilishda xalqaro hamkorligi yildan-yilga faolllashib bormoqda.Bu hamkorlik mamlakatimizning milliy vazifalari va istiqbolda rivojlanish masalalari bilan hamohangdir. Hozirga kelib O‘zbekiston Respublikasi biologik xilma-xillikni saqlash,iqlimning sayyoraviy o‘zgarib borishining oldini olish,ozon qatlami buzilishining oldini olish,betakror tabiiy mintaqalarning ekologik muvozanatini saqlab qolish,tabiat resurslaridan zamonaviy texnologiyalar asosida foydalanish bo‘yicha xalqaro xamkorlikda faol qatnashmoqda. O‘zbekiston Respublikasi 1992 yildan boshlab BMTning teng huquqli a’zosi sifatida MDHning Xalqaro Ekologik Kengashi a’zosidir. Mamlakatimiz 1992 yilda BMTning Braziliya shahrida qabul qilingan “Atrof muhit va rivojlanish” deklaratsiyasini,Turizm va sayohatlarning industriyasi uchun XX1 asr Kun tartibi» dasturini qabul qildi va xalqaro miqyosda quvvatladi. Hozirga kelib O‘zbekiston Respublikasi tabiat muhofazasi va tabiat dan foydalanishda 50 dan ziyod xalqaro shartnomalarda muvaffaqiyatli ishtirok etmoqda.Bizning davlatimiz atrof muhit va tabiat muhofazasida tarixan muhim bo‘lgan quyidagi xalqaro hamkorliklarning tashabbuskori hisoblanadi:  Ozon qatlamini muhofaza qilish bo‘yicha Vena konvensiyasi(1993 yil18 may;  Ozon qatlamini buzuvchi moddalar bo‘yicha Monreal bayonnomasi(1993 yil 18 may);  Ozon qatlamini buzuvchi Monreal bayonnomasiga London tuzatmasi (1993 yil 1 may);  Tabiiy muhitga zarar keltiruvchi har qanday harbiy va dushmanlik qiluvchi foydalanishni ta’qiq qiluvchi Konvetsiya(1993 yil 26 may);  BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha Konvensiyasi(1993 yil 20 iyun), Kiota bayonnomasi(1999 yil);  Qurg‘oqchilik va qurg‘oqchilik davom etayotgan davlatlarda qurg‘oqchilik bilan kurashish bo‘yicha Konvensiya(1995 yil 31 avgust);  Biologik xilma-xillik bo‘yicha Konvensiya(1996 yil 6 may);  Xalqaro madaniy va tabiiy me’roslarni saqlash bo‘yicha Konvensiya (1995 yil 22 dekbr);  Butunlay yo‘qotilish xavfiga tushgan yovvoyi flora va faunaning xalqaro savdosiga qarshi Konvensiya(1997 yil 1 iyul);  Yovvoyi qushlar migratsiyasi va ularni muhofaza qilish bo‘yicha Konvensiya(1998 yil 1 may) va boshq.. Tayanch so‘zlar va iboralar; “yashil dunyo”,tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar,ommaviy turizm, ekologik inqiroz,tabiat ustidan hukmron lik, global buzilishining oldini olish,betakror tabiiy mintaqalarning ekologik muvozanatini saqlab qolish,tabiat resurslaridan zamonaviy texnologiyalar asosida foydalanish bo‘yicha xalqaro xamkorlikda faol qatnashmoqda. O‘zbekiston Respublikasi 1992 yildan boshlab BMTning teng huquqli a’zosi sifatida MDHning Xalqaro Ekologik Kengashi a’zosidir. Mamlakatimiz 1992 yilda BMTning Braziliya shahrida qabul qilingan “Atrof muhit va rivojlanish” deklaratsiyasini,Turizm va sayohatlarning industriyasi uchun XX1 asr Kun tartibi» dasturini qabul qildi va xalqaro miqyosda quvvatladi. Hozirga kelib O‘zbekiston Respublikasi tabiat muhofazasi va tabiat dan foydalanishda 50 dan ziyod xalqaro shartnomalarda muvaffaqiyatli ishtirok etmoqda.Bizning davlatimiz atrof muhit va tabiat muhofazasida tarixan muhim bo‘lgan quyidagi xalqaro hamkorliklarning tashabbuskori hisoblanadi:  Ozon qatlamini muhofaza qilish bo‘yicha Vena konvensiyasi(1993 yil18 may;  Ozon qatlamini buzuvchi moddalar bo‘yicha Monreal bayonnomasi(1993 yil 18 may);  Ozon qatlamini buzuvchi Monreal bayonnomasiga London tuzatmasi (1993 yil 1 may);  Tabiiy muhitga zarar keltiruvchi har qanday harbiy va dushmanlik qiluvchi foydalanishni ta’qiq qiluvchi Konvetsiya(1993 yil 26 may);  BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha Konvensiyasi(1993 yil 20 iyun), Kiota bayonnomasi(1999 yil);  Qurg‘oqchilik va qurg‘oqchilik davom etayotgan davlatlarda qurg‘oqchilik bilan kurashish bo‘yicha Konvensiya(1995 yil 31 avgust);  Biologik xilma-xillik bo‘yicha Konvensiya(1996 yil 6 may);  Xalqaro madaniy va tabiiy me’roslarni saqlash bo‘yicha Konvensiya (1995 yil 22 dekbr);  Butunlay yo‘qotilish xavfiga tushgan yovvoyi flora va faunaning xalqaro savdosiga qarshi Konvensiya(1997 yil 1 iyul);  Yovvoyi qushlar migratsiyasi va ularni muhofaza qilish bo‘yicha Konvensiya(1998 yil 1 may) va boshq.. Tayanch so‘zlar va iboralar; “yashil dunyo”,tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar,ommaviy turizm, ekologik inqiroz,tabiat ustidan hukmron lik, global o‘zgarishlar, global inqiroz, sayohatlar industriyasi,XX1-asr kun tartibi,xalqaro ekoturizm yili, konvensiya, industriya. Mavzuni o‘zlashtirish bo‘yicha test savollari; 1.Ekologik turizmning kelib chiqishi sabablarini belgilang. A.Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning muvozanatdaligi. B.Turizmning ommaviy va tartibsiz holatlarda rivojlanishi. V.Mamlakatlar iqtisodiyotining o‘sishi. G.Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarning keskinlashuvi,global ekologik inqirozlarning halokatli rivojlanishi.Tabiiy muhitni va tabiat resurslarini muhofaza qilish va saqlab qolishda ekologik turizmni rivojlantirish. 2.Ekologik turizmning yuzaga kelishi va shakllanishi davrini aniqlang. A.XX asrning o‘rtalari. B.XX asrning oxiri. V.XXI asrning boshlanishi. G.XX asrning so‘ngi choragi. 3. Global ekologik inqirozdan chiqishning eng maqbul yo‘llarini aniqlang. A.Insoniyatning bugungi hayoti va kelgusi avlodlar uchun sayyoramizda saqlanib qolgan tabiiy boyliklarni muhofaza qilishda ilg‘or fikrli olimlarning xulosalari bo‘yicha global inqirozdan chiqish yo‘llaridan eng muhimi-aholida ekologik bilim va madaniyatni shakllantirish. B.Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganib borish. V.Turizmni rivojlantirish. G.Ekologik dasturlar ishlab chiqish. 4.“XXI asrda turizmning barqaror rivojlanishi Konsepsiyasi” qachon ishlab chiqildi ? A.2002 yilda. B.2004 yilda. V.1992 yilda. G.1998 yilda. 5. BMT qachon «xalqaro ekologik turizm» yilini e’lon qildi? o‘zgarishlar, global inqiroz, sayohatlar industriyasi,XX1-asr kun tartibi,xalqaro ekoturizm yili, konvensiya, industriya. Mavzuni o‘zlashtirish bo‘yicha test savollari; 1.Ekologik turizmning kelib chiqishi sabablarini belgilang. A.Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning muvozanatdaligi. B.Turizmning ommaviy va tartibsiz holatlarda rivojlanishi. V.Mamlakatlar iqtisodiyotining o‘sishi. G.Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarning keskinlashuvi,global ekologik inqirozlarning halokatli rivojlanishi.Tabiiy muhitni va tabiat resurslarini muhofaza qilish va saqlab qolishda ekologik turizmni rivojlantirish. 2.Ekologik turizmning yuzaga kelishi va shakllanishi davrini aniqlang. A.XX asrning o‘rtalari. B.XX asrning oxiri. V.XXI asrning boshlanishi. G.XX asrning so‘ngi choragi. 3. Global ekologik inqirozdan chiqishning eng maqbul yo‘llarini aniqlang. A.Insoniyatning bugungi hayoti va kelgusi avlodlar uchun sayyoramizda saqlanib qolgan tabiiy boyliklarni muhofaza qilishda ilg‘or fikrli olimlarning xulosalari bo‘yicha global inqirozdan chiqish yo‘llaridan eng muhimi-aholida ekologik bilim va madaniyatni shakllantirish. B.Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganib borish. V.Turizmni rivojlantirish. G.Ekologik dasturlar ishlab chiqish. 4.“XXI asrda turizmning barqaror rivojlanishi Konsepsiyasi” qachon ishlab chiqildi ? A.2002 yilda. B.2004 yilda. V.1992 yilda. G.1998 yilda. 5. BMT qachon «xalqaro ekologik turizm» yilini e’lon qildi? A.2002 yilda. B.1994 yilda. V.2004 yilda. G.1998 yil Mavzuni o‘zlashtirish bo‘yicha savol va topshiriqlar; 1.Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar haqida prezentatsiyali ma’ruzani tayrlang. 2.Ekologik turizmning kelib chiqishi haqida prezentatsiyali ma’ruzani tayyorlang. 3.“Global o‘zgarishlar bo‘yicha nemis maslahatchilar Kengashi”ning xulosalarini yaxshilab o‘rganing. 4.Ekologik inqirozning kelib chiqishi sabablarini o‘rganing. 5.Ekologik inqiroz bilan ekologik turizmning bog‘liqligi haqida savollar tayyorlab keling. Ilmiy ekoturizm va tabiat tarixi ekoturizmi O‘tgan asrning 80 yillarida ekologik turizmni rivojlantirishni birinchilardan bo‘lib boshlagan AQSh, Kanada va Yevropa davlatlari bo‘ldi. Bu davlatlar hali ekoturizmning ilmiy nazariyasi,tamoyillari, amaliyoti va turlari to‘liq yaratilmaganligidan ekologik turizmni o‘z davlatlarida amalga oshirilgan ilmiy tadqiqotlar natijalari bo‘yicha nomladilar3;  Yumshoq turizm- Germaniyada;  Yumshoq turizm- Angliyada;  Tog‘ turizmi-Fransiyada;  Tabiat turizmi-Rossiyada, AQShda;  Yashil turizm, Sarguzasht turizmi -Italiyada;  Qishloq turizmi-Yevropa davlatlarida; 3. Александрова А.Ю.,География туризма.КНОРУС,.Москва, 2010,592 стр A.2002 yilda. B.1994 yilda. V.2004 yilda. G.1998 yil Mavzuni o‘zlashtirish bo‘yicha savol va topshiriqlar; 1.Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar haqida prezentatsiyali ma’ruzani tayrlang. 2.Ekologik turizmning kelib chiqishi haqida prezentatsiyali ma’ruzani tayyorlang. 3.“Global o‘zgarishlar bo‘yicha nemis maslahatchilar Kengashi”ning xulosalarini yaxshilab o‘rganing. 4.Ekologik inqirozning kelib chiqishi sabablarini o‘rganing. 5.Ekologik inqiroz bilan ekologik turizmning bog‘liqligi haqida savollar tayyorlab keling. Ilmiy ekoturizm va tabiat tarixi ekoturizmi O‘tgan asrning 80 yillarida ekologik turizmni rivojlantirishni birinchilardan bo‘lib boshlagan AQSh, Kanada va Yevropa davlatlari bo‘ldi. Bu davlatlar hali ekoturizmning ilmiy nazariyasi,tamoyillari, amaliyoti va turlari to‘liq yaratilmaganligidan ekologik turizmni o‘z davlatlarida amalga oshirilgan ilmiy tadqiqotlar natijalari bo‘yicha nomladilar3;  Yumshoq turizm- Germaniyada;  Yumshoq turizm- Angliyada;  Tog‘ turizmi-Fransiyada;  Tabiat turizmi-Rossiyada, AQShda;  Yashil turizm, Sarguzasht turizmi -Italiyada;  Qishloq turizmi-Yevropa davlatlarida; 3. Александрова А.Ю.,География туризма.КНОРУС,.Москва, 2010,592 стр  Ekologik turizm yoki ekoturizm-XX asr boshlaridan AQSh, Kanada va Yevropa davlatlarida, Avstraliya, Malayziya, Yaponiya va boshqa mamlakatlarda. Keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinadiki,1992 yildagi Rio-de-Janeyro konferensiyasida e’lon qilingan “Xaqaro ekoturizm yili”dan keyin turizm rivojlangan davlatlar ekologik turizmni nomlash haqida yagona fikrga kelishgan.Shunday qilib, asrimizning boshlanishidan jahon dagi ko‘pchilik davlatlar tabiat bilan bog‘liq turizmni ekologik turizm yoki ekoturizm deb nomlashga o‘tishdi. Ekologik turizmning turlari haqida so‘z yuritilganda ilmiy adabiyot lardagi tasniflarni yaxshilab o‘rganib olishimiz lozim bo‘ladi.Chunki, ekologik turizmning turlarini tasniflashda albatda ilmiy-tadqiqotlar o‘tkazishni talab qiladi.Ikkinchidan, biz hali ekologik turizmni tashkil qilishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlarini ham yaxshi o‘zlashtirib olganimiz yo‘q. Hozirda ekologik turizmni quyidagi 4 yo‘nalishdagi turlarga bo‘lishadi4; 1. Ilmiy ekologik turizm; 2. Tabiat tarixi ekologik turizmi; 3.Tabiat qo‘riqxonalari va rezervatsiyalari ekoturizmi; 4.Sarguzasht ekologik turizmi;  Uzoq hududlarga ekoturistik sayohat;  Velosipedda qisqa muddatli ekoturistik sayoxat;  Murakkab joylarga piyoda ekoturistik sayoxat;  Jismoniy yuklama(palatkalar,oziq-ovqatlar, asbob-anjomlar) bilan ekoturistik sayoxat;  Maxsus avtomobillarda (yotish, ovqatlanish,) ekoturistik sayoxat. Ilmiy ekologik turizm asosan tabiat qo‘riqxonalarida, milliy parklarda,biosfera qo‘riqxonalarida,tabiat buyurtmaxonalarida amalga oshiriladi. O‘zbekistonda ham shunday. Bizning tabiat qo‘riqxonalarimizda ommaviy ekologik turizmda foydalanishga hozirgacha ruxsat berilganicha yo‘q. Faqat ilmiy maqsadlarda foydalanish mumkin. Milliy bog‘larimizdan ommaviy ekologik 4 . Zalatan A. and A. R. Gaston. Soft Ecotourism: the Substitution Effect. The Tourist Review, 4, 1996.  Ekologik turizm yoki ekoturizm-XX asr boshlaridan AQSh, Kanada va Yevropa davlatlarida, Avstraliya, Malayziya, Yaponiya va boshqa mamlakatlarda. Keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinadiki,1992 yildagi Rio-de-Janeyro konferensiyasida e’lon qilingan “Xaqaro ekoturizm yili”dan keyin turizm rivojlangan davlatlar ekologik turizmni nomlash haqida yagona fikrga kelishgan.Shunday qilib, asrimizning boshlanishidan jahon dagi ko‘pchilik davlatlar tabiat bilan bog‘liq turizmni ekologik turizm yoki ekoturizm deb nomlashga o‘tishdi. Ekologik turizmning turlari haqida so‘z yuritilganda ilmiy adabiyot lardagi tasniflarni yaxshilab o‘rganib olishimiz lozim bo‘ladi.Chunki, ekologik turizmning turlarini tasniflashda albatda ilmiy-tadqiqotlar o‘tkazishni talab qiladi.Ikkinchidan, biz hali ekologik turizmni tashkil qilishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlarini ham yaxshi o‘zlashtirib olganimiz yo‘q. Hozirda ekologik turizmni quyidagi 4 yo‘nalishdagi turlarga bo‘lishadi4; 1. Ilmiy ekologik turizm; 2. Tabiat tarixi ekologik turizmi; 3.Tabiat qo‘riqxonalari va rezervatsiyalari ekoturizmi; 4.Sarguzasht ekologik turizmi;  Uzoq hududlarga ekoturistik sayohat;  Velosipedda qisqa muddatli ekoturistik sayoxat;  Murakkab joylarga piyoda ekoturistik sayoxat;  Jismoniy yuklama(palatkalar,oziq-ovqatlar, asbob-anjomlar) bilan ekoturistik sayoxat;  Maxsus avtomobillarda (yotish, ovqatlanish,) ekoturistik sayoxat. Ilmiy ekologik turizm asosan tabiat qo‘riqxonalarida, milliy parklarda,biosfera qo‘riqxonalarida,tabiat buyurtmaxonalarida amalga oshiriladi. O‘zbekistonda ham shunday. Bizning tabiat qo‘riqxonalarimizda ommaviy ekologik turizmda foydalanishga hozirgacha ruxsat berilganicha yo‘q. Faqat ilmiy maqsadlarda foydalanish mumkin. Milliy bog‘larimizdan ommaviy ekologik 4 . Zalatan A. and A. R. Gaston. Soft Ecotourism: the Substitution Effect. The Tourist Review, 4, 1996. turizmda foydalanish mumkin va foydalanilmoqda. Hozirda Zomin milliy bog‘i va Chotqol-Ugom milliy bog‘idan ekoturis tik maqsadlarda foydalanmoqdamiz.Ilmiy ekoturizmda turistlar yoki ilmiy xodimlar tabiat qo‘riqxonalarida, milliy parklarda va alohida muhofazadagi hududlarda tabiatdagi jarayonlarni, hayvonot va o‘simliklar olamini kuzatadilar, ilmiy tajribalar qo‘yadilar va hakozolar. Tabiat tarixi ekologik turizmi ham deyarli tabiat qo‘riqxonalariga va milliy parklarda amalga oshiriladi.Faqat ilmiy kuzatishlarni, tabiat komponentlarining tarixi, kelib chiqishi, hayvon va o‘simliklar olamining tarixi, alohida turlarning areali, o‘zgarishi bo‘yicha olib boriladi. Bunday kuzatishlarda maxsus ilmiy- ekspeditsiya marshrutlari tashkil qilinadi. Ekologik turizmning bu turi Germaniyada juda ham ommaviylashgan.Shuning uchun ham bunday ekoturlarni ekologik turizmni rivojlantirishdagi nemis modeli deb ham atashadi. Tabiat qo‘riqxonalariga va rezervatsiyalari ekoturizmi. Sarguzasht ekoturizmi. Jahonda ko‘plab ekoturistlar milliy parklarga, tabiat qo‘riqxona lariga va alohida muhofaza qilinadigan hududlarga sayohat qilishadi.Ular bu joylardagi o‘ziga xos bo‘lgan tabiiy jarayonlarni, noyob biologik resurslarni kuzatadilar, tomosha qiladilar. Masalan, Lotin amerikasiga kelayotgan turistlarning 60% i milliy parklar, qo‘riqxonalar va rezervatsiya larga kelishadi. Bu ekoturistik tur Avstraliyada juda ommaviylashganligi sababli ekoturizmni rivojlantirishdagi Avstraliya modeli deb ham atashadi. Ekologik turizmning bu turi tabiatda dam olish va harakatlanishda barcha faol sarguzasht turlarni o‘z tarkibiga oladi. Bu turlar quyidagilar hisoblanadi;- alpinizm, qoyatoshlar ekoturizmi, muzlarda yurish va chiqish, spelioturizm, tog‘ va piyoda harakatlanish ekoturizmi, suv ekoturizmi, chang‘i va tog‘ chang‘i ekoturizmi, dayving. Bu turizm turlari yaqin vaqtlardan boshlab ommaviylasha boshladi va turizmda ekstremal turizm turlari deb ham atala boshlandi. Turizmning turlarini tasniflashda qandaydir elementlar va mayda detallarga e’tibor berishning hecham zarurati yo‘q. Masalan, alpinizmni, spelioturizmni va tog‘ chang‘i turizmlarini sport turizmining turlariga kiritmasdan -alpinizm turizmi, turizmda foydalanish mumkin va foydalanilmoqda. Hozirda Zomin milliy bog‘i va Chotqol-Ugom milliy bog‘idan ekoturis tik maqsadlarda foydalanmoqdamiz.Ilmiy ekoturizmda turistlar yoki ilmiy xodimlar tabiat qo‘riqxonalarida, milliy parklarda va alohida muhofazadagi hududlarda tabiatdagi jarayonlarni, hayvonot va o‘simliklar olamini kuzatadilar, ilmiy tajribalar qo‘yadilar va hakozolar. Tabiat tarixi ekologik turizmi ham deyarli tabiat qo‘riqxonalariga va milliy parklarda amalga oshiriladi.Faqat ilmiy kuzatishlarni, tabiat komponentlarining tarixi, kelib chiqishi, hayvon va o‘simliklar olamining tarixi, alohida turlarning areali, o‘zgarishi bo‘yicha olib boriladi. Bunday kuzatishlarda maxsus ilmiy- ekspeditsiya marshrutlari tashkil qilinadi. Ekologik turizmning bu turi Germaniyada juda ham ommaviylashgan.Shuning uchun ham bunday ekoturlarni ekologik turizmni rivojlantirishdagi nemis modeli deb ham atashadi. Tabiat qo‘riqxonalariga va rezervatsiyalari ekoturizmi. Sarguzasht ekoturizmi. Jahonda ko‘plab ekoturistlar milliy parklarga, tabiat qo‘riqxona lariga va alohida muhofaza qilinadigan hududlarga sayohat qilishadi.Ular bu joylardagi o‘ziga xos bo‘lgan tabiiy jarayonlarni, noyob biologik resurslarni kuzatadilar, tomosha qiladilar. Masalan, Lotin amerikasiga kelayotgan turistlarning 60% i milliy parklar, qo‘riqxonalar va rezervatsiya larga kelishadi. Bu ekoturistik tur Avstraliyada juda ommaviylashganligi sababli ekoturizmni rivojlantirishdagi Avstraliya modeli deb ham atashadi. Ekologik turizmning bu turi tabiatda dam olish va harakatlanishda barcha faol sarguzasht turlarni o‘z tarkibiga oladi. Bu turlar quyidagilar hisoblanadi;- alpinizm, qoyatoshlar ekoturizmi, muzlarda yurish va chiqish, spelioturizm, tog‘ va piyoda harakatlanish ekoturizmi, suv ekoturizmi, chang‘i va tog‘ chang‘i ekoturizmi, dayving. Bu turizm turlari yaqin vaqtlardan boshlab ommaviylasha boshladi va turizmda ekstremal turizm turlari deb ham atala boshlandi. Turizmning turlarini tasniflashda qandaydir elementlar va mayda detallarga e’tibor berishning hecham zarurati yo‘q. Masalan, alpinizmni, spelioturizmni va tog‘ chang‘i turizmlarini sport turizmining turlariga kiritmasdan -alpinizm turizmi, spelioturizm, tog‘ chang‘i turizmi deb turizmdagi alohida-alohida yo‘nalishdagi turlar kabi belgilash mumkin. Masalan, ekologik turizmning turlariga kiritilgan dayvingni(hech qanday yordamchi asbob-uskunasiz suvga sho‘ng‘ish) hozirda alohida dayving turizmi deyishmoqda.Shu o‘rinda qayd qilish lozimki, turizmdagi ko‘pchilik mutaxas sislar alpinizm, qoyatoshlarga chiqish, spelioturizm, chang‘i va tog‘ chang‘i turizmini sport turizmining turlariga kiritishadi5. AQSh da bu turlar ning barchasini tabiatga mo‘ljallangan turizm turlari deb tasniflashadi6. Ekologik turizmning turlari haqidagi fikr-mulohazalar turizm rivojlangan davlatlarda har hil hisoblanadi. AQSh va Kanadada ekologik turizmning turlarini unchalik maydalashtirmaydi va aksincha ekologik turizmning ta’rifi bo‘yicha tabiatga qilingan barcha sayohatlarni ekoturizm talablarida amalga oshiradi. Shuning uchun ham bu davlatlar ichki va tashqi ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha lider davlatlardir. Turizm sohasida A.Yu. Aleksandrova ekologik turizmning ikki turini tan oladi va boshqa olimlar tavsiflagan ekoturizm turlarini ekolo gik turizmning turmarshrutlar bo‘yicha mavzuli turlar deb hisoblaydi7. Bizningcha, bu juda to‘g‘ri xulosa hisoblanadi. Yuqorida keltirganimizdek, A.Yu. Aleksandrova ekoturizmning barcha turlarini jamlab asosan ikki asosiy turga guruhlaydi; 1.Kam o‘zgartirilgan yoki buzilmagan, yovvoyi sharoitdagi va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidagi ekologik turizm. 2.Madaniy landshaftlar yoki madaniylashtirilgan kengliklar va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidan tashqaridagi ekologik turizm. Bu guruhga agroturizm va tabiatga mo‘ljallangan barcha ekoturlar, shuningdek, o‘ta komfortli laynerlarda okean va dengiz kruizlari ekotur lari kiradi. Hozirda bu ekoturni “nemis” yoki “g‘arbiy Yevropa modeli” deyishadi. Ekologik turizmning turlarini tasniflash hozirgacha davom etmoqda. Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilib shunday xulosaga kelish mumkinki, ekologik turizm tabiat 5. Храбовченко В.В. Экологический туризм. Финансы и статистика, Москва, 2004, 172 стр. 6. Zalatan A..Gastom A.R., Soft Ecotourism* the Substitution Effect// The Tourist Review.1996,No 4 7. Александрова А.Ю., География туризма. Москва, КноРУС, 2010, 592 стр. spelioturizm, tog‘ chang‘i turizmi deb turizmdagi alohida-alohida yo‘nalishdagi turlar kabi belgilash mumkin. Masalan, ekologik turizmning turlariga kiritilgan dayvingni(hech qanday yordamchi asbob-uskunasiz suvga sho‘ng‘ish) hozirda alohida dayving turizmi deyishmoqda.Shu o‘rinda qayd qilish lozimki, turizmdagi ko‘pchilik mutaxas sislar alpinizm, qoyatoshlarga chiqish, spelioturizm, chang‘i va tog‘ chang‘i turizmini sport turizmining turlariga kiritishadi5. AQSh da bu turlar ning barchasini tabiatga mo‘ljallangan turizm turlari deb tasniflashadi6. Ekologik turizmning turlari haqidagi fikr-mulohazalar turizm rivojlangan davlatlarda har hil hisoblanadi. AQSh va Kanadada ekologik turizmning turlarini unchalik maydalashtirmaydi va aksincha ekologik turizmning ta’rifi bo‘yicha tabiatga qilingan barcha sayohatlarni ekoturizm talablarida amalga oshiradi. Shuning uchun ham bu davlatlar ichki va tashqi ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha lider davlatlardir. Turizm sohasida A.Yu. Aleksandrova ekologik turizmning ikki turini tan oladi va boshqa olimlar tavsiflagan ekoturizm turlarini ekolo gik turizmning turmarshrutlar bo‘yicha mavzuli turlar deb hisoblaydi7. Bizningcha, bu juda to‘g‘ri xulosa hisoblanadi. Yuqorida keltirganimizdek, A.Yu. Aleksandrova ekoturizmning barcha turlarini jamlab asosan ikki asosiy turga guruhlaydi; 1.Kam o‘zgartirilgan yoki buzilmagan, yovvoyi sharoitdagi va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidagi ekologik turizm. 2.Madaniy landshaftlar yoki madaniylashtirilgan kengliklar va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidan tashqaridagi ekologik turizm. Bu guruhga agroturizm va tabiatga mo‘ljallangan barcha ekoturlar, shuningdek, o‘ta komfortli laynerlarda okean va dengiz kruizlari ekotur lari kiradi. Hozirda bu ekoturni “nemis” yoki “g‘arbiy Yevropa modeli” deyishadi. Ekologik turizmning turlarini tasniflash hozirgacha davom etmoqda. Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilib shunday xulosaga kelish mumkinki, ekologik turizm tabiat 5. Храбовченко В.В. Экологический туризм. Финансы и статистика, Москва, 2004, 172 стр. 6. Zalatan A..Gastom A.R., Soft Ecotourism* the Substitution Effect// The Tourist Review.1996,No 4 7. Александрова А.Ю., География туризма. Москва, КноРУС, 2010, 592 стр. bilan bog‘liq turistik faoliyat bo‘lganligi uchun uning turlarini turistik maqsadlar bo‘yicha, ekoturistik harakatlar bo‘yicha ham alahida-alohida turlarga ajratish mumkin. Masalan;  yovvoyi yoki madaniylashgan tabiatni ekologik o‘quv maqsadlarida kuzatish va o‘rganish ekoturlari;  tabiat bag‘rida hissiy estetik maqsadlarda dam olish ekoturlari;  tabiiy omillardan foydalanib sog‘lomlashtirish ekoturlari;  sarguzasht va sport maqsadlaridagi ekoturlar. Ekoturistik qiziqish ob’ektlari bo‘yicha ham ekoturizmni turlarga bo‘lish mumkin.Bu holatlarda turistik ob’ektning nomi ekoturistik maqsadni anglatadi. Masalan;  botanik, zoologik,tabiiy geografik,geologik,va shunga o‘xshash yo‘nali shlardagi ekoturlar;  ekologik-etnografik va ekologik-madaniy ekoturlar;  agro-ekologik ekoturlar. Ekologik turizm kuchli rivojlangan Yevropa davlatlarida ko‘p hol larda qishloq turizmini agroturizm deb ham nomlashadi. Qishloq turizmi kuchli rivojlangan Fransiya,Germaniya,Italiya,Angliya va Avstriyada agro turizmni qishloq turizmi bilan birga qo‘shib rivojlantiradi. Ba’zida agroturizmni ekologik turizmga qo‘shishadi. Har holda bunday tasniflash ularning ixtiyoridagi masala. Bizningcha, agroturizm bilan qishloq turizmi turizm sohasidagi alohida-alohida yo‘nalishdagi turlar hisoblanadi. Bu haqda alohida mavzuda to‘xtalamiz. Xulosa qilganimizda ekologik turizmning turlarini tasniflashda biz o‘zimizga qulay bo‘lgan tasniflarni ishlab chiqishimiz lozim yoki xorijiy davlatlaridagidek maydalashmasdan tabiat bag‘riga harqanday maqsadlardagi turistik faoliyatni ekologik turizm deb belgilashimiz to‘g‘ri bo‘ladi. Mamlakatimizda ekologik turizmni rivojlantirishdagi dastlabki vaqtlarda ichki ekoturistlardan ekologik turizmning maqsadi va vazifalari, tamoyillari, talablari bo‘yicha ekoturistik turlarni amalga oshirishni talab qilishimiz biz kutgan natijalarni bermaydi.Chunki, biz hozirgacha tabiat bag‘riga qilingan yoki qilinadigan sayr-sayohatlarni ilgarigidagi “mayovka” deb tushunamiz va bu sayohatlar uchun kam miqdordagi to‘lovlarni ham hozircha tushunishimiz qiyin bo‘ladi.Shuning bilan bog‘liq turistik faoliyat bo‘lganligi uchun uning turlarini turistik maqsadlar bo‘yicha, ekoturistik harakatlar bo‘yicha ham alahida-alohida turlarga ajratish mumkin. Masalan;  yovvoyi yoki madaniylashgan tabiatni ekologik o‘quv maqsadlarida kuzatish va o‘rganish ekoturlari;  tabiat bag‘rida hissiy estetik maqsadlarda dam olish ekoturlari;  tabiiy omillardan foydalanib sog‘lomlashtirish ekoturlari;  sarguzasht va sport maqsadlaridagi ekoturlar. Ekoturistik qiziqish ob’ektlari bo‘yicha ham ekoturizmni turlarga bo‘lish mumkin.Bu holatlarda turistik ob’ektning nomi ekoturistik maqsadni anglatadi. Masalan;  botanik, zoologik,tabiiy geografik,geologik,va shunga o‘xshash yo‘nali shlardagi ekoturlar;  ekologik-etnografik va ekologik-madaniy ekoturlar;  agro-ekologik ekoturlar. Ekologik turizm kuchli rivojlangan Yevropa davlatlarida ko‘p hol larda qishloq turizmini agroturizm deb ham nomlashadi. Qishloq turizmi kuchli rivojlangan Fransiya,Germaniya,Italiya,Angliya va Avstriyada agro turizmni qishloq turizmi bilan birga qo‘shib rivojlantiradi. Ba’zida agroturizmni ekologik turizmga qo‘shishadi. Har holda bunday tasniflash ularning ixtiyoridagi masala. Bizningcha, agroturizm bilan qishloq turizmi turizm sohasidagi alohida-alohida yo‘nalishdagi turlar hisoblanadi. Bu haqda alohida mavzuda to‘xtalamiz. Xulosa qilganimizda ekologik turizmning turlarini tasniflashda biz o‘zimizga qulay bo‘lgan tasniflarni ishlab chiqishimiz lozim yoki xorijiy davlatlaridagidek maydalashmasdan tabiat bag‘riga harqanday maqsadlardagi turistik faoliyatni ekologik turizm deb belgilashimiz to‘g‘ri bo‘ladi. Mamlakatimizda ekologik turizmni rivojlantirishdagi dastlabki vaqtlarda ichki ekoturistlardan ekologik turizmning maqsadi va vazifalari, tamoyillari, talablari bo‘yicha ekoturistik turlarni amalga oshirishni talab qilishimiz biz kutgan natijalarni bermaydi.Chunki, biz hozirgacha tabiat bag‘riga qilingan yoki qilinadigan sayr-sayohatlarni ilgarigidagi “mayovka” deb tushunamiz va bu sayohatlar uchun kam miqdordagi to‘lovlarni ham hozircha tushunishimiz qiyin bo‘ladi.Shuning uchun ham aholi o‘rtasida ekologik turizmning maqsadi va vazifalarini tushuntirish, targ‘ib qilish ishlarini jadal ravishda boshlashimiz lozim. Eng muhimi shundan iboratki, ekologik turizm faqat tabiat bag‘riga, tabiiy landshaftlarga (qisman o‘zgartirilgan tabiiy landshaftlarga) sayr-sayohat ekanligini yaxshi bilishimiz lozim.Shu o‘rinda sarguzasht ekoturizmi ni mahalliy chegaralarda rivojlantirishning katta imkoniyatlari mavjud. Masalan, qishloq joylardagi maktab o‘quvchilarini yaqin masofalardagi tog‘lar tabiatiga ekologik marshrutlarni tashkil qilish, tabiat qo‘riqxona lari va tabiat buyurtmaxonalariga ekologik marshrutlar tashkil qilish va hakozo. Tayanch so‘zlar va iboralar; tasnif,ekoturlar,milliy bog‘, model, turlar,tashkiliy-iqtisodiy,agro-ekologik, dayving,turistik faoliyat, agro- dunyo,turistik ob’ekt,sarguzasht turizmi,etnografiya,agroturizm,qishloq turizmi, “mayovka”,ekoturizm to‘lovlari. Mavzuni o‘zlashtirish bo‘yicha test savollari; 1.Ekologik turizmning turlarini aniqlash qachon boshlandi ? A.O‘tgan asrning o‘rtalarida. B.O‘tgan asrning 80 yillarida. V.O‘tgan asrning boshlarida. G.O‘tgan asrning oxirida. 2.Ekologik turizmning turi nechta? A.10 ta. B.6 ta. V.4 ta. G.8 ta. 3.A.Yu. Aleksandrova bo‘yicha ekologik turizmning turi nechta? A.2 ta. B.4 ta. V.6 ta. G.8 ta. 4.Agroturizmning ekologik turizmga qo‘shilishi to‘g‘rimi? A.To‘g‘ri. uchun ham aholi o‘rtasida ekologik turizmning maqsadi va vazifalarini tushuntirish, targ‘ib qilish ishlarini jadal ravishda boshlashimiz lozim. Eng muhimi shundan iboratki, ekologik turizm faqat tabiat bag‘riga, tabiiy landshaftlarga (qisman o‘zgartirilgan tabiiy landshaftlarga) sayr-sayohat ekanligini yaxshi bilishimiz lozim.Shu o‘rinda sarguzasht ekoturizmi ni mahalliy chegaralarda rivojlantirishning katta imkoniyatlari mavjud. Masalan, qishloq joylardagi maktab o‘quvchilarini yaqin masofalardagi tog‘lar tabiatiga ekologik marshrutlarni tashkil qilish, tabiat qo‘riqxona lari va tabiat buyurtmaxonalariga ekologik marshrutlar tashkil qilish va hakozo. Tayanch so‘zlar va iboralar; tasnif,ekoturlar,milliy bog‘, model, turlar,tashkiliy-iqtisodiy,agro-ekologik, dayving,turistik faoliyat, agro- dunyo,turistik ob’ekt,sarguzasht turizmi,etnografiya,agroturizm,qishloq turizmi, “mayovka”,ekoturizm to‘lovlari. Mavzuni o‘zlashtirish bo‘yicha test savollari; 1.Ekologik turizmning turlarini aniqlash qachon boshlandi ? A.O‘tgan asrning o‘rtalarida. B.O‘tgan asrning 80 yillarida. V.O‘tgan asrning boshlarida. G.O‘tgan asrning oxirida. 2.Ekologik turizmning turi nechta? A.10 ta. B.6 ta. V.4 ta. G.8 ta. 3.A.Yu. Aleksandrova bo‘yicha ekologik turizmning turi nechta? A.2 ta. B.4 ta. V.6 ta. G.8 ta. 4.Agroturizmning ekologik turizmga qo‘shilishi to‘g‘rimi? A.To‘g‘ri. B.Noto‘g‘ri. V.Farqi yo‘q. G.Agroturizm va ekologik turizm alohida-alohida turlar hisoblanadi. 5.Ekologik turizm kuchli rivojlangan davlatni belgilang. A.Kanada, AQSh, Avstraliya. B.Kanada, Ruminiya, AQSh. V.AQSh, Rossiya, Kanada. G.Kanada, Avstriya, Avstraliya. Mavzuni o‘zlashtirish bo‘yicha savol va topshiriqlar; 1.Davlatlarning ekologik turizmni har xil nomlaganligining sababini tushuntiring. 2.Ekologik turizmning asosiy turlari bo‘yicha ma’ruza tayyorlang. 3. “Kam o‘zgartirilgan yoki buzilmagan, yovvoyi sharoitdagi va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidagi ekologik turizm” mavzusida prezentatsiyali ma’ruza tayyorlang. 4.“Madaniy landshaftlar yoki madaniylashtirilgan kengliklar va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidan tashqaridagi ekologik turizm” mavzusida prezentatsiyali ma’ruza tayyorlang. 5.Ekologik turizmning turlari bo‘yicha savollar tayyorlab keling. B.Noto‘g‘ri. V.Farqi yo‘q. G.Agroturizm va ekologik turizm alohida-alohida turlar hisoblanadi. 5.Ekologik turizm kuchli rivojlangan davlatni belgilang. A.Kanada, AQSh, Avstraliya. B.Kanada, Ruminiya, AQSh. V.AQSh, Rossiya, Kanada. G.Kanada, Avstriya, Avstraliya. Mavzuni o‘zlashtirish bo‘yicha savol va topshiriqlar; 1.Davlatlarning ekologik turizmni har xil nomlaganligining sababini tushuntiring. 2.Ekologik turizmning asosiy turlari bo‘yicha ma’ruza tayyorlang. 3. “Kam o‘zgartirilgan yoki buzilmagan, yovvoyi sharoitdagi va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidagi ekologik turizm” mavzusida prezentatsiyali ma’ruza tayyorlang. 4.“Madaniy landshaftlar yoki madaniylashtirilgan kengliklar va alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar chegarasidan tashqaridagi ekologik turizm” mavzusida prezentatsiyali ma’ruza tayyorlang. 5.Ekologik turizmning turlari bo‘yicha savollar tayyorlab keling.