FUQARLIK PROTSESSIDA DAVO ISHINIYURITISH Reja: 1. Fuqarlik protsessi haqida umumiy ma'lumot 2. Fuqarlik protsessida davo ishi yuritishning huquqiy asoslari 3. Fuqarlik protsessida davo ishi yuritish bosqichlari 1. Fuqarlik protsessi haqida umumiy ma'lumot. Fuqarlik protsessi — bu fuqarolar yoki yuridik shaxslar o'rtasidagi huquqiy nizolarni sud orqali hal qilish jarayonidir. Fuqarlik protsessi orqali sud tomonlarning huquqlarini himoya qiladi, adolatni ta'minlaydi va qonuniy majburiyatlarni bajarilishiga ko'maklashadi. Fuqarlik protsessining maqsadi: Shaxsiy huquqlarni himoya qilish: Fuqarolar o'z shaxsiy huquqlarini va erkinliklarini himoya qilish uchun sudga murojaat qilishlari mumkin (masalan, nikohni bekor qilish, alimentlar to'lashni talab qilish). Mol-mulkni qaytarib olish: Fuqarolar o'zgalar tomonidan mulklarini noqonuniy egallangan bo'lsa, ularni sud orqali qaytarishlari mumkin. Majburiyatlarni bajarish: Fuqarolar yoki yuridik shaxslar o'rtasida shartnoma asosida yuzaga kelgan majburiyatlar bajarilishini sud orqali ta'minlash. Fuqarlik protsessining asosiy xususiyatlari: Shaxsiy (individ) va yuridik shaxslar o'rtasidagi nizolarni hal etish: Fuqarlik protsessi, odatda, jismoniy shaxslar (fuqarolar) yoki yuridik shaxslar (kompaniyalar, tashkilotlar) o'rtasidagi nizolarni sudda hal qilishni nazarda tutadi. Sud orqali hal qilish: Fuqarlik protsessi muayyan nizolarni, masalan, mol-mulkni qaytarish, qarzdorlikni to'lash yoki majburiyatlarni bajarish bilan bog'liq nizolarni hal etish uchun sudga murojaat qilishni o'z ichiga oladi. Sudning rolini belgilash: Sud nizoni mustaqil ravishda, barcha tomonlarning huquqlarini hurmat qilgan holda hal qiladi. Fuqarlik protsessining turlari: Shaxsiy huquqlarni himoya qilish: Fuqaro o'zining shaxsiy huquqlarini (masalan, nikohni bekor qilish, alimentlarni olish) himoya qilish uchun sudga murojaat qilishi mumkin. Bunga qo'shimcha ravishda, shaxsning boshqarish huquqlari, farzandlarning huquqlari va shaxsiy daxlsizlikni himoya qilish kabi masalalar ham kiradi. Fuqarlik protsessi quyidagi turlarga bo'linadi: Mol-mulkni qaytarib olish: Fuqaro yoki yuridik shaxs o'z mulkini noqonuniy egallab olishga qarshi sudga murojaat qilishi mumkin. Bunda, mulkni qaytarish, shartnomalarni bajarish va qarzdorlikni to'lash kabi masalalar hal qilinadi. Majburiyatlarni bajarish: Fuqaro yoki yuridik shaxs o'rtasidagi kelishuvlar va shartnomalar asosida yuzaga kelgan majburiyatlarning bajarilishini sud orqali ta'minlash. 2. Fuqarlik protsessida davo ishi yuritishning huquqiy asoslari Fuqarlik protsessida davo ishini yuritishning huquqiy asoslari fuqarolik kodeksi va boshqa huquqiy normativ hujjatlar bilan belgilangan. Bu asoslar, asosan, fuqaro yoki yuridik shaxslarning huquqlarini himoya qilish, sudga murojaat qilish, sudda o'z pozitsiyalarini himoya qilish va sudning adolatli qarorlar chiqarishini ta'minlash uchun zarur bo'lgan me'yorlarni belgilaydi. Fuqarolik kodeksi (FK) Fuqarolik kodeksi — fuqarolik huquqlarini va majburiyatlarini belgilovchi asosiy huquqiy hujjatdir. Fuqarolik kodeksi fuqarlik protsessining asosiy prinsiplarini, shuningdek, davo ishlarini qanday yuritish kerakligini aniqlaydi. Fuqarolik kodeksida sudga murojaat qilish, davo arizalarini taqdim etish, sud protseduralarini olib borish va sud qarorlarini chiqarish bo'yicha tartiblar ko'rsatilgan. Fuqarolik kodeksining 5-bo'limi "Fuqarlik protsessual huquqlari" fuqarolik protsessining asosiy prinsiplari va tartiblarini o'z ichiga oladi. Fuqarlik protsessining huquqiy asoslari: Fuqarlik protsessual kodeksi Fuqarlik protsessual kodeksi — sudda davo ishlarini yuritish jarayonida qanday tartibda harakat qilish kerakligini belgilaydi. Ushbu kodeksda sudda ariza berish, sud majlisini o'tkazish, qaror chiqarish, apellyatsiya va kassatsiya jarayonlari haqida to'liq ma'lumotlar mavjud. Kodeksda, shuningdek, tomonlarning huquqlari, majburiyatlari, dalil taqdim etish tartibi, sudga taqdim etiladigan hujjatlar va guvohlar haqida ko'rsatmalar mavjud. Sud qarorlarining qonuniy kuchi Sud qarorlari: Sudning chiqaradigan qarorlarini bajarish majburiydir. Fuqarlik protsessida chiqarilgan qarorlarni, agar tomonlar o‘zgartirishni xohlasalar, apellyatsiya yoki kassatsiya sudlariga murojaat qilishlari mumkin. Qarorni buzish:Agar sudning qarori qonuniy va adolatli bo‘lmasa, tomonlar uni yuqori instansiya sudlariga qaytarish huquqiga ega. Ishni qayta ko‘rib chiqish: Fuqarolik protsessida, ayrim hollarda, ilgari chiqarilgan qarorlarni qayta ko‘rib chiqish talab qilinishi mumkin (masalan, yangi dalillar aniqlansa yoki sud xatolikka yo‘l qo‘ysa). Davolashning huquqiy jarayonini ta'minlash: O'zgarmaslik va yakuniylik: Sud tomonidan chiqarilgan qarorlarning qabul qilinishi va uning bajarilishi fuqarolik protsessining muhim qismidir. Sud qaroriga nisbatan shikoyatlar yoki apellyatsiya, kassatsiya jarayonlari orqali qayta ko‘rib chiqilishi mumkin. Hujjatlarni tayyorlash: Fuqarolik protsessida sudga murojaat qilishda zarur hujjatlar va dalillarni tayyorlash juda muhim. Ular quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin: Ariza yoki da'vo ilovasi Dalil sifatida taqdim etiladigan hujjatlar Sudga guvohlar va ekspertlar uchun yozilgan so'rovlar. Fuqarlik protsessidagi boshqa normativ hujjatlar: Mehnat qonunchiligi: Mehnat nizolarini hal qilishda mehnat kodeksi, ishchi va ish beruvchi o‘rtasidagi nizolarni sud orqali hal qilishda qo‘llaniladi. Ma'muriy huquqiy hujjatlar: Agar davo ishlari ma'muriy yoki soliq nizolariga oid bo‘lsa, ma'muriy huquq qonunlari ham ishlatiladi. 3. Fuqarlik protsessida davo ishi yuritish bosqichlari Fuqarlik protsessida davo ishini yuritish bir necha bosqichlardan iborat. Har bir bosqichda qonuniy tartiblar, vaqt cheklovlari, huquqiy hujjatlar va dalillarni taqdim etish muhim ahamiyatga ega. Quyidagi bosqichlar fuqarolik protsessida davo ishlarini yuritishda amal qilinadigan tartibni ko'rsatadi. Davo arizasini berish (ariza yozish) Davo arizasi — fuqarolik protsessining boshlang'ich nuqtasidir. Bu bosqichda shaxs yoki yuridik shaxs sudga o'z huquqini himoya qilish uchun rasmiy ariza taqdim etadi. Ariza shakli:Ariza yozish uchun sudga murojaat qilishda quyidagi ma'lumotlar kiritilishi kerak: Arizachi (da'vogar) va javobgar (javobgar)ning to'liq ma'lumotlari (ismi, manzili, pasporti yoki tashkilotning nomi va ro'yxatga olish raqami). Dava asoslari va talablar. Nima uchun sudga murojaat qilindi, qanday huquqiy talablarga asoslaniladi. Dalillar va hujjatlar. Dava asosida taqdim etiladigan hujjatlar (shartnomalar, hisob-kitoblar, guvohnomalar va boshqalar). Ariza taqdim etilgan sanani ko'rsatish. Ariza berish tartibi: Ariza sudga yozma tarzda yoki elektron shaklda (agar sud tizimi bu imkoniyatni taqdim etsa) topshiriladi. Sud arizani ko'rib chiqadi va uning to'liq ekanligini tekshiradi. Agar arizada xatolik yoki yetishmovchiliklar mavjud bo'lsa, arizachi suddan xatoliklarni tuzatishni talab qilishi mumkin.