Globallashuv jarayonlarida millat va milliy o‘zlikni anglash masalalari

Yuklangan vaqt

2025-01-16

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

40,3 KB


Globallashuv jarayonlarida millat va milliy o‘zlikni anglash masalalari Reja: 1. Globallashuv jarayonlarida millat va milliy o‘zlikni anglash masalalari, uning millat hayotida namoyon bo‘lish xususiyatlari. 2. Demografik globallashuv, ma’naviyat va qadriyatlar. 3. Ommaviy madaniyat. Aholi va uning eng faol qismi bo‘lgan mehnat resurslari makroiqtisodiyotning asosiy qismi hisoblanadi. Dunyo aholisining qandaydir qismi, har xil ta’sirlar yordamida ish va yashash joyini almashtirib turadi. Bu omil migratsiya deb atalib, u bir paytning o‘zida ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, diniy, ekologik xarakterga ega. Fanda migratsiyaning turli ta’riflari mavjud. Migratsiyaga mavjud ta’riflar orasida umumiy tarzda, quyidagi ta’rifni ajratib ko‘rsatish mumkin: jismoniy shaxs (aholi) ning ma’lum bir geografik hududdan boshqa bir muayyan hududga ko‘chishi migratsiya deyiladi. XX asr oxiri va XXI asr boshlarida dunyoda aholi migratsiyasi kuchaydi. Agar oldinlari migratsiya ma’lum bir hududlardagina (Afrika, Osiyo, AQSH, G‘arbiy Evropa) ro‘y bergan bo‘lsa, endilikda migratsiya tobora xalqaro global jarayonga aylanib bormoqda. Aholining migratsion jarayonlari motivi, ko‘pchilik hollarda, siyosiy va iqtisodiy omillar hisoblanadi. XX asr oxirida dunyo siyosiy xaritasidagi o‘zgarishlar migratsion jarayonlarga yangi turtki berdi. YAngi yosh mustaqil davlatlardan rivojlangan mamlakatlarga migratsiya shu yillarda yanada o‘sdi. Bu o‘rinda, bir vaqtning o‘zida, siyosiy va iqtisodiy omillarning kesishuvi natijasidagi migratsion jarayonni kuzatishimiz mumkin. Dunyo bo‘ylab migratsion jarayonlarning ortishi ko‘plab muammolarni keltirib chiqarmoqda. Jumladan, boshqa davlatlarga kelayotgan kishilarning til Globallashuv jarayonlarida millat va milliy o‘zlikni anglash masalalari Reja: 1. Globallashuv jarayonlarida millat va milliy o‘zlikni anglash masalalari, uning millat hayotida namoyon bo‘lish xususiyatlari. 2. Demografik globallashuv, ma’naviyat va qadriyatlar. 3. Ommaviy madaniyat. Aholi va uning eng faol qismi bo‘lgan mehnat resurslari makroiqtisodiyotning asosiy qismi hisoblanadi. Dunyo aholisining qandaydir qismi, har xil ta’sirlar yordamida ish va yashash joyini almashtirib turadi. Bu omil migratsiya deb atalib, u bir paytning o‘zida ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, diniy, ekologik xarakterga ega. Fanda migratsiyaning turli ta’riflari mavjud. Migratsiyaga mavjud ta’riflar orasida umumiy tarzda, quyidagi ta’rifni ajratib ko‘rsatish mumkin: jismoniy shaxs (aholi) ning ma’lum bir geografik hududdan boshqa bir muayyan hududga ko‘chishi migratsiya deyiladi. XX asr oxiri va XXI asr boshlarida dunyoda aholi migratsiyasi kuchaydi. Agar oldinlari migratsiya ma’lum bir hududlardagina (Afrika, Osiyo, AQSH, G‘arbiy Evropa) ro‘y bergan bo‘lsa, endilikda migratsiya tobora xalqaro global jarayonga aylanib bormoqda. Aholining migratsion jarayonlari motivi, ko‘pchilik hollarda, siyosiy va iqtisodiy omillar hisoblanadi. XX asr oxirida dunyo siyosiy xaritasidagi o‘zgarishlar migratsion jarayonlarga yangi turtki berdi. YAngi yosh mustaqil davlatlardan rivojlangan mamlakatlarga migratsiya shu yillarda yanada o‘sdi. Bu o‘rinda, bir vaqtning o‘zida, siyosiy va iqtisodiy omillarning kesishuvi natijasidagi migratsion jarayonni kuzatishimiz mumkin. Dunyo bo‘ylab migratsion jarayonlarning ortishi ko‘plab muammolarni keltirib chiqarmoqda. Jumladan, boshqa davlatlarga kelayotgan kishilarning til bilmasligi, mahalliy aholi urf-odatlarini bilmasligi, mahalliy aholi bilan turli nizolarning kelib chiqishi, diniy omil, ishchilarning oddiy gigienik qoidalarga rioya qilmasliklari, turli yuqumli kasalliklarning kelib chiqishi, tibbiy xizmatning vaqtida olinmasligi, shuningdek, turli jamoat joylarida o‘zini tutish qoidalarini bilmasligi yoki rioya qilmasligi kabi omillarni ko‘rsatish mumkin. YUqoridagi holatlarning avj olib ketmasligi uchun migratsion jarayonlarni boshqarish tushunchasi qo‘llaniladi. Bunday boshqarish tagzamirida, ish kuchi resurslarini birinchi navbatda, qonuniylashtirish, tartibga solish yotadi. Ishchi kuchi migratsiyasini tartibga solishda xalqaro tashkilotlarning ahamiyati kattadir. Bunday tashkilotlardan biri Xalqaro mehnat tashkiloti (XMT)dir, bu tashkilotda davlatlar, tadbirkorlar va mehnatkashlar vakillari ishtirok etadi. Migratsion jarayonlarni boshqarishda ushbu jarayonlarning asosiy yo‘nalishlarini aniqlab olish muhim ahamiyatga ega. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining 5 ta yo‘nalishini ajratib ko‘rsatish mumkin: 1) Rivojlanayotgan davlatlardan sanoati rivojlangan davlatlarga migratsiya; 2) Sanoati rivojlangan davlatlar doirasidagi migratsiya; 3) Rivojlanayotgan davlatlar orasidagi migratsiya; 4) Sobiq sotsialistik davlatlardan sanoati rivojlangan davlatlarga migratsiya; 5) Ilmiy xodimlar, malakali mutaxassislarning sanoati rivojlangan davlatlardan rivojlanayotgan davlatlarga migratsiyasi. BMTning statistik ma’lumotlariga qaraganda, Evropa aholisi 2050 yilga borib, 128 mln.ga kamayadi, bunda Italiya – 16 mln., Germaniya – 23 mln., Rossiya – 33 mln. kishisini yo‘qotadi. Eng ahamiyatlisi, Evropa umumiy aholisining 10% igina evropalik ildizga taqaladi. EI hududida migratsion oqimni va o‘zga madaniyatdagilar hamjamiyatini tartibga solish bo‘yicha muayyan ishlar ham ilmiy-nazariy, ham amaliy ahamiyat kasb etmoqda. Evropaning deyarli barcha davlatlari OAVlarida va siyosiy debatlarda ushbu mavzu tez-tez ko‘tarilmoqda. Germaniya immigratsiya siyosati o‘ziga xos maxsus qoida va an’analardan kelib chiqqan bo‘lib, u ko‘pgina Evropa davlatlarida qiziqish uyg‘otdi. bilmasligi, mahalliy aholi urf-odatlarini bilmasligi, mahalliy aholi bilan turli nizolarning kelib chiqishi, diniy omil, ishchilarning oddiy gigienik qoidalarga rioya qilmasliklari, turli yuqumli kasalliklarning kelib chiqishi, tibbiy xizmatning vaqtida olinmasligi, shuningdek, turli jamoat joylarida o‘zini tutish qoidalarini bilmasligi yoki rioya qilmasligi kabi omillarni ko‘rsatish mumkin. YUqoridagi holatlarning avj olib ketmasligi uchun migratsion jarayonlarni boshqarish tushunchasi qo‘llaniladi. Bunday boshqarish tagzamirida, ish kuchi resurslarini birinchi navbatda, qonuniylashtirish, tartibga solish yotadi. Ishchi kuchi migratsiyasini tartibga solishda xalqaro tashkilotlarning ahamiyati kattadir. Bunday tashkilotlardan biri Xalqaro mehnat tashkiloti (XMT)dir, bu tashkilotda davlatlar, tadbirkorlar va mehnatkashlar vakillari ishtirok etadi. Migratsion jarayonlarni boshqarishda ushbu jarayonlarning asosiy yo‘nalishlarini aniqlab olish muhim ahamiyatga ega. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining 5 ta yo‘nalishini ajratib ko‘rsatish mumkin: 1) Rivojlanayotgan davlatlardan sanoati rivojlangan davlatlarga migratsiya; 2) Sanoati rivojlangan davlatlar doirasidagi migratsiya; 3) Rivojlanayotgan davlatlar orasidagi migratsiya; 4) Sobiq sotsialistik davlatlardan sanoati rivojlangan davlatlarga migratsiya; 5) Ilmiy xodimlar, malakali mutaxassislarning sanoati rivojlangan davlatlardan rivojlanayotgan davlatlarga migratsiyasi. BMTning statistik ma’lumotlariga qaraganda, Evropa aholisi 2050 yilga borib, 128 mln.ga kamayadi, bunda Italiya – 16 mln., Germaniya – 23 mln., Rossiya – 33 mln. kishisini yo‘qotadi. Eng ahamiyatlisi, Evropa umumiy aholisining 10% igina evropalik ildizga taqaladi. EI hududida migratsion oqimni va o‘zga madaniyatdagilar hamjamiyatini tartibga solish bo‘yicha muayyan ishlar ham ilmiy-nazariy, ham amaliy ahamiyat kasb etmoqda. Evropaning deyarli barcha davlatlari OAVlarida va siyosiy debatlarda ushbu mavzu tez-tez ko‘tarilmoqda. Germaniya immigratsiya siyosati o‘ziga xos maxsus qoida va an’analardan kelib chiqqan bo‘lib, u ko‘pgina Evropa davlatlarida qiziqish uyg‘otdi. Agarda 1973 yilda 3,9 mln. (GFR) xorijlik yashagan bo‘lsa, 30 yildan so‘ng bu ko‘rsatkich, ya’ni 2002 yilda 7,3 mln.ni tashkil qildi. Germaniyalik muhojirlarning ko‘pchiligi “uchinchi davlat” kishilari bo‘lib, ular etnomadaniy nuqtai nazardan, ko‘pgina muammolarni keltirib chiqaradi. 2000 yil 1 yanvardan kuchga kirgan “Fuqarolik to‘g‘risida”gi qonuniga ko‘ra, 2000 yilgacha muhojirlardan tug‘ilgan bolalar bevosita nemis fuqaroligini qo‘lga kiritadi. Balog‘at yoshiga etguncha (18 yosh) ular ota-onalarining fuqaroligini saqlab turadilar, lekin 23 yoshgacha fuqarolikni aniq tanlashlari talab etiladi. Fuqarolik olishga ishsizlik nafaqasini oluvchilar, sudlanganlar da’vogarlik qila olmaydilar. SHuningdek, nemis tilini o‘rganish bo‘yicha test olish majburiy qilib qo‘yildi. Umumiy hisobda 2000-2004 yillar oralig‘ida 191107 ta muhojirlarning farzandlari nemis fuqaroligini qo‘lga kiritishdi. Ularning ko‘pchiligini etnik turklar tashkil qiladi.1 Germaniya yangi migratsion siyosatining tub mohiyati shu bo‘ldiki, Germaniya o‘zini yakunda rasman “immigratsion mamlakat” deb e’lon qildi. YAna bir muhim jihat shu bo‘ldiki, immigrantlarga turli tanishtiruv kurslari (630 soatga mo‘ljallangan federal dastur) belgilangan bo‘lib, u “uchinchi davlat”lar bilan Evropa davlatlari fuqarolarini bir xil ko‘radi. Musulmon ayollar uchun ham alohida kurslar belgilangan bo‘lib, bu yakunda ularning mehnat faoliyatiga tezroq kirishib ketishlariga yordam beradi. O‘z navbatida, bu kurslardan bosh tortgan odamlarga ma’muriy choralar ko‘riladi. 2006 yil 14 iyulda Berlinda shaxsan federal kansler rahbarligida xorijliklar integratsiyasi masalasi bo‘yicha Sammit bo‘lib o‘tdi. Unda barcha manfaatdor tomonlar, siyosatchilar, OAV vakillari, iqtisodchilar, kasaba uyushmalari, diniy muassasalar vakillari, shuningdek, madaniyat va sport vakilllari ishtirok etdi. Angela Merkel ushbu anjuman migrantlar va Germaniya siyosatchilari o‘rtasidagi kelgusidagi integratsion siyosat uchun ochiq dialog platformasi bo‘lishi kerakligini bildirdi. Buning natijasida, 2007 yil yarmigacha oltita ishchi guruh tuzilishi va ular umummilliy integratsion konsepsiya (ayniqsa, ta’lim va nemis tilini o‘rganish bo‘yicha) ishlab chiqishlari belgilandi. 1 Масалан, 2004 йилда жами 127 153 иммигрант немис фуқаролигига эга бўлди. Ундан 44 465 (35%) турклар ва фақатгина 7 499 (5.9%), 6 362 (5%) қисмини поляк ва эронлар ташкил қилди. Agarda 1973 yilda 3,9 mln. (GFR) xorijlik yashagan bo‘lsa, 30 yildan so‘ng bu ko‘rsatkich, ya’ni 2002 yilda 7,3 mln.ni tashkil qildi. Germaniyalik muhojirlarning ko‘pchiligi “uchinchi davlat” kishilari bo‘lib, ular etnomadaniy nuqtai nazardan, ko‘pgina muammolarni keltirib chiqaradi. 2000 yil 1 yanvardan kuchga kirgan “Fuqarolik to‘g‘risida”gi qonuniga ko‘ra, 2000 yilgacha muhojirlardan tug‘ilgan bolalar bevosita nemis fuqaroligini qo‘lga kiritadi. Balog‘at yoshiga etguncha (18 yosh) ular ota-onalarining fuqaroligini saqlab turadilar, lekin 23 yoshgacha fuqarolikni aniq tanlashlari talab etiladi. Fuqarolik olishga ishsizlik nafaqasini oluvchilar, sudlanganlar da’vogarlik qila olmaydilar. SHuningdek, nemis tilini o‘rganish bo‘yicha test olish majburiy qilib qo‘yildi. Umumiy hisobda 2000-2004 yillar oralig‘ida 191107 ta muhojirlarning farzandlari nemis fuqaroligini qo‘lga kiritishdi. Ularning ko‘pchiligini etnik turklar tashkil qiladi.1 Germaniya yangi migratsion siyosatining tub mohiyati shu bo‘ldiki, Germaniya o‘zini yakunda rasman “immigratsion mamlakat” deb e’lon qildi. YAna bir muhim jihat shu bo‘ldiki, immigrantlarga turli tanishtiruv kurslari (630 soatga mo‘ljallangan federal dastur) belgilangan bo‘lib, u “uchinchi davlat”lar bilan Evropa davlatlari fuqarolarini bir xil ko‘radi. Musulmon ayollar uchun ham alohida kurslar belgilangan bo‘lib, bu yakunda ularning mehnat faoliyatiga tezroq kirishib ketishlariga yordam beradi. O‘z navbatida, bu kurslardan bosh tortgan odamlarga ma’muriy choralar ko‘riladi. 2006 yil 14 iyulda Berlinda shaxsan federal kansler rahbarligida xorijliklar integratsiyasi masalasi bo‘yicha Sammit bo‘lib o‘tdi. Unda barcha manfaatdor tomonlar, siyosatchilar, OAV vakillari, iqtisodchilar, kasaba uyushmalari, diniy muassasalar vakillari, shuningdek, madaniyat va sport vakilllari ishtirok etdi. Angela Merkel ushbu anjuman migrantlar va Germaniya siyosatchilari o‘rtasidagi kelgusidagi integratsion siyosat uchun ochiq dialog platformasi bo‘lishi kerakligini bildirdi. Buning natijasida, 2007 yil yarmigacha oltita ishchi guruh tuzilishi va ular umummilliy integratsion konsepsiya (ayniqsa, ta’lim va nemis tilini o‘rganish bo‘yicha) ishlab chiqishlari belgilandi. 1 Масалан, 2004 йилда жами 127 153 иммигрант немис фуқаролигига эга бўлди. Ундан 44 465 (35%) турклар ва фақатгина 7 499 (5.9%), 6 362 (5%) қисмини поляк ва эронлар ташкил қилди. Germaniya yangi immigratsion siyosatining amalda bir vaqtning o‘zida, mamlakatda istiqomat qilayotgan va kelayotgan muhojirlar uchun ko‘pgina qulayliklarni belgilab berdi. Ta’lim va til jarayoniga urg‘u berilayotganligi esa alohida diqqatga sazovor, zero malaka va til bilish amalda, shaxsning keyingi istiqbolini belgilab beradi. Migrantlar, o‘z tabiatiga ko‘ra jamiyatning ishbilarmon va harakatchan a’zolari hisoblanadi. Tarixga nazar tashlaydigan bo‘lsak, migratsiya iqtisodiy o‘sishga, yangi millatlarning paydo bo‘lishi (assimilyasiyalashuv)ga, marginal madaniyatlarning boyishiga ko‘mak bo‘lib kelgan. Migratsion jarayonlarni tahlil etishda, undagi muhim muammoviy masalalarning ham mavjudligini inobatga olish zarur bo‘ladi. Ma’lumki, harakat faoliyati mobaynida aksariyat migrantlar ekspluatatsiya qilinadi va ularning huquqlari poymol qilinadi; aksariyat holatlarda o‘zlari yo‘nalish olgan manzil mamlakatlar madaniyati va turmush tarziga nisbatan integratsiyalashuv qiyin kechishi mumkin; migrantlarni qabul qilayotgan davlatlarning malakali va zarur hisoblangan kadrlariga nisbatan arzon ishchi kuchi sifatida raqobatbardosh bo‘lib, ularni ish joylaridan mahrum etishi mumkin. Mana shu va boshqa ko‘plab sabablarga ko‘ra migratsiya holatin har tomonlama, jumladan sotsiologik o‘rganish muhim mavzu hisoblanadi. Mazkur migratsiyaning hajmidan tashqari yana bir muhim tomoni, ijtimoiy- siyosiy tomoni ham borki, u hozirgi vaqtda ham evropalik hisoblangan amerikaliklarning asosan kelib chiqishi afrikalik bo‘lgan qullarning avlodlariga nisbatan qaysidir darajada ta’sir kuchiga ega ekanligidir. SHunday bo‘lsa-da, AQSHga quldorlikning tugatilishidan so‘ng ham Xitoy, Hindiston va YAponiyadan juda ko‘plab odamlar shartnoma asosida ko‘chishdi va bu jarayon hali ham davom etmoqda. Masalan, oxirgi statistik ma’lumotlarga ko‘ra ushbu mamlakatga faqat Hindistonning o‘zidan 1,5 million odam ko‘chib kelgan. Hindistonlik migrantlar dunyo miqyosida o‘zining intellektual salohiyati tufayli kompyuter dasturlari ustasi sifatida tanilgan bo‘lsa-da, biroq ularning Amerikadagi faoliyati Evropa mamlakatlari fuqarolariga tegishli plantatsiyalarda ishlash bilan bog‘liqdir. Germaniya yangi immigratsion siyosatining amalda bir vaqtning o‘zida, mamlakatda istiqomat qilayotgan va kelayotgan muhojirlar uchun ko‘pgina qulayliklarni belgilab berdi. Ta’lim va til jarayoniga urg‘u berilayotganligi esa alohida diqqatga sazovor, zero malaka va til bilish amalda, shaxsning keyingi istiqbolini belgilab beradi. Migrantlar, o‘z tabiatiga ko‘ra jamiyatning ishbilarmon va harakatchan a’zolari hisoblanadi. Tarixga nazar tashlaydigan bo‘lsak, migratsiya iqtisodiy o‘sishga, yangi millatlarning paydo bo‘lishi (assimilyasiyalashuv)ga, marginal madaniyatlarning boyishiga ko‘mak bo‘lib kelgan. Migratsion jarayonlarni tahlil etishda, undagi muhim muammoviy masalalarning ham mavjudligini inobatga olish zarur bo‘ladi. Ma’lumki, harakat faoliyati mobaynida aksariyat migrantlar ekspluatatsiya qilinadi va ularning huquqlari poymol qilinadi; aksariyat holatlarda o‘zlari yo‘nalish olgan manzil mamlakatlar madaniyati va turmush tarziga nisbatan integratsiyalashuv qiyin kechishi mumkin; migrantlarni qabul qilayotgan davlatlarning malakali va zarur hisoblangan kadrlariga nisbatan arzon ishchi kuchi sifatida raqobatbardosh bo‘lib, ularni ish joylaridan mahrum etishi mumkin. Mana shu va boshqa ko‘plab sabablarga ko‘ra migratsiya holatin har tomonlama, jumladan sotsiologik o‘rganish muhim mavzu hisoblanadi. Mazkur migratsiyaning hajmidan tashqari yana bir muhim tomoni, ijtimoiy- siyosiy tomoni ham borki, u hozirgi vaqtda ham evropalik hisoblangan amerikaliklarning asosan kelib chiqishi afrikalik bo‘lgan qullarning avlodlariga nisbatan qaysidir darajada ta’sir kuchiga ega ekanligidir. SHunday bo‘lsa-da, AQSHga quldorlikning tugatilishidan so‘ng ham Xitoy, Hindiston va YAponiyadan juda ko‘plab odamlar shartnoma asosida ko‘chishdi va bu jarayon hali ham davom etmoqda. Masalan, oxirgi statistik ma’lumotlarga ko‘ra ushbu mamlakatga faqat Hindistonning o‘zidan 1,5 million odam ko‘chib kelgan. Hindistonlik migrantlar dunyo miqyosida o‘zining intellektual salohiyati tufayli kompyuter dasturlari ustasi sifatida tanilgan bo‘lsa-da, biroq ularning Amerikadagi faoliyati Evropa mamlakatlari fuqarolariga tegishli plantatsiyalarda ishlash bilan bog‘liqdir. Migratsiyaning keyingi davri XIX asrning oxirlari va XX asrning boshlariga kelib, AQSHning sanoatini nihoyatda yuqori sur’atlar bilan rivojlanishi orqali belgilanadi. Bu vaqtda SHimoliy, Janubiy va SHarqiy Evropaning iqtisodiy turg‘un hududlaridan va repressiv siyosiy tizimlaridan qochgan millionlab ishchilar 1850 yildan 1930 yildagi Buyuk Depressiyagacha AQSHga ko‘chib ketishda davom etadilar. Ularning orasida ocharchilikdan qochgan irlandiyaliklarni, omadini sinab ko‘rish uchun ketgan ingliz, nemis va fransuzlarni, ishsizlikdan tinkasi qurigan italiyalik va polyaklarni, etnik jihatdan holi tang yahudiy va boshqa millat vakillarini ko‘plab uchratish mumkin edi. Bu vaqtda Nyu Yorkdagi Ellis orolidagi immigratsion tekshiruv ro‘yxatidan o‘tgan migrantlarning soni qariyb 12 mln. kishini tashkil etadi. Migratsiyaning keyingi katta davri ikkinchi jahon urushidan keyin Evropa, SHimoliy Amerika va Avstraliyadagi iqtisodni tiklash uchun ishchi kuchi zarur bo‘lganligi tufayli sodir bo‘ladi. Masalan, bu ko‘plab turk migrantlarining Germaniyaga, SHimoliy Afrikaliklarning Fransiya va Belgiyaga kelishi bilan bog‘liq. SHu vaqtda mustamlakadan chiqish hali hamon davom etayotgan bo‘lib, dunyoning turli burchaklarida “uchinchi davlatlar” deb nom olgan ko‘plab jamiyatlarda ozodlik harakatlari natijasida, mustamlakachilik zulmidan qutulish davri boshlanadi. Ammo uning zamirida ham migratsion jarayon jiddiy tus oladi. Bu davr, 1947 yilda Hindistonda bo‘lgan ozodlik harakati va Pokiston davlatining vujudga kelishi natijasida, millionlab hindlar va musulmonlarning, hamda Isroil davlatining tashkil topishi natijasida vujudga kelgan ichki nizolar tufayli, yahudiy va falastinliklarning o‘z tug‘ilib o‘sgan joylarini tark etishlari bilan bog‘liq. SHuningdek, mag‘lubiyatga uchragan Germaniya va YAponiyadan AQSHga intellektual migratsiya kuchayadi. Avj olgan migratsiya sur’ati AQSHga nisbatan o‘tgan asrning 90-yillari boshida bir oz susaygan bo‘lsa, Evropa mintaqasida xalqaro migrantlarning kuchiga bo‘lgan talab 70-yillarga kelib deyarli ehtiyoj sezmaydi. Ushbu davrlarda global iqtisodning boshqaruv kuchi Osiyo tomonga ko‘cha boshlaydi. Bu esa shundoq ham aholi zich yashaydigan erlarda migrantlarga, xususan, mehnat migratsiyasiga bo‘lgan talabni oshiradi. Oxir-oqibat migrant qabul Migratsiyaning keyingi davri XIX asrning oxirlari va XX asrning boshlariga kelib, AQSHning sanoatini nihoyatda yuqori sur’atlar bilan rivojlanishi orqali belgilanadi. Bu vaqtda SHimoliy, Janubiy va SHarqiy Evropaning iqtisodiy turg‘un hududlaridan va repressiv siyosiy tizimlaridan qochgan millionlab ishchilar 1850 yildan 1930 yildagi Buyuk Depressiyagacha AQSHga ko‘chib ketishda davom etadilar. Ularning orasida ocharchilikdan qochgan irlandiyaliklarni, omadini sinab ko‘rish uchun ketgan ingliz, nemis va fransuzlarni, ishsizlikdan tinkasi qurigan italiyalik va polyaklarni, etnik jihatdan holi tang yahudiy va boshqa millat vakillarini ko‘plab uchratish mumkin edi. Bu vaqtda Nyu Yorkdagi Ellis orolidagi immigratsion tekshiruv ro‘yxatidan o‘tgan migrantlarning soni qariyb 12 mln. kishini tashkil etadi. Migratsiyaning keyingi katta davri ikkinchi jahon urushidan keyin Evropa, SHimoliy Amerika va Avstraliyadagi iqtisodni tiklash uchun ishchi kuchi zarur bo‘lganligi tufayli sodir bo‘ladi. Masalan, bu ko‘plab turk migrantlarining Germaniyaga, SHimoliy Afrikaliklarning Fransiya va Belgiyaga kelishi bilan bog‘liq. SHu vaqtda mustamlakadan chiqish hali hamon davom etayotgan bo‘lib, dunyoning turli burchaklarida “uchinchi davlatlar” deb nom olgan ko‘plab jamiyatlarda ozodlik harakatlari natijasida, mustamlakachilik zulmidan qutulish davri boshlanadi. Ammo uning zamirida ham migratsion jarayon jiddiy tus oladi. Bu davr, 1947 yilda Hindistonda bo‘lgan ozodlik harakati va Pokiston davlatining vujudga kelishi natijasida, millionlab hindlar va musulmonlarning, hamda Isroil davlatining tashkil topishi natijasida vujudga kelgan ichki nizolar tufayli, yahudiy va falastinliklarning o‘z tug‘ilib o‘sgan joylarini tark etishlari bilan bog‘liq. SHuningdek, mag‘lubiyatga uchragan Germaniya va YAponiyadan AQSHga intellektual migratsiya kuchayadi. Avj olgan migratsiya sur’ati AQSHga nisbatan o‘tgan asrning 90-yillari boshida bir oz susaygan bo‘lsa, Evropa mintaqasida xalqaro migrantlarning kuchiga bo‘lgan talab 70-yillarga kelib deyarli ehtiyoj sezmaydi. Ushbu davrlarda global iqtisodning boshqaruv kuchi Osiyo tomonga ko‘cha boshlaydi. Bu esa shundoq ham aholi zich yashaydigan erlarda migrantlarga, xususan, mehnat migratsiyasiga bo‘lgan talabni oshiradi. Oxir-oqibat migrant qabul qiluvchi davlatlarda so‘nggi yillarda boshpanasizlar, qochoqlar va nomuntazam migrantlarning harakati boshqarib bo‘lmas darajaga etdi. Bu tabiiyki, xalqaro miqyosda migratsiya tizimini tartibga solish bo‘yicha qator loyihalar ishlab chiqishni taqozo etardi. Birinchidan, migrantlar orasida ayollar ulushi tez ravishda oshib bormoqda. 2007 yilda Er yuzi bo‘yicha migrantlarning deyarli yarmi ayollar bo‘ldi, ularning katta qismi rivojlangan davlatlarda va sezilarli qismi esa rivojlanayotgan davlatlarda faoliyat yuritmoqda. BMTning statistik ma’lumotlariga ko‘ra, 2005 yilda Evropa, Lotin Amerikasi, SHimoliy Amerika, Okeaniya va sobiq Ittifoq davlatlarida erkak migrantlarga qaraganda ayol migrantlar ko‘proq bo‘lgan. E’tirof etadigan tomoni, ilk vaqtlarda ayollarning migratsiyada ishtirok etishda asosiy maqsadlaridan biri an’analardan kelib chiqqan holda, o‘z jufti haloli bilan birga bo‘lish bo‘lsa, bugungi kunda esa mustaqil tarzda ko‘chayotgan ayollar nisbati ortib bormoqda, ular asosan oilalarining asosiy boquvchisi sifatida ketmoqdalar. Ikkinchidan, migrantlarning o‘z davlatlari, tranzit va ular boradigan (manzil) davlatlar orasidagi an’anaviy farq tushunarsiz bo‘lib qoldi. Bugungi kunda dunyodagi deyarli barcha mamlakatlar nazoratni amalga oshirish uchun uchta vazifani bajarmoqda, ya’ni migrantlar bu davlatlardan chiqarilmoqda, davlatlar tranzit vazifasini bajarmoqda va migrantlar ularga qarab yo‘l olishmoqda. SHaxsning yashash joyini erkin tanlashini tan olish migratsiya ommaviy, xalqaro tus olayotgan hozirgi davr va jamiyatlar uchun uzoq izlanishlar olib borishni talab etayotgan masalalardan biridir. Inson xuquqlari va ma’naviy madaniy qadriyatlar nuqtai nazaridan u, shubhasiz, ijobiy ahamiyatga ega. SHaxsning o‘z ma’naviy-madaniy ehtiyojlarini qondirish uchun barcha davlatlar va o‘lkalarda ham real teng imkoniyatlar yaratilgan deb bo‘lmaydi. Diniy mutaassiblik, konservativ qarashlar, demokratiyani til uchida tan olayotgan, aslida esa yakka fikrni targ‘ib etib, hurfikrlikni goh ochiq, goh yopiq ta’qib etayotgan davlatlardan ochiq fuqarolik jamiyati qurayotgan G‘arb davlatlarida migratsiya kuchayib bormoqda. Har yili G‘arb davlatlariga Osiyo va sobiq SSSR respublikalaridan 4 millionga yaqin kishi migratsiya qilinadi. Bunday jarayonlar qiluvchi davlatlarda so‘nggi yillarda boshpanasizlar, qochoqlar va nomuntazam migrantlarning harakati boshqarib bo‘lmas darajaga etdi. Bu tabiiyki, xalqaro miqyosda migratsiya tizimini tartibga solish bo‘yicha qator loyihalar ishlab chiqishni taqozo etardi. Birinchidan, migrantlar orasida ayollar ulushi tez ravishda oshib bormoqda. 2007 yilda Er yuzi bo‘yicha migrantlarning deyarli yarmi ayollar bo‘ldi, ularning katta qismi rivojlangan davlatlarda va sezilarli qismi esa rivojlanayotgan davlatlarda faoliyat yuritmoqda. BMTning statistik ma’lumotlariga ko‘ra, 2005 yilda Evropa, Lotin Amerikasi, SHimoliy Amerika, Okeaniya va sobiq Ittifoq davlatlarida erkak migrantlarga qaraganda ayol migrantlar ko‘proq bo‘lgan. E’tirof etadigan tomoni, ilk vaqtlarda ayollarning migratsiyada ishtirok etishda asosiy maqsadlaridan biri an’analardan kelib chiqqan holda, o‘z jufti haloli bilan birga bo‘lish bo‘lsa, bugungi kunda esa mustaqil tarzda ko‘chayotgan ayollar nisbati ortib bormoqda, ular asosan oilalarining asosiy boquvchisi sifatida ketmoqdalar. Ikkinchidan, migrantlarning o‘z davlatlari, tranzit va ular boradigan (manzil) davlatlar orasidagi an’anaviy farq tushunarsiz bo‘lib qoldi. Bugungi kunda dunyodagi deyarli barcha mamlakatlar nazoratni amalga oshirish uchun uchta vazifani bajarmoqda, ya’ni migrantlar bu davlatlardan chiqarilmoqda, davlatlar tranzit vazifasini bajarmoqda va migrantlar ularga qarab yo‘l olishmoqda. SHaxsning yashash joyini erkin tanlashini tan olish migratsiya ommaviy, xalqaro tus olayotgan hozirgi davr va jamiyatlar uchun uzoq izlanishlar olib borishni talab etayotgan masalalardan biridir. Inson xuquqlari va ma’naviy madaniy qadriyatlar nuqtai nazaridan u, shubhasiz, ijobiy ahamiyatga ega. SHaxsning o‘z ma’naviy-madaniy ehtiyojlarini qondirish uchun barcha davlatlar va o‘lkalarda ham real teng imkoniyatlar yaratilgan deb bo‘lmaydi. Diniy mutaassiblik, konservativ qarashlar, demokratiyani til uchida tan olayotgan, aslida esa yakka fikrni targ‘ib etib, hurfikrlikni goh ochiq, goh yopiq ta’qib etayotgan davlatlardan ochiq fuqarolik jamiyati qurayotgan G‘arb davlatlarida migratsiya kuchayib bormoqda. Har yili G‘arb davlatlariga Osiyo va sobiq SSSR respublikalaridan 4 millionga yaqin kishi migratsiya qilinadi. Bunday jarayonlar Xitoy, YAponiya, Hindistondan AQSHga ko‘chishda ham ko‘zga tashlanadi. Demak, migratsiya umumplanetar xarakter kasb etmoqda. Ko‘chish faqat ishchi kuchlarining siljishi emas, u milliy madaniy qatlamlarning siljishi hamdir. U madaniyatlararo integratsiyani kengaytiradi, umuminsoniy ma’naviy-madaniy qadriyatlarning, turmush tarzining rang- baranglashuviga, butun insoniyat uchun normativ ahamiyatga va ko‘rinishga ega bo‘lgan madaniy paradigmalarning shakllanishiga olib keladi. “Emigratsiya va reemigratsiya hayotning geosiyosiy, siyosiy, iqtisodiy, etnomadaniy, ijtimoiy sohalariga ta’sir etdi”2. Hozirgi davrda Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi migratsiya oqimlarini boshqarish muammosi mamlakatlar iqtisodiy xavfsizligini shakllantirishning ahamiyatli omillaridan biriga aylanmoqda. CHunki migratsiya (xususan, mehnat migratsiyasi) so‘nggi vaqtlarda mintaqaning qator mamlakatlari uchun tahdidli xususiyat kasb etmoqda. Mintaqadagi migratsiya nafaqat o‘zining misli ko‘rilmagan ulkan miqyosi, balki aksariyat hollarda asosan faqatgina bir mamlakatga – Rossiyaga yo‘nalganligi bilan xarakterlidir. VMF ma’lumotlariga ko‘ra, Rossiya imigratsiya ko‘lamiga ko‘ra, kattaligi jihatidan ikkinchi o‘rinda turadi. Bu esa, Markaziy Osiyo mintaqasining deyarli barcha mamlakatlarini RF siyosiy va iqtisodiy manfaatlariga bevosita bog‘lab qo‘yadi3. Mintaqadagi mamlakatlar migratsiya jarayonlarining ikkinchi muhim xususiyati migrantlardan olinayotgan moliyaviy tushumlardan ushbu davlatlarning bog‘liqligi yuqori darajasidir. (Aynan MVFning ma’lumotlariga ko‘ra, mintaqa mamlakatlariga migrantlar tomonidan yuborilayotgan pul jo‘natmalari Tojikiston YAIMning 20-25%igacha, Qirg‘izistonda 16%igacha tashkil etadi)4 Bog‘liklikning bunday darajasining o‘ziyoq iqtisodiy xavfsizlikka bevosita tahdiddir. Rossiyada ishchi o‘rinlarning so‘nggi qisqartirilishi Qirg‘iziston Respublikasi migratsiya va bandlik agentligi direktori A.Riskulovaning bejiz jiddiy tashvishga solmayapti, uning fikriga ko‘ra, jahon iqtisodiy inqiroziga bog‘liq holda migrantlardan pul tushumining kamayishi 2 Аблажей Н.В. Эмиграция из России (СССР) в Китай и реэмиграция в первой половине ХХ в. Автореф. дисс. д.и.н. Новосибирск: СО РАН, 2008. С. 3. 3 World Bank Publications _ ESW CD/раздел Региональные исследования 2007 г. На русском языке. 4 World Bank Publications _ ESW CD/раздел Региональные исследования 2007 г. На русском языке. Xitoy, YAponiya, Hindistondan AQSHga ko‘chishda ham ko‘zga tashlanadi. Demak, migratsiya umumplanetar xarakter kasb etmoqda. Ko‘chish faqat ishchi kuchlarining siljishi emas, u milliy madaniy qatlamlarning siljishi hamdir. U madaniyatlararo integratsiyani kengaytiradi, umuminsoniy ma’naviy-madaniy qadriyatlarning, turmush tarzining rang- baranglashuviga, butun insoniyat uchun normativ ahamiyatga va ko‘rinishga ega bo‘lgan madaniy paradigmalarning shakllanishiga olib keladi. “Emigratsiya va reemigratsiya hayotning geosiyosiy, siyosiy, iqtisodiy, etnomadaniy, ijtimoiy sohalariga ta’sir etdi”2. Hozirgi davrda Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi migratsiya oqimlarini boshqarish muammosi mamlakatlar iqtisodiy xavfsizligini shakllantirishning ahamiyatli omillaridan biriga aylanmoqda. CHunki migratsiya (xususan, mehnat migratsiyasi) so‘nggi vaqtlarda mintaqaning qator mamlakatlari uchun tahdidli xususiyat kasb etmoqda. Mintaqadagi migratsiya nafaqat o‘zining misli ko‘rilmagan ulkan miqyosi, balki aksariyat hollarda asosan faqatgina bir mamlakatga – Rossiyaga yo‘nalganligi bilan xarakterlidir. VMF ma’lumotlariga ko‘ra, Rossiya imigratsiya ko‘lamiga ko‘ra, kattaligi jihatidan ikkinchi o‘rinda turadi. Bu esa, Markaziy Osiyo mintaqasining deyarli barcha mamlakatlarini RF siyosiy va iqtisodiy manfaatlariga bevosita bog‘lab qo‘yadi3. Mintaqadagi mamlakatlar migratsiya jarayonlarining ikkinchi muhim xususiyati migrantlardan olinayotgan moliyaviy tushumlardan ushbu davlatlarning bog‘liqligi yuqori darajasidir. (Aynan MVFning ma’lumotlariga ko‘ra, mintaqa mamlakatlariga migrantlar tomonidan yuborilayotgan pul jo‘natmalari Tojikiston YAIMning 20-25%igacha, Qirg‘izistonda 16%igacha tashkil etadi)4 Bog‘liklikning bunday darajasining o‘ziyoq iqtisodiy xavfsizlikka bevosita tahdiddir. Rossiyada ishchi o‘rinlarning so‘nggi qisqartirilishi Qirg‘iziston Respublikasi migratsiya va bandlik agentligi direktori A.Riskulovaning bejiz jiddiy tashvishga solmayapti, uning fikriga ko‘ra, jahon iqtisodiy inqiroziga bog‘liq holda migrantlardan pul tushumining kamayishi 2 Аблажей Н.В. Эмиграция из России (СССР) в Китай и реэмиграция в первой половине ХХ в. Автореф. дисс. д.и.н. Новосибирск: СО РАН, 2008. С. 3. 3 World Bank Publications _ ESW CD/раздел Региональные исследования 2007 г. На русском языке. 4 World Bank Publications _ ESW CD/раздел Региональные исследования 2007 г. На русском языке. hozircha kuzatilmayapti. “Biroq migrantlardan keladigan tushumlar kamayishi mumkin, chunki inqiroz ish o‘rinlarining qisqarishiga olib keladi, bu esa, ishsizlikning ko‘paytirishi yoki xorijga pul topish uchun ketgan kishilarning maoshi kamayishiga olib kelishi mumkin. Bank jo‘natmalari bo‘yicha Qirg‘izistonga migrantlar o‘tkazayotgan pullar 800 milliondan ko‘proq AQSH dollarini tashkil etadi, biroq shu ayolning so‘zlariga ko‘ra, agar ular pullarni qarindoshlari orqali yuborishni yoki ko‘chmas mulk xarid qilayotganini hisobga oladigan bo‘lsak, bu summa 1 milliard AQSH dollaridan oshib ketishi mumkin”5. Bundan nafaqat Qirg‘iziston Respublikasining iqtisodiy, balki milliy xavfsizligiga ham jiddiy xatar bo‘lishi mumkinligini, xususan, bu erda Qirg‘izistonning tashqi qarzi sezilarli ekanini ham hisobga olish zarurligi haqidagi xulosa kelib chiqadi. Hozirgi sharoitlarda Markaziy Osiyo mintaqasidagi migratsion oqimlar deyarli nazoratsiz yuz berayotganini hisobga olgan holda har qanday donor mamlakatning iqtisodiy mustaqilligi kamayishi kuzatilishi mumkinligini tahmin qilish mumkin, chunki malakali mutaxassislarning ketib qolishi ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati va raqobatbardoshligi kamayishiga olib kelishi mumkin. Ayni vaqtda, har qanday mamlakatning iqtisodiy mustaqilligini saqlab qolish uchun ishlab chiqarishning shunday darajasiga hamda raqobatbardoshlikni ta’minlay oladigan mahsulot samaradorligi va sifatini oshirishga hamda jahondagi savdoda, koopiratsion aloqalarda va ilmiy-texnik, texnologik yutuqlarda teng ishtirok etishga imkon beradigan darajaga chiqish talab etilmoqda. Bunga halal beruvchi omillar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:  Mehnat migratsiyasi sohasida qabul qiluvchi va yuboruvchi mamlakatlar qonunchiligining nomukammalligi. Mavjud qonunlarni amalga oshirishning aniq mexanizmi, ularni bajarilishi ustidan nazoratning mavjud emasligi.  Mehnat migrantlarining faoliyatini tashkil etish va boshqarish uchun huquqiy asos sifatidagi ta’sirchan ikki tomonlama bitimlarning mavjud emasligi. 5 URL бўйича: http:/www.24kg/community/2008/10/28/9605.html,28/10-2008. Mигрантлардан келадиган пул суммаси ЯИМ бўйича 2008 йил 1 октябрига 29,7%ни ташкил этган – Муаллиф изоҳи. hozircha kuzatilmayapti. “Biroq migrantlardan keladigan tushumlar kamayishi mumkin, chunki inqiroz ish o‘rinlarining qisqarishiga olib keladi, bu esa, ishsizlikning ko‘paytirishi yoki xorijga pul topish uchun ketgan kishilarning maoshi kamayishiga olib kelishi mumkin. Bank jo‘natmalari bo‘yicha Qirg‘izistonga migrantlar o‘tkazayotgan pullar 800 milliondan ko‘proq AQSH dollarini tashkil etadi, biroq shu ayolning so‘zlariga ko‘ra, agar ular pullarni qarindoshlari orqali yuborishni yoki ko‘chmas mulk xarid qilayotganini hisobga oladigan bo‘lsak, bu summa 1 milliard AQSH dollaridan oshib ketishi mumkin”5. Bundan nafaqat Qirg‘iziston Respublikasining iqtisodiy, balki milliy xavfsizligiga ham jiddiy xatar bo‘lishi mumkinligini, xususan, bu erda Qirg‘izistonning tashqi qarzi sezilarli ekanini ham hisobga olish zarurligi haqidagi xulosa kelib chiqadi. Hozirgi sharoitlarda Markaziy Osiyo mintaqasidagi migratsion oqimlar deyarli nazoratsiz yuz berayotganini hisobga olgan holda har qanday donor mamlakatning iqtisodiy mustaqilligi kamayishi kuzatilishi mumkinligini tahmin qilish mumkin, chunki malakali mutaxassislarning ketib qolishi ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati va raqobatbardoshligi kamayishiga olib kelishi mumkin. Ayni vaqtda, har qanday mamlakatning iqtisodiy mustaqilligini saqlab qolish uchun ishlab chiqarishning shunday darajasiga hamda raqobatbardoshlikni ta’minlay oladigan mahsulot samaradorligi va sifatini oshirishga hamda jahondagi savdoda, koopiratsion aloqalarda va ilmiy-texnik, texnologik yutuqlarda teng ishtirok etishga imkon beradigan darajaga chiqish talab etilmoqda. Bunga halal beruvchi omillar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:  Mehnat migratsiyasi sohasida qabul qiluvchi va yuboruvchi mamlakatlar qonunchiligining nomukammalligi. Mavjud qonunlarni amalga oshirishning aniq mexanizmi, ularni bajarilishi ustidan nazoratning mavjud emasligi.  Mehnat migrantlarining faoliyatini tashkil etish va boshqarish uchun huquqiy asos sifatidagi ta’sirchan ikki tomonlama bitimlarning mavjud emasligi. 5 URL бўйича: http:/www.24kg/community/2008/10/28/9605.html,28/10-2008. Mигрантлардан келадиган пул суммаси ЯИМ бўйича 2008 йил 1 октябрига 29,7%ни ташкил этган – Муаллиф изоҳи.  Mehnat migrantlarini qabul qiluvchi mamlakatlarda undan foydalanish manfaatli bo‘lganligi sababli noqonuniy ishchi kuchiga bo‘lgan yuqori talab hamda ish beruvchi uchun xorijiy ishchi kuchini yollash tartibining murakkabligi.  Fuqarolarni xorijda qonuniy ishga joylashtirish bo‘yicha Tojikistondagi xizmatlar va infratuzilmalarning rivojlanmaganligi.  Qog‘ozbozlikning keng tarqalganligi. Markaziy Osiyo hududi mamlakatlaridagi migratsiya darajasini yuqoriligi iqtisodiy asosi iqtisodiy taraqqiyot darajasi va turli mamlakatlardagi daromadlar darajasidagi farqdir. Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun (Qozog‘iston bundan mustasno) Rossiya mehnat migrantlari uchun iqtisodiy, ijtimoiy, tarixiy va boshqa omillar tufayli eng maqbul mamlakatdir. YUqorida bayon qilinganlardan kelib chiqqan holda, mamlakatdan chiqib ketayotgan ishchi kuchi oqimining iqtisodiy zarari o‘ta katta, degan uzil-kesil xulosaga kelish mumkin. Migratsiya natijasida mintaqa mamlakatlarining eng malakali mehnat zahiralari qatlamlarining yo‘qotilishi mlliy iqtisodiyotlarning uzoq muddatli jonlanish istiqbollariga putur etkazadi va ham ichki, ham xorijiy investitsiyalarning mehnat talab qiluvchi sohalarga kiritilishini kamaytirib yuboradi. Ular o‘tmishda raqobatli afzalliklarga ega bo‘lgan va Markaziy Osiyo davlatlarining milliy iqtisodiy tizimi uchun yo‘l boshlovchi bo‘lishi mumkin edi. Bu ham, iqtisodiy xavfsizlikning o‘sishiga imkon bermaydi. Mehnat migratsiyasining hozirgi kundagi jarayonlari, agar qisqa muddat nazaridan qaraladigan bo‘lsa, iqtisodiyotga pul va mahsulot zahiralarining sezilarli darajada jamlanishi hamda mamlakat tashqarisida yaratiladigan so‘ngra esa, mintaqa mamlakatlariga olib kelinadigan, import qilinadigan qadriyatlarga ta’sir ko‘rsatadi. 2004 yil 17 avgustda Koreya Respublikasida sanoat tizimida o‘qitish bilan bir qatorda xorijiy fuqarolarni ishga joylashtirishga ruxsat berish tizimi joriy qilingan. Ishga yollash faqatgina bu borada ikki tomonlama shartnoma tuzgan mamlakatlardagina amalga oshiriladi. Bunday mamlakatlar hozircha hammasi  Mehnat migrantlarini qabul qiluvchi mamlakatlarda undan foydalanish manfaatli bo‘lganligi sababli noqonuniy ishchi kuchiga bo‘lgan yuqori talab hamda ish beruvchi uchun xorijiy ishchi kuchini yollash tartibining murakkabligi.  Fuqarolarni xorijda qonuniy ishga joylashtirish bo‘yicha Tojikistondagi xizmatlar va infratuzilmalarning rivojlanmaganligi.  Qog‘ozbozlikning keng tarqalganligi. Markaziy Osiyo hududi mamlakatlaridagi migratsiya darajasini yuqoriligi iqtisodiy asosi iqtisodiy taraqqiyot darajasi va turli mamlakatlardagi daromadlar darajasidagi farqdir. Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun (Qozog‘iston bundan mustasno) Rossiya mehnat migrantlari uchun iqtisodiy, ijtimoiy, tarixiy va boshqa omillar tufayli eng maqbul mamlakatdir. YUqorida bayon qilinganlardan kelib chiqqan holda, mamlakatdan chiqib ketayotgan ishchi kuchi oqimining iqtisodiy zarari o‘ta katta, degan uzil-kesil xulosaga kelish mumkin. Migratsiya natijasida mintaqa mamlakatlarining eng malakali mehnat zahiralari qatlamlarining yo‘qotilishi mlliy iqtisodiyotlarning uzoq muddatli jonlanish istiqbollariga putur etkazadi va ham ichki, ham xorijiy investitsiyalarning mehnat talab qiluvchi sohalarga kiritilishini kamaytirib yuboradi. Ular o‘tmishda raqobatli afzalliklarga ega bo‘lgan va Markaziy Osiyo davlatlarining milliy iqtisodiy tizimi uchun yo‘l boshlovchi bo‘lishi mumkin edi. Bu ham, iqtisodiy xavfsizlikning o‘sishiga imkon bermaydi. Mehnat migratsiyasining hozirgi kundagi jarayonlari, agar qisqa muddat nazaridan qaraladigan bo‘lsa, iqtisodiyotga pul va mahsulot zahiralarining sezilarli darajada jamlanishi hamda mamlakat tashqarisida yaratiladigan so‘ngra esa, mintaqa mamlakatlariga olib kelinadigan, import qilinadigan qadriyatlarga ta’sir ko‘rsatadi. 2004 yil 17 avgustda Koreya Respublikasida sanoat tizimida o‘qitish bilan bir qatorda xorijiy fuqarolarni ishga joylashtirishga ruxsat berish tizimi joriy qilingan. Ishga yollash faqatgina bu borada ikki tomonlama shartnoma tuzgan mamlakatlardagina amalga oshiriladi. Bunday mamlakatlar hozircha hammasi bo‘lib oltita: Tayland, SHri-Lanka, Vetnam, Mo‘g‘uliston, Indoneziya va Fillipin6. Ishga yuborish mamlakatlarini tanlash Koreya Respublikasi xorijiy ishchi kuchi strategiyasi bo‘yicha qo‘mita va mehnat vazirligi tomonidan amalga oshiriladi (mehnatga joylashish uchun ruxsat berish tizmiga yuboruvchi mamlakatlarni tanlash sanoat malaka oshirish tizimidan mustaqil tarzda o‘tkaziladi). Ishchilarni tanlab olish va taklif qilish Koreya Respublikasi davlat muassasalari va yuboruvchi mamlakat tomonidan xususiy ishga jo‘natish agentliklarining vositachiligisiz amalga oshiriladi. Xulosa tarzida jaxon moliyaviy inkirozi natijasida kuplab mamalakat ish urinlari kiskartirilmokda. BMT tarakkiyot dasturining Evropa va MDX mamalakatlari buyicha mintakaviy byurosi markaziy Osiyo departamenti direktori global inkiroz dunyo buyicha 240mln. kishi ishidan ayrildi, 170mln. nafarda ortik kishi kashshok bulib koldi. Jaxon sivilizatsiyasining xozirgi rivojlanish boskichi ijtimoiy –iktisodiy, siyosiy va madaniy munosabatlar integratsiyalashuvi xamda globalashuvi bilan xarakterlanadi. Zamondagi chegaralari va amalga oshish sur’atlari xam barcha mamlakatlar va millatlar uchun bir xil emas. U ayrim mamlakatlar xayotida tezrok, ayrimlarida esa sekinrok kechishi mumkin. 6 Краткая информация о деятельности агентства по вопросам внешней трудовой миграции (Ташқи меҳнат миграцияси масалалари бўйича агентлик фаолияти тўғрисида қисқа маълумот) // Экономическое обозрение, №2, 2006. bo‘lib oltita: Tayland, SHri-Lanka, Vetnam, Mo‘g‘uliston, Indoneziya va Fillipin6. Ishga yuborish mamlakatlarini tanlash Koreya Respublikasi xorijiy ishchi kuchi strategiyasi bo‘yicha qo‘mita va mehnat vazirligi tomonidan amalga oshiriladi (mehnatga joylashish uchun ruxsat berish tizmiga yuboruvchi mamlakatlarni tanlash sanoat malaka oshirish tizimidan mustaqil tarzda o‘tkaziladi). Ishchilarni tanlab olish va taklif qilish Koreya Respublikasi davlat muassasalari va yuboruvchi mamlakat tomonidan xususiy ishga jo‘natish agentliklarining vositachiligisiz amalga oshiriladi. Xulosa tarzida jaxon moliyaviy inkirozi natijasida kuplab mamalakat ish urinlari kiskartirilmokda. BMT tarakkiyot dasturining Evropa va MDX mamalakatlari buyicha mintakaviy byurosi markaziy Osiyo departamenti direktori global inkiroz dunyo buyicha 240mln. kishi ishidan ayrildi, 170mln. nafarda ortik kishi kashshok bulib koldi. Jaxon sivilizatsiyasining xozirgi rivojlanish boskichi ijtimoiy –iktisodiy, siyosiy va madaniy munosabatlar integratsiyalashuvi xamda globalashuvi bilan xarakterlanadi. Zamondagi chegaralari va amalga oshish sur’atlari xam barcha mamlakatlar va millatlar uchun bir xil emas. U ayrim mamlakatlar xayotida tezrok, ayrimlarida esa sekinrok kechishi mumkin. 6 Краткая информация о деятельности агентства по вопросам внешней трудовой миграции (Ташқи меҳнат миграцияси масалалари бўйича агентлик фаолияти тўғрисида қисқа маълумот) // Экономическое обозрение, №2, 2006.