GLOBALLASHUVNING IJOBIY VA SALBIY JIHATLARI

Yuklangan vaqt

2025-01-16

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

13

Faytl hajmi

47,1 KB


GLOBALLASHUVNING IJOBIY VA SALBIY JIHATLARI Reja: 1. Ilm fan va texnika taraqqiyoti masalalari. 2. Dunyo miqyosida ro‘y berayotgan globallashuvning ijobiy va salbiy jihatlari yoritish. 3. Insoniyat hayotida jamiyat hayotining turli sohalarida xamkorlikning kuchayishi, uning turli jihailari. Inson va insoniyat hayotining har bir davri, yili, kuni, daqiqalari o‘z qadr qimmati, ma’nosi va murakkab muammolariga ega. Lekin bugungi kunda insoniyat boshdan kechirayotgan davr mutloq o‘zgacha , mislsiz murakkab va ziddiyatli. CHunki, ayni shu davrga kelib insoniyat hayotida muayyan bir davr o‘z xotimasiga etib, yangi davr boshlanayotganini ko‘rsatadigan misli ko‘rilmagan o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda, butun insoniyat taqdiriga bevosita ta’sir etuvchi murakkab va keskin muammolarni echish zarurati vujudga keloqda. Bu davr muammolarining murakkab o‘ziga xosligi shundaki, unda nafaqat ayrim mamlakatlar, davlatlar, mintaqalarning ayrim siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va b. muammolari va xatto nafaqat G‘arb yoki SHarq sivilizatsiyalariga oid umumiy muammolar, balki butun insoniyatga va uning hayotining barcha tomonlariga oid murakkab va umumbashariy muammolar keskin ko‘ndalang bo‘lmoqda. Bugungi kunda butun insoniyat hayoti va mamoti masalasini qamrab olgan global muammolar misli ko‘rilmagan dolzarbligi va keskinligi bilan maydonga chiqarkan, bu vaziyat avvalo G‘arb va SHarq sivilizatsiyalari ma’anaviy qadriyatlarini davr tarozusiga qo‘yilmoqda. Masalaning behad keskinligi va dolzarbligi atrof tabiatda sordir bo‘layotgan inqirozli ahvolda (katastrofalarda) ham, siyosiy alg‘ov-dalg‘ovlarda ham, ijtimoiy va iqtisodiy krizis vaziyatlarida ham, kichik bir oilaning bola GLOBALLASHUVNING IJOBIY VA SALBIY JIHATLARI Reja: 1. Ilm fan va texnika taraqqiyoti masalalari. 2. Dunyo miqyosida ro‘y berayotgan globallashuvning ijobiy va salbiy jihatlari yoritish. 3. Insoniyat hayotida jamiyat hayotining turli sohalarida xamkorlikning kuchayishi, uning turli jihailari. Inson va insoniyat hayotining har bir davri, yili, kuni, daqiqalari o‘z qadr qimmati, ma’nosi va murakkab muammolariga ega. Lekin bugungi kunda insoniyat boshdan kechirayotgan davr mutloq o‘zgacha , mislsiz murakkab va ziddiyatli. CHunki, ayni shu davrga kelib insoniyat hayotida muayyan bir davr o‘z xotimasiga etib, yangi davr boshlanayotganini ko‘rsatadigan misli ko‘rilmagan o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda, butun insoniyat taqdiriga bevosita ta’sir etuvchi murakkab va keskin muammolarni echish zarurati vujudga keloqda. Bu davr muammolarining murakkab o‘ziga xosligi shundaki, unda nafaqat ayrim mamlakatlar, davlatlar, mintaqalarning ayrim siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va b. muammolari va xatto nafaqat G‘arb yoki SHarq sivilizatsiyalariga oid umumiy muammolar, balki butun insoniyatga va uning hayotining barcha tomonlariga oid murakkab va umumbashariy muammolar keskin ko‘ndalang bo‘lmoqda. Bugungi kunda butun insoniyat hayoti va mamoti masalasini qamrab olgan global muammolar misli ko‘rilmagan dolzarbligi va keskinligi bilan maydonga chiqarkan, bu vaziyat avvalo G‘arb va SHarq sivilizatsiyalari ma’anaviy qadriyatlarini davr tarozusiga qo‘yilmoqda. Masalaning behad keskinligi va dolzarbligi atrof tabiatda sordir bo‘layotgan inqirozli ahvolda (katastrofalarda) ham, siyosiy alg‘ov-dalg‘ovlarda ham, ijtimoiy va iqtisodiy krizis vaziyatlarida ham, kichik bir oilaning bola tarbiyasi yoki sog‘liq bilan bog‘liq muammolarida ham har qadamda ochiq- oydin namoyon bo‘lmoqda. Bunday sharoitda harqanday inson oxirzamon haqida, o‘z hayotining ma’no va maqsadi haqida chuqur o‘yga tolishi tabiiy. Bunday sharoitda, kema xalokatga uchrayotgan xolatida bo‘lgani kabi ko‘pchilik taxlikada, o‘zini har yoqqa urmoqda. Kimdir o‘z vaandoshlarni qullikka sotib bo‘lsa ham, jon jahdi bilan boylikka intiladi. Zero nazarida uni faqat boylik qutqaradi. Kimdir zo‘r berib hukmronlik martabalari bo‘ylab tinimsiz yuqoriga ko‘tarilish yo‘lini izlaydi. Go‘yo yuqori martabaning mas’uliyati kamday. Kimdir maishatga intiladi. Kimdir bu sharoitdan qutulish yo‘lini topa olmay, tushkunlikka tushadi, xastalanadi. Lekin mamlakat hayoti uchun jiddiy mas’uliyat hissini tuygan davlat rahbariyatining, chin ma’nodagi ziyolilarning, avvalo, faylasufning boshqalar tutgan yo‘ldan borishga haqi yo‘q. Zero , faylasuf chindan ham faylasuflikka da’vo qilsa, u yashash hikmatini, ya’ni to‘g‘ri yo‘lni bilgan va boshqalarga uni ko‘rsata oladigan odam hisoblanadi. Globallashuv hodisasiga kim qanday (ijobiy yoki salbiy) munosabatda bo‘lishidan qat’iy nazar bu jarayon hozirgi davrda avj olmoqda va ijtimoiy munosabatlarda o‘z aksini topmoqda. SHunga qaramasdan har qanday ongli inson globallashuvning ma’no va mohiyati nimada, globallashuv inson va insoniyatga nima beradi, bu uning kelajak taqdiriga qanday ta’sir etadi, globallashuvning mevasi bo‘lgan umumbashariy tartibsizlanish (xaos) sharoitida inson, jamiyat, davlatlar to‘g‘ri yo‘lni qanday topishi mumkin kabi savollarga tinimsiz javob izlashiga to‘g‘ri kelmoqda. CHunki , bu jarayon ham yaratish, ham vayronkorlik keltiradigan ziddiyatli jarayon ekani endilikda yuzaki qarashdayoq ko‘rinib turipti. Agar bu globallashuv dunyoda har biri o‘z qonuniy “men”iga ega bo‘lgan tengxuquqli millatlarlarning hamjihat YAgona Umumiy Fikri , YAgona Umumiy Ezgu tuyg‘ulari, YAgona Umumiy Irodasining shaklanishi yo‘lidan ketayotgan bo‘lsa, u holda insoniyat, qanchalar qiyin bo‘lsa hamki, unga shaksiz shubhasiz va tinimsiz intilishi joiz. Zero bu YAgona ilohiy hikmatning idealidir. Lekin, jahon ijtimoiy sahnasida namoyon bo‘layotgan hozirgi hodisalar - rivojlangan mamlakatlar olib borayotgan globallashuv siyosatining rivojlanayotgan mamlakatlarga etkazayotgan turli tarbiyasi yoki sog‘liq bilan bog‘liq muammolarida ham har qadamda ochiq- oydin namoyon bo‘lmoqda. Bunday sharoitda harqanday inson oxirzamon haqida, o‘z hayotining ma’no va maqsadi haqida chuqur o‘yga tolishi tabiiy. Bunday sharoitda, kema xalokatga uchrayotgan xolatida bo‘lgani kabi ko‘pchilik taxlikada, o‘zini har yoqqa urmoqda. Kimdir o‘z vaandoshlarni qullikka sotib bo‘lsa ham, jon jahdi bilan boylikka intiladi. Zero nazarida uni faqat boylik qutqaradi. Kimdir zo‘r berib hukmronlik martabalari bo‘ylab tinimsiz yuqoriga ko‘tarilish yo‘lini izlaydi. Go‘yo yuqori martabaning mas’uliyati kamday. Kimdir maishatga intiladi. Kimdir bu sharoitdan qutulish yo‘lini topa olmay, tushkunlikka tushadi, xastalanadi. Lekin mamlakat hayoti uchun jiddiy mas’uliyat hissini tuygan davlat rahbariyatining, chin ma’nodagi ziyolilarning, avvalo, faylasufning boshqalar tutgan yo‘ldan borishga haqi yo‘q. Zero , faylasuf chindan ham faylasuflikka da’vo qilsa, u yashash hikmatini, ya’ni to‘g‘ri yo‘lni bilgan va boshqalarga uni ko‘rsata oladigan odam hisoblanadi. Globallashuv hodisasiga kim qanday (ijobiy yoki salbiy) munosabatda bo‘lishidan qat’iy nazar bu jarayon hozirgi davrda avj olmoqda va ijtimoiy munosabatlarda o‘z aksini topmoqda. SHunga qaramasdan har qanday ongli inson globallashuvning ma’no va mohiyati nimada, globallashuv inson va insoniyatga nima beradi, bu uning kelajak taqdiriga qanday ta’sir etadi, globallashuvning mevasi bo‘lgan umumbashariy tartibsizlanish (xaos) sharoitida inson, jamiyat, davlatlar to‘g‘ri yo‘lni qanday topishi mumkin kabi savollarga tinimsiz javob izlashiga to‘g‘ri kelmoqda. CHunki , bu jarayon ham yaratish, ham vayronkorlik keltiradigan ziddiyatli jarayon ekani endilikda yuzaki qarashdayoq ko‘rinib turipti. Agar bu globallashuv dunyoda har biri o‘z qonuniy “men”iga ega bo‘lgan tengxuquqli millatlarlarning hamjihat YAgona Umumiy Fikri , YAgona Umumiy Ezgu tuyg‘ulari, YAgona Umumiy Irodasining shaklanishi yo‘lidan ketayotgan bo‘lsa, u holda insoniyat, qanchalar qiyin bo‘lsa hamki, unga shaksiz shubhasiz va tinimsiz intilishi joiz. Zero bu YAgona ilohiy hikmatning idealidir. Lekin, jahon ijtimoiy sahnasida namoyon bo‘layotgan hozirgi hodisalar - rivojlangan mamlakatlar olib borayotgan globallashuv siyosatining rivojlanayotgan mamlakatlarga etkazayotgan turli zararlari, ularning ikkiyuzlamachiligi, xususan, yordam berish bahonasida ularning tovar va resurs bozorlarini ochishga majbur qilib, o‘z bozorlarini esa yopiq saqlashlari, umuman, jahon savdo tizimidagi barcha adolatsizliklar hozirgi globallashuv yuqorida nazarda tutilgan yuksak ma’nodagi globallashuv emas, balki buning aksi - tor manfaatparastlardan tashkil topgan egoelitar guruhning butun dunyo boyligiga ega bo‘lishga intilishi yo‘lida dunyo xalqini eng boylar va eng qashshoqlarga ajralib ketishiga, qashshoqlarga nisbatan “oltin milliard” genotsid siyosatining olib borilishida, milliy o‘zlik o‘rniga xalqaro ziddiyatlar va terrorchilik olovi yondirilayotganida va shu kabi ko‘plab hollarda yuz ochayotgan o‘ta salbiy jarayon ekanini ko‘rsatmoqda. Ko‘pchilik olimlar globallashuvning dastlabki paytlarida masalaning asl mohiyatini yaxshi tasavvur eta olmaganlari uchun globallashuvga erkin savdo yo‘lidagi to‘siqlarni olib tashlaydigan va barcha milliy iqtisodiyotlarni jamul jam qiladigan (integrallaydigan) ijobiy hodisa deb qaragan edilar. Lekin, bugungi kunda bu globallashuv faqat rivojlangan mamlakatlarga foyda keltirib, rivojlanyotgan mamlakatlarga, ayniqsa, juda kambag‘al mamlakatlarga inqiroz olib keluvchi hodisa ekani ma’lum bo‘ldi. Bu , rus faylasufi I.I.Belyaevning ta’kidlashicha, globallashuvning keyingi mamlakatlarga nisbatan genotsid quroli bo‘lib xizmat qilayotganini ko‘rsatadi.1 Ushbu fikr va mulohazalar hozirgi globallashuvning mohiyatini falsafiy jihatdan yoritish zaruratini vujudga keltiradi. Bu borada oxirgi o‘n yilliklar mobaynida olib borilgan kuzatish va izlanishlar nihoyatda ziddiyatlidir. Bizningcha, hozir kuzatilayotgan globallashuv va deyarli barcha global krizislar, ko‘pchilik faylasuf va siyosatchilar to‘g‘ri xulosaga kelayotganlariday, aslida XX asrning 70 yillarida yuzaga chiqqan G‘arb sivilizatsiyasining yalpi krizisi bilan bog‘liq. Bu krizisning o‘zi esa XU11 - XU111 asrlardagi Ma’rifatchilik harakatining G‘arb industrial jamiyatiga bergan impulsi (ta’sir kuchi) tamom bo‘lganini, uning ta’siri ostida jamiyat katta bir tarixiy davrni bosib o‘tib bo‘lganini va endilikda u o‘z taraqqiyot imkoniyatlarini batamom sarflab bo‘linganini bildiradi. 1 Беляев М.И.Концепция русского национального государства. - Москва: 2006. zararlari, ularning ikkiyuzlamachiligi, xususan, yordam berish bahonasida ularning tovar va resurs bozorlarini ochishga majbur qilib, o‘z bozorlarini esa yopiq saqlashlari, umuman, jahon savdo tizimidagi barcha adolatsizliklar hozirgi globallashuv yuqorida nazarda tutilgan yuksak ma’nodagi globallashuv emas, balki buning aksi - tor manfaatparastlardan tashkil topgan egoelitar guruhning butun dunyo boyligiga ega bo‘lishga intilishi yo‘lida dunyo xalqini eng boylar va eng qashshoqlarga ajralib ketishiga, qashshoqlarga nisbatan “oltin milliard” genotsid siyosatining olib borilishida, milliy o‘zlik o‘rniga xalqaro ziddiyatlar va terrorchilik olovi yondirilayotganida va shu kabi ko‘plab hollarda yuz ochayotgan o‘ta salbiy jarayon ekanini ko‘rsatmoqda. Ko‘pchilik olimlar globallashuvning dastlabki paytlarida masalaning asl mohiyatini yaxshi tasavvur eta olmaganlari uchun globallashuvga erkin savdo yo‘lidagi to‘siqlarni olib tashlaydigan va barcha milliy iqtisodiyotlarni jamul jam qiladigan (integrallaydigan) ijobiy hodisa deb qaragan edilar. Lekin, bugungi kunda bu globallashuv faqat rivojlangan mamlakatlarga foyda keltirib, rivojlanyotgan mamlakatlarga, ayniqsa, juda kambag‘al mamlakatlarga inqiroz olib keluvchi hodisa ekani ma’lum bo‘ldi. Bu , rus faylasufi I.I.Belyaevning ta’kidlashicha, globallashuvning keyingi mamlakatlarga nisbatan genotsid quroli bo‘lib xizmat qilayotganini ko‘rsatadi.1 Ushbu fikr va mulohazalar hozirgi globallashuvning mohiyatini falsafiy jihatdan yoritish zaruratini vujudga keltiradi. Bu borada oxirgi o‘n yilliklar mobaynida olib borilgan kuzatish va izlanishlar nihoyatda ziddiyatlidir. Bizningcha, hozir kuzatilayotgan globallashuv va deyarli barcha global krizislar, ko‘pchilik faylasuf va siyosatchilar to‘g‘ri xulosaga kelayotganlariday, aslida XX asrning 70 yillarida yuzaga chiqqan G‘arb sivilizatsiyasining yalpi krizisi bilan bog‘liq. Bu krizisning o‘zi esa XU11 - XU111 asrlardagi Ma’rifatchilik harakatining G‘arb industrial jamiyatiga bergan impulsi (ta’sir kuchi) tamom bo‘lganini, uning ta’siri ostida jamiyat katta bir tarixiy davrni bosib o‘tib bo‘lganini va endilikda u o‘z taraqqiyot imkoniyatlarini batamom sarflab bo‘linganini bildiradi. 1 Беляев М.И.Концепция русского национального государства. - Москва: 2006. Yuqorida sanab o‘tilgan global krizislarning fonida ikki jiddiy krizis - asosiy energiya Resurslarining tamom bo‘layotgani va kapital substansional shaklining funksional-informatsion shakl bilan almashgani bilan qo‘shilib, endilikda kapitalistik xo‘jalik mexanizmi avvalgiday qola olmasligini, uning transformatsiyalanishi davri kelganini bildiruvchi krizis sodir bo‘lgan edi. O‘z sivilizatsiyaning keyingi taqdiri, kelajagi muammolari bo‘yicha intensiv izlanishlar olib borgan G‘arb faylasuflari, madaniyatshunoslari va jamiyatshunoslari endilikda kapitalizmning industrial taraqqiyot sikli tamom bo‘lgani haqidagi xulosaga kelgan edilar. XX asr oxiri va XX1 asr boshlari G‘arb ijtimoiy-ma’naviy hayotini xarakterlashda “post” birikmasi qo‘shib ishlatilayotgan tushunchalar rang-barangligi, masalan, postiqtisodiy, postindustrial, postmodern, postkapitalistik, postpozitivistik, posttarixiy va h.k. aslida G‘arb sivilizatsiyasining so‘nish pallasi, “kuz fasli” kelganini ifodalovchi tushunchalar edi. Zero, G‘arb futurologlari endi bu sivilizatsiyaning kelajagi qanday bo‘lishini bashorat qila olmay qolgan edilar, - degan edi bu haqida U.Deyzard.2 Rus faylasufi L.V.Leskovning tushuntirishicha ham kapitalistik formatsiya evolyusiyasining dasturi yakun topgan , ya’ni endi u rivojlanish stimullariga ega bo‘lmay qolgan edi. “Kapitalistik formatsiya o‘z mavjudligi mobaynida ko‘p krizislarni boshdan kechirgan , - deydi U. - Lekin oxirgi krizisning avvalgilaridan farqi shundaki, avvalgilarini kapitalistik xo‘jalik yuritish ichki strukturasini qayta tashkillash orqali bartaraf etish mumkin bo‘lib kelgan bo‘lsa, keyingisini butun sistemaning o‘ziga taalluqli bo‘lgani uchun, uni (bu yo‘l bilan) bartaraf etib bo‘lmas edi.”3 Demak, endilikda uning “faqat postindustrial, yoki postiqtisodiy sivilizatsiyaga va integrallashgan ijtimoiy- madaniy tizimga o‘tishi imkoniyatigina qolgan edi”-4 deydi uning fikrini davom ettirganday Yakovets YU.B. Kapitalning substansional shaklidan funksional-informatsion (kompyuterlashgan) shakliga o‘tish tufayli rivojlangan mamlakatlarda 2 Дайзард У. Наступление информационного века.// Новая технократическая волна на Западе. - М.: Прогресс. 1986. 3 Лесков Л.В. ФИЛОСОФИЯ НЕСТАБИЛЬНОСТИ. Вестник Московского университета. Серия 7. Философия. №3, 2001. 40-61 – б. 4 Яковец Ю.В. Циклы. Кризисы. Прогнозы. М., 1999. Yuqorida sanab o‘tilgan global krizislarning fonida ikki jiddiy krizis - asosiy energiya Resurslarining tamom bo‘layotgani va kapital substansional shaklining funksional-informatsion shakl bilan almashgani bilan qo‘shilib, endilikda kapitalistik xo‘jalik mexanizmi avvalgiday qola olmasligini, uning transformatsiyalanishi davri kelganini bildiruvchi krizis sodir bo‘lgan edi. O‘z sivilizatsiyaning keyingi taqdiri, kelajagi muammolari bo‘yicha intensiv izlanishlar olib borgan G‘arb faylasuflari, madaniyatshunoslari va jamiyatshunoslari endilikda kapitalizmning industrial taraqqiyot sikli tamom bo‘lgani haqidagi xulosaga kelgan edilar. XX asr oxiri va XX1 asr boshlari G‘arb ijtimoiy-ma’naviy hayotini xarakterlashda “post” birikmasi qo‘shib ishlatilayotgan tushunchalar rang-barangligi, masalan, postiqtisodiy, postindustrial, postmodern, postkapitalistik, postpozitivistik, posttarixiy va h.k. aslida G‘arb sivilizatsiyasining so‘nish pallasi, “kuz fasli” kelganini ifodalovchi tushunchalar edi. Zero, G‘arb futurologlari endi bu sivilizatsiyaning kelajagi qanday bo‘lishini bashorat qila olmay qolgan edilar, - degan edi bu haqida U.Deyzard.2 Rus faylasufi L.V.Leskovning tushuntirishicha ham kapitalistik formatsiya evolyusiyasining dasturi yakun topgan , ya’ni endi u rivojlanish stimullariga ega bo‘lmay qolgan edi. “Kapitalistik formatsiya o‘z mavjudligi mobaynida ko‘p krizislarni boshdan kechirgan , - deydi U. - Lekin oxirgi krizisning avvalgilaridan farqi shundaki, avvalgilarini kapitalistik xo‘jalik yuritish ichki strukturasini qayta tashkillash orqali bartaraf etish mumkin bo‘lib kelgan bo‘lsa, keyingisini butun sistemaning o‘ziga taalluqli bo‘lgani uchun, uni (bu yo‘l bilan) bartaraf etib bo‘lmas edi.”3 Demak, endilikda uning “faqat postindustrial, yoki postiqtisodiy sivilizatsiyaga va integrallashgan ijtimoiy- madaniy tizimga o‘tishi imkoniyatigina qolgan edi”-4 deydi uning fikrini davom ettirganday Yakovets YU.B. Kapitalning substansional shaklidan funksional-informatsion (kompyuterlashgan) shakliga o‘tish tufayli rivojlangan mamlakatlarda 2 Дайзард У. Наступление информационного века.// Новая технократическая волна на Западе. - М.: Прогресс. 1986. 3 Лесков Л.В. ФИЛОСОФИЯ НЕСТАБИЛЬНОСТИ. Вестник Московского университета. Серия 7. Философия. №3, 2001. 40-61 – б. 4 Яковец Ю.В. Циклы. Кризисы. Прогнозы. М., 1999. beshinchi, ya’ni informatsion-texnologik uklad vujudga keldi. Buning natijasida kapitalistik xo‘jalikni tizim shakliga keltiradigan asosiy ziddiyat nisbatan bartaraf bo‘ldi. Lekin, mutafakkirlar G‘arb jamiyatining kompterlashuvi o‘zi bilan birga davlat boshqaruvining yoppasiga byurokratlashuvi va global politsiya hukmronligining qaror topishiga olib kelgan aksil tamoyilni ham keltirib chiqarganini ta’kidladilar. Masalan, J.Ellyul shu jarayonning boshlanishidayoq “Byurokratik hokimiyat bilan chatishib oladigan informatika ijtimoiy hayotni metin kabi qotiradi. Bu yo‘lning boshi berk (tupik) tarixiy yo‘l ekani keyinchalik, uning oxiriga etilganidagina ma’lum bo‘ladi. CHunki, bu yo‘l juda yoqimli, engil, qiziqarli, soxta muvaffaqiyatlarga boy bo‘lib, uni rad etishi qiyin. Lekin bu metin qotib, qattiq “siqqanidan keyin” haqiqat ravshanlashadi, lekin unda kech bo‘ladi.”5 Ko‘pchilik mutafakkirlar, xususan, rus faylasuflari va siyosatshunoslari6 hozirgi davrning aksariyat global muammolari, shu jumladan sotsialistik tizimning mag‘lubiyati, ya’ni sobiq Ittifoqning parchalanishi ham G‘arb peshvolari o‘z tizimini krizisidan chiqarish maqsadida tanlagan yo‘lning natijasi ekani haqida, bizningcha, to‘g‘ri fikrlarni oldinga surdilar. Masalan, A.Kuzmich o‘zining maqolasida “bizdagi qayta qurish – jahondagi qayta qurishning bir qismi. Xomashyo va energiya tanqisligi bozir iqtisodiyotiga ega bo‘lgan rivojlangan mamlakatlarga qanday xavf-xatarlar olib kelishi mumkinligini ko‘rstatib bergan 1973 yil krizisi qayta qurishning birinchi bosqichi edi” deb yozgan edi.7 F.Fukuyamaning shu muammoga maxsus bag‘ishlab yozgan kitobida bu fikr yaxshi ochib berilgan.8 Lekin, biz bu erda sotsialistik tizimning mag‘lubiyatga uchrashida faqat shu tashqi, G‘arb 5 Эллюль Ж.. Другая революция. // Новая технократическая волна на Западе. М.: Прогресс. 1986. 6 Масалан, қаранг: Сергей Батчиков. Глобализация: управляемқй хаос. //Агентство политических новостей. 7 апрел. 2009 й. http://www.apn.ru/publications/article19369.htm; Кузьмич А. Россия и рынок (В свете советского и международного права). // Воскpесенье, 1990, N 4, шунингдек, А.Кузьмич. Заговоp миpового правительства (Россия и "золотой миллиард"); Лесков Л.В. ФИЛОСОФИЯ НЕСТАБИЛЬНОСТИ. Вестник Московского университета. Серия 7. Философия. №3, 2001.Сергей Кара-Мурза Концепция "золотого миллиарда" и Новый мировой порядок.// http://www.philos.msu.ru/vestnik/philos/art/2001/leskov/ philos.htm ва бошқалар. 7 Кузьмич А. Россия и рынок (В свете советского и международного права). // Воскpесенье, 1990, N 4. Шунингдек, қаранг: А.Кузьмич. Заговоp миpового правительства (Россия и "золотой миллиард"). М.:1992. 8 Фукуяма Ф. Конец истории и последний человек. Перевод с английского М.Б. Левина. Публикуется по изданию ООО «Издательство АСТ», 2004. beshinchi, ya’ni informatsion-texnologik uklad vujudga keldi. Buning natijasida kapitalistik xo‘jalikni tizim shakliga keltiradigan asosiy ziddiyat nisbatan bartaraf bo‘ldi. Lekin, mutafakkirlar G‘arb jamiyatining kompterlashuvi o‘zi bilan birga davlat boshqaruvining yoppasiga byurokratlashuvi va global politsiya hukmronligining qaror topishiga olib kelgan aksil tamoyilni ham keltirib chiqarganini ta’kidladilar. Masalan, J.Ellyul shu jarayonning boshlanishidayoq “Byurokratik hokimiyat bilan chatishib oladigan informatika ijtimoiy hayotni metin kabi qotiradi. Bu yo‘lning boshi berk (tupik) tarixiy yo‘l ekani keyinchalik, uning oxiriga etilganidagina ma’lum bo‘ladi. CHunki, bu yo‘l juda yoqimli, engil, qiziqarli, soxta muvaffaqiyatlarga boy bo‘lib, uni rad etishi qiyin. Lekin bu metin qotib, qattiq “siqqanidan keyin” haqiqat ravshanlashadi, lekin unda kech bo‘ladi.”5 Ko‘pchilik mutafakkirlar, xususan, rus faylasuflari va siyosatshunoslari6 hozirgi davrning aksariyat global muammolari, shu jumladan sotsialistik tizimning mag‘lubiyati, ya’ni sobiq Ittifoqning parchalanishi ham G‘arb peshvolari o‘z tizimini krizisidan chiqarish maqsadida tanlagan yo‘lning natijasi ekani haqida, bizningcha, to‘g‘ri fikrlarni oldinga surdilar. Masalan, A.Kuzmich o‘zining maqolasida “bizdagi qayta qurish – jahondagi qayta qurishning bir qismi. Xomashyo va energiya tanqisligi bozir iqtisodiyotiga ega bo‘lgan rivojlangan mamlakatlarga qanday xavf-xatarlar olib kelishi mumkinligini ko‘rstatib bergan 1973 yil krizisi qayta qurishning birinchi bosqichi edi” deb yozgan edi.7 F.Fukuyamaning shu muammoga maxsus bag‘ishlab yozgan kitobida bu fikr yaxshi ochib berilgan.8 Lekin, biz bu erda sotsialistik tizimning mag‘lubiyatga uchrashida faqat shu tashqi, G‘arb 5 Эллюль Ж.. Другая революция. // Новая технократическая волна на Западе. М.: Прогресс. 1986. 6 Масалан, қаранг: Сергей Батчиков. Глобализация: управляемқй хаос. //Агентство политических новостей. 7 апрел. 2009 й. http://www.apn.ru/publications/article19369.htm; Кузьмич А. Россия и рынок (В свете советского и международного права). // Воскpесенье, 1990, N 4, шунингдек, А.Кузьмич. Заговоp миpового правительства (Россия и "золотой миллиард"); Лесков Л.В. ФИЛОСОФИЯ НЕСТАБИЛЬНОСТИ. Вестник Московского университета. Серия 7. Философия. №3, 2001.Сергей Кара-Мурза Концепция "золотого миллиарда" и Новый мировой порядок.// http://www.philos.msu.ru/vestnik/philos/art/2001/leskov/ philos.htm ва бошқалар. 7 Кузьмич А. Россия и рынок (В свете советского и международного права). // Воскpесенье, 1990, N 4. Шунингдек, қаранг: А.Кузьмич. Заговоp миpового правительства (Россия и "золотой миллиард"). М.:1992. 8 Фукуяма Ф. Конец истории и последний человек. Перевод с английского М.Б. Левина. Публикуется по изданию ООО «Издательство АСТ», 2004. ta’sirigina emas, balki uning o‘z ichki krizisi ham katta rol o‘ynaganini hisobga olish joiz deb o‘ylaymiz. Ammo bu masala maxsus ishlarda yoritilgani, shuningdek yanada maxsus va chuqur yoritilishi taqozo etiladigan masala bo‘lgani uchun biz unga boshqa to‘xtalmaymiz. Ammo SSSRning parchalanishi olamshumul krizisni boshdan kechirib turgan G‘arb tizimining manfaatlariga muvofiq kelgani shubhasiz. Zero, ayni shu davrda G‘arb futurologlari u erda sivilizatsiya katta xavf ostida ekani haqidagi xulosalarga kelgan edilar. Masalan, postindustrializmga bag‘ishlab yozilgan kitoblardan birining muallifi, fransuz sotsiologi Alen Turen “Xavf mavjudligi shubhasiz. To‘kin-sochin yashashga odatlanib qolgan bizning jamiyatimiz o‘zligini saqlab qolish qayg‘usida xuddi SHarqiy Rim imperiyasida bo‘lgani kabi tobora inqiroz sari cho‘kib borayotgani ko‘rinib turipti,”9 - deb yozgan edi. Mutaxassis olimlarning ko‘rsatishlaricha, ayni shu munosabat bilan qirq yilcha avval G‘arb tanlagan bu yo‘l ilgarigi “yumshoq” keynscha sotsial kapitalizmni qayta qurish va uning asosiga yangi fundamentalistik neoliberalizm10 mafkurani qo‘yish strategiyasi ishlab chiqilgan.11 Bu mafkura “manba’ga qaytish” deb talqin etilgan va D.Xarvining “Neoliberalizmning qisqacha tarixi” nomli kitobida yoritilgan. Ijtimoiy ong uni qabul qila olmagan edi. Zero unda avvalo ilgarigi klassik liberalizm pozitsiyasiga ham, yangi Reformatsiya g‘oyalariga ham, dastlabki xristianlik g‘oyalariga ham zid keladigan – universal gumanistik ideallardan voz kechishdan tortib to yangi budparastlikka qadar olib keladigan fundamentalistik konsepsiya o‘z ifodasini topgan edi.12 Ayni shu jarayonni nazarda tutarkan, Amerikaning taniqli faylasufi E.Toffler o‘zining “Hokimiyatning siljishi” (1990) nomli kitobida “Er qimirlashidan oldin uning tektonik qatlamlarida siljish bo‘lganiday, jahon 9 Турен А. От обмена к коммуникации: рождение программированного общества. // Новая технократическая волна на Западе. М.: Прогресс. 1986. 10 Неолиберализм - нем. тилида Neoliberalismus. Ғарб иқтисодиёт фанида либерализмнинг ўрнига келган йўналиш. У иқтисодий жараёнларда эркин рақобатни давлат назорати билан қўшиб – “рақобат мумкин қадар, реажалаштириш зарурият қадар” принципига кўра амалга оширилиши кераклигини асословчи тамойил сифатида таърифланади. 11 Глобализация - управляемый хаос / Сергей Батчиков // Экономические стратегии. - 2008. - N 4. - С.30-36. 12 Беляев М.И.Концепция руссого национальноо государства. - М.,2006 ta’sirigina emas, balki uning o‘z ichki krizisi ham katta rol o‘ynaganini hisobga olish joiz deb o‘ylaymiz. Ammo bu masala maxsus ishlarda yoritilgani, shuningdek yanada maxsus va chuqur yoritilishi taqozo etiladigan masala bo‘lgani uchun biz unga boshqa to‘xtalmaymiz. Ammo SSSRning parchalanishi olamshumul krizisni boshdan kechirib turgan G‘arb tizimining manfaatlariga muvofiq kelgani shubhasiz. Zero, ayni shu davrda G‘arb futurologlari u erda sivilizatsiya katta xavf ostida ekani haqidagi xulosalarga kelgan edilar. Masalan, postindustrializmga bag‘ishlab yozilgan kitoblardan birining muallifi, fransuz sotsiologi Alen Turen “Xavf mavjudligi shubhasiz. To‘kin-sochin yashashga odatlanib qolgan bizning jamiyatimiz o‘zligini saqlab qolish qayg‘usida xuddi SHarqiy Rim imperiyasida bo‘lgani kabi tobora inqiroz sari cho‘kib borayotgani ko‘rinib turipti,”9 - deb yozgan edi. Mutaxassis olimlarning ko‘rsatishlaricha, ayni shu munosabat bilan qirq yilcha avval G‘arb tanlagan bu yo‘l ilgarigi “yumshoq” keynscha sotsial kapitalizmni qayta qurish va uning asosiga yangi fundamentalistik neoliberalizm10 mafkurani qo‘yish strategiyasi ishlab chiqilgan.11 Bu mafkura “manba’ga qaytish” deb talqin etilgan va D.Xarvining “Neoliberalizmning qisqacha tarixi” nomli kitobida yoritilgan. Ijtimoiy ong uni qabul qila olmagan edi. Zero unda avvalo ilgarigi klassik liberalizm pozitsiyasiga ham, yangi Reformatsiya g‘oyalariga ham, dastlabki xristianlik g‘oyalariga ham zid keladigan – universal gumanistik ideallardan voz kechishdan tortib to yangi budparastlikka qadar olib keladigan fundamentalistik konsepsiya o‘z ifodasini topgan edi.12 Ayni shu jarayonni nazarda tutarkan, Amerikaning taniqli faylasufi E.Toffler o‘zining “Hokimiyatning siljishi” (1990) nomli kitobida “Er qimirlashidan oldin uning tektonik qatlamlarida siljish bo‘lganiday, jahon 9 Турен А. От обмена к коммуникации: рождение программированного общества. // Новая технократическая волна на Западе. М.: Прогресс. 1986. 10 Неолиберализм - нем. тилида Neoliberalismus. Ғарб иқтисодиёт фанида либерализмнинг ўрнига келган йўналиш. У иқтисодий жараёнларда эркин рақобатни давлат назорати билан қўшиб – “рақобат мумкин қадар, реажалаштириш зарурият қадар” принципига кўра амалга оширилиши кераклигини асословчи тамойил сифатида таърифланади. 11 Глобализация - управляемый хаос / Сергей Батчиков // Экономические стратегии. - 2008. - N 4. - С.30-36. 12 Беляев М.И.Концепция руссого национальноо государства. - М.,2006 tarixida juda noyob hodisalardan biri sodir bo‘lmoqda – hukmronlikning o‘z mohiyati o‘zgarmoqda”13 deb yozgan edi. Kelgusi jarayonlar bu siljishning mohiyatini yanada aniqroq ko‘rsatmoqda. AQSH rahbarligi14 ostida amalga oshirilayotgan globallashuv jahon iqtisodiy tizimini, xalqaro xuquqni, madaniyatni va millat va elatlar statusini tubdan o‘zgartirish orqali taraqqiyot paradigmasini o‘zgartirishga, dunyoda shu yangi mafkuraga muvofiq yangi tartib o‘rnatishga urinishning natijasidir.15 U tez orada hammaga taalluqli muhim ahamiyat kasb eta boshladi. CHunki, endilikda barcha madaniyatlar o‘zligini saqlash uchun modernlashishga, ya’ni modernlashgan G‘arb institutlari va texnologiyalarini o‘z hayotlariga joriy etishga majbur bo‘lgan edilar. G‘arb mafkurachilari globallashuv barcha mamlakat va xalqlarni jipslashtiradigan progressiv jarayon ekani, agar rivojlanayotgan mamlakatlar taraqqiy etishni , kambag‘allikdan qutulishni istasalar ularning rejalariga amal qilishlari kerakligi, buning uchun hech qanday davlatlar aralashmaydigan erkin umumiy bozorlar tashkil etilishi ko‘p ijobiy oqibatlarga olib kelishi haqidagi fikrlarni oldinga suradilar. Lekin bunday bozorlar allaqachon shakllanib bo‘lgan va ularni tovar qiymati o‘rniga uning ekvivalenti amal qiladigan deyarli yagona pul tizimi boshqara boshlagan edi. Boshqa tomondan qaraganda , chindan ham bu bozorlar ko‘pchilik mamlakatlarning jadal iqtisodiy rivojlanishiga yordam berdi ham. Lekin, xalqaro savdo-sotiq faqatgina o‘z iqtisodiy taraqqiyotiga foyda keltiradigan mamlakatlar eksportiga yordam berishini va bu endilikda ekologik hamda resurslar krizisi sharoitida kechayotganini hisobga olish zarur. SHuning uchun bunday bozorning yaratilishi istalgan yoqimsiz mamlakatni bir zumda bankrot qila oladi.16 13 Тоффлер, Элвин. Третья волна. М.: АСТ, 2004 — 784 c. 14 Збигнев Бжезинский. Великая шахматная доска (Господство Америки и его геостратегические императивы). Перевод О. Ю. Уральской. - М.: Междунар. отношения, 1998. 15 Батчиков С. Глобализация: управляемый хаос. Агентство политич.новостей http://www.apn.ru/publications/article19369.htm 7 апрел. 2009. 16 Қаранг: Сергей Батчиков. Глобализация: управляемый хаос. Агентство политич.новостей http://www.apn.ru/publications/article19369.htm 7 апрел. 2009. tarixida juda noyob hodisalardan biri sodir bo‘lmoqda – hukmronlikning o‘z mohiyati o‘zgarmoqda”13 deb yozgan edi. Kelgusi jarayonlar bu siljishning mohiyatini yanada aniqroq ko‘rsatmoqda. AQSH rahbarligi14 ostida amalga oshirilayotgan globallashuv jahon iqtisodiy tizimini, xalqaro xuquqni, madaniyatni va millat va elatlar statusini tubdan o‘zgartirish orqali taraqqiyot paradigmasini o‘zgartirishga, dunyoda shu yangi mafkuraga muvofiq yangi tartib o‘rnatishga urinishning natijasidir.15 U tez orada hammaga taalluqli muhim ahamiyat kasb eta boshladi. CHunki, endilikda barcha madaniyatlar o‘zligini saqlash uchun modernlashishga, ya’ni modernlashgan G‘arb institutlari va texnologiyalarini o‘z hayotlariga joriy etishga majbur bo‘lgan edilar. G‘arb mafkurachilari globallashuv barcha mamlakat va xalqlarni jipslashtiradigan progressiv jarayon ekani, agar rivojlanayotgan mamlakatlar taraqqiy etishni , kambag‘allikdan qutulishni istasalar ularning rejalariga amal qilishlari kerakligi, buning uchun hech qanday davlatlar aralashmaydigan erkin umumiy bozorlar tashkil etilishi ko‘p ijobiy oqibatlarga olib kelishi haqidagi fikrlarni oldinga suradilar. Lekin bunday bozorlar allaqachon shakllanib bo‘lgan va ularni tovar qiymati o‘rniga uning ekvivalenti amal qiladigan deyarli yagona pul tizimi boshqara boshlagan edi. Boshqa tomondan qaraganda , chindan ham bu bozorlar ko‘pchilik mamlakatlarning jadal iqtisodiy rivojlanishiga yordam berdi ham. Lekin, xalqaro savdo-sotiq faqatgina o‘z iqtisodiy taraqqiyotiga foyda keltiradigan mamlakatlar eksportiga yordam berishini va bu endilikda ekologik hamda resurslar krizisi sharoitida kechayotganini hisobga olish zarur. SHuning uchun bunday bozorning yaratilishi istalgan yoqimsiz mamlakatni bir zumda bankrot qila oladi.16 13 Тоффлер, Элвин. Третья волна. М.: АСТ, 2004 — 784 c. 14 Збигнев Бжезинский. Великая шахматная доска (Господство Америки и его геостратегические императивы). Перевод О. Ю. Уральской. - М.: Междунар. отношения, 1998. 15 Батчиков С. Глобализация: управляемый хаос. Агентство политич.новостей http://www.apn.ru/publications/article19369.htm 7 апрел. 2009. 16 Қаранг: Сергей Батчиков. Глобализация: управляемый хаос. Агентство политич.новостей http://www.apn.ru/publications/article19369.htm 7 апрел. 2009. Xatto, ba’zi mutafakkirlarning fikrlariga ko‘ra, global hokimiyat (davlat) shakllangan bo‘lmasa hamki, butun dunyoni boshqarayotgan global boshqaruv tizimi shakllanib bo‘lgan va u faoliyat bajarmoqda. Bu tizim asosida kam sonli umumjahon institutlari – Jahon Valyuta Banki, Jahon Banki, Butun jahon savdo tizimi hamda butun dunyo muammolarini echayotgan bir xovuch egoelita yotadi, taqdiri ular tomonidan hal etiladigan juda katta ko‘pchilikning esa bu erda ovozi o‘tmaydi. Bu globallashuv siyosatining ko‘pchilikdan iborat kishilar, tashkilotlar va mamlakatlarni shu ozchilikning qo‘g‘irchog‘iga aylantirish quroli bo‘lib xizmat qilayotganini ko‘rsatadi. Albatta, bular haqida odatda rasman gapirmaydilar, aksincha, “bizning maqsadimiz – kambag‘allikni umuman yo‘q qilish” degan gaplar aytiladi, aslida esa “hamma ekkanini o‘radi”, “bo‘lib tashla va hukmronlik qil” shiorlari ostida amal qilinadi. Zero hozirgi davr voqealar rivoji va mantiqi ayni shunday xulosalarga olib keladi. CHindan ham neolberalistik fundamentalizm siyosati iqtisodiy globallashuv orqali jahon iqtisodiy tizimini, xalqaro huquq tartibotini hamda millat va xalklarning madaniyati va statusini o‘zgartirish yo‘li bilan butun insoniyatni ikki katta irqqa – o‘ta boylar va o‘ta kambag‘allar irqiga ajralib ketishiga olib kelmoqda. Tabiiyki, buning oqibatida hech bir millat, mamlakat, xalq o‘zligini saqlab qola olmaydigan yangi tartiblashuv vujudga kelmoqda. YAngi tartiblashuv tufayli transnatsional korporatsiyalarning (TNK) jahon iqtisodiy tizimi xo‘jayinlari bo‘lib olganlari ham shu xulosani dalillashga xizmat qiladi. Ma’lumki, TNK jahondagi ishlab chiqarish fondlarining asosiy qismini va moliya oqimini, shuningdek, amalda butun yuqori texnologiyalar potensialini o‘z nazoratlari ostiga olganlar. Ayni shu sharoitda insoniyat intellektual va tabiiy resurslarini “so‘rib oladigan nasos” ishga tushirilgan, endilikda bu resurslar ishlab chiqarish yaxshi rivojlangan mamlakatlarga osongina oqib o‘taveradi. Natijada boylarning yanada boyishi, kambag‘allarning esa yanada qashshoqlashishi kuzatiladi. TNK esa o‘z iqtisodiy manfaatlarini cheklashni aslo istamaydilar.17 17 Лесков Л.В. Вестник Московского университета. Серия 7.Философия. №3, 2001.42-б. Xatto, ba’zi mutafakkirlarning fikrlariga ko‘ra, global hokimiyat (davlat) shakllangan bo‘lmasa hamki, butun dunyoni boshqarayotgan global boshqaruv tizimi shakllanib bo‘lgan va u faoliyat bajarmoqda. Bu tizim asosida kam sonli umumjahon institutlari – Jahon Valyuta Banki, Jahon Banki, Butun jahon savdo tizimi hamda butun dunyo muammolarini echayotgan bir xovuch egoelita yotadi, taqdiri ular tomonidan hal etiladigan juda katta ko‘pchilikning esa bu erda ovozi o‘tmaydi. Bu globallashuv siyosatining ko‘pchilikdan iborat kishilar, tashkilotlar va mamlakatlarni shu ozchilikning qo‘g‘irchog‘iga aylantirish quroli bo‘lib xizmat qilayotganini ko‘rsatadi. Albatta, bular haqida odatda rasman gapirmaydilar, aksincha, “bizning maqsadimiz – kambag‘allikni umuman yo‘q qilish” degan gaplar aytiladi, aslida esa “hamma ekkanini o‘radi”, “bo‘lib tashla va hukmronlik qil” shiorlari ostida amal qilinadi. Zero hozirgi davr voqealar rivoji va mantiqi ayni shunday xulosalarga olib keladi. CHindan ham neolberalistik fundamentalizm siyosati iqtisodiy globallashuv orqali jahon iqtisodiy tizimini, xalqaro huquq tartibotini hamda millat va xalklarning madaniyati va statusini o‘zgartirish yo‘li bilan butun insoniyatni ikki katta irqqa – o‘ta boylar va o‘ta kambag‘allar irqiga ajralib ketishiga olib kelmoqda. Tabiiyki, buning oqibatida hech bir millat, mamlakat, xalq o‘zligini saqlab qola olmaydigan yangi tartiblashuv vujudga kelmoqda. YAngi tartiblashuv tufayli transnatsional korporatsiyalarning (TNK) jahon iqtisodiy tizimi xo‘jayinlari bo‘lib olganlari ham shu xulosani dalillashga xizmat qiladi. Ma’lumki, TNK jahondagi ishlab chiqarish fondlarining asosiy qismini va moliya oqimini, shuningdek, amalda butun yuqori texnologiyalar potensialini o‘z nazoratlari ostiga olganlar. Ayni shu sharoitda insoniyat intellektual va tabiiy resurslarini “so‘rib oladigan nasos” ishga tushirilgan, endilikda bu resurslar ishlab chiqarish yaxshi rivojlangan mamlakatlarga osongina oqib o‘taveradi. Natijada boylarning yanada boyishi, kambag‘allarning esa yanada qashshoqlashishi kuzatiladi. TNK esa o‘z iqtisodiy manfaatlarini cheklashni aslo istamaydilar.17 17 Лесков Л.В. Вестник Московского университета. Серия 7.Философия. №3, 2001.42-б. Ayni shu jarayonlar, bizningcha, hozirgi iqtisodiy, ayniqsa moliyaviy (finans) krizislarda va ular bilan uzviy bo‘lgan turli siyosiy kuchlar orasida nizolarning keskinlashuvida, ayrim xalqlar o‘rtasidagi qon to‘kilishlarda o‘z ifodasini topayotgan siyosiy krizislarda ham namoyon bo‘lmoqda. Xatto keyingilarining keskinligi ekologik krizisnikidan kam bo‘lmayapti. G‘arb olimlari mazkur holatni ayrim davlatlar, ularning siyosiy rahbarlari, yoki diplomatlarning xatolari deb ko‘rsatmoqdalar. Lekin bugungi kunda ko‘pchilik olimlar, siyosatchilar, diplomatlar, tadbirkor-biznesmenlar va h.k larning butun e’tibori masalaning tub mohiyatiga emas, uning tashqi shakliga qaratilgan. Ular mazkur xaosdan (tartibsizlikdan, sirli qorong‘ulik qa’ridan) qanday tartiblanish kelib chiqishini anglashga harakat qilmoqdalar. Vaholanki, poydevoriga yuksak ma’naviyat qo‘yilmagan tartiblanishdan ijobiy natija chiqmasligi aniqroq. SHunday vaziyatda 2008 yilda jahon miqyosida boshlangan moliyaviy-iqtisodiy inqirozning O‘zbekistonga ta’sirini bartaraf etish yo‘llari va choralari bo‘yicha o‘z vaqtida ishlab chiqilgan dasturning ahamiyati kattaligiga alohida e’tibor berish18 va ayni paytda siyosiy xushyorlikni ham esdan chiqarmaslik joiz. Zero, G‘arb sivilizatsiyasi peshvolarining, ayniqsa AQSHning o‘z krizislaridan chiqish uchun tanlagan yo‘li nafaqat ijtimoiy hayotning byurokratlashtirilgani, politsiyalashtirilgani, jahon bozorining o‘zlariga bo‘ysundirilgani, globallashuvni o‘zlaridan boshqa jamiyatlarni iqtisodiy va ma’naviy zaiflashtirish quroliga aylantirilgani bilan, balki jahon miqyosida buzg‘unchi g‘oyalarni oshkora tarqatilgani, va, ayniqsa, halqaro terrorchilik urug‘ini sochilgani bilan ham ayanchlidir. G‘arbning Derrida, Bodriyar, Jijek, Bak-Mors, Groys kabi taniqli mutafakkirlari xulosalariga ko‘ra globallashayotgan dunyo terrorizmdan mustaqil emas, aksincha, terrorchilik aynan uning maxsulidir. Endilikda xalqaro terrorchilik hozirgi davr “ilg‘or” insoniyati ma’naviy qiyofasini boricha, oshkor ko‘rsatmoqda. “Terrorchilik ham ekzotik hodisa bo‘lmay qoldi, - deb yozadi bu haqida Subbotin Aleksandr Alekseevich va Subbotin Aleksey Savelevich, - u ijtimoiy ongning hamisha 18 Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. Т.- Ўзбекистон – 2009. Ayni shu jarayonlar, bizningcha, hozirgi iqtisodiy, ayniqsa moliyaviy (finans) krizislarda va ular bilan uzviy bo‘lgan turli siyosiy kuchlar orasida nizolarning keskinlashuvida, ayrim xalqlar o‘rtasidagi qon to‘kilishlarda o‘z ifodasini topayotgan siyosiy krizislarda ham namoyon bo‘lmoqda. Xatto keyingilarining keskinligi ekologik krizisnikidan kam bo‘lmayapti. G‘arb olimlari mazkur holatni ayrim davlatlar, ularning siyosiy rahbarlari, yoki diplomatlarning xatolari deb ko‘rsatmoqdalar. Lekin bugungi kunda ko‘pchilik olimlar, siyosatchilar, diplomatlar, tadbirkor-biznesmenlar va h.k larning butun e’tibori masalaning tub mohiyatiga emas, uning tashqi shakliga qaratilgan. Ular mazkur xaosdan (tartibsizlikdan, sirli qorong‘ulik qa’ridan) qanday tartiblanish kelib chiqishini anglashga harakat qilmoqdalar. Vaholanki, poydevoriga yuksak ma’naviyat qo‘yilmagan tartiblanishdan ijobiy natija chiqmasligi aniqroq. SHunday vaziyatda 2008 yilda jahon miqyosida boshlangan moliyaviy-iqtisodiy inqirozning O‘zbekistonga ta’sirini bartaraf etish yo‘llari va choralari bo‘yicha o‘z vaqtida ishlab chiqilgan dasturning ahamiyati kattaligiga alohida e’tibor berish18 va ayni paytda siyosiy xushyorlikni ham esdan chiqarmaslik joiz. Zero, G‘arb sivilizatsiyasi peshvolarining, ayniqsa AQSHning o‘z krizislaridan chiqish uchun tanlagan yo‘li nafaqat ijtimoiy hayotning byurokratlashtirilgani, politsiyalashtirilgani, jahon bozorining o‘zlariga bo‘ysundirilgani, globallashuvni o‘zlaridan boshqa jamiyatlarni iqtisodiy va ma’naviy zaiflashtirish quroliga aylantirilgani bilan, balki jahon miqyosida buzg‘unchi g‘oyalarni oshkora tarqatilgani, va, ayniqsa, halqaro terrorchilik urug‘ini sochilgani bilan ham ayanchlidir. G‘arbning Derrida, Bodriyar, Jijek, Bak-Mors, Groys kabi taniqli mutafakkirlari xulosalariga ko‘ra globallashayotgan dunyo terrorizmdan mustaqil emas, aksincha, terrorchilik aynan uning maxsulidir. Endilikda xalqaro terrorchilik hozirgi davr “ilg‘or” insoniyati ma’naviy qiyofasini boricha, oshkor ko‘rsatmoqda. “Terrorchilik ham ekzotik hodisa bo‘lmay qoldi, - deb yozadi bu haqida Subbotin Aleksandr Alekseevich va Subbotin Aleksey Savelevich, - u ijtimoiy ongning hamisha 18 Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. Т.- Ўзбекистон – 2009. bezovtalikda yashash muhitga aylandi.”19 Bodriyarning ta’kidlashicha esa, AQSH ko‘pdan buyon “butun dunyoga terrorcha tasavvurlarni singdirib kelmoqda”. SHularni nazarda tutarkan, “Mohiyatan terrorcha tizim bo‘lgani uchun o‘rnatilayotgan bu yangi tartibot uzoq vaqtdan buyon muvaffaqiyat bilan zo‘ravonlikni dunyoga eksport qilish bilan shug‘ullanib keldi, -“20 deb yozadi rus faylasufi M.Rыklin. - 11 sentyabr veqeasi esa globallashayotgan dunyoda bu siyosat bumerang qonuniga ko‘ra o‘z xo‘jayiniga, ya’ni AQSHning o‘ziga qarshi ham ishlashi mumkinligini ko‘rsatib berdi.21 Rus siyosatshunosi Sergey Batchikov esa “YAngi terrorcha tartibotga qarshi qaratilgan bu terrorni globallashuv tufayli repressiya qilingan va kamsitilganlar nafratining ifodasi,”- 22 deb xarakterladi. YUqoridagilar globallashuv siyosati millatlararo, mamlakatlararo, xalqlararo ziddiyatlarni keskinlashtirish yo‘li ekanini ko‘rsatadi. Bu esa G‘arb, xususan, AQSH rahbarligi ostida amalga oshayotgan globallashuv xaosni vujudga keltirsa hamki, ammo uni o‘zi istagan tartibga solib bera oladigan attraktorlarni yaratish qo‘lidan kelmasligini ko‘rsatib berdi. SHuning uchun bu tizim, J.-P.Kantenning23 to‘g‘ri ta’kidlashicha, sodir bo‘layotgan hodisalarga to‘g‘ri diagnoz qo‘yishga qodir emas. Vaholanki bu, ko‘pchilik faylasuflar va siyosatshunoslar to‘g‘ri ko‘rsatayotganlaridek, butun dunyoda G‘arbni qanoatlantiradigan yangi tartibotni o‘rnatishdangina iborat bo‘lgan oddiy bir strategiyaning amalga oshirilishi ham emas, balki butun G‘arb sivilizatsiyasi endi misli ko‘rilmagan axloqiy inqirozga ham uchraganining ifodalovchi jarayonning ifodasi hamdir. Zero, G‘arb peshvolari va mafkurachilari o‘z sivilizatsiyalariga tegishli evolyusion ziddiyatlarini qisman bo‘lsa ham bartaraf etish va o‘z tuzumlarining umrini uzaytirish maqsadida 19 Субботин Александр Алексеевич, Субботин Алексей Савельевич. Следует ли дожидаться конца истории? Калининград. 2007.// http://spkurdyumov.narod.ru/Philos.htm Mail to: succeder@list.ru 20 Рыклин М. Деконструкция и деструкция. Беседы с философами. М.: Логос. 2002. 21 Батчиков С. Глобализация: управляемый хаос. Агентство политич.новостей http://www.apn.ru/publications/article19369.htm 7 апрел. 2009. 23 Кантен Ж.-П. Мутация-2000. // Новая технократическая волна на Западе. М.: Прогресс. 1986. bezovtalikda yashash muhitga aylandi.”19 Bodriyarning ta’kidlashicha esa, AQSH ko‘pdan buyon “butun dunyoga terrorcha tasavvurlarni singdirib kelmoqda”. SHularni nazarda tutarkan, “Mohiyatan terrorcha tizim bo‘lgani uchun o‘rnatilayotgan bu yangi tartibot uzoq vaqtdan buyon muvaffaqiyat bilan zo‘ravonlikni dunyoga eksport qilish bilan shug‘ullanib keldi, -“20 deb yozadi rus faylasufi M.Rыklin. - 11 sentyabr veqeasi esa globallashayotgan dunyoda bu siyosat bumerang qonuniga ko‘ra o‘z xo‘jayiniga, ya’ni AQSHning o‘ziga qarshi ham ishlashi mumkinligini ko‘rsatib berdi.21 Rus siyosatshunosi Sergey Batchikov esa “YAngi terrorcha tartibotga qarshi qaratilgan bu terrorni globallashuv tufayli repressiya qilingan va kamsitilganlar nafratining ifodasi,”- 22 deb xarakterladi. YUqoridagilar globallashuv siyosati millatlararo, mamlakatlararo, xalqlararo ziddiyatlarni keskinlashtirish yo‘li ekanini ko‘rsatadi. Bu esa G‘arb, xususan, AQSH rahbarligi ostida amalga oshayotgan globallashuv xaosni vujudga keltirsa hamki, ammo uni o‘zi istagan tartibga solib bera oladigan attraktorlarni yaratish qo‘lidan kelmasligini ko‘rsatib berdi. SHuning uchun bu tizim, J.-P.Kantenning23 to‘g‘ri ta’kidlashicha, sodir bo‘layotgan hodisalarga to‘g‘ri diagnoz qo‘yishga qodir emas. Vaholanki bu, ko‘pchilik faylasuflar va siyosatshunoslar to‘g‘ri ko‘rsatayotganlaridek, butun dunyoda G‘arbni qanoatlantiradigan yangi tartibotni o‘rnatishdangina iborat bo‘lgan oddiy bir strategiyaning amalga oshirilishi ham emas, balki butun G‘arb sivilizatsiyasi endi misli ko‘rilmagan axloqiy inqirozga ham uchraganining ifodalovchi jarayonning ifodasi hamdir. Zero, G‘arb peshvolari va mafkurachilari o‘z sivilizatsiyalariga tegishli evolyusion ziddiyatlarini qisman bo‘lsa ham bartaraf etish va o‘z tuzumlarining umrini uzaytirish maqsadida 19 Субботин Александр Алексеевич, Субботин Алексей Савельевич. Следует ли дожидаться конца истории? Калининград. 2007.// http://spkurdyumov.narod.ru/Philos.htm Mail to: succeder@list.ru 20 Рыклин М. Деконструкция и деструкция. Беседы с философами. М.: Логос. 2002. 21 Батчиков С. Глобализация: управляемый хаос. Агентство политич.новостей http://www.apn.ru/publications/article19369.htm 7 апрел. 2009. 23 Кантен Ж.-П. Мутация-2000. // Новая технократическая волна на Западе. М.: Прогресс. 1986. “oltin milliard” deb nomlangan fashistona dasturni24 ham ishlab chiqqani ham ma’lum bo‘ldi. Bu dastur asosiga demografik krizis muammosi qo‘yilgan bo‘lib, unda faqat shu “oltin milliard”ga kiradigan tanlangan, sara odamlarnigina saqlab qolishga harakat qilish, boshqalarning esa “biologik klon”larga aylanishi, yoki o‘z-o‘zidan yo ataylab qirilishi nazarda tutiladi.25 Albatta “oltin milliard” degan tushuncha hech qaysi rasmiy xujjatlarda uchramaydi, u bir majoziy tushuncha xolos. Lekin, hozirgi davr ko‘pchilik rus olim, siyosatchi va mutafakkirlari, masalan S.G.Kara-Murza, M.I.Belyaev, Sergey Batchikov, P.Xomyakov va boshqa ko‘pchilikning mutaxassis olimlar, faylasuf va siyosatchilar fikrlariga ko‘ra bu tushunchaning ishlatilishida asos yo‘q emas. Masalan, turli ijtimoiy tizimlar tarixini maxsus o‘rganish bo‘yicha ixtisoslashgan S.G.Kara-Murzaning tushuntirishicha, keyingi vaqtlarda bu tushunchaning juda keng tarqalayotgani va u Evropa hamda dunyoning boshqa rivojlanayotgan “birinchi mamlakatlari”ning “Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot” tashkilotiga kirgan 24 mamlakat xalqi nazarda tutilayotgani hisobga olinsa, shunday konsepsiya mavjudligi haqidagi fikrlarda asos mavjudligini inkor etib bo‘lmaydi. “Ushbu konsepsiyani qabul qilish yo qilmaslik axloloqiy va xatto diniy nuqtai nazarga bog‘liq, - deydi U. – Lekin bu g‘oya xristianlikka (shu jumladan, islomga va ayniqsa buddizmga) mutlaqo ziddir.”26 Bir so‘z bilan aytganda, XX1 asr bo‘sag‘asida G‘arbda radikal maltuschilik konsepsiyasi qayta tug‘ildi. Rossiya siyosatchilaridan va ziyolilaridan bir qismi 90 yillarda yangi liberalizm va evropamarkazchilik mafkurasi ta’sirida ushbu utopiyani qabul qilgan va uning targ‘ibotchilariga ham aylangan edi.”27 Rossiya siyosiy agentligi yangiliklarida o‘z izlanish natijalarini e’lon qilgan S.Batchikov ham “90 yillarda neoliberal globallashtirish tashviqotiga berilgan rus siyosatchilar va ziyolilarining bir qismi etakchi G‘arb sotsiologlarining bu boradagi faktlarni 24 Кузьмич.А. Россия и pынок (В свете советского и междунаpодного пpава). // Воскpесенье, 1990, N 4, а также в книге А.Кузьмич. Заговоp миpового пpавительства (Россия и "золотой миллиард"). М. 2000. 25 Беляев М.И.Концепция русского национального государства. - М.,2006. 26 Кара-Мурза С. Концепция "золотого миллиарда" и Новый мировой порядок.// http://burkina- faso.narod.ru/kara/oro 2.htm 27 Ўша ерда. “oltin milliard” deb nomlangan fashistona dasturni24 ham ishlab chiqqani ham ma’lum bo‘ldi. Bu dastur asosiga demografik krizis muammosi qo‘yilgan bo‘lib, unda faqat shu “oltin milliard”ga kiradigan tanlangan, sara odamlarnigina saqlab qolishga harakat qilish, boshqalarning esa “biologik klon”larga aylanishi, yoki o‘z-o‘zidan yo ataylab qirilishi nazarda tutiladi.25 Albatta “oltin milliard” degan tushuncha hech qaysi rasmiy xujjatlarda uchramaydi, u bir majoziy tushuncha xolos. Lekin, hozirgi davr ko‘pchilik rus olim, siyosatchi va mutafakkirlari, masalan S.G.Kara-Murza, M.I.Belyaev, Sergey Batchikov, P.Xomyakov va boshqa ko‘pchilikning mutaxassis olimlar, faylasuf va siyosatchilar fikrlariga ko‘ra bu tushunchaning ishlatilishida asos yo‘q emas. Masalan, turli ijtimoiy tizimlar tarixini maxsus o‘rganish bo‘yicha ixtisoslashgan S.G.Kara-Murzaning tushuntirishicha, keyingi vaqtlarda bu tushunchaning juda keng tarqalayotgani va u Evropa hamda dunyoning boshqa rivojlanayotgan “birinchi mamlakatlari”ning “Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot” tashkilotiga kirgan 24 mamlakat xalqi nazarda tutilayotgani hisobga olinsa, shunday konsepsiya mavjudligi haqidagi fikrlarda asos mavjudligini inkor etib bo‘lmaydi. “Ushbu konsepsiyani qabul qilish yo qilmaslik axloloqiy va xatto diniy nuqtai nazarga bog‘liq, - deydi U. – Lekin bu g‘oya xristianlikka (shu jumladan, islomga va ayniqsa buddizmga) mutlaqo ziddir.”26 Bir so‘z bilan aytganda, XX1 asr bo‘sag‘asida G‘arbda radikal maltuschilik konsepsiyasi qayta tug‘ildi. Rossiya siyosatchilaridan va ziyolilaridan bir qismi 90 yillarda yangi liberalizm va evropamarkazchilik mafkurasi ta’sirida ushbu utopiyani qabul qilgan va uning targ‘ibotchilariga ham aylangan edi.”27 Rossiya siyosiy agentligi yangiliklarida o‘z izlanish natijalarini e’lon qilgan S.Batchikov ham “90 yillarda neoliberal globallashtirish tashviqotiga berilgan rus siyosatchilar va ziyolilarining bir qismi etakchi G‘arb sotsiologlarining bu boradagi faktlarni 24 Кузьмич.А. Россия и pынок (В свете советского и междунаpодного пpава). // Воскpесенье, 1990, N 4, а также в книге А.Кузьмич. Заговоp миpового пpавительства (Россия и "золотой миллиард"). М. 2000. 25 Беляев М.И.Концепция русского национального государства. - М.,2006. 26 Кара-Мурза С. Концепция "золотого миллиарда" и Новый мировой порядок.// http://burkina- faso.narod.ru/kara/oro 2.htm 27 Ўша ерда. aytmay kelishganida ayblaydi.”28 Lekin, umuman olganda, BMT ma’lumotlariga ko‘ra ham Erda bor xomashyo miqdori va energiya resurslari (optimal ishlatilsa) faqat 1 mlrd kishi uchun etarli. Vaholanki, 2000 yil va undan keyin aholi soni 8 mlrd. dan oshishi kutiladi. Bundan tabiiy ravishda o‘sha “oltin milliard”ning AQSH, YAponiya, IHMlariga kiruvchilardan tashkil topishi, asosiy xomashyo va energiya manbalarining egalari bo‘lgan qolgan mamlakatlarning aholisi esa yuqoridagilarning koloniyalariga aylanishi haqidagi xulosa kelib chiqadi. G‘arb mutaxassis olimlari shularni nazarda tutib va qolgan 7 mlrd. aholini tizginda tutib turish mumkin emasligini hisobga olib, XX asrning 90 yillarida davlatlarni “internatsionallashtirish va ularni bir biri bilan bog‘lash” deb nomlangan yangi nazariyani ishlab chiqdilar. Bu nazariya mohiyatan kapitalni, tovarlarni va ishchi kuchini, oxir oqibatda esa butun xomashyoni ham yagona markaz tomonidan taqsimlanishi yo‘lga qo‘yiladigan va bu ishda TNKning xalqaro qurolli kuchlari “tartib va barqarorlik” o‘rnatadigan jahon markazini yaratishni ko‘zda tutadi. Uning amaliy dasturi esa Erning tabiiy va energetik resurslari ustidan nazorat qilishni jahonning sanoat-moliyaviy elitasi qo‘liga topshirishni ko‘zda tutadi, davlatlarning o‘z tabiiy boyliklariga bo‘lgan suverenitetini bekor qiladi, ya’ni diplomatlar xomashyolarning milliy “uylar”ga tarqalib ketishi xavfini olish maqsadini oldinga suradi. “Oltin milliard” dasturining asosiga qo‘yilgan demografik krizis muammosi akademik S.P.Kapitsa29 tomonidan ham nazariy jihatdan o‘rganilgandi. Uning insoniyat populyasiyasining o‘sishi qonunini tadqiq etib, chiqargan xulosasiga ko‘ra 2030 yilga qadar planeta aholisi yo o‘sishdan to‘xtashi kerak, yoki uning depopulyasiyasi (populyasiya sifatida xalok bo‘lishi) muqarrar.30 Vaholanki, bular, o‘z navbatida, ocharchilik, pandemiyalar (keng ko‘lamli epidemiyalar), urushga olib keluvchi konfliktlarga va sh.k. olib kelishi kutiladi. SHuning uchun Rim klubi yordamida “oltin milliard” dasturi ishlab 28 Қаранг: Батчиков С. Глобализация: управляемый хаос. // http://www.apn.ru/publications/article19369.htm. 29 Қаранг: Теоретическая демография как основа математической истории. http://www.keldysh.ru/papers/2000/prep73/prep2000_73.html 30 Лесков Л.В. Вестник Московского университета. Серия 7. Философия. №3, 2001.40-61 - б. aytmay kelishganida ayblaydi.”28 Lekin, umuman olganda, BMT ma’lumotlariga ko‘ra ham Erda bor xomashyo miqdori va energiya resurslari (optimal ishlatilsa) faqat 1 mlrd kishi uchun etarli. Vaholanki, 2000 yil va undan keyin aholi soni 8 mlrd. dan oshishi kutiladi. Bundan tabiiy ravishda o‘sha “oltin milliard”ning AQSH, YAponiya, IHMlariga kiruvchilardan tashkil topishi, asosiy xomashyo va energiya manbalarining egalari bo‘lgan qolgan mamlakatlarning aholisi esa yuqoridagilarning koloniyalariga aylanishi haqidagi xulosa kelib chiqadi. G‘arb mutaxassis olimlari shularni nazarda tutib va qolgan 7 mlrd. aholini tizginda tutib turish mumkin emasligini hisobga olib, XX asrning 90 yillarida davlatlarni “internatsionallashtirish va ularni bir biri bilan bog‘lash” deb nomlangan yangi nazariyani ishlab chiqdilar. Bu nazariya mohiyatan kapitalni, tovarlarni va ishchi kuchini, oxir oqibatda esa butun xomashyoni ham yagona markaz tomonidan taqsimlanishi yo‘lga qo‘yiladigan va bu ishda TNKning xalqaro qurolli kuchlari “tartib va barqarorlik” o‘rnatadigan jahon markazini yaratishni ko‘zda tutadi. Uning amaliy dasturi esa Erning tabiiy va energetik resurslari ustidan nazorat qilishni jahonning sanoat-moliyaviy elitasi qo‘liga topshirishni ko‘zda tutadi, davlatlarning o‘z tabiiy boyliklariga bo‘lgan suverenitetini bekor qiladi, ya’ni diplomatlar xomashyolarning milliy “uylar”ga tarqalib ketishi xavfini olish maqsadini oldinga suradi. “Oltin milliard” dasturining asosiga qo‘yilgan demografik krizis muammosi akademik S.P.Kapitsa29 tomonidan ham nazariy jihatdan o‘rganilgandi. Uning insoniyat populyasiyasining o‘sishi qonunini tadqiq etib, chiqargan xulosasiga ko‘ra 2030 yilga qadar planeta aholisi yo o‘sishdan to‘xtashi kerak, yoki uning depopulyasiyasi (populyasiya sifatida xalok bo‘lishi) muqarrar.30 Vaholanki, bular, o‘z navbatida, ocharchilik, pandemiyalar (keng ko‘lamli epidemiyalar), urushga olib keluvchi konfliktlarga va sh.k. olib kelishi kutiladi. SHuning uchun Rim klubi yordamida “oltin milliard” dasturi ishlab 28 Қаранг: Батчиков С. Глобализация: управляемый хаос. // http://www.apn.ru/publications/article19369.htm. 29 Қаранг: Теоретическая демография как основа математической истории. http://www.keldysh.ru/papers/2000/prep73/prep2000_73.html 30 Лесков Л.В. Вестник Московского университета. Серия 7. Философия. №3, 2001.40-61 - б. chiqilgani haqidagi fikrlarda asos bor. Albatta, bu yangi strategiya, garchi, xatto u chetlab o‘tilishi mumkin bo‘lmagan zarurat ekani ilmiy asoslab berilgan taqdirda ham, u “oltin milliard” doirasiga kirmaydiganlar tomonidan qabul qilinishini tasavvur ham qilib bo‘lmaydi. Uzoqni ko‘ra biladigan ko‘pchilik G‘arb siyosatchilari bu katta ko‘pchilikning reaksiyasi boshqacha bo‘lishini – jahon sivilizatsiyasining parchalanishi, xalok bo‘lishi ehtimoli juda katta bo‘lishini bashorat qilmoqdalar.31 Bu esa global sivilizatsion xalokat davri kelganini bildiradi. Aslida bu so‘nggi xulosa yangilik emas. Zero barcha dinlarda bunday davr kelishi bashorat qilingan va u “oxir zamon” haqidagi esxatologik ta’limotlarda o‘z ifodasini topgan. SHuning uchun bunda asl muammo kim saqlanish huquqi va imkoniyatlariga ega bo‘lishi yoki ega bo‘lmasligi kerakligida emas, balki oxiratga qanday ma’naviy qiyofa bilan borishda ekanini kimlardir hamon fahmlay olmay turganidadir. Lekin, endilikda G‘arb faylasuflari va ruhshunoslari orasida ham mazkur krizisdan qutulish yo‘li sifatida yoshlarning ongida revolyusiya sodir etish, ularning dunyoqarashini insonparvarlashtirish zarurligi yo‘lini ko‘rsatayotganlar ham bor. Masalan, ushbu muammoga turli tomondan yondoshuvlar Timoti Liri, Robert Uilson, Stanislav Grof kabilar tomonidan oldinga surilgan.32 Biz ham ayni shu xulosa tarafdorimiz. Ammo bu niyatlar qachon va qanday amalga oshishi hozircha noma’lum. CHunki, XU11 asrlardan buyon shakllanib, rivojlanib, amaliyotda qo‘llanib kelingan dunyoqarashning tub o‘zgarishi qiyin. 31 Hantington S. The Clash of Civilizations and the emaking of New World Order. N. Y., 1996. 32 Қаранг: Журнал «Политический класс», № 9, сентябрь, 2006 й. chiqilgani haqidagi fikrlarda asos bor. Albatta, bu yangi strategiya, garchi, xatto u chetlab o‘tilishi mumkin bo‘lmagan zarurat ekani ilmiy asoslab berilgan taqdirda ham, u “oltin milliard” doirasiga kirmaydiganlar tomonidan qabul qilinishini tasavvur ham qilib bo‘lmaydi. Uzoqni ko‘ra biladigan ko‘pchilik G‘arb siyosatchilari bu katta ko‘pchilikning reaksiyasi boshqacha bo‘lishini – jahon sivilizatsiyasining parchalanishi, xalok bo‘lishi ehtimoli juda katta bo‘lishini bashorat qilmoqdalar.31 Bu esa global sivilizatsion xalokat davri kelganini bildiradi. Aslida bu so‘nggi xulosa yangilik emas. Zero barcha dinlarda bunday davr kelishi bashorat qilingan va u “oxir zamon” haqidagi esxatologik ta’limotlarda o‘z ifodasini topgan. SHuning uchun bunda asl muammo kim saqlanish huquqi va imkoniyatlariga ega bo‘lishi yoki ega bo‘lmasligi kerakligida emas, balki oxiratga qanday ma’naviy qiyofa bilan borishda ekanini kimlardir hamon fahmlay olmay turganidadir. Lekin, endilikda G‘arb faylasuflari va ruhshunoslari orasida ham mazkur krizisdan qutulish yo‘li sifatida yoshlarning ongida revolyusiya sodir etish, ularning dunyoqarashini insonparvarlashtirish zarurligi yo‘lini ko‘rsatayotganlar ham bor. Masalan, ushbu muammoga turli tomondan yondoshuvlar Timoti Liri, Robert Uilson, Stanislav Grof kabilar tomonidan oldinga surilgan.32 Biz ham ayni shu xulosa tarafdorimiz. Ammo bu niyatlar qachon va qanday amalga oshishi hozircha noma’lum. CHunki, XU11 asrlardan buyon shakllanib, rivojlanib, amaliyotda qo‘llanib kelingan dunyoqarashning tub o‘zgarishi qiyin. 31 Hantington S. The Clash of Civilizations and the emaking of New World Order. N. Y., 1996. 32 Қаранг: Журнал «Политический класс», № 9, сентябрь, 2006 й.