HALQUM FUNKSIONAL VA TOPOGRAFIK ANATOMIYASI. KLETCHATKA BO‘SHLIQLARI. PIROGOV LIMFOEPITELIAL HALQASI. QIZILO‘NGACH: FUNKSIONAL VA TOPOGRAFIK ANATOMIYASINING XUSUSIYATLARI. QORIN BO‘SHLIG‘IDA JOYLASHGAN A’ZOLARNING UMUMIY OBZORI

Yuklangan vaqt

2024-10-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

404,1 KB


HALQUM FUNKSIONAL VA TOPOGRAFIK ANATOMIYASI. KLETCHATKA BO‘SHLIQLARI. PIROGOV LIMFOEPITELIAL HALQASI. QIZILO‘NGACH: FUNKSIONAL VA TOPOGRAFIK ANATOMIYASINING XUSUSIYATLARI. QORIN BO‘SHLIG‘IDA JOYLASHGAN A’ZOLARNING UMUMIY OBZORI. ME’DANING FUNKSIONAL VA KLINIK ANATOMIYASI Xalqum Xalqum - pharynx - hazm a’zolarini va nafas a’zolarini o`zaro kesishgan qismi bo`lib hisoblanadi. Xalqum kalla suyagi asosidan boshlanib VI-VII bo`yin umurtqalari sohasigacha davom etadi. Xalqum og`iz bo`shlig`i va hiqildoqlarning orasida joylashadi. SHu sababdan xalqumni uch qismga bo`lishimiz mumkin: burun qismi - pars nasalis; og`iz qismi - pars oralis; hiqildoq qismi - pars laryngea. Xalqumning kalla asosiga to`g`ri kelgan qismiga xalqum gumbazi - fornix pharyngis deyiladi. Xalqumning burun qismi - kalla asosi bilan yumshoq tanglay sohasi orasida joylashgan. Xalqumning bu qismiga burun bo`shlig`ining davomi bo`lib hisoblangan xoanalar ochiladi. O`rta quloq bo`shlig`idan boshlanadigan tubae auditivae – eshituv nayi yoki YEvstaxiy nayi ham xalqumning burun qismi sohasiga ochiladi va bu teshikga ostium pharyngeum tubae deyiladi. Bu teshik atrofidagi shilliq qavatda limfo - epitelial to`qimalar yig`ilgan bo`lib - nay murtagi - tonsilla tubaria deyiladi. SHunday murtak xalqum gumbazi sohasidagi shilliq qavatda ham uchraydi va xalqum murtagi - tonsilla pharyngea deyiladi. Murtaklardagi chuqurchalarga fossulae tonsillae, ulardagi tirqishlarga cryptae tonsillae deyiladi. Bu murtaklar xususiy og`iz HALQUM FUNKSIONAL VA TOPOGRAFIK ANATOMIYASI. KLETCHATKA BO‘SHLIQLARI. PIROGOV LIMFOEPITELIAL HALQASI. QIZILO‘NGACH: FUNKSIONAL VA TOPOGRAFIK ANATOMIYASINING XUSUSIYATLARI. QORIN BO‘SHLIG‘IDA JOYLASHGAN A’ZOLARNING UMUMIY OBZORI. ME’DANING FUNKSIONAL VA KLINIK ANATOMIYASI Xalqum Xalqum - pharynx - hazm a’zolarini va nafas a’zolarini o`zaro kesishgan qismi bo`lib hisoblanadi. Xalqum kalla suyagi asosidan boshlanib VI-VII bo`yin umurtqalari sohasigacha davom etadi. Xalqum og`iz bo`shlig`i va hiqildoqlarning orasida joylashadi. SHu sababdan xalqumni uch qismga bo`lishimiz mumkin: burun qismi - pars nasalis; og`iz qismi - pars oralis; hiqildoq qismi - pars laryngea. Xalqumning kalla asosiga to`g`ri kelgan qismiga xalqum gumbazi - fornix pharyngis deyiladi. Xalqumning burun qismi - kalla asosi bilan yumshoq tanglay sohasi orasida joylashgan. Xalqumning bu qismiga burun bo`shlig`ining davomi bo`lib hisoblangan xoanalar ochiladi. O`rta quloq bo`shlig`idan boshlanadigan tubae auditivae – eshituv nayi yoki YEvstaxiy nayi ham xalqumning burun qismi sohasiga ochiladi va bu teshikga ostium pharyngeum tubae deyiladi. Bu teshik atrofidagi shilliq qavatda limfo - epitelial to`qimalar yig`ilgan bo`lib - nay murtagi - tonsilla tubaria deyiladi. SHunday murtak xalqum gumbazi sohasidagi shilliq qavatda ham uchraydi va xalqum murtagi - tonsilla pharyngea deyiladi. Murtaklardagi chuqurchalarga fossulae tonsillae, ulardagi tirqishlarga cryptae tonsillae deyiladi. Bu murtaklar xususiy og`iz bo`shlig`i devoridagi tanglay murtaklari - tonsilla palatinae va til murtagi - tonsilla lingualis lar bilan birgalikda limfo-epitelial xalqani tashkil etadi. Eshituv nayining teshigi sohasidagi shilliq qavatda ikkita burma: plica salpingopharyngea – nay – xalqum burmasi va plica salpingopalatina – nay – tanglay burmasi va eshituv nayi bo`rtiq maydoni – torus tubarius ko`rinadi. Xalqumning burun qismidagi yana bir bo`rtiq maydoncha tanglayni ko`taruvchi mushakdan tashkil topib torus levatorius deyiladi. Xalqumning og`iz qismidagi xiqildoq usti tog`ayi sohasidagi chuqur vallecula epiglottica, bu tog`ay va til orasida lateral burma – plica glossoepiglottica lateralis va medial burma – plica glossoeiglottica mediana ko`rinadi. Og`iz bo`shlig`i va xalqum (sagittal kesimida). 1 - concha nasalis inferior; 2 - concha nasalis media; 3 - concha nasalis superior; 4 - tonsilla pharyngealis; 5 - ostium pharyngeum tubae auditivae; 6 - tonsilla palatina; 7 - arcus palatopharyngeus; 8 - esophagus; 9 - trachea; 10 - larynx; 11 - tonsilla lingualis; 12 - arcus palatoglossus. Xalqumning xiqildoq qismida noksimon cho`ntaklar recessus piriformis ko`rinadi. Xalqumning qizilo`ngachga o`tish sohasi toraygan bo`lib constrictio pharyngoesophagealis deyiladi. bo`shlig`i devoridagi tanglay murtaklari - tonsilla palatinae va til murtagi - tonsilla lingualis lar bilan birgalikda limfo-epitelial xalqani tashkil etadi. Eshituv nayining teshigi sohasidagi shilliq qavatda ikkita burma: plica salpingopharyngea – nay – xalqum burmasi va plica salpingopalatina – nay – tanglay burmasi va eshituv nayi bo`rtiq maydoni – torus tubarius ko`rinadi. Xalqumning burun qismidagi yana bir bo`rtiq maydoncha tanglayni ko`taruvchi mushakdan tashkil topib torus levatorius deyiladi. Xalqumning og`iz qismidagi xiqildoq usti tog`ayi sohasidagi chuqur vallecula epiglottica, bu tog`ay va til orasida lateral burma – plica glossoepiglottica lateralis va medial burma – plica glossoeiglottica mediana ko`rinadi. Og`iz bo`shlig`i va xalqum (sagittal kesimida). 1 - concha nasalis inferior; 2 - concha nasalis media; 3 - concha nasalis superior; 4 - tonsilla pharyngealis; 5 - ostium pharyngeum tubae auditivae; 6 - tonsilla palatina; 7 - arcus palatopharyngeus; 8 - esophagus; 9 - trachea; 10 - larynx; 11 - tonsilla lingualis; 12 - arcus palatoglossus. Xalqumning xiqildoq qismida noksimon cho`ntaklar recessus piriformis ko`rinadi. Xalqumning qizilo`ngachga o`tish sohasi toraygan bo`lib constrictio pharyngoesophagealis deyiladi. Xalqumning asosini fibroz to`qima qavati tashkil etadi. Bu qavat ichki tarafdan shilliq qavat bilan, tashqi tarafdan esa mushak qavat bilan qoplangan bo`ladi. O`z navbatida mushak qavati tashqi tarafdan fassiya bilan o`ralgan bo`ladi. Xalqum ichki yuzasidagi shilliq qavat burun sohasida kiprikli epiteliy bilan qoplangan. Qolgan qismlarda shilliq qavat ko`p qavatli yassi epiteliy va shilliq bezlari bilan qoplangan bo`ladi. Xalqumning mushaklari ko`ndalang - targ`il tolalardan tuzilgan bo`lib, bo`ylama va qisuvchi guruhlarga bo`linadi. Qisuvchi mushaklar 3 qavat shaklda joylashib: m. constrictor pharyngis superior, m. constrictor pharyngis medius, m. constrictor pharyngis inferior deyiladi. 1). M. constrictor pharyngis superior – quyidagi qismlarga bo`linadi: a) pars pterygopharyngea – qanotsimon – xalqum qismi - asosiy suyakning qanotsimon o`simtalaridan boshlanadi; b) pars buccopharyngea – lunj – xalqum qismi; qanot – pastki jag` boylamidan boshlanadi; v) pars mylopharyngea – pastki jag` – xalqum qismi; pastki jag` suyagining linea mylochyoidea chizig`idan boshlanadi; g) pars glossopharyngea – til – xalqum qismi tilning yon sohasidan boshlanadi. 2). M. constrictor pharyngis medius – quyidagi qismlardan tashkil topgan: a) pars chondropharyngea – til osti suyaginig tanasidan boshlanib, xalqumga birikadi; b) pars ceratopharyngea – til osti suyagining shoxlaridan boshlanib, xalqumga birikadi. 3). M. constrictor pharyngis inferior til osti suyagining lateral yuzasidan, qalqonsimon va uzuksimon tog`aylardan boshlanadi. – quyidagi qismlarga bo`linadi: a) pars thyropharyngea – qalqonsimon tog`aydan boshlanadi; b) pars cricopharyngea – uzuksimon tog`aydan boshlanadi. Xalqumning qisuvchi mushaklari xalqum devoridagi chok sohasiga birikadi. Vazifasi: luqmani yutish jarayonida ishtirok etib, xalqumni toraytiradi, ko`taradi va xalqumni uzunligini kamaytiradi. Innervatsiyasi: n. glossopharybgeus (IX); n. vagus (m. constrictor pharynx inferior). Xalqumning bo`ylama mushaklariga quyidagilar kiradi: 1) m. stylopharyngeus – bigizsimon – xalqum mushagi – chakka suyagining bigizsimon o`simtasidan boshlanib, Xalqumning asosini fibroz to`qima qavati tashkil etadi. Bu qavat ichki tarafdan shilliq qavat bilan, tashqi tarafdan esa mushak qavat bilan qoplangan bo`ladi. O`z navbatida mushak qavati tashqi tarafdan fassiya bilan o`ralgan bo`ladi. Xalqum ichki yuzasidagi shilliq qavat burun sohasida kiprikli epiteliy bilan qoplangan. Qolgan qismlarda shilliq qavat ko`p qavatli yassi epiteliy va shilliq bezlari bilan qoplangan bo`ladi. Xalqumning mushaklari ko`ndalang - targ`il tolalardan tuzilgan bo`lib, bo`ylama va qisuvchi guruhlarga bo`linadi. Qisuvchi mushaklar 3 qavat shaklda joylashib: m. constrictor pharyngis superior, m. constrictor pharyngis medius, m. constrictor pharyngis inferior deyiladi. 1). M. constrictor pharyngis superior – quyidagi qismlarga bo`linadi: a) pars pterygopharyngea – qanotsimon – xalqum qismi - asosiy suyakning qanotsimon o`simtalaridan boshlanadi; b) pars buccopharyngea – lunj – xalqum qismi; qanot – pastki jag` boylamidan boshlanadi; v) pars mylopharyngea – pastki jag` – xalqum qismi; pastki jag` suyagining linea mylochyoidea chizig`idan boshlanadi; g) pars glossopharyngea – til – xalqum qismi tilning yon sohasidan boshlanadi. 2). M. constrictor pharyngis medius – quyidagi qismlardan tashkil topgan: a) pars chondropharyngea – til osti suyaginig tanasidan boshlanib, xalqumga birikadi; b) pars ceratopharyngea – til osti suyagining shoxlaridan boshlanib, xalqumga birikadi. 3). M. constrictor pharyngis inferior til osti suyagining lateral yuzasidan, qalqonsimon va uzuksimon tog`aylardan boshlanadi. – quyidagi qismlarga bo`linadi: a) pars thyropharyngea – qalqonsimon tog`aydan boshlanadi; b) pars cricopharyngea – uzuksimon tog`aydan boshlanadi. Xalqumning qisuvchi mushaklari xalqum devoridagi chok sohasiga birikadi. Vazifasi: luqmani yutish jarayonida ishtirok etib, xalqumni toraytiradi, ko`taradi va xalqumni uzunligini kamaytiradi. Innervatsiyasi: n. glossopharybgeus (IX); n. vagus (m. constrictor pharynx inferior). Xalqumning bo`ylama mushaklariga quyidagilar kiradi: 1) m. stylopharyngeus – bigizsimon – xalqum mushagi – chakka suyagining bigizsimon o`simtasidan boshlanib, xalqumga birikadi. 2) M. salpingopharyngeus – nay – xalqum mushagi. xalqumning burun qismidagi eshituv nayi teshigi sohasida boshlanib, xalqumga birikadi. Vazifasi: xalqumni ko`taradi. Innervatsiyasi: n. glossopharyngeus (IX). 3) m. palatopharyngeus – tanglay - xalqum mushagi – yumshoq tangalaydan, qanotsimon o`simtaning ilmog`i hamulus pterygoideus dan boshlanib xalqum devoriga birikadi. Xalqum mushaklari (orqa tomondan). 1 - dorsum sellae, 2 - clivus, 3 - ala minor ossis sphenoidalis, 4 - meatus acusticus internus, 5 - os temporale, 6 - os occipitale, 7 - processus mastoideus, 8 - fascia pharyngobasilaris, 9 - processus styloideus, 10 - ramus mandibulae, 11 - raphe pharyngis, 12 - m. digastricus (venter posterior), 13 - angulus mandibulae, 14 - basis mandibulae, 15 - m. constrictor pharyngis medius, 16 - m. salpyngopharyngeus, 17 - trachea, 18 - oesophagus, 19 - m. constrictor pharyngis inferior, 20 - lig. thyrohyoideum, 21 - cornu majus ossis hyoidei, 22 - m. stylohyoideus, 23 - m. pterygoideus medialis, 24 - m. stylopharyngeus, 25 - m. constrictor pharyngis superior, 26 - fascia pharyngobasilaris, 27 - arcus zygomaticus, 28 - foramen jugulare. Murtaklar - tonsillae xalqumning shilliq qavatida limfa to`qimasining yig`indisidan tashkil topadi. Xalqumdagi Pirogov-Valdeyer murtaklar xalqasi quyidagi murtaklardan hosil bo`ladi: juft - tonsillae palatinae, tonsilla tubariae; toq - tonsillae pharyngea, tonsillae lingualis. Tanglay murtagi - tonsillae palatinae xalqumning og`iz xalqumga birikadi. 2) M. salpingopharyngeus – nay – xalqum mushagi. xalqumning burun qismidagi eshituv nayi teshigi sohasida boshlanib, xalqumga birikadi. Vazifasi: xalqumni ko`taradi. Innervatsiyasi: n. glossopharyngeus (IX). 3) m. palatopharyngeus – tanglay - xalqum mushagi – yumshoq tangalaydan, qanotsimon o`simtaning ilmog`i hamulus pterygoideus dan boshlanib xalqum devoriga birikadi. Xalqum mushaklari (orqa tomondan). 1 - dorsum sellae, 2 - clivus, 3 - ala minor ossis sphenoidalis, 4 - meatus acusticus internus, 5 - os temporale, 6 - os occipitale, 7 - processus mastoideus, 8 - fascia pharyngobasilaris, 9 - processus styloideus, 10 - ramus mandibulae, 11 - raphe pharyngis, 12 - m. digastricus (venter posterior), 13 - angulus mandibulae, 14 - basis mandibulae, 15 - m. constrictor pharyngis medius, 16 - m. salpyngopharyngeus, 17 - trachea, 18 - oesophagus, 19 - m. constrictor pharyngis inferior, 20 - lig. thyrohyoideum, 21 - cornu majus ossis hyoidei, 22 - m. stylohyoideus, 23 - m. pterygoideus medialis, 24 - m. stylopharyngeus, 25 - m. constrictor pharyngis superior, 26 - fascia pharyngobasilaris, 27 - arcus zygomaticus, 28 - foramen jugulare. Murtaklar - tonsillae xalqumning shilliq qavatida limfa to`qimasining yig`indisidan tashkil topadi. Xalqumdagi Pirogov-Valdeyer murtaklar xalqasi quyidagi murtaklardan hosil bo`ladi: juft - tonsillae palatinae, tonsilla tubariae; toq - tonsillae pharyngea, tonsillae lingualis. Tanglay murtagi - tonsillae palatinae xalqumning og`iz qismining shilliq qavatidagi chuqurcha - fossa tonsillares sohasida joylashadi. Bu chuqurcha ikki ravoq: arcus palatoglossus va arcus palatopharyngeus orasida joylashadi. Xalqum murtagi - tonsillae pharyngea - xalqum shilliq qavatining burun qismining yuqori devori sohasida joylashadi. Nay murtaklari - tonsillae tubariae - xalqumning burun qismidagi shilliq qavatida - eshituv naylarining boshlanish sohasida joylashadi. Til murtagi - tonsillae lingualis - til ildizining shilliq qavatida joylashadi. Qizilo`ngach - esophagus Qizilo`ngach - esophagus - xalqumning davomi bo`lib, me’dagacha davom etadi. Qizilo`ngachning joylashish sohasi VI bo`yin umurtqa sohasidan XI ko`krak umurtqa sohasigacha davom etadi va o`rtacha 23-25 sm tashkil etadi. Qizilo`ngachda bo`yin qismi - partes cervicalis, ko`krak qismi - partes thoracica va qorin qismi - partes abdominalis bo`ladi. Qizilo`ngachning bo`yin qismi - bo`yin umurtqalari sohasiga to`g`ri keladi. Ko`krak qismi diafragmagacha davom etsa, diafragma ostida qizilo`ngachning qorin qismi joylashadi. Qizilo`ngach bo`shlig`i hamma sohada ham bir xil diametrga ega emas. Qizilo`ngachning ba’zi joylarda torayma sohalari bo`ladi. Qizilo`ngachning anatomik toraymalari quyidagi sohalarda joylashadi: 1) xalqumning qizilo`ngachga o`tish sohasida – xalqum toraymasi – constrictio pharyngooesophagealis; 2) bronxial torayma – traxeyaning asosiy bronxlarga bo`linish sohasida, qizilo`ngachning bronxlarni hosil bo`lishi sohasida – constrictio bronchialis; 3) diafragmal torayma – qizilo`ngachning diafragmadan o`tish sohasida – constrictio phrenica. Qizilo`ngachda fiziologik toraymalar ham bo`ladi: 1) aortal torayma – qizilo`ngachning aorta bilan kesishish sohasida; 2) kardial torayma - qizilo`ngachning oshqozonga o`tish sohasida joylashadi. Qizilo`ngach devori 4 qavatdan tashkil topadi va quyidagi qavatlari bo`ladi: 1) shilliq qavat - tunica mucosa - qizilo`ngachning ichki yuzasida bo`lib, shilliq ishlab chiqaruvchi bezlar – glandulae oesophageae ga boy qavatdir; qismining shilliq qavatidagi chuqurcha - fossa tonsillares sohasida joylashadi. Bu chuqurcha ikki ravoq: arcus palatoglossus va arcus palatopharyngeus orasida joylashadi. Xalqum murtagi - tonsillae pharyngea - xalqum shilliq qavatining burun qismining yuqori devori sohasida joylashadi. Nay murtaklari - tonsillae tubariae - xalqumning burun qismidagi shilliq qavatida - eshituv naylarining boshlanish sohasida joylashadi. Til murtagi - tonsillae lingualis - til ildizining shilliq qavatida joylashadi. Qizilo`ngach - esophagus Qizilo`ngach - esophagus - xalqumning davomi bo`lib, me’dagacha davom etadi. Qizilo`ngachning joylashish sohasi VI bo`yin umurtqa sohasidan XI ko`krak umurtqa sohasigacha davom etadi va o`rtacha 23-25 sm tashkil etadi. Qizilo`ngachda bo`yin qismi - partes cervicalis, ko`krak qismi - partes thoracica va qorin qismi - partes abdominalis bo`ladi. Qizilo`ngachning bo`yin qismi - bo`yin umurtqalari sohasiga to`g`ri keladi. Ko`krak qismi diafragmagacha davom etsa, diafragma ostida qizilo`ngachning qorin qismi joylashadi. Qizilo`ngach bo`shlig`i hamma sohada ham bir xil diametrga ega emas. Qizilo`ngachning ba’zi joylarda torayma sohalari bo`ladi. Qizilo`ngachning anatomik toraymalari quyidagi sohalarda joylashadi: 1) xalqumning qizilo`ngachga o`tish sohasida – xalqum toraymasi – constrictio pharyngooesophagealis; 2) bronxial torayma – traxeyaning asosiy bronxlarga bo`linish sohasida, qizilo`ngachning bronxlarni hosil bo`lishi sohasida – constrictio bronchialis; 3) diafragmal torayma – qizilo`ngachning diafragmadan o`tish sohasida – constrictio phrenica. Qizilo`ngachda fiziologik toraymalar ham bo`ladi: 1) aortal torayma – qizilo`ngachning aorta bilan kesishish sohasida; 2) kardial torayma - qizilo`ngachning oshqozonga o`tish sohasida joylashadi. Qizilo`ngach devori 4 qavatdan tashkil topadi va quyidagi qavatlari bo`ladi: 1) shilliq qavat - tunica mucosa - qizilo`ngachning ichki yuzasida bo`lib, shilliq ishlab chiqaruvchi bezlar – glandulae oesophageae ga boy qavatdir; 2) shilliq osti qavat – tela submucosa - bu qavat hisobiga shilliq qavatda burmalar hosil bo`ladi; 3) mushak qavat – tunica muscularis – yuqori qismida ko`ndalang targ`il tolalardan tashkil topgan bo`lib, pastki qismida silliq mushak tolalariga davom etadi. Mushak qavati ikki guruhdan - tashqi bo`ylama yo`nalgan tolalardan va ichki – xalqasimon yo`nalgan mushak tolalaridan hosil bo`ladi. Qizilo`ngayaning mushak qavatida quyidagi mushaklarni ajratish mumkin: a) tendo cricooesophageus – xiqildoqning uzuksimon tog`ayidan boshlanadigan mushak payi; b) m. bronchooesophageus – broxlardan boshlanadigan mushak; v) m. pleurooesophageus – plevralarda boshlanadigan mushak. 4) Qizilo`ngachning tashqi yuzasi - tunica abventitia - qo`shuvchi to`qima bilan qoplangan. Qizilo`ngachning pars abdominalis qismi tashqi tarafdan qorin parda bilan o`ralgan bo`ladi. Qizilo`ngach. 1 - pars laryngea pharyngis, 2 - yuqori torayma, 3 - pars cervicalis, 4 - pars thoracica, 5 - o`rta torayma, 6 - pars thoracica, 7 - diaphragma, 8 - pastki torayma, 9 - pars cardiaca ventriculi, 10 - pars abdominalis. 2) shilliq osti qavat – tela submucosa - bu qavat hisobiga shilliq qavatda burmalar hosil bo`ladi; 3) mushak qavat – tunica muscularis – yuqori qismida ko`ndalang targ`il tolalardan tashkil topgan bo`lib, pastki qismida silliq mushak tolalariga davom etadi. Mushak qavati ikki guruhdan - tashqi bo`ylama yo`nalgan tolalardan va ichki – xalqasimon yo`nalgan mushak tolalaridan hosil bo`ladi. Qizilo`ngayaning mushak qavatida quyidagi mushaklarni ajratish mumkin: a) tendo cricooesophageus – xiqildoqning uzuksimon tog`ayidan boshlanadigan mushak payi; b) m. bronchooesophageus – broxlardan boshlanadigan mushak; v) m. pleurooesophageus – plevralarda boshlanadigan mushak. 4) Qizilo`ngachning tashqi yuzasi - tunica abventitia - qo`shuvchi to`qima bilan qoplangan. Qizilo`ngachning pars abdominalis qismi tashqi tarafdan qorin parda bilan o`ralgan bo`ladi. Qizilo`ngach. 1 - pars laryngea pharyngis, 2 - yuqori torayma, 3 - pars cervicalis, 4 - pars thoracica, 5 - o`rta torayma, 6 - pars thoracica, 7 - diaphragma, 8 - pastki torayma, 9 - pars cardiaca ventriculi, 10 - pars abdominalis. Katta yoshdagi odamlarda qizilo`ngachning uzunligi 23-25 sm bo`ladi. Kesuv tishlar sohasidan qizilo`ngachgacha 15-17 sm masofa borligi hisoblansa: kesuv tishlardan me’dagacha bo`lgan masofa 40-42 sm ni tashkil etadi. Qorin bo`shlig`i to`g`risida umumiy ma’lumot Qorin bo`shlig`i - cavitas abdominis ning yuqori devorini diafragma, oldingi devorini qorin mushaklari, orqa devorini umurtqa pog`anasi, bel mushaklari tashkil etadi. Qorin bo`shlig`i pastki sohada chanoq bo`shlig`iga davom etadi. Qorin bo`shlig`ining devorlari va bo`shliqdagi a’zolar seroz parda - qorin parda bilan o`ralgan bo`ladi. Qorin parda a’zolarni hamma tarafdan o`rab olsa - introperitoneal a’zolar deyiladi, a’zolar uch tarafdan o`ralsa - mezoperitoneal a’zolar, faqat bir tarafdan o`ralsa - ekstroperetoneal a’zolar deyiladi. Me’da. Me’da - ventriculus seu gaster - qorin bo`shlig`ining yuqori qavatidagi a’zo bo`lib, ko`p qismi chap sohada joylashadi. Me’dada oldingi devori – paries anterior va orqa devori paries posterior bo`ladi. Me’daning qizilo`ngach bilan tutashish sohasi pars cardiaca deyilib, qizilo`ngachning me’daga o`tish teshigi ostium cardiacum deyiladi. Me’daning 12 barmoqli ichakga o`tish sohasini pars pylorica, shu sohadagi teshik esa ostium pyloricum deyiladi. Me’daning chap tarafga yo`nalgan, gumbaz shaklidagi qismi - me’daning tubi - fundus yoki gumbazi fornix deyiladi. Me’daning gumbaz qismidan uning chiqish sohasigacha bo`lgan qismi - me’daning tanasi - corpus ventriculi deyiladi. Me’daning pars pylorica qismining tanaga yaqin sohasi kengayib antrum pyloricum va 12 barmoqli ichakga davom etadigan qismiga canalis pyloricus deyiladi. Katta yoshdagi odamlarda qizilo`ngachning uzunligi 23-25 sm bo`ladi. Kesuv tishlar sohasidan qizilo`ngachgacha 15-17 sm masofa borligi hisoblansa: kesuv tishlardan me’dagacha bo`lgan masofa 40-42 sm ni tashkil etadi. Qorin bo`shlig`i to`g`risida umumiy ma’lumot Qorin bo`shlig`i - cavitas abdominis ning yuqori devorini diafragma, oldingi devorini qorin mushaklari, orqa devorini umurtqa pog`anasi, bel mushaklari tashkil etadi. Qorin bo`shlig`i pastki sohada chanoq bo`shlig`iga davom etadi. Qorin bo`shlig`ining devorlari va bo`shliqdagi a’zolar seroz parda - qorin parda bilan o`ralgan bo`ladi. Qorin parda a’zolarni hamma tarafdan o`rab olsa - introperitoneal a’zolar deyiladi, a’zolar uch tarafdan o`ralsa - mezoperitoneal a’zolar, faqat bir tarafdan o`ralsa - ekstroperetoneal a’zolar deyiladi. Me’da. Me’da - ventriculus seu gaster - qorin bo`shlig`ining yuqori qavatidagi a’zo bo`lib, ko`p qismi chap sohada joylashadi. Me’dada oldingi devori – paries anterior va orqa devori paries posterior bo`ladi. Me’daning qizilo`ngach bilan tutashish sohasi pars cardiaca deyilib, qizilo`ngachning me’daga o`tish teshigi ostium cardiacum deyiladi. Me’daning 12 barmoqli ichakga o`tish sohasini pars pylorica, shu sohadagi teshik esa ostium pyloricum deyiladi. Me’daning chap tarafga yo`nalgan, gumbaz shaklidagi qismi - me’daning tubi - fundus yoki gumbazi fornix deyiladi. Me’daning gumbaz qismidan uning chiqish sohasigacha bo`lgan qismi - me’daning tanasi - corpus ventriculi deyiladi. Me’daning pars pylorica qismining tanaga yaqin sohasi kengayib antrum pyloricum va 12 barmoqli ichakga davom etadigan qismiga canalis pyloricus deyiladi. Me’daning yuqori va o`ng tarafidagi kichik egriligiga curvatura ventriculi minor, qabariq holdagi pastga va o`ng tarafga yo`nalgan katta egriligiga - survatura ventriculi major deyilada. Me’da tanasining pilorik qismiga o`tish sohasida kichik va katta egriliklar o`zaro qo`shilib, burchak hosil etadi va bu sohani angulus ventriculi deyiladi. Bu sohaning kichik egrilik tugash qismida o`yma bo`lib - incesura angularis deyiladi. Me’da shilliq qavati. 1 - incisura cardiaca ventriculi, 2 - fundus ventriculi, 3 - plicae gastricae, 4 - tunica mucosa, 5 - tela submucosa ventriculi, 6 - tunica muscularis ventriculi, 7 - ostium pyloricum, 8 - m. sphincter, 9 - pars pylorica, 10 – incisura angularis, 11.12 – plicae gastricae, 13 - ostium cardiacum, 14 – oesophagus. Me’daning devori 4 qavatdan iborat. 1. Ichki yuzasida shilliq qavat - tunica mucosa burmalar plica gastricae ni hosil etadi. Me’da shirasi saccus gastricus ni ishlab chiqadigan bezlar ham shilliq qavatda joylashadi. Bu bezlar joylashiga ko`ra bir necha guruhga bo`linadi: a) me’daning kirish qismida joylashgan bezlar - glandulae cardiacae; b) me’daning tanasi va gumbaz qismidagi xususiy bezlar - glandulae gastricae propriae - ikki turkumdagi hujayralardan tashkil topgan: asosiy xujayralar pepsinogen fermentini; qo`shimcha hujayralar xlorid kislotasini ishlaydi. v) me’daning 12 Me’daning yuqori va o`ng tarafidagi kichik egriligiga curvatura ventriculi minor, qabariq holdagi pastga va o`ng tarafga yo`nalgan katta egriligiga - survatura ventriculi major deyilada. Me’da tanasining pilorik qismiga o`tish sohasida kichik va katta egriliklar o`zaro qo`shilib, burchak hosil etadi va bu sohani angulus ventriculi deyiladi. Bu sohaning kichik egrilik tugash qismida o`yma bo`lib - incesura angularis deyiladi. Me’da shilliq qavati. 1 - incisura cardiaca ventriculi, 2 - fundus ventriculi, 3 - plicae gastricae, 4 - tunica mucosa, 5 - tela submucosa ventriculi, 6 - tunica muscularis ventriculi, 7 - ostium pyloricum, 8 - m. sphincter, 9 - pars pylorica, 10 – incisura angularis, 11.12 – plicae gastricae, 13 - ostium cardiacum, 14 – oesophagus. Me’daning devori 4 qavatdan iborat. 1. Ichki yuzasida shilliq qavat - tunica mucosa burmalar plica gastricae ni hosil etadi. Me’da shirasi saccus gastricus ni ishlab chiqadigan bezlar ham shilliq qavatda joylashadi. Bu bezlar joylashiga ko`ra bir necha guruhga bo`linadi: a) me’daning kirish qismida joylashgan bezlar - glandulae cardiacae; b) me’daning tanasi va gumbaz qismidagi xususiy bezlar - glandulae gastricae propriae - ikki turkumdagi hujayralardan tashkil topgan: asosiy xujayralar pepsinogen fermentini; qo`shimcha hujayralar xlorid kislotasini ishlaydi. v) me’daning 12 barmoqli ichakga o`tish sohasida joylashgan bezlar - glandulae pyloricae - faqat asosiy bosh hujayralarida tashkil topgan. Me’da shilliq qavatida yakka holdagi limfa tugunlar - folliculi lymphatici gastrici - ham uchraydi. Me’da shilliq qavatida xususiy mushaklar bo`lib lamina muscularis mucosae deyiladi. SHilliq qavati yuzasida me’da maydonchalari areae gastricae, mayda burmalar plicae villosae va maydonchalarda bezlar ochiladigan chuqurchalar foveolae gastricae ko`rinadi. 2. SHilliq qavat ostida tela submucosa qavati joylashganidan, me’da ichki yuzasida burmalar hosil bo`ladi. Kichik egrilik sohasida bu burmalar bo`ylama bo`lib, mushak qavati qisqarishi natijasida "me’da yo`li" canalis gastricus hosil bo`ladi. Bu yo`l me’daning kirish va chiqish teshiklarini o`zaro bog`laydi. Me’daning chiqish sohasidagi ostium pyloricum teshigi sohasida burmalar halqa holda bo`lib, bunday burmalar me’da va 12 barmoqli ichak bo`shliqlarini ajratib turadigan to`siq (klapan) - valvula pylorica ni tashkil etadi. 3. Mushak qavat - tunica muscularis - silliq mushaklardan tashkil topadi va uch qavat bo`lib joylashadi. Tashqi qavatida bo`ylama - stratum longitudinale tutamlari; o`rta qavatda - halqasimon - stratum circulare tutamlari; ichki yuza sohasida esa qiyshiq tutamlar – fibrae obliquae joylashadi. Xalqasimon mushak tutamlari me’dadan 12 barmoqli ichakga o`tish sohasida yaxshi taraqqiy etgan bo`lib - m. sphincter pylori - chiqish sohasining qisuvchi mushagini tashkil etadi. Bu mushakning qisqarishi va shu sohadagi klapan - valvula pylorica ning bo`lishi - me’da va 12 barmoqli ichak bo`shliqlarini ajratib turadi. 4. Tashqi qavati - tunica serosa - qorin pardaning visseral varag`i bo`lib hisoblanadi. Bu parda jigar va me’daning kichik egriligi orasida lig. hepatogastricum boylamini, me’da bilan taloq orasida lig. gastrolienale boylamini, me’da bilan ko`ndalang chambar ichak orasida esa lig. gastrocolicum boylamini hosil etadi. Me’dani qorin parda hamma tarafdan o`rab olganligidan - intraperitoneal a’zo bo`lib hisoblanadi. barmoqli ichakga o`tish sohasida joylashgan bezlar - glandulae pyloricae - faqat asosiy bosh hujayralarida tashkil topgan. Me’da shilliq qavatida yakka holdagi limfa tugunlar - folliculi lymphatici gastrici - ham uchraydi. Me’da shilliq qavatida xususiy mushaklar bo`lib lamina muscularis mucosae deyiladi. SHilliq qavati yuzasida me’da maydonchalari areae gastricae, mayda burmalar plicae villosae va maydonchalarda bezlar ochiladigan chuqurchalar foveolae gastricae ko`rinadi. 2. SHilliq qavat ostida tela submucosa qavati joylashganidan, me’da ichki yuzasida burmalar hosil bo`ladi. Kichik egrilik sohasida bu burmalar bo`ylama bo`lib, mushak qavati qisqarishi natijasida "me’da yo`li" canalis gastricus hosil bo`ladi. Bu yo`l me’daning kirish va chiqish teshiklarini o`zaro bog`laydi. Me’daning chiqish sohasidagi ostium pyloricum teshigi sohasida burmalar halqa holda bo`lib, bunday burmalar me’da va 12 barmoqli ichak bo`shliqlarini ajratib turadigan to`siq (klapan) - valvula pylorica ni tashkil etadi. 3. Mushak qavat - tunica muscularis - silliq mushaklardan tashkil topadi va uch qavat bo`lib joylashadi. Tashqi qavatida bo`ylama - stratum longitudinale tutamlari; o`rta qavatda - halqasimon - stratum circulare tutamlari; ichki yuza sohasida esa qiyshiq tutamlar – fibrae obliquae joylashadi. Xalqasimon mushak tutamlari me’dadan 12 barmoqli ichakga o`tish sohasida yaxshi taraqqiy etgan bo`lib - m. sphincter pylori - chiqish sohasining qisuvchi mushagini tashkil etadi. Bu mushakning qisqarishi va shu sohadagi klapan - valvula pylorica ning bo`lishi - me’da va 12 barmoqli ichak bo`shliqlarini ajratib turadi. 4. Tashqi qavati - tunica serosa - qorin pardaning visseral varag`i bo`lib hisoblanadi. Bu parda jigar va me’daning kichik egriligi orasida lig. hepatogastricum boylamini, me’da bilan taloq orasida lig. gastrolienale boylamini, me’da bilan ko`ndalang chambar ichak orasida esa lig. gastrocolicum boylamini hosil etadi. Me’dani qorin parda hamma tarafdan o`rab olganligidan - intraperitoneal a’zo bo`lib hisoblanadi. Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 1. Baxadirov F.N. «Odam anatomiyasi». - 2005, 2006 yil. Toshkent. 2. Sapin M. R. Anatomiya cheloveka. - 1998. 3. Richard L.Drake, et alt. Gray`s Anatomy for students (third edition), ELSEVIER 2014, 1161 p. 4. Anatomy of the Human Body. University of Washington. Seattle. 2004. 5. Xalkaro anatomik terminologiya eponimlar bilan. –Toshkent. 2011. 6. U. G‘ofurov.Tishlarning anatomiyasi.- o‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2015. Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 1. Baxadirov F.N. «Odam anatomiyasi». - 2005, 2006 yil. Toshkent. 2. Sapin M. R. Anatomiya cheloveka. - 1998. 3. Richard L.Drake, et alt. Gray`s Anatomy for students (third edition), ELSEVIER 2014, 1161 p. 4. Anatomy of the Human Body. University of Washington. Seattle. 2004. 5. Xalkaro anatomik terminologiya eponimlar bilan. –Toshkent. 2011. 6. U. G‘ofurov.Tishlarning anatomiyasi.- o‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2015.