KO‘KRAK SOHASIDAGI OPERATSIYALAR. MA’RUZA REJASI: 1. Ko‘krak devori va ko‘krak qafasida joylashgan organlarning anatomo- topografik ma’lumoti. 2. Ko‘krak devoridagi nervlarni o‘tkazuvchan usulda og‘riqsizlantirish texnikasi. 3. Chegara simpatik tarmog‘ini va qorin nervlarining plevra usti novokain blokadasi. 4. Plevrosentez texnikasi. Qovurg‘ani kesish texnikasi. Aortaning punksiyasi. Tayanch iboralar: Ko‘krak devori, ko‘krak qafasi, qovrg‘a nervlar, plevra usti qamali, plevrosentoz, qovurg‘a, aorta. Bu savolni o‘rganish katta axamiyatga ega, chunki xirurgik operatsiyani faqat ko‘krak devorida emas, balki ko‘krak qafasida joylashgan organlarda ham o‘tkazish mumkin. Ko‘krak yoki torakal xirurgiya qadim zamondan vujudga kelgan, jarohatlarni davolash, plevra qavatidan ekssdat olish kabi operasiyalar utkazilgan. Bu xirurgiyani rivojlanishiga ayniksa upka va yurakda utkaziladigan operasiyalar katta rol o‘ynaygan. Medisina amaliyotida xozirgi paytda quyidagi operasiyalar ishlab chiqilgan va o‘tkaziladi: o‘pkani bir qismini olib tashlash, klapan almashtirish, so‘niy yurak quyish va ular ichida eng yuqori chukkisi bu bshka yurakni ko‘chirib kuyish. Bu operasiyani birinchi marta 1967 y 3 dekabrda janubiy afrikadagi Keyptaun shaxrida professor Kristian Beriard utkazgan Bemor Vashkanskiga yuragini kuchirib utkazildi va 18 kun yashadi. Bu operasiya xozirgi paytda ko‘p davlatlarda utkazilinadi, uzimizda birinchi marta 1986 yil sentyabr oylarda utkazilgan Shumakov boshliigida organlar transplatologiyasi institutida. Veterinariyada ko‘krak devorida utkaziladigan operasiyalar asosan hayvonlarni maxsuldorligini tiklash uchun o‘tkaziladi. Bularga qovurg‘ani kesish, plevra va periqardni punksiyasi va boshqalar kiradi. Operasiyani muvaffakiyatli o‘tkazish uchun shu oblastni topografiyasini bilish kerak. Yonbosh ko‘krak devori ikki qismiga bo‘lanadi:oldingi qismi birinchidayen to oltinchi qovurg‘agacha, u ko‘krak va undagi muskullar bilan yopilgan, shuning uchun operaiya o‘tkazish jixatidan ahamiyatga ega emas. Bundan keyin bo‘sh qismi joylashgan, uni ko‘ydagi chegaralari mavjud: oldi tarafdan tirsak chizig‘i, ko‘krakni kaudal burchag‘idan to tirsak tepochasigacha. Yirik shoxli mollarda orqa burchakdan pastrog‘ida bshlanadi. Orka tarafdan – oxirgi qovurg‘a, balandan – umurtqa pog‘onasining uzun muskulini pastki qismida yoki kurakni orqa burchagidan to maklokacha. Pastdan- tashqi venasiga nisbatan. Yonbosh ko‘krak devori kuydagi qatlamlardan iborat. 1. Teri xar xil hayvonlarda xar xil qalinligida 2. Teri osti yog‘i qavati, unda nervlar va qon tomirlar joylashgan 3. Ikki varaqli yuza fassiyasi uni orasida tanani teri osti muskuli joylashgan 4. Chukur fassiya – yelka bel fassiyasini davomi. 5. Muskul qavati – kuyidagi muskullardan iborat. a) yelka keng muskuli –yelka suyagini kichik tepachasidan boshlanib uchinchi ko‘krak umurtqasidan to bel umurtqasini ogirgacha bulgan oraliqda tugaydi. b) Tishsimon dorzal muskuli – nafas oluvchi va nafas chiqaruvchilarga bo‘linadi birinchilari 5-8 qovurg‘alarda to‘gaydi, ikkinchilari esa oxirg‘i qovurg‘alarda. v) Tishsimon ventral muskuli–qovurg‘alari pastik qismida joylashadi otlarda (1-4) y.sh.m – 1-8 g) Korinning tashki kiyshik muskuli 4-5 qovurg‘adan boshlanib ventro-kaudo dorzal yunlanadi. 6. Qovurg‘a-qovurg‘a usti to‘qima bilan yopilgan, (qovurg‘a oralig‘ida) qovurg‘alar orasida ikki qatlam muskul joylashgan tashqiy va chuqur tashqiy muskul tolalari kaudo-ventral, chuqur muskul tolalari esa kranio-ventral yunalgan Chukur muskulni medial yuzasida nerv – tomir tarmog‘i joylashadi- vena, arteriya, nerv. 7. Ko‘krak – ichki fassiyasi-ko‘krak devorini ichki tarafida joylashgan. 8. Pariyental plevra – ko‘krak ichki fassiyasi bilan birlashgan. Kon bilan ta’minlanishi – qovurg‘a oraliq va ko‘krak ichki arteriyalari orqali. Innervasiyasi – dorzal va ventral ko‘krak nervlari orqali bajariladi Ko‘krak bo‘shlig‘i – qorin bo‘shlig‘idan diafragma bilan ajraladi. Uni joylanishi xar xil hayvonlarda xar xil bo‘ladi, y.sh.m.. birinchi bel umurtqasida boshlanib, qalqonsimon tog‘ayda tugaydi, otlarda esa 18 qovurg‘adan boshlanadi. Kurak ichki plevrasi, ko‘krak kafasida 3 burulish qilib: vertebral, sternal va diafragmal kovak tashkil etadi. Vertebral kovakda yurak, qzilung‘ach, jig‘ildon, katta qon tomirlar, nervlar (sayyor, qaytaruvchi va diafragmal). Ko‘krak nervlarini og‘riqsizlantirish. Ko‘rsatma – yonbosh ko‘krak devorida utkaziladigan operasiyalarda, neyroleptiklar bilan birgalikda. a) kovurg‘a ora nerv blokadasi – blokada kilinadigan nervlar soni operasiya maydonini kattaligiga boglik. Kesiladigan to‘qimalardan tashkarida xam bitadigan nerv bilakada kilinadi. Igna xar bir qovurg‘a orkasida sanchiladi, ko‘krak devorini yukori chegarasida. Teri ostiga 10 ml 3% li novokain eritmasi yuboriladi, laterial teri osti nervni blokada kilish uchun ignani suyakga kadar tirib 0,5-0,75 sm siljitib shu mikdordagi novokain yuboriladi. b) ko‘krak ventral nervi blokadasi – 6 qovurg‘aga nisbatdan o‘tkaziladi 10 ml 3% li novokain eritmasi bilan. 3. Chegara simptomatik tarmoqni (stvolini) va korin nervlarini plevra usti novokain blokadasi. To‘qima va organlarda paydo bo‘ladigan og‘rik markaziy nerv sistemaga, uzunchok miya va retikulyar formasiya orqali ta’sir etadi va uni ish faoliyatini susaytiradi (parabioz). Markaziy sistema organizmdagi modda almashinuv, to‘kimalarni trofik jarayonlariga ta’siri susayadi nervlarni novokain blokadasi esa kattiq (kuchli) og‘rikni kamaytiradi va m.n.s. patologik jarayondagi o‘zgarishlarni boshkaradi. Shunga asoslanib 1948 yilda V,V. Mosin chegara simpatik tarmokini va qorin nervlarini prlevra o‘sti novokain bokadasi ishlab chiqan. Ko‘rsatma – qorin va tos bo‘shliklardagi organlarda yallig‘lanish jarayonlarini oldini olish va davolash organlarni og‘riksizlantirish, qon aylanishini yaxshilash, me’da bezlarining sekresiyasini kuchaytirish uchun ishlatiladi. Texnikasi -№10120 yoki №10150 igna ishlatiladi. Ignani sanchish joyi, katta hayvonlarda oxirgi qovurg‘ani oldingi tarafidan, kichik hayvonlarini orqa tarafidan. Ignani gorizontal chizikka nisbatdan 30-35 o burchagida yuborilinadi to suyakka tekkuncha, 3-10o so‘riladi va kerakli mikdordagi novokain yuboriladi. Igna to‘g‘ri yuborilsa uchidan novokain tomchilaydi. Miqdori katta hayvonlarga 0,5ml/kg, maydalariga 2 ml/kg 0,5% novokain eritmasidan. Blokada ikki taraflama bajariladi. Plevrosentez texnikasi. Ko‘rsatma – plevrit kasalligida diagnostika va davolash uchun ishlatiladi. Asboblar – traokar, kalin igna. Fiksasiya –katlamlar tik xalatda, maydalar yotgan xolatda yonbosh. Texnikasi- teshish joyi, qovurg‘a oraligi y.sh.m.-ung tarafidan 6, chapdan 7, otlarda ung tarafdan 6-7 , chetdan 7-8, mushuk, itlarda ungandan 7, chapdan 8. Troakar ung qo‘lda ushlanadi, chukurligi katta hayvonlarda 4-6 sm, suyuklikni asta-sekinlik bilan chiqarish kerak. Jarohat kollodi bilan yopiladi. Qovurg‘ani kesish texnikasi. Ko‘rsatma – qovurg‘alarni sinishi, yallig‘lanishi, chirish jarayonlari bo‘lgan vaqtda. Asboblar – xar safar ishlatiladigandan tashqari reseptor, qovurg‘a kaychisi, sim arra. Fiksasiya va og‘riksizlantirish – kattalarni tik holatda, maydalarini yotgan holatda. Ko‘krak nervlarini, neyroleptiklar, kesim chizigidan infiltrasion 0,5% novokain bilan. Texnikasi –barcha to‘qimalar suyak o‘sti to‘kimasigacha kesilib boriladi. Suyak usti to‘kimasi uzunasiga va kundalang kesiladi va reaktir yordamida suyakdan ajratiladi. Shikastlangan suyak olib tashlanadi, arra yoki qaychi yordamida. So‘ngra suyak usti to‘qimasiga, keyin muskul va teriga chok kuyiladi. Aortaning punksiyasi. Ko‘rsatma – Qorin va tos bushliklardan organlari va oyok kasalliklari vaqtida, suyuk dorilarni yuborish uchun. Asboblar – jane shpris, №-33 ignasi. Texnikasi –Ignani sanchish joyi oxirgi qovurgani oldi tarafidan. Shu joy og‘riksizlantiriladi. Igna gorizontal tekislikda 35o burchak ostida yuboriladi to suyakka tekinga, 1-2 sm o‘ziga tortib, 45o burchakka ostida 1,5-2,5 sm ichkariga siljitiladi. Shu vaqtida 5-10 ml novokain yuboriladi. Igna aorta devoriga tekkach, pulsga nisbatdan kimirlaydi. Ignani uchidan arterial qon oqadi va kerakli suyuqlik yuboriladi. So‘ngra igna asta-sekin oldin aortadan, 10-15 sek. Keyin butunlay chiqariladi.