TISH, TIL VA KO‘ZDA O‘TKAZILADIGAN OPERATSIYALAR. MA’RUZA REJASI: 1. Tish, til va ko‘zning anatomo-topografik tuzilishi. 2. Tishlarda o‘tkaziladigan operatsiyalar. Tishni sug‘urib olish va ildizini urib chiqarish. 3. Ko‘z oblastidagi operatsiyalar: anatomo-topografik ma’lumot. Ko‘z qovog‘ining buralib chiqishi va qaytishini operatsiya usulida davolash. Ko‘z soqqasini eksterpatsiya qilish. 4. Itlar tashqi quloq oblastidagi operatsiyalar: anatomo-topografik ma’lumot. Turli zotdagi itlar quloq suprasining amputatsiyasi. Tayanch iboralar: Tish, til, ko’z, orbita, amputatsiya, ekstraktsiya, eksterpatsiya, quloq suprasi. Tishdagi operatsiyalar Tish og‘iz bo‘shlig‘ida joylashib, ovqatni hazm qilish organiga kiradi. Tish ikki qismidan iborat ildiz va karonka. Tish emal va dentin qavatlaridan iborat. Tishlar kuyidagilarga bo‘linadi: uzun koronkali, ko‘rak tishlar, oziq ya’niy yirtqich, kichik jag‘ tishlar, katta jag‘ tishlar. Yirik shoxli mollarda 32 tish, itlarda 40, cho‘chqalarda 44, itlarda 42, mushuklarda 30. Qon bilan ta’minlanish – yuqori jag‘da ko‘z osti arteriyasidan, pastki jag‘da pastki jag‘ arteriyasidan. Innervasiya – yukori va pastki jag‘ nervlardan. Tishni sug‘irib olish (ekstraksiya) Ko‘rsatma – chirish, periodontit, pulpit, noto‘g‘ri o‘sishi va boshqalar. Asboblar – og‘iz kengaytirgichi, tishni so‘g‘irg‘ich amburlar. Fiksatsiya va og‘riqsizlantirish – yotgan xolatda, kuz osti, pastki jag‘, iyak nervlari og‘riqsizlantiriladi, itlarda aminazin. Texnikasi – og‘iz bo‘shlig‘i yuviladi. Milki yod eritmasi bilan surtiladi, milkni tishdan ajratish kerak. Tish ambur bilan qisib qimirlatib sug‘oriladi. Katta tishlarni urib chiqarish mumkin, buning uchun tish ustidan trepanasiya qilinadi. Shundan keyin og‘iz bo‘shlig‘i yuviladi. Tildagi operatsiyalar Til – Lingua muskul organi bo‘lib, og‘iz bo‘shlig‘ida joylashadi, uning asosida til osti suyagi joylashgan. Hayvonlar tili uch qismdan iborat: ildizi, tanasi, uchi. Tashqi tomondan til shilliq parda bilan o‘rlgan. Qon bilan ta’minlanishi. Juft til va til osti arteriyalari orqali. Innervasiya. Uch juft nervlar orqali ta’minlanadi, ya’ni: til nervi – sezuvchan, til osti nervi – harakatlantiruvchi 2 juft nervlarga kiradi, til – xalqum nervi – sezuvchan va harakatlantiruvchi 9 juft nervi. Til nervlarini og‘riqsizlantirish. Ko‘rsatma. Tildagi operasiyalarda. Texnikasi. Otlarda (Magda usuli) – hayvon tik holatda fiksasiya qilinadi. Ignani pastki jag‘ oralig‘iga yuboriladi til osti suyagidan 2-3 barmoq oldin og‘iz tubi tamon. Ignani yuborish vaktida 20 ml 2% novokain eritmasi yuboriladi chuqurligi 5 sm. Keyinchalik igna teri ostigacha sug‘iriladi, ung va chap tarafga 45-60 pastki jag suyagi tamon yuboriladi. 0,5 sm siljitilib 20 ml novokain eritmasi yuboriladi. Yirik shoxli mollarda (Sajin usuli). Jag‘ oralig‘i bo‘shlig‘ida til osti suyagini tanasi topiladi (bu ko‘zni tashqi burchagiga to‘g‘ri xolattda ignanii suyakni yon tamonidan kirgizib yuqoriga 1-1,5 sm ko‘tariladi 15 ml 3% novokain eritmasi yuborilib turiladi. Ignani teri ostigacha sug‘irib pastki jag‘ suyagini ichki yuzasi tomon yunaltiriladi 15 ml 3% novokain eritmasi yuboriladi, xar ikkala tomonga xam. Tilni amputatsiya qilish Ko‘rsatma – usma va shikastlanishda Og‘riksizlantirish – til nervlarishi blokadasi mayda hayvonlarda – narkoz. Texnikasi – hayvon yotgan xolatda fiksasiya qilinadi; og‘iz bo‘shlig‘i antiseptik eritma bilan yuviladi. Til og‘iz bo‘shlig‘idan tashqarida qo‘l bilan fiksasiya qilinadi. Shikastlangan qismi olib tashlanadi, qon oqishi to‘xtatilinadi va sirtmoqsimon yoki tugunsimon chok quyiladi. Og‘iz bo‘shlig‘i 1:1000 nisbatan kaliy permanganat eritmasi bilan xar kuni yuviladi. Chok ketgutdan qo‘yiladi. Ko‘z oblastida operatsiyalar. Anatomo-topografik malumotlar. Orbita - bu ko‘z soqqasi joylashadigan suyak kosasi. U ichki tarafdan fibroz xaltacha bilan o‘ralgan periorbita. Periorbitani asosiy qismi ko‘z kosasi chetiga, ichki tomoni esa kurish teshigiga va ko‘z kesasi devoriga yopishgan bo‘ladi. Periorbita tashqi tomondan ekstrorbital yog‘li qavat bilan o‘ralgan. Periorbita ichida ko‘z soqqasi, muskullar, nervlar, qon temirlar fassiya bor. Ko‘zni 4 tug‘ri va 2 ta qishiq muskullar xarakatlantiradi. Orbitaga qirishda pastki va yuqori qovoq joylashgan. Ko‘zni ichki burchagida uchinchi qovoq joylashgan; tashkil bo‘rchakda esa yosh bezi joylashgan.Yuqori qovoqda kiprik bo‘ladi, favqat kavush qaytaruvchilarda pastkisida ham bo‘ladi. Ko‘zni ichki tarafida shilliq parda joylashgan-kon’yuktiva. Ko‘z soqqasini eksterpatsiya qilish. Kursatma – yiringli panoftalmit, usimtalar, shikastlanishlar. Og‘riqsizlantirish –ko‘z nervini og‘riqsizlantirish yonoq chukurchasini oldingi bo‘rchagida cho‘qurligi 10 sm 3% novokain 20 ml. Asboblar – ko‘z kaychisi. Texnikasi – pastki va yuqori qovoqni ochib kaychi yordamida aylanasiga kesiladi va ko‘z kosasida asta-sekin chiqariladi, oxirida ko‘rish nervi kesiladi, qovoqlarga provizor chok qo‘yiladi. Itlarda quloq suprasini qisman kesish texnikasi. Ko’rsatma. Yara, o’sma, nekroz, shuning bilan birga it quloqlarini bezatish uchun quloq amputasiyasi o’tkaziladi. Itning zotiga qarab quloq suprasining tegishli qismini kesib olish natijasida unga turli shakl beriladi. Asboblar. Operatsiya qilish uchun zarur asboblardan tashqari burama quloq qisqichi yoki ichak qisqichini ishlatish mumkin. Fiksasiya va og’riqsizlantirish. It yon tomonga yotqiziladi, neyroleptik va mahalliy og’riqsizlantiriladi. Texnikasi. Itning tashqi eshitish teshigiga qon oqib tushmasligi uchun unga tampon tiqib qo’yiladi. Quloq supra terisi yetarli darajada ildiz tomonga qarab siljitiladi va quloq shakliga qarab quloq qisqichi o’rnatiladi. Quloq qisqichining pastki qismi teri kistachasidan biroz ichkari, yuqori tomoni esa quloq suprasining uchiga yaqin joylashishi zarur. O’tkir skalpelni temir qisqich asbobga bosib, so’ngra mo’ljallangan supra kesib tashlanadi. Kesib tashlangan quloq suprasi ikkinchi tomon quloq suprasi uchun o’lchov (andoza) vazifasini bajaradi. Quloq leщyotkasini sekinlik bilan bo’shatib olishdan oldin uning orqa tomoniga ichak qisqichini o’tkazib qisib qo’yiladi, chunki jarohat lablarini tikish vaqtida qon oqish bo’lmaydi. Quloq suprasining ikkinchi tomoni ham shu o’tkazilgan qoida bo’yicha amputasiya qilinadi. Ikki tomondagi teri lablarini bir-biriga yaqinlashtirib tikish chog’ida quloq kemirchagi ignaga ilinmasligi kerak. Tikish ishi tugallangach yara chetiga antiseptik malham surtiladi va quloq suprasini ensa oblastiga dokadan tayyorlab qo’ygan yostiqcha ustiga yaxshi o’rnatib bint bilan o’rab bog’lanadi. 3-4 kun o’tishi bilan bog’lam yechib olinadi, tekshirilgandan keyin quloq suprasini vaqt-vaqti bilan massaj qilib turiladi, chunki yara chandiqsiz bitishi kerak. Yara qo’yilgan chok 7 kundan keyin olib tashlanadi. Uchinchi qovoqni kesish Ko’rsatma. O’sma, fibroz to’qimasining o’sishi va uchinchi qovoqning haddan tashqari kattalashib ketish oqibatida ko’rish qobiliyatining pasayishida Operatsiya o’tkaziladi. Og’riqsizlantirish. Itlar ko’ziga 5 % novokain eritmasi sepiladi, uchinchi qovoq ildiziga, konyunktiva ostiga novokainli infiltrasiya qilinadi. Texnikasi. It yotgan holatda fiksasiya qilinadi. Xirurg pinset yordamida uchinchi qovoqni ushlab uning asosiy qismi tubidan qaychi bilan kesib olib tashlaydi. Jarohat anti biotik bilan ishlanadi. Foydalanayotgan adabiyotlar: 1. Operativ xirurgiya – X.K. Rustamov, Ya. A. Axbutayev, B. D. Narziyev – 1990. 2. Operativ xirurgiya – I.I. Magda – 1990. 3. Operativ xirurgiya – N.X. Shomirzayev – 1987.