HOZIRGI ZAMON TIBBIYOTI

Yuklangan vaqt

2025-01-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

8

Faytl hajmi

26,1 KB


HOZIRGI ZAMON TIBBIYOTI Tibbiy bilimlar qatorida tibbiyot tarixi fani aloxida o’rin egallaydi.U tibbiyotning tarixiy rivojlanish yo’llari va uning xozirgi kungacha etgan darajasi haqida umumlashtiruvchi tushuncha beradi,tibbiyotning tarakkiyot qonunlarini ochadi va shunga asosan uning kelgusidagi yunalish yo’llarini ko’rsatib beradi.Tibbiyot tarixi umuminsoniyat tarixining muxum qismidir Bo’lajak xaqim uchun tibbiyot tarixini o’rganish muhim ahamiyatga ega.Tibbiyot tarixi Fani tibbiyotning rivojlanish yo’llarini chuqur o’rganishda,uning erishgan yutuqlarini to’g’ri anglashda talabalarga dastur bo’lib xizmat qiladi,ularning bilim darajasi va saviyasini oshiradi.Umuman,tibbiyot tarixi fani talabalarning kasbiy-estetik, ma’naviy-g’oyaviy va madaniy jixatdan yuksak darajadagi mutaxassislar bo’lib etishishlarida katta rol o’ynaydi. XX asrga kelib jaxon tibbiyoti o’z rivojlanishida yangi bosqichga ko’tarildi. Bu yoqsalish XX asoda jaxon mikyosida ruy bergan ijtimoiy va ma’daniy xayotdagi buyuk o’zgarishlar bilan bog’liqdir. Bu o’zgarishlar birinchi galda xozrgi zamon ilmiy-texnika revolyusiyasining natijasi sifatida yo’zaga chiqdi. XX asr texnika tarakkiyoti shu darajada yoqsaldiki, xatto inson oyogi oyga etdi. Yoqsalish fan va xayotning hamma soxalariga, shu jumladan, tibbiyot soxasiga ham yoyildi. Bu soxada ilgari ma’lum bo’lmagan diagnostika, davolash va profilaktika usullari ishlab chiqildi. Bu maqsadlar uchun fan va texnikaning eng so’ngi yutuqlari ishlatiladi. Masalan, radiy va lazer nurlari, murakkab laboratoriya tekshirish usullari joriy qilindi. Immunobiologik jarayonlar ishlab chiqildi. Buning natijasida kasallanganligi sababli yaroksiz bo’lib qolgan yurak, buyrak, jigar va boshqa a’zolarni almashtirish usulini amalga oshirish mumkin bo’ldi. Ba’zi mamlakatlarda, masalan, bizning o’lkamizda ilgari keng tarqalgan ayrim kasalliklar (bezgak, rishta, chechak, poliomelit, difteriya) nozologik forma sifatida tugatildi. HOZIRGI ZAMON TIBBIYOTI Tibbiy bilimlar qatorida tibbiyot tarixi fani aloxida o’rin egallaydi.U tibbiyotning tarixiy rivojlanish yo’llari va uning xozirgi kungacha etgan darajasi haqida umumlashtiruvchi tushuncha beradi,tibbiyotning tarakkiyot qonunlarini ochadi va shunga asosan uning kelgusidagi yunalish yo’llarini ko’rsatib beradi.Tibbiyot tarixi umuminsoniyat tarixining muxum qismidir Bo’lajak xaqim uchun tibbiyot tarixini o’rganish muhim ahamiyatga ega.Tibbiyot tarixi Fani tibbiyotning rivojlanish yo’llarini chuqur o’rganishda,uning erishgan yutuqlarini to’g’ri anglashda talabalarga dastur bo’lib xizmat qiladi,ularning bilim darajasi va saviyasini oshiradi.Umuman,tibbiyot tarixi fani talabalarning kasbiy-estetik, ma’naviy-g’oyaviy va madaniy jixatdan yuksak darajadagi mutaxassislar bo’lib etishishlarida katta rol o’ynaydi. XX asrga kelib jaxon tibbiyoti o’z rivojlanishida yangi bosqichga ko’tarildi. Bu yoqsalish XX asoda jaxon mikyosida ruy bergan ijtimoiy va ma’daniy xayotdagi buyuk o’zgarishlar bilan bog’liqdir. Bu o’zgarishlar birinchi galda xozrgi zamon ilmiy-texnika revolyusiyasining natijasi sifatida yo’zaga chiqdi. XX asr texnika tarakkiyoti shu darajada yoqsaldiki, xatto inson oyogi oyga etdi. Yoqsalish fan va xayotning hamma soxalariga, shu jumladan, tibbiyot soxasiga ham yoyildi. Bu soxada ilgari ma’lum bo’lmagan diagnostika, davolash va profilaktika usullari ishlab chiqildi. Bu maqsadlar uchun fan va texnikaning eng so’ngi yutuqlari ishlatiladi. Masalan, radiy va lazer nurlari, murakkab laboratoriya tekshirish usullari joriy qilindi. Immunobiologik jarayonlar ishlab chiqildi. Buning natijasida kasallanganligi sababli yaroksiz bo’lib qolgan yurak, buyrak, jigar va boshqa a’zolarni almashtirish usulini amalga oshirish mumkin bo’ldi. Ba’zi mamlakatlarda, masalan, bizning o’lkamizda ilgari keng tarqalgan ayrim kasalliklar (bezgak, rishta, chechak, poliomelit, difteriya) nozologik forma sifatida tugatildi. Olimlarimiz tibbiyot soxasida katta ilmiy-tadqiqot ishlari olib bordilar va ko’p muammolarni xal qildilar. Demak yuqorida ko’rsatilgan muvaffaqiyatlar ko’p yillar davomida olib borilgan ilmiy- tadqiqot va tashkiliy ishning natijasidir. Amaliy tibbiyot va sog’liqni saqlash soxasidagi bu muvaffaqiyatlar odamlarni kuvontiradi. Ammo asrimizda muvaffaqiyatlar bilan birga yangi muammolar ham kelib chiqdi. Zamonamizda yuksak darajada rivojlangan ilmiy-texnika tarakkiyoti, qishloq xujaligi va sanoatda xar xil kimyoviy moddalarning ishlatilishi, koinotni o’zlashtirish, radioaktiv moddalar va atom energiyasidan foydalanish va nixoyat, atom ko’rollarining qo’llab sinab ko’rilishi natijasida atmosfera, er kobigi va suv xavzalari ifloslanib, odamlar va butun tirik mavjudodlarning salomatligiga putur etkazdi. Xozirga kelib, ilgari ma’lum bo’lmagan kasalliklar nur kasalligi, vibratsiya kasalligi, SPID va yana boshqa kasalliklar kelib chiqdi. Kasalliklarning strukturasi o’zgardi. Xayot jabxalarining xaddan tashqari tezlashgani va murakkablashgani natijasida odamlar O’rtasida stress kasalligi, ya’ni yurak-qon tomirlari xastaligi birinchi o’ringa chiqib oldi, asab xastaliklari uni kuvib etmokda. Sanoat, transport va boshqa soxalarda qonserogen moddalar ko’p ishlatilayotganligi sababli xar xil usma kasalliklari ko’paydi. Xozir shunga o’xshash xatarli kasalliklar ko’payib ketdi va ommaviy tus oldi. Tibbiyot oldida bu kasalliklarga qarshi effektiv davo usullari va profilaktik choralar ishlab chiqish vazifasi paydo bo’ldi. SHunday qilib, xozirgi zamon jaxon tibbiyoti oldida juda ma’suliyatli va murakkab muammolar kelib chiqdi. XX asrga kelib o’z pritsipi jixatidan turli xarakterga ega bo’lgan tibbiy sistemalar paydo bo’ldi. Masalan G’arbiy O’vropa mamlakatlarida ilgari mavjud bo’lgan xususiy tibbiyot bilan birga sugO’rta tibbiyoti kelib chiqdi. Angliyada bundan tashqari, davlat tibbiyoti sistemasi ham joriy qilindi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda, masalan Xindistonda kooperativlashgan tibbiyot paydo bo’ldi. Ba’zi mamlakatlarda, masalan Lotin amerikasi mamlakatlarida, Qizil YArimoy sistemasiga qarashli tibbiy muassasalar ham mavjud. Bu yangi tibbiy muassasalar ma’lum darajada progressiv rol uynadi. Ular axoliga tibbiy yordam ko’rsatish ishini bir darajada yaxshilash imqonini berdi. Masalan, sugO’rta tibbiyotining qo’lay tomoni shundan iboratki, Bunda odamlar o’z maoshlaridan bir qismini tibbiy sugO’rta tashkilotlariga ajratib, asta sekin u erda Olimlarimiz tibbiyot soxasida katta ilmiy-tadqiqot ishlari olib bordilar va ko’p muammolarni xal qildilar. Demak yuqorida ko’rsatilgan muvaffaqiyatlar ko’p yillar davomida olib borilgan ilmiy- tadqiqot va tashkiliy ishning natijasidir. Amaliy tibbiyot va sog’liqni saqlash soxasidagi bu muvaffaqiyatlar odamlarni kuvontiradi. Ammo asrimizda muvaffaqiyatlar bilan birga yangi muammolar ham kelib chiqdi. Zamonamizda yuksak darajada rivojlangan ilmiy-texnika tarakkiyoti, qishloq xujaligi va sanoatda xar xil kimyoviy moddalarning ishlatilishi, koinotni o’zlashtirish, radioaktiv moddalar va atom energiyasidan foydalanish va nixoyat, atom ko’rollarining qo’llab sinab ko’rilishi natijasida atmosfera, er kobigi va suv xavzalari ifloslanib, odamlar va butun tirik mavjudodlarning salomatligiga putur etkazdi. Xozirga kelib, ilgari ma’lum bo’lmagan kasalliklar nur kasalligi, vibratsiya kasalligi, SPID va yana boshqa kasalliklar kelib chiqdi. Kasalliklarning strukturasi o’zgardi. Xayot jabxalarining xaddan tashqari tezlashgani va murakkablashgani natijasida odamlar O’rtasida stress kasalligi, ya’ni yurak-qon tomirlari xastaligi birinchi o’ringa chiqib oldi, asab xastaliklari uni kuvib etmokda. Sanoat, transport va boshqa soxalarda qonserogen moddalar ko’p ishlatilayotganligi sababli xar xil usma kasalliklari ko’paydi. Xozir shunga o’xshash xatarli kasalliklar ko’payib ketdi va ommaviy tus oldi. Tibbiyot oldida bu kasalliklarga qarshi effektiv davo usullari va profilaktik choralar ishlab chiqish vazifasi paydo bo’ldi. SHunday qilib, xozirgi zamon jaxon tibbiyoti oldida juda ma’suliyatli va murakkab muammolar kelib chiqdi. XX asrga kelib o’z pritsipi jixatidan turli xarakterga ega bo’lgan tibbiy sistemalar paydo bo’ldi. Masalan G’arbiy O’vropa mamlakatlarida ilgari mavjud bo’lgan xususiy tibbiyot bilan birga sugO’rta tibbiyoti kelib chiqdi. Angliyada bundan tashqari, davlat tibbiyoti sistemasi ham joriy qilindi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda, masalan Xindistonda kooperativlashgan tibbiyot paydo bo’ldi. Ba’zi mamlakatlarda, masalan Lotin amerikasi mamlakatlarida, Qizil YArimoy sistemasiga qarashli tibbiy muassasalar ham mavjud. Bu yangi tibbiy muassasalar ma’lum darajada progressiv rol uynadi. Ular axoliga tibbiy yordam ko’rsatish ishini bir darajada yaxshilash imqonini berdi. Masalan, sugO’rta tibbiyotining qo’lay tomoni shundan iboratki, Bunda odamlar o’z maoshlaridan bir qismini tibbiy sugO’rta tashkilotlariga ajratib, asta sekin u erda ma’lum jamgarma paydo qiladilar. SugO’rta qilinganlardan biror kishi kasal bo’lib kolsa, uni davolash uchun barcha xarajatlarni shu sugO’rta tashkiloti o’z zimmasiga oladi. Bemor mablag jixatidan qiyin axvolga tushmay davolanish imqoniyatiga ega bo’ladi. Angliyada joriy etilgan davlat tibbiyoti esa eng progressiv usul xisoblanadi. Bu tibbiyotdan xar bir muxtoj kishi o’z yonidan pul sarf qilmay foydalanadi. Kasalxona ham bepul. Ammo bu usul etarli darajada rivojlanmay koldi. Bulardan tashqari, XX asr boshida sotsialistik tibbiyot deb ataluvchi yangi tip tibbiyot ham paydo bo’ldi. Masalan Rusiyada Oktyabr tuntarilishi natijasida xokimyatni o’z qo’llariga olgan bolsheviklar o’zlari joriy etgan tibbiyotni sotsialistik tibbiyot deb atadilar. Ular bu tibbiyotning nazariy asoslarini va prinsiplarini ham ishlab chiqdilar. Bu ishni ko’zga ko’ringan rus ijtimoiy tibbiyotchilari N.A.Semashko bilan Z. P. Solovev bajardilar. Ular xozirgi zamon tibbiyotining ilmiy nazariy asoslarini va prinsiplarini ishlab chiqishda dialektik materializmni dastur qilib oldilar. Ma’lumki, dialektika tabiat va jamiyatdagi xar bir narsa va xodisalar o’zaro bog’liq va birlikda bo’ladi, deb ta’lim beradi. N.A.Semashko va Z.P.Solovev bu qoidani tibbiyotga ham yoydilar. Ular tibbiyot ham o’zaro birlik va bog’liq xolda yashaydi, deb tushintirdilar. Masalan odam organizmi o’zi yashab to’rgan tashqi muxit bilan bog’liq. SHu tashqi muxit odam organizmiga ta’sir qilib, uning sog’lom yoki kasallik xolatini belgilaydi. Agar tashqi muxit ijobiy ta’sir etsa, kishining salomatligi saqlanadi, agar u salbiy ta’sir etsa, kasallik paydo bo’ladi. Bundan tashqari, birlik va bog’liqlik inson tanasining o’zida ham nomoyon bo’ladi. Masalan, kishining a’zolari bir-biri bilan bog’liqdir. SHuning uchun biror a’zoda paydo bo’lgan o’zgarish, masalan, kasallik xolati va boshqa a’zolarga ham ta’sir etadi, ya’ni biror a’zoda kasallik paydo bo’lsa, butun tana xastalikka uchraydi. Dialektika, xar bir jarayonning asosini materiya tashkil qiladi, deb isbotlaydi. Demak, kasallik ham materialsubstraktga sotsial faktorlar ham kiradi. Bu faktorlar etakchi o’rinni egallaydi. Bunda kasallik paydo bo’lishida, birinchi galda sotsial faktorlar, ya’ni kishining yashash va mexnat sharoiti, uning moddiy axvoli, maoshi va x.k.lar asosiy o’rin egallaydi. Tibbiyotda dialektikaning yana bir qonuni o’z ifodasini topgan. Bu doimo rivojlanish jarayonida bo’ladi, deb ta’lim beradi. Biz xodisalarning tarixiy ma’lum jamgarma paydo qiladilar. SugO’rta qilinganlardan biror kishi kasal bo’lib kolsa, uni davolash uchun barcha xarajatlarni shu sugO’rta tashkiloti o’z zimmasiga oladi. Bemor mablag jixatidan qiyin axvolga tushmay davolanish imqoniyatiga ega bo’ladi. Angliyada joriy etilgan davlat tibbiyoti esa eng progressiv usul xisoblanadi. Bu tibbiyotdan xar bir muxtoj kishi o’z yonidan pul sarf qilmay foydalanadi. Kasalxona ham bepul. Ammo bu usul etarli darajada rivojlanmay koldi. Bulardan tashqari, XX asr boshida sotsialistik tibbiyot deb ataluvchi yangi tip tibbiyot ham paydo bo’ldi. Masalan Rusiyada Oktyabr tuntarilishi natijasida xokimyatni o’z qo’llariga olgan bolsheviklar o’zlari joriy etgan tibbiyotni sotsialistik tibbiyot deb atadilar. Ular bu tibbiyotning nazariy asoslarini va prinsiplarini ham ishlab chiqdilar. Bu ishni ko’zga ko’ringan rus ijtimoiy tibbiyotchilari N.A.Semashko bilan Z. P. Solovev bajardilar. Ular xozirgi zamon tibbiyotining ilmiy nazariy asoslarini va prinsiplarini ishlab chiqishda dialektik materializmni dastur qilib oldilar. Ma’lumki, dialektika tabiat va jamiyatdagi xar bir narsa va xodisalar o’zaro bog’liq va birlikda bo’ladi, deb ta’lim beradi. N.A.Semashko va Z.P.Solovev bu qoidani tibbiyotga ham yoydilar. Ular tibbiyot ham o’zaro birlik va bog’liq xolda yashaydi, deb tushintirdilar. Masalan odam organizmi o’zi yashab to’rgan tashqi muxit bilan bog’liq. SHu tashqi muxit odam organizmiga ta’sir qilib, uning sog’lom yoki kasallik xolatini belgilaydi. Agar tashqi muxit ijobiy ta’sir etsa, kishining salomatligi saqlanadi, agar u salbiy ta’sir etsa, kasallik paydo bo’ladi. Bundan tashqari, birlik va bog’liqlik inson tanasining o’zida ham nomoyon bo’ladi. Masalan, kishining a’zolari bir-biri bilan bog’liqdir. SHuning uchun biror a’zoda paydo bo’lgan o’zgarish, masalan, kasallik xolati va boshqa a’zolarga ham ta’sir etadi, ya’ni biror a’zoda kasallik paydo bo’lsa, butun tana xastalikka uchraydi. Dialektika, xar bir jarayonning asosini materiya tashkil qiladi, deb isbotlaydi. Demak, kasallik ham materialsubstraktga sotsial faktorlar ham kiradi. Bu faktorlar etakchi o’rinni egallaydi. Bunda kasallik paydo bo’lishida, birinchi galda sotsial faktorlar, ya’ni kishining yashash va mexnat sharoiti, uning moddiy axvoli, maoshi va x.k.lar asosiy o’rin egallaydi. Tibbiyotda dialektikaning yana bir qonuni o’z ifodasini topgan. Bu doimo rivojlanish jarayonida bo’ladi, deb ta’lim beradi. Biz xodisalarning tarixiy rivojlanish jarayonida o’rgansak, ularning yoqsalish qonunlarini ochamiz. Xodisalarning yoqsalish qonunlarini bilib olib, ularning bundan keyingi tarakkiyot yo’llarini oldindan ko’ra bilishimiz mumkin. Xozirgi zamon tibbiyotining ilmiy nazariy asoslarini dialektik va tarixiy materializm tashkil etilishini yuqoridagi misollar isbotlaydi. N.A.Semashko va Z.P.Solovev dialektik materializm talimotiga asoslanib, xozirgi zamon tibbiyotining prinsiplarini ham ishlab chiqdilar: 1.Tibbiyotning davlat xarakteriga egaligi prinsipi. Bu prinsip quyidagilar bilan ifodalanadi: a) barcha tibbiy muassasa va tashkilotlar davlat mulki, deb e’lon qilinadi; b) davlat axolining sogligini saqlash ma’suliyatini o’z zimmasiga oladi; v) davlat o’z organlari va muassasalari orqali axoli sogligini saqlash ishini tashkil etadi va uni tavtish qilib turadi; g) davlat barcha tibbiy muassasa va tashkilotlarning xarajatlarini o’z zimmasiga oladi. 2. Profilaktik prinsipga egaligi. Profilaktika, ya’ni kasalliklarning oldini olish, tibbiyotning asosiy prinsipi deb e’lon qilindi. Profilaktika ikki xil bo’ladi: a) birlamchi profilaktika. Bunda sog’lom kishining salomatligini saqlashga qaratilgan tadbirlar amalga oshiriladi. b) ikqilamchi profilaktika. Bunda kasalliklarini o’z vaqtida erta aniqlash, bemorlarni xisobga olish, ularni davolash va kasallik tarqalib ketishiga qarshi choralarni amalga oshirish. Profilaktika ikki yo’l bilan amalga oshiriladi: A) sotsial-iqtisodiy choralarni amalga oshirish B) tibbiy sanitariya choralarini amalga oshirish «Sotsial iqtisodiy choralar» tushinchasiga axoliga optimal yashash va mexnat qilish sharoitlari yaratib berish kiradi. «Tibbiy sanitariya choralari»ga davolash sanitariya ishlarini yaxshi tashkil etish, kasalxonalar va poliklinikalarni ko’paytirish, axolini dori-darmonlar bilan etarli ta’minlash, kasalliklarni o’z vaqtida aniqlash va davolash, axolining sanitariya madaniyatini ko’tarish, yoqumli kasalliklarga qarshi kurash ishlari kiradi. rivojlanish jarayonida o’rgansak, ularning yoqsalish qonunlarini ochamiz. Xodisalarning yoqsalish qonunlarini bilib olib, ularning bundan keyingi tarakkiyot yo’llarini oldindan ko’ra bilishimiz mumkin. Xozirgi zamon tibbiyotining ilmiy nazariy asoslarini dialektik va tarixiy materializm tashkil etilishini yuqoridagi misollar isbotlaydi. N.A.Semashko va Z.P.Solovev dialektik materializm talimotiga asoslanib, xozirgi zamon tibbiyotining prinsiplarini ham ishlab chiqdilar: 1.Tibbiyotning davlat xarakteriga egaligi prinsipi. Bu prinsip quyidagilar bilan ifodalanadi: a) barcha tibbiy muassasa va tashkilotlar davlat mulki, deb e’lon qilinadi; b) davlat axolining sogligini saqlash ma’suliyatini o’z zimmasiga oladi; v) davlat o’z organlari va muassasalari orqali axoli sogligini saqlash ishini tashkil etadi va uni tavtish qilib turadi; g) davlat barcha tibbiy muassasa va tashkilotlarning xarajatlarini o’z zimmasiga oladi. 2. Profilaktik prinsipga egaligi. Profilaktika, ya’ni kasalliklarning oldini olish, tibbiyotning asosiy prinsipi deb e’lon qilindi. Profilaktika ikki xil bo’ladi: a) birlamchi profilaktika. Bunda sog’lom kishining salomatligini saqlashga qaratilgan tadbirlar amalga oshiriladi. b) ikqilamchi profilaktika. Bunda kasalliklarini o’z vaqtida erta aniqlash, bemorlarni xisobga olish, ularni davolash va kasallik tarqalib ketishiga qarshi choralarni amalga oshirish. Profilaktika ikki yo’l bilan amalga oshiriladi: A) sotsial-iqtisodiy choralarni amalga oshirish B) tibbiy sanitariya choralarini amalga oshirish «Sotsial iqtisodiy choralar» tushinchasiga axoliga optimal yashash va mexnat qilish sharoitlari yaratib berish kiradi. «Tibbiy sanitariya choralari»ga davolash sanitariya ishlarini yaxshi tashkil etish, kasalxonalar va poliklinikalarni ko’paytirish, axolini dori-darmonlar bilan etarli ta’minlash, kasalliklarni o’z vaqtida aniqlash va davolash, axolining sanitariya madaniyatini ko’tarish, yoqumli kasalliklarga qarshi kurash ishlari kiradi. 3. Bepul tibbiy yordam ko’rsatish prinsipi. Bemorlarga bepul tibbiy yordam ko’rsatish prinsipi sotsialistik tibbiyot sistemasining asosiy prinsiplaridan biri deb e’lon qilindi va amalga oshirildi. 4.Rejalilik prinsipi. Bu prinsipga asosan sog’liqni saqlash soxasidagi reja umumdavlat xalq xujaligini rivojlantirish rejasining bir qismi xisoblanadi. Tibbiyot ishini reja asosida olib borilishi tibbiy resuslardan to’g’ri va ratsional foydalanish imqonini beradi. 5.Xalqchilik prinsipi. N.A.Semashko va Z. P.Solovyovning fikricha tibbiyotda xalqchilik prinsipi ikki shaqlda nomoyon bo’ladi. A) tibbiyot butun xalq uchun xizmat qiladi B) tibbiy sanitariya tadbirlarini amalga oshirishda xalqning o’zi ishtirok etadi. 6.Gumanizm prinsipi. Bu prinsipni bemorlarga nisbatan mexribonlik, ularni sogayib ketishlari uchun qo’ldan kelgan hamma choralarni ko’rish, hamma vaqt bemorga yordam berishga tayyor turish, o’z vaqti vak xizmatini ayamay, uning joniga oro bo’lish kabi xislatlar tashkil etadi. Gumanizms prinsipi umuman, xar qanday tibbiyot uchun umumiy prinsipdir. Ammo N.A.Semashko va Z.P.Solovyov gumanizm prinsipi faqat sotsializm tibbiyotiga xos prinsip, deb e’lon qildilar. Bu albatta masalaga bir yoklama yondoshishdir. 7.Vatanparvarlik prinsipi. Bu prinsip tibbiyotda avvalo shu kasbni sevish, unga o’zini tamomila bag’ishlashni ko’zda tutadi. N.A.Semashko va Z.P.Solovyov bu prinsipni ham faqat sotsialistik tibbiyotga xos prinsip, deb e’lon qildilar. Bunda ham bir yoklamalikka yo’l kuydilar. Amalda sotsialistik tibbiyot prinsiplpri ham ijobiy ham salbiy rol uynadi. Buni biz sobik SSSR tajribasida ko’zdan kechirdik. Bu mamlakat birinchi bo’lib, sotsialistik tibbiyot joriy qilgan edi. Rusiyada joriy etilgan YAngi tip tibbiyot shu prinsiplarni amalga oshirib, ma’lum muvaffaqiyatlarga erishdi. SHu bilan birga bu tibbiyot o’z faoliyatida ko’pgina xatoliklarga ham yo’l kuydi. Muvaffaqiyatlardan shuni ko’rsatib o’tish mumkinki, mamlakatda vrachlar, O’rta tibbiy xodimlar, xar xil tibbiy mutaxasislar va tibbiy muassasalarda ishlovchi boshqa yordamchi xodimlarning soni oshdi. Ko’plab oliy va O’rta tibbiy o’quv yurtlari, ilmiy tadqiqot ilmgoxlari barpo etildi. Ilmiy xodimlar, olimlar, fan doktorlari va fan nomzodlari etishib chiqdi. Ular tibbiyot fanining ko’p soxalarida yirik kashfiyotlar qildilar. 3. Bepul tibbiy yordam ko’rsatish prinsipi. Bemorlarga bepul tibbiy yordam ko’rsatish prinsipi sotsialistik tibbiyot sistemasining asosiy prinsiplaridan biri deb e’lon qilindi va amalga oshirildi. 4.Rejalilik prinsipi. Bu prinsipga asosan sog’liqni saqlash soxasidagi reja umumdavlat xalq xujaligini rivojlantirish rejasining bir qismi xisoblanadi. Tibbiyot ishini reja asosida olib borilishi tibbiy resuslardan to’g’ri va ratsional foydalanish imqonini beradi. 5.Xalqchilik prinsipi. N.A.Semashko va Z. P.Solovyovning fikricha tibbiyotda xalqchilik prinsipi ikki shaqlda nomoyon bo’ladi. A) tibbiyot butun xalq uchun xizmat qiladi B) tibbiy sanitariya tadbirlarini amalga oshirishda xalqning o’zi ishtirok etadi. 6.Gumanizm prinsipi. Bu prinsipni bemorlarga nisbatan mexribonlik, ularni sogayib ketishlari uchun qo’ldan kelgan hamma choralarni ko’rish, hamma vaqt bemorga yordam berishga tayyor turish, o’z vaqti vak xizmatini ayamay, uning joniga oro bo’lish kabi xislatlar tashkil etadi. Gumanizms prinsipi umuman, xar qanday tibbiyot uchun umumiy prinsipdir. Ammo N.A.Semashko va Z.P.Solovyov gumanizm prinsipi faqat sotsializm tibbiyotiga xos prinsip, deb e’lon qildilar. Bu albatta masalaga bir yoklama yondoshishdir. 7.Vatanparvarlik prinsipi. Bu prinsip tibbiyotda avvalo shu kasbni sevish, unga o’zini tamomila bag’ishlashni ko’zda tutadi. N.A.Semashko va Z.P.Solovyov bu prinsipni ham faqat sotsialistik tibbiyotga xos prinsip, deb e’lon qildilar. Bunda ham bir yoklamalikka yo’l kuydilar. Amalda sotsialistik tibbiyot prinsiplpri ham ijobiy ham salbiy rol uynadi. Buni biz sobik SSSR tajribasida ko’zdan kechirdik. Bu mamlakat birinchi bo’lib, sotsialistik tibbiyot joriy qilgan edi. Rusiyada joriy etilgan YAngi tip tibbiyot shu prinsiplarni amalga oshirib, ma’lum muvaffaqiyatlarga erishdi. SHu bilan birga bu tibbiyot o’z faoliyatida ko’pgina xatoliklarga ham yo’l kuydi. Muvaffaqiyatlardan shuni ko’rsatib o’tish mumkinki, mamlakatda vrachlar, O’rta tibbiy xodimlar, xar xil tibbiy mutaxasislar va tibbiy muassasalarda ishlovchi boshqa yordamchi xodimlarning soni oshdi. Ko’plab oliy va O’rta tibbiy o’quv yurtlari, ilmiy tadqiqot ilmgoxlari barpo etildi. Ilmiy xodimlar, olimlar, fan doktorlari va fan nomzodlari etishib chiqdi. Ular tibbiyot fanining ko’p soxalarida yirik kashfiyotlar qildilar. Mustakqlliqka erishganimizdan so’ng rnspublikamizda siyosiy, iqtisodiy va madaniy xayotning hamma soxalarida, jumladan tibbiyot soxasida ham tiklanish davri boshlandi. Sog’liqni saqlash ishini tubdan yaxshilashga qaratilgan chora- tadbirlar ishlab chiqildi. 1996-yil 26-avgustda «O’zbekiston fukorolarining sogligini saqlash to’g’risida» maxsus davlat qonuni kabo’l qilindi. Bu jixatdan davlat ahamiyatiga ega bo’lgan quyidagi uchta muhim masala qonunlashtirildi. 1.Fukorolar sogligini saqlashga doir xuquqlarning davlat tomonidan kafolatlanishini ta’min etish. 2.Fukorolar sog’lom turmush tarzini shaqllantirish 3.Mamlakatdagi barcha davlat va jamoat tashkilotlarining fukorolar sogligini saqlash soxasidagi faoliyatini xuquqiy jixatdan belgilab kuyish. «Sog’liqni saqlash to’g’risida»gi qonunda fukorolar sogligini saqlashning asosiy qoidalari belgilandi. Bu qoidalar quyidagilardan iborat: 1.sog’liqni saqlash soxasida inson xuquqlariga rioya qilinishi: 2.axolining barcha katlamlari tibbiy yordamdan baxramand bo’la olishi: 3.profilaktika chora-tadbirlarining ustivorligi: 4.sogligini yoqotgan fukorolarni ijtimoiy jixatdan ximoya qilinishi: 5.tibbiy fanlarning amaliyot bilan birligi. «Qonun»da O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash Vazirligining tuzilishi va vakolatlari ham belgilandi. O’zbekiston mustakqlliqka erishganidan so’ng sog’liqni saqlash soxasida amalga oshirilgan ikkinchi muhim tadbir sog’liqni saqlash tizimini islox qilish bo’ldi.Bu xaqida mamlakat prezidenti maxsus farmon chiqardi. SHu farmonga muvofik sog’liqni saqlash tizimida xizmat qiluvchi mutaxasislar, olimlar, xuquqshunoslar va bu ishga mutasaddi tashkilotlar O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash Vazirligining tizimini islox qilish dasto’rini ishlab chiqdilar. Dasturda tez tibbiy yordam tizimini yuksak darajaga ko’tarish maqsadida bir qancha tibbiy muassasalar negizida Respublika shoshilinch tibbiy yordam markazini va uning mintakaviy filiallarini tashkil etish ko’zda tutilgan. Farmonga ko’ra, oliy tibbiy o’quv yurtlari koshida uch yil ukish muddati bilan oliy malakali tibbiyot hamshiralari tayyorlash fakultetlarini tashkil etish rejalashtirilgan. Mustakqlliqka erishganimizdan so’ng rnspublikamizda siyosiy, iqtisodiy va madaniy xayotning hamma soxalarida, jumladan tibbiyot soxasida ham tiklanish davri boshlandi. Sog’liqni saqlash ishini tubdan yaxshilashga qaratilgan chora- tadbirlar ishlab chiqildi. 1996-yil 26-avgustda «O’zbekiston fukorolarining sogligini saqlash to’g’risida» maxsus davlat qonuni kabo’l qilindi. Bu jixatdan davlat ahamiyatiga ega bo’lgan quyidagi uchta muhim masala qonunlashtirildi. 1.Fukorolar sogligini saqlashga doir xuquqlarning davlat tomonidan kafolatlanishini ta’min etish. 2.Fukorolar sog’lom turmush tarzini shaqllantirish 3.Mamlakatdagi barcha davlat va jamoat tashkilotlarining fukorolar sogligini saqlash soxasidagi faoliyatini xuquqiy jixatdan belgilab kuyish. «Sog’liqni saqlash to’g’risida»gi qonunda fukorolar sogligini saqlashning asosiy qoidalari belgilandi. Bu qoidalar quyidagilardan iborat: 1.sog’liqni saqlash soxasida inson xuquqlariga rioya qilinishi: 2.axolining barcha katlamlari tibbiy yordamdan baxramand bo’la olishi: 3.profilaktika chora-tadbirlarining ustivorligi: 4.sogligini yoqotgan fukorolarni ijtimoiy jixatdan ximoya qilinishi: 5.tibbiy fanlarning amaliyot bilan birligi. «Qonun»da O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash Vazirligining tuzilishi va vakolatlari ham belgilandi. O’zbekiston mustakqlliqka erishganidan so’ng sog’liqni saqlash soxasida amalga oshirilgan ikkinchi muhim tadbir sog’liqni saqlash tizimini islox qilish bo’ldi.Bu xaqida mamlakat prezidenti maxsus farmon chiqardi. SHu farmonga muvofik sog’liqni saqlash tizimida xizmat qiluvchi mutaxasislar, olimlar, xuquqshunoslar va bu ishga mutasaddi tashkilotlar O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash Vazirligining tizimini islox qilish dasto’rini ishlab chiqdilar. Dasturda tez tibbiy yordam tizimini yuksak darajaga ko’tarish maqsadida bir qancha tibbiy muassasalar negizida Respublika shoshilinch tibbiy yordam markazini va uning mintakaviy filiallarini tashkil etish ko’zda tutilgan. Farmonga ko’ra, oliy tibbiy o’quv yurtlari koshida uch yil ukish muddati bilan oliy malakali tibbiyot hamshiralari tayyorlash fakultetlarini tashkil etish rejalashtirilgan. Axoliga tibbiy yordam ko’rsatishning sifati hamda uning samaradorligi tibbiy xodimlarning tajribalariga bog’liq. SHuni xisobga olib, mamlakatimizda etuk bilimga ega bo’lgan tajribali vrachlar etishtirishga aloxida e’tibor berila boshlandi. Mustakqlliqka erishganimizdan so’ng oliy tibbiy ta’lim soxasida keskin ijobiy o’zgarishlar yo’z berdi. Tibbiy o’quv yurtlarimiz chet ellardagi ilgor tibbiy o’quv markazlari bilan to’g’ridan-to’g’ri boglanish va tajriba almashish imqoniyatiga ega bo’ldilar. Prezidentimiz I.A.Karimovning tashabbusi bilan xorij oliy o’quv yurtlariga ko’plab talabalar, aspirantlar va ilmiy xodimlar yuborildi. Bu tadbirlar o’z samarasini berib, oliy o’quv yurtlarimizdagi o’qitish, tarbiya ishlari ancha yoqsaldi va ular jaxon oliy o’quv yurtlari darajasiga yaqinlashdi. Respublika sog’liqni saqlash tizimini islox qilish va uni takomillashtirish tadbirlarini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan mablagni etkazib berish maqsadida Vazirlar Maxkamasi 1997-yil 2-dekabrda «Davolash profilaktika muassasalarini mablag bilan ta’minlash tizimini takomillashtirish to’g’risida» qaror kabo’l qilindi. Qarorda xukumat tomonidan ajratilgan mablagdan tashqari xar xil xayriya jamiyatlari, chet el investitsiyalari va tijorat muassasalarining sarmoyalaridan foydalanish, unda davolash uchun sarflanadigan mablagning bir qismini bemorlarning o’z zimmalariga yoqlash ham ko’zda tutilgan. Masalan, 1998-yil 1- yanvardan boshlab bemorlar shifoxonalarda davolanishlari davrida ovqatlanishlari pullik qilindi. Bulardan tashqari, sog’liqni saqlash tizimini qo’shimcha mablag bilan ta’minlashni ko’zda to’tib, xar xil nodavlat jamgarmalar ham tasis etildi. Bu tadbirlar natijasida Respublikamizda sog’liqni saqlash ishini islox qilish va uni takomillashtirish yo’lida birmuncha ijobiy natijalarga erishildi. 1998-yil O’zbekiston shifokorlar uyushmasining tashabbusi bilan «Ibn Sino xalqaro xayriya jamgarmasi» tashkil etildi va respublika prezidentining farmoni bilan rasmiylashtirildi. Farmonda aytilishicha, bu jamgarma «Sog’liqni saqlash tizimidagi isloxatlarni tezlashtirishga yordam berishi, tibiyo ijtimoiy xayriya tashkilotlari, nuroniylar uchun gerontologiya markazlarini ochishi, Ibn Sino talimoti hamda zamonaviy ilm-fan asosida sharq tabobatini rivojlantirishi, Abu Ali ibn Sino merosini chuqur o’rganishi, tibbiy maktablar va o’quv yurtlari uchun yangi o’quv dasturlari ishlab chiqarishda ishtirok ettishi. Buyuk olim asarlarini tartibga solish va ularni nashr etishga kumaqlashish; Ibn Sino kutubxonasi hamda Ibn Sino mo’zeyini Axoliga tibbiy yordam ko’rsatishning sifati hamda uning samaradorligi tibbiy xodimlarning tajribalariga bog’liq. SHuni xisobga olib, mamlakatimizda etuk bilimga ega bo’lgan tajribali vrachlar etishtirishga aloxida e’tibor berila boshlandi. Mustakqlliqka erishganimizdan so’ng oliy tibbiy ta’lim soxasida keskin ijobiy o’zgarishlar yo’z berdi. Tibbiy o’quv yurtlarimiz chet ellardagi ilgor tibbiy o’quv markazlari bilan to’g’ridan-to’g’ri boglanish va tajriba almashish imqoniyatiga ega bo’ldilar. Prezidentimiz I.A.Karimovning tashabbusi bilan xorij oliy o’quv yurtlariga ko’plab talabalar, aspirantlar va ilmiy xodimlar yuborildi. Bu tadbirlar o’z samarasini berib, oliy o’quv yurtlarimizdagi o’qitish, tarbiya ishlari ancha yoqsaldi va ular jaxon oliy o’quv yurtlari darajasiga yaqinlashdi. Respublika sog’liqni saqlash tizimini islox qilish va uni takomillashtirish tadbirlarini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan mablagni etkazib berish maqsadida Vazirlar Maxkamasi 1997-yil 2-dekabrda «Davolash profilaktika muassasalarini mablag bilan ta’minlash tizimini takomillashtirish to’g’risida» qaror kabo’l qilindi. Qarorda xukumat tomonidan ajratilgan mablagdan tashqari xar xil xayriya jamiyatlari, chet el investitsiyalari va tijorat muassasalarining sarmoyalaridan foydalanish, unda davolash uchun sarflanadigan mablagning bir qismini bemorlarning o’z zimmalariga yoqlash ham ko’zda tutilgan. Masalan, 1998-yil 1- yanvardan boshlab bemorlar shifoxonalarda davolanishlari davrida ovqatlanishlari pullik qilindi. Bulardan tashqari, sog’liqni saqlash tizimini qo’shimcha mablag bilan ta’minlashni ko’zda to’tib, xar xil nodavlat jamgarmalar ham tasis etildi. Bu tadbirlar natijasida Respublikamizda sog’liqni saqlash ishini islox qilish va uni takomillashtirish yo’lida birmuncha ijobiy natijalarga erishildi. 1998-yil O’zbekiston shifokorlar uyushmasining tashabbusi bilan «Ibn Sino xalqaro xayriya jamgarmasi» tashkil etildi va respublika prezidentining farmoni bilan rasmiylashtirildi. Farmonda aytilishicha, bu jamgarma «Sog’liqni saqlash tizimidagi isloxatlarni tezlashtirishga yordam berishi, tibiyo ijtimoiy xayriya tashkilotlari, nuroniylar uchun gerontologiya markazlarini ochishi, Ibn Sino talimoti hamda zamonaviy ilm-fan asosida sharq tabobatini rivojlantirishi, Abu Ali ibn Sino merosini chuqur o’rganishi, tibbiy maktablar va o’quv yurtlari uchun yangi o’quv dasturlari ishlab chiqarishda ishtirok ettishi. Buyuk olim asarlarini tartibga solish va ularni nashr etishga kumaqlashish; Ibn Sino kutubxonasi hamda Ibn Sino mo’zeyini tashkil etish, Ibn Sino ilmiy merosiga bag’ishlangan xalqaro simpoziumlar, anjumanlar o’tkazish ishlari bilan shug’ullanishi kerak». 2003 yil 1 fevralda bo’lib o’tgan O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining majlisida prezident farmonini amalga oshirish yo’zasidan qilingan ishlar ko’rib chiqildi. Majlisda Respublika Sog’liqni Saqlash Vazirligi, Jaxon Sog’liqni Saqlash tashkilotining O’zbekistondagi vakolatxonasi, bir qancha vazirliklar va mutasaddi tashkilotlarning vaqillari katnashdilar. Majlisda muhim masalalar biri sifatida dori darmonlar va maxsus tibbiy asbob-uskunalar ishlab chiqarishni keng yo’lga kuyish ta’kidlandi. 2003 yil 26 fevralda bo’lib o’tgan O’zbekiston Respublikasi prezidentining «Sog’liqni Saqlash tizimini yanada islox qilish chora-tadbirlari to’g’risida» farmoni e’lon qilindi. Unda ta’kidlanishda, mamlakatimizda Sog’liqni Saqlash tizimini islox qilishni yanada chuquroq va kengrok mikiyosida olib borish, yuksak jaxon talablari darajasidagi ixtisoslashtirilgan tibbiy markazlarni shaqllantirish, ilgor tibbiy texnologiyalarni joriy etish, moliyaviy iqtisodiy va xuquqiy shart-sharoitlarini vujudga keltirish ko’zda to’tiladi. Xususan, zamonaviy tashxis va davolash uskunalari bilan jixozlangan maxsus klinikalari va tibbiy markazlarni tashkil etish rejalashtirildi. Masalan, Respublikada ixtisoslashtrilgan urologiya, jarroxlik, ko’z mikroxirurgiyasi, ixtisoslashtirilgan kardiologiya markazlari tashkil etiladi. Bu muassasalarda yaxshi tayorgarlik ko’rdan shifokorlar-mutaxassislar tayyorlanadi. Ular yuksak ilmiy darajada rivojlangan chet el klinikalarda o’z malakalarini oshiradi. Yuqorida sanab o’tilgan barcha chora-tadbirlar mamlakatimizda tibbiyot fan va Sog’liqni Saqlash ishini rivojlantirish yo’lida qo’yilgan dastlabki kadamdir. tashkil etish, Ibn Sino ilmiy merosiga bag’ishlangan xalqaro simpoziumlar, anjumanlar o’tkazish ishlari bilan shug’ullanishi kerak». 2003 yil 1 fevralda bo’lib o’tgan O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining majlisida prezident farmonini amalga oshirish yo’zasidan qilingan ishlar ko’rib chiqildi. Majlisda Respublika Sog’liqni Saqlash Vazirligi, Jaxon Sog’liqni Saqlash tashkilotining O’zbekistondagi vakolatxonasi, bir qancha vazirliklar va mutasaddi tashkilotlarning vaqillari katnashdilar. Majlisda muhim masalalar biri sifatida dori darmonlar va maxsus tibbiy asbob-uskunalar ishlab chiqarishni keng yo’lga kuyish ta’kidlandi. 2003 yil 26 fevralda bo’lib o’tgan O’zbekiston Respublikasi prezidentining «Sog’liqni Saqlash tizimini yanada islox qilish chora-tadbirlari to’g’risida» farmoni e’lon qilindi. Unda ta’kidlanishda, mamlakatimizda Sog’liqni Saqlash tizimini islox qilishni yanada chuquroq va kengrok mikiyosida olib borish, yuksak jaxon talablari darajasidagi ixtisoslashtirilgan tibbiy markazlarni shaqllantirish, ilgor tibbiy texnologiyalarni joriy etish, moliyaviy iqtisodiy va xuquqiy shart-sharoitlarini vujudga keltirish ko’zda to’tiladi. Xususan, zamonaviy tashxis va davolash uskunalari bilan jixozlangan maxsus klinikalari va tibbiy markazlarni tashkil etish rejalashtirildi. Masalan, Respublikada ixtisoslashtrilgan urologiya, jarroxlik, ko’z mikroxirurgiyasi, ixtisoslashtirilgan kardiologiya markazlari tashkil etiladi. Bu muassasalarda yaxshi tayorgarlik ko’rdan shifokorlar-mutaxassislar tayyorlanadi. Ular yuksak ilmiy darajada rivojlangan chet el klinikalarda o’z malakalarini oshiradi. Yuqorida sanab o’tilgan barcha chora-tadbirlar mamlakatimizda tibbiyot fan va Sog’liqni Saqlash ishini rivojlantirish yo’lida qo’yilgan dastlabki kadamdir.