Husniхаt o’qitish texnologiyasi fanining mаqsаd vа vаzifаlаri.

Yuklangan vaqt

2025-01-26

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

5

Faytl hajmi

17,0 KB


Husniхаt o’qitish texnologiyasi fanining mаqsаd vа vаzifаlаri. R e j a: 1. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi” fanining maqsadi 2. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining vazifasi 3. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi” fanining maqsadi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun hamda keyingi yillarda ta’lim sohasida qabul va e’lon qilingan qaror hamda buyruqlar umumta’lim maktablari, xususan, boshlang’ich ta’lim tizimini tubdan yangilashni, uning moddiy-texnik bazasini, o’qish va o’qitish usullarini milliy va xalqchillashtirish hamda standartlashtirish zarurligi, buning uchun qator muhim vazifalarni amalga oshirish yo’llarini aniq belgilab berdi. Davlatimiz tomonidan bu masalaga jiddiy e’tibor qaratilishi bejiz emas, albatta. Yillar davomida boshlang’ich ta’limga begona ko’z, bir tomonlama, sathiy va ikkinchi darajadagi ta’lim turi sifatida qarash bir qator jiddiy muammolarni keltirib chiqardiki, ularning aniq va mantiqiy yechimini topmay turib, ta’lim sifatini har jihatdan oshirish, uni jahon andazalari darajasiga yetkazish haqida o’ylash kulgilidir. Qulayotgan va yo nurab borayotgan binoning asosi - fundamentini qaytadan qo’ymay turib, mustahkam bino barpo etib bo’lmaganidek, boshlang’ich ta’limni tubdan isloh etmay hamda yillar davomida, o`gaylarcha munosabat natijasida uning oldida to’planib qolgan talay muammolarning qisqa muddatlarda qulay va samarali yechimini topmay ta’limning sifat darajasi borasida fikr yuritish, uni jahon ta’lim standartlari darajasida ko’tarish u yoqda tursin, hatto bu borada orzu qilish ham noo’rindir. Husniхаt o’qitish texnologiyasi fanining mаqsаd vа vаzifаlаri. R e j a: 1. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi” fanining maqsadi 2. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining vazifasi 3. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi” fanining maqsadi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun hamda keyingi yillarda ta’lim sohasida qabul va e’lon qilingan qaror hamda buyruqlar umumta’lim maktablari, xususan, boshlang’ich ta’lim tizimini tubdan yangilashni, uning moddiy-texnik bazasini, o’qish va o’qitish usullarini milliy va xalqchillashtirish hamda standartlashtirish zarurligi, buning uchun qator muhim vazifalarni amalga oshirish yo’llarini aniq belgilab berdi. Davlatimiz tomonidan bu masalaga jiddiy e’tibor qaratilishi bejiz emas, albatta. Yillar davomida boshlang’ich ta’limga begona ko’z, bir tomonlama, sathiy va ikkinchi darajadagi ta’lim turi sifatida qarash bir qator jiddiy muammolarni keltirib chiqardiki, ularning aniq va mantiqiy yechimini topmay turib, ta’lim sifatini har jihatdan oshirish, uni jahon andazalari darajasiga yetkazish haqida o’ylash kulgilidir. Qulayotgan va yo nurab borayotgan binoning asosi - fundamentini qaytadan qo’ymay turib, mustahkam bino barpo etib bo’lmaganidek, boshlang’ich ta’limni tubdan isloh etmay hamda yillar davomida, o`gaylarcha munosabat natijasida uning oldida to’planib qolgan talay muammolarning qisqa muddatlarda qulay va samarali yechimini topmay ta’limning sifat darajasi borasida fikr yuritish, uni jahon ta’lim standartlari darajasida ko’tarish u yoqda tursin, hatto bu borada orzu qilish ham noo’rindir. Respublikamizning birinchi Prezidenti Islom Karimov birinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida so’zlagan nutqida mazkur muammoga daxl etib, quyidagi o’ta dolzarb va mantiqiy fikr – mulohazalarini shu soha mutaxassislari oldiga ko’ndalang qilib qo’ygan edi: “Zamonaviy boshlang’ich ta’limning o’zi nimadan iborat bo’lishi kerak? Bola 1-4- sinflarda qanday bilimga ega bo’lishi lozim? Ularning tarbiyasi qanday bo’lishi kerak? Shu masalalarga javob topishimiz zarur”. Boshlang’ich sinf o’quvchilariga chiroyli yozuvni o’rgatish savodxonlikning poydevori hisoblanadi. Boshlang’ich sinfda o’qitishdan maqsad o’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini ravon qilish hamda ularni har tomonlama yetuk insonlar etib tarbiyalash bilan bir qatorda, ularni go’zallikka intiluvchi, uni yurakdan his qila oladigan go’zallikni yaratishga intiladigan kishilar qilib voyaga yetkazishni nazarda tutadi. Husnixatga o’rgatishdan asosiy maqsad kichik yoshdagi o’quvchilarga yozishdek murakkab jarayonni o’rgatish orqali, ularning chiroyli yozuv malakalarini rivojlantirishdan iboratdir. O’quv fani sifatida husnixatning oldiga bir qator vazifalar qo’yiladi. Bu vazifalar ko’p qirrali bo’lib o’quvchilarni aqliy rivojlantirishga, ularning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirishga, axloqiy va estetik didini tarbiyalashga, ongli o’qish va yozish malakalarini hamda yozuv daftarlari bilan ishlash ko’nikmalarini shakllantirishdan iborat. Mazkur vazifalarning barchasi o’zaro bog’liq holda amalga oshiriladi. Ularni hal qilish zaruriy yozuv malakalarini egallashga darslikda berilgan o’quvchilar saviyasiga mos nazariy va amaliy materiallar uyg’unlashtirilib, o’zlashtirish ustida ishlashni maqsadga muvofiq uyushtirish, shuningdek, matnlar sifatini, topshiriqlar xususiyatini va bolalar aqliy faoliyatining oziga xos tomonlarini belgilaydigan qator usuliy shart-sharoitlarga bog’liq. Bola kamolotining shakllanishi ko’p jihatdan chiroyli yozuvga bog’liq. Chiroyli yozish orqali bolalar boshqa fanlarni muvaffaqiyatli o’zlashtirish imkoniga ega bo’ladilar. Inson hayotida yozuv muhim o’rin tutadi, chunki u har kuni turli-tuman qog’ozlar va hujjatlardan foydalanadi. Bularning hammasi chiroyli va bexato Respublikamizning birinchi Prezidenti Islom Karimov birinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida so’zlagan nutqida mazkur muammoga daxl etib, quyidagi o’ta dolzarb va mantiqiy fikr – mulohazalarini shu soha mutaxassislari oldiga ko’ndalang qilib qo’ygan edi: “Zamonaviy boshlang’ich ta’limning o’zi nimadan iborat bo’lishi kerak? Bola 1-4- sinflarda qanday bilimga ega bo’lishi lozim? Ularning tarbiyasi qanday bo’lishi kerak? Shu masalalarga javob topishimiz zarur”. Boshlang’ich sinf o’quvchilariga chiroyli yozuvni o’rgatish savodxonlikning poydevori hisoblanadi. Boshlang’ich sinfda o’qitishdan maqsad o’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini ravon qilish hamda ularni har tomonlama yetuk insonlar etib tarbiyalash bilan bir qatorda, ularni go’zallikka intiluvchi, uni yurakdan his qila oladigan go’zallikni yaratishga intiladigan kishilar qilib voyaga yetkazishni nazarda tutadi. Husnixatga o’rgatishdan asosiy maqsad kichik yoshdagi o’quvchilarga yozishdek murakkab jarayonni o’rgatish orqali, ularning chiroyli yozuv malakalarini rivojlantirishdan iboratdir. O’quv fani sifatida husnixatning oldiga bir qator vazifalar qo’yiladi. Bu vazifalar ko’p qirrali bo’lib o’quvchilarni aqliy rivojlantirishga, ularning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirishga, axloqiy va estetik didini tarbiyalashga, ongli o’qish va yozish malakalarini hamda yozuv daftarlari bilan ishlash ko’nikmalarini shakllantirishdan iborat. Mazkur vazifalarning barchasi o’zaro bog’liq holda amalga oshiriladi. Ularni hal qilish zaruriy yozuv malakalarini egallashga darslikda berilgan o’quvchilar saviyasiga mos nazariy va amaliy materiallar uyg’unlashtirilib, o’zlashtirish ustida ishlashni maqsadga muvofiq uyushtirish, shuningdek, matnlar sifatini, topshiriqlar xususiyatini va bolalar aqliy faoliyatining oziga xos tomonlarini belgilaydigan qator usuliy shart-sharoitlarga bog’liq. Bola kamolotining shakllanishi ko’p jihatdan chiroyli yozuvga bog’liq. Chiroyli yozish orqali bolalar boshqa fanlarni muvaffaqiyatli o’zlashtirish imkoniga ega bo’ladilar. Inson hayotida yozuv muhim o’rin tutadi, chunki u har kuni turli-tuman qog’ozlar va hujjatlardan foydalanadi. Bularning hammasi chiroyli va bexato yozishni taqozo etadi. Ammo qisqa muddat ichida kichik yoshdagi o’quvchilarda chiroyli, tez va bexato yozish malakalarini o’stirish mumkin emas, buning uchun bir necha yil talab etiladi. Chiroyli yozuvga o’rgatish uchun bolalarning maktabga qadam qo’ygan kunlaridan boshlab izchil mashqlar asosida olib borish zarur. Husnixat malakasini shakllantirish uchun birinchi navbatda harflarning shaklini to’g’ri tasavvur etishga, bir xil qiyalikda yozishga, so’zlarda harflarni to’g’ri bog’lashga, so’zlarni qatorlar bo’ylab to’g’ri joylashtirishga o’rgatiladi. Daftar chiziqlari birin-ketin almashuvi davomida harflarning qiyaligini va ular o’rtasidagi masofani to’g’ri saqlash, kichik va bosh harflarning nisbatini to’g’ri chamalab yozishga o’rgatish juda muhimdir. Husnixat darslarida ma’lum guruhga oid harflarni yozishga o’rgatish o’quvchilarda uchraydigan ayrim tipik xatolarning oldini olish va tuzatish ustida ham ish olib borish lozim. Yozuv tezligi oshishi bilan ayrim bir-biriga o’xshash harflarning shaklini buzib yozish hollari uchraganda esa, ularni qayta mashq qildirish kerak. Chiroyli yozuvga o’rgatishda daftardan to’g’ri foydalanishga alohida e’tibor berish zarur. Ikki chiziqli daftardan bir chiziqli daftarga o’tganda, o’quvchilar oldiga qator vazifalar qo’yiladi. Chiroyli yozuvga o’rgatish umumdidaktik qoidalar bilan birga, yozuv malakasini shakllantiruvchi o’ziga xos qoidalarni ham o’z ichiga oladi. “Husniхаt o‘qitish texnologiyasi ” fanining vazifasi. Talablarga yozuv, chiroyli yozuv, yozuvning ahamiyati haqida; o’z dasxati ustida ishlash usullari haqida; boshlang’ich ta’lim o’quvchilarining husnixatga o’rgatishning shartlari, qoidalari, metodlari, tamoyillari, harflarni guruhlash usullari, husnixat darslarini rejalashtirish, husnixat darslarining tuzilishi, uni tashkil qilish, grafik xatolarni aniqlash va bartaraf etish, o’quvchilar yozuvini baholashga o’rgatish haqida nazariy ma’lumot berish, amaliy malaka hosil qilishdir. Husnixatning asosiy qonuniyatlarini tushunish va o’zlashtirish boshlang’ich ta’lim o’qituvchilari uchun muvaffaqiyatli amaliy faoliyat shartlaridir. Husnixat yuzasidan tushuncha, bilim, malaka va ko’nikmalarga ega bo’lgan o’qituvchigina kicnik yoshdagi o’quvchilarni husnixatga o’rgata oladi. “Husniхаt o‘qitish texnologiyasi ” fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. yozishni taqozo etadi. Ammo qisqa muddat ichida kichik yoshdagi o’quvchilarda chiroyli, tez va bexato yozish malakalarini o’stirish mumkin emas, buning uchun bir necha yil talab etiladi. Chiroyli yozuvga o’rgatish uchun bolalarning maktabga qadam qo’ygan kunlaridan boshlab izchil mashqlar asosida olib borish zarur. Husnixat malakasini shakllantirish uchun birinchi navbatda harflarning shaklini to’g’ri tasavvur etishga, bir xil qiyalikda yozishga, so’zlarda harflarni to’g’ri bog’lashga, so’zlarni qatorlar bo’ylab to’g’ri joylashtirishga o’rgatiladi. Daftar chiziqlari birin-ketin almashuvi davomida harflarning qiyaligini va ular o’rtasidagi masofani to’g’ri saqlash, kichik va bosh harflarning nisbatini to’g’ri chamalab yozishga o’rgatish juda muhimdir. Husnixat darslarida ma’lum guruhga oid harflarni yozishga o’rgatish o’quvchilarda uchraydigan ayrim tipik xatolarning oldini olish va tuzatish ustida ham ish olib borish lozim. Yozuv tezligi oshishi bilan ayrim bir-biriga o’xshash harflarning shaklini buzib yozish hollari uchraganda esa, ularni qayta mashq qildirish kerak. Chiroyli yozuvga o’rgatishda daftardan to’g’ri foydalanishga alohida e’tibor berish zarur. Ikki chiziqli daftardan bir chiziqli daftarga o’tganda, o’quvchilar oldiga qator vazifalar qo’yiladi. Chiroyli yozuvga o’rgatish umumdidaktik qoidalar bilan birga, yozuv malakasini shakllantiruvchi o’ziga xos qoidalarni ham o’z ichiga oladi. “Husniхаt o‘qitish texnologiyasi ” fanining vazifasi. Talablarga yozuv, chiroyli yozuv, yozuvning ahamiyati haqida; o’z dasxati ustida ishlash usullari haqida; boshlang’ich ta’lim o’quvchilarining husnixatga o’rgatishning shartlari, qoidalari, metodlari, tamoyillari, harflarni guruhlash usullari, husnixat darslarini rejalashtirish, husnixat darslarining tuzilishi, uni tashkil qilish, grafik xatolarni aniqlash va bartaraf etish, o’quvchilar yozuvini baholashga o’rgatish haqida nazariy ma’lumot berish, amaliy malaka hosil qilishdir. Husnixatning asosiy qonuniyatlarini tushunish va o’zlashtirish boshlang’ich ta’lim o’qituvchilari uchun muvaffaqiyatli amaliy faoliyat shartlaridir. Husnixat yuzasidan tushuncha, bilim, malaka va ko’nikmalarga ega bo’lgan o’qituvchigina kicnik yoshdagi o’quvchilarni husnixatga o’rgata oladi. “Husniхаt o‘qitish texnologiyasi ” fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fani bir qator fanlar bilan chambarchas bog’liq. U pedagogika, psixologiya, estetika, fiziologiya, gigiyena, tilshunoslik, psixolingvistika, didaktika kabi fanlarning yutuqlari va tavsiyalariga tayanadi. “Husnixatga o’rgatishning amaliy asoslari” fanining estetika bilan bog’liqlik jihati shundaki, avvalo, estetika o’quvchilarning go’zallikka bo’lgan qiziqishlarini oshiradi, go’zallikni his etish hamda qadrlash sifatlarini shakllantiradi. Unutmaslik kerakki, chiroyli yozish ham go’zallikning bir ko’rinishidir. Sharq mutafakkirlaridan biri shunday degan ekan: “Chiroyli yozgan kishi chiroyli fikrlay oladi”. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining fiziologiya fani bilan bog’liqlik tomoni shundaki, o’quvchi maktabga kelgan kunidan boshlab chiroyli yozuv malakalarini egallashga urinadi. Chiroyli yozuvga o’rgatish jarayonida bolaning nerv sistemasi, qo’l harakatlari va muskullari, ko’rish va eshitish organlari, umurtqa pog’onasi har tomonlama rivojlangan bo’lishi kerak. Agar o’quvchining biz yuqorida tilga olgan organlardan biri yaxshi taraqqiy etmagan bo’lsa, u o’quvchida chiroyli yozuv malakalari qiyinchiliklar bilan shakllanadi. Bunday holatlarning kelib chiqishi kelajakda o’z ta’sirini ko’rsatadi. O’quvchi partada o’tirib yozish jarayonida, eng avvalo yozuv qurollarini to’g’ri joylashtirishi zarur. Buning uchun birinchi navbatda o’quvchi partada to’g’ri o’tirishi kerak. Chunki o’quvchi partada to’g’ri o’tira olmasa, egri o’tirsa umurtqasi noto’g’ri o’sadi va bu hol bolaning jismoniy o’sishiga salbiy ta’sir qiladi, hattoki bir umr bola nogiron bo’lib qolish holatigacha borib yetadi. Buning uchun o’qituvchi bolaning partada o’tirish, turish, daftarni ushlash va yozish qoidalarini tez-tez ta’kidlab turishi zarur. Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 1. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining maqsadi nimalardan iborat? 2. Respublikamizning birinchi Prezidenti Islom Karimov boshlang’ich ta’lim haqida qanday fikrlarni o’rtaga tashlagan edi? 3. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining vazifasi nimalardan iborat? “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fani bir qator fanlar bilan chambarchas bog’liq. U pedagogika, psixologiya, estetika, fiziologiya, gigiyena, tilshunoslik, psixolingvistika, didaktika kabi fanlarning yutuqlari va tavsiyalariga tayanadi. “Husnixatga o’rgatishning amaliy asoslari” fanining estetika bilan bog’liqlik jihati shundaki, avvalo, estetika o’quvchilarning go’zallikka bo’lgan qiziqishlarini oshiradi, go’zallikni his etish hamda qadrlash sifatlarini shakllantiradi. Unutmaslik kerakki, chiroyli yozish ham go’zallikning bir ko’rinishidir. Sharq mutafakkirlaridan biri shunday degan ekan: “Chiroyli yozgan kishi chiroyli fikrlay oladi”. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining fiziologiya fani bilan bog’liqlik tomoni shundaki, o’quvchi maktabga kelgan kunidan boshlab chiroyli yozuv malakalarini egallashga urinadi. Chiroyli yozuvga o’rgatish jarayonida bolaning nerv sistemasi, qo’l harakatlari va muskullari, ko’rish va eshitish organlari, umurtqa pog’onasi har tomonlama rivojlangan bo’lishi kerak. Agar o’quvchining biz yuqorida tilga olgan organlardan biri yaxshi taraqqiy etmagan bo’lsa, u o’quvchida chiroyli yozuv malakalari qiyinchiliklar bilan shakllanadi. Bunday holatlarning kelib chiqishi kelajakda o’z ta’sirini ko’rsatadi. O’quvchi partada o’tirib yozish jarayonida, eng avvalo yozuv qurollarini to’g’ri joylashtirishi zarur. Buning uchun birinchi navbatda o’quvchi partada to’g’ri o’tirishi kerak. Chunki o’quvchi partada to’g’ri o’tira olmasa, egri o’tirsa umurtqasi noto’g’ri o’sadi va bu hol bolaning jismoniy o’sishiga salbiy ta’sir qiladi, hattoki bir umr bola nogiron bo’lib qolish holatigacha borib yetadi. Buning uchun o’qituvchi bolaning partada o’tirish, turish, daftarni ushlash va yozish qoidalarini tez-tez ta’kidlab turishi zarur. Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 1. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining maqsadi nimalardan iborat? 2. Respublikamizning birinchi Prezidenti Islom Karimov boshlang’ich ta’lim haqida qanday fikrlarni o’rtaga tashlagan edi? 3. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fanining vazifasi nimalardan iborat? 4. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fani qanday fanlar bilan yaqin aloqada bo’ladi? 4. “Husniхаt o’qitish texnologiyasi ” fani qanday fanlar bilan yaqin aloqada bo’ladi?