Ijtimoiy-syosiy bilimlarni ta’lim-tarbiya jarayoniga tatbiq etish Umumiy ma’lumot. Jamoa so’zi lotincha ,,kollektivus” so’zining tarjimasi bo’lib, omma, birlashma, yig’ilma, guruh ma’nolarini anglatadi. Aniqroq aytiladigan bo’lsa, jamoa bu kishilardan iborat guruh demakdir. Shaxsni shakllantirishda jamoaning yetakchi ahamiyati tug’risidagi fikrlar pedagogika fanining ilk rivojlanish davridanoq bildirilgan. Bola yoshlidan boshlab, o’zida boshqalar bilan, bolalar jamoasi bilan muloqotda, birgalikda bo’lishga ehtiyoj sezadi. Ammo kichkina bola jamoani o’zi tanlay olmaydi. U biron jamoaga sharoit taqozosi bilan kelib qoladi. Yashab turgan joydagi yoki ota-onasini ish joyidagi maktabgacha ta’lim muassasalariga qatnay boshlaydi. Bu muassasalarga bola o’z xoxishi bilan bormaydi. SHunga qaramay bola bu jamoaning qonun-qoidalariga buysunishi, uning tartiblariga rioya qilishi shart. Aks xolda uni jamoa kechirmaydi. Natijada bola o’zi yashayotgan axloq, odob tajribalarini egallashga majbur bo’ladi. SHuning uchun buyuk mutafakkir A.Navoiy bola yoshligidan oqil va fozil kishilar jamoasida qatnashib, ularning suhbatlaridan baxramand bo’lishlarini tavsiya etadi. Rus pedagogi A.S.Makarenko jamoa munosabatlarining ichki jihatlariga katta ahamiyat bergan. U jamoada shakllangan eng muhim quyidagi belgilarni ajratib ko’rsatgan edi: - doimiy tetiklik, tarbiyalanuvchilarning faoliyatga tayyorligi. - ӱz jamoasi qadriyatlarining mohiyatini tushunish, uning uchun g’ururlanish asosida o’z qadr-qiymatini anglash. - uning a’zolari o’rtasidagi do’stona birlik. - jamoaning har bir a’zosidagi do’stona birlik. - tartibli, ishchan harakatga yo’llovchi faollik. - ӱz hissiyot va so’zlarini boshqara olish ko’nikmasi. - bolalar o’zaro yashayotgan jamoaga bo’lgan munosabatiga qarab bir necha guruhga bo’linadi. Birinchi guruh ijobiy xulqli bolalar bo’lib, ularni jamoa a’zolari hurmat qiladilar. Bu toifadagi bolalar jamoasining faollari bo’lib, tarbiyachi jamoa munosabatlarini o’rnatishda ularga suyanadi. Ikkinchi guruhga kiruvchilar faollar tashabbusiga qo’shiladi, ammo barqaror bo’lishadi. Uchinchi guruhdagilar tortinchoq bo’lib, o’yinda qatnashmaydi, mashg’ulotlarida ham sust bo’lishadi, bunday bolalarga alohida e’tibor va yordam berish zarur. Mehnat tarbiyasining asosiy maqsadi bolalarni har tomonlama rivojlantirish, axloqli qilib tarbiyalash, kelajakdagi mehnat faoliyatiga ruxiy jixatdan tayyorlash, mehnat qilish xohishini singdirib borishdir. Mehnat tarbiyasining vazifalari xilma-xildir, shuning uchun ularni guruhlar bo’yicha quyidagicha turkumlarga ajratiladi (V.I.Loginova): Birinchi guruh vazifalari bolalarning mustaqil mehnat faoliyatiga pedagogik ta’sir ko’rsatish bilan belgilanadi: 1. Bolalarni maqsad qo’yishga, mehnat malakalari, ko’nikmalari, mehnat madaniyati bo’yicha kerakli materiallar va mehnat qurollarini tanlab olishga o’rgatish. 2. Bolalarda bo’lajak mehnat faoliyatini shakllantirish, mehnat jaryonlarini mehnatda qatnashuvchilar o’rtasida taqsimlash, mehnatda yaxshi natijalarga erishish malakalarini shakllantirish. 3. Mehnat faoliyatining dastlabki ijtimoiy sabablarini shakllantirish, buyumlar va harakatlarga qiziqish uyg’otish orqali mehnat natijalariga erishish, katta guruhlarda esa mehnatning ijtimoiy ahmiyatli ekanligini tushinib yetish. Ikkinchi guruh vazifalari kattalar mehnatiga ijobiy munosabatni tarbiyalashga qaratilgan: - bolalarga kattalarni qanday natijalarga erishish uchun mehnat qilayotganini tushuntirish; - bolalarda mehnat axliga hurmatni, ularga qo’lidan kelganicha yordam berish xohishlarini tarbiyalash; - kattalarning mehnat natijalarini asrab-avaylashga o’rgatish; Uchinchi guruh vazifalari mehnat faoliyatida bola shaxsini shakllantirishga qaratilgan: - bolalarda mehnatsevarlik, har qanday mehnatda katnashish, boshlagan ishini oxiriga yetkazish uchun bor kuchini ayamaslik, o’z shaxsiy mehnatiga nisbatan to’g’ri munosabatni tarbiyalash. - javobgarlik, mustaqillik, maqsadga qaratilganlilik, qat’iylik, tashabbuskorlik va faollik, sabr-matonatlilik, chidamlilik kabi bola shaxsining axloqiy sifatlarini tarbiyalash. - madaniy xulq va o’z tengdoshlariga nisbatan ijobiy munosabatni tarbiyalash, o’zaro kelishgan holda birga ishlay olish, jamoa ishida natijaga erishguncha o’z mehnati bilan qatnashish, o’zi va o’rtoqlarining mehnatini xolisona baholash, yordam berish. Uning ob’ektiv mavjudligi estetik tarbiya nazariyasini, estetik tajribani yosh avlodga maqsadga muvofiq va muntazam ravishda berish va shu orqali uni estetik rivojlantirishni ta’minlashning faol usullarini ishlab chiqishga yo’naltiradi. Bunda estetik tarbiya madaniyatni egallashning asosiy vositasi tarbiya va ta’limdir. Estetik tarbiya (nafosat tarbiyasi) -bu bolalarga voqelikdagi, san’atdagi, tabiatdagi, kishilarning ijtimoiy va mehnat munosabatlaridagi, turmushdagi go’zallikni idrok qilish hamda to’g’ri tushunishga o’rgatish, ularning badiiy didini o’stirish, ularda go’zallikka muhabbat uyg’otish va hayotga go’zallik olib kirish qobiliyatlarini tarbiyalashdir. Nozik didli bo’lish, go’zallikni faxmlay va qadrlay olish, badiiy madaniyatni tushunish, o’z hayotini go’zallik qonunlari asosida qura olish -komil insonning eng zarur fazilatidir. Estetik tarbiya -eng avvalo har bir kishida badiiy hissiyot tuyg’ularini, badiiy didni tarbiyalashdir. Ilmiy dunyoqarashga asoslangan nafosat, did, xis-tuyg’ular va ko’nikmalarning o’sib borishi jarayonida insonning o’zi ham ma’naviy boyib, hayoti yanada sermazmun bo’ladi. Yashayotgan zamoniga nisbatan mehr-muhabbati ortib boradi. Bularning hammasi har bir insonda go’zallikni xunukdan, jirkanchlikdan farq qila bilish qobiliyatini shakllantiradi, uni yanada rivojlantiradi. Estetik tarbiya bugungi kunda shunisi bilan muhimki, did-farosatlilik mehnatda, ishlab chiqarishda, kundalik amaliy faoliyatda -har bir inson uchun hayotiy ehtiyojga aylanib qolgan. Shuni alohida ta’kidlash joizki, ayrim yoshlar go’zallikni tor ma’noda tushunadilar. Ya’ni chiroyni ko’pincha xusn jamolda deb bilishadi. Bu bir tomonlama tushunchadir. Har tomonlama ma’noda esa chiroy husn-jamol, qalb go’zalligida, ma’noli so’zdadir. Xalqimiz bejizga ,,CHiroy xusnu jamolda emas, fazlu kamolda” deb aytmagan! San’at va hayot go’zalligi bilan tanishtirib borish bolaning aqlini, xissini tarbiyalab qolmay, shu bilan bir qatorda uning hayol va tassavvurni ham rivojlantiradi. Bolalarni go’zallikka oshno qilish, ularda hayotiy voqealarni to’g’ri tushunish, olijanob xis-tuyg’ularni va intilishlarni shakllantirishga yordam beradi. Bolalarda go’zallikni idrok qilishni tarbiyalash orqali ularda boshka kishilarning kechinmalarini xis eta bilish, kishilarning xursandchiliklariga sherik bo’lish, qayg’usini birga baham ko’rish kabi xususiyatlar tarkib toptiriladi. Estetik taraqqiyot shaxsning estetik ongi, munosabati va estetik faoliyatining shakllanishi va takomillashuvida uzoq vaqtni talab etadigan jarayondir. Shaxsning estetik taraqqiyoti ijtimoiy-tarixiy va estetik tajribani ijodiy o’zlashtirishi natijasida yuzaga keladi. Bu har xil yo’llar va shakllar orqali amalga oshiriladi. SHaxsning estetik jihatdan rivojlanishida ma’lum maqsadga qaratilgan ta’lim va tarbiya xal etuvchi rolь o’ynaydi. Estetik ehtiyoj -kishi borliqni, badiiy faoliyatni, uning har xil ko’rinishlarida estetik idrok etishga undovchi sub’ektiv omildir. Estetik ehtiyoj go’zallik to’g’risidagi fanning rivojlanish qonuniyatlarini yanada chuqurroq o’rganishga undaydi. Estetik qiziqish shaxsni san’at asarlarini, tevarak-atrofdagi borliqni estetik idrok etishga va estetik faoliyatga o’ylantiradi. Estetik qiziqish estetik ehtiyojni yuzaga keltiradi.”Estetik tarbiya” tushunchasi bilan bir qatorda ,,badiiy tarbiya” tushunchasi ham mavjuddir.Badiiy tarbiya san’at asarlari orqali tarbiyalashdir. U shaxsda san’at asarlarining shakl va mazmunini estetik idrok etishni rivojlantirish, badiiy didni shakllantirish va san’atning ma’lum turlari bo’yicha ijodiy faoliyatni, ijrochilik qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgandir. Uning natijasi fikrning paydo bo’lishida, uni amaliy faoliyatda qo’llashda, o’z bilim va ta’surotlarini qo’ra bilishda, his- tuyg’ulari va fikrlarini samimiyat bilan ifodalashda namoyon bo’ladi. Estetika tabiatdagi, jamiyatdagi moddiy va ma’naviy madaniyat buyumlarida aks etgan, shuningdeq estetik ongning paydo bo’lishi, rivojlanishi va vazifasi to’g’risidagi qonuniyatlarni, ob’ektiv borliqni estetik bilishning muhim usullaridan biri bo’lgan san’atning rivojlanish qonuniyatlarini o’rganadi. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Choriyev A., Xodjayev B., Saliyeva Z., Choriyev I. Pedagogik tadqiqotlar metodologiyasi (darslik). - Toshkent.: Iqtisodiyot dunyosi, 2018. 2. Choriyev A., Choriyev 1. Pedagogikaning fanlararo bogliklik metodologiyasi (o‘quv kullanma). - Toshkent.: Fan, 2011. 3. Choriyev A., Choriyev I. Pedagogika tarixi metodologiyasi (o‘quv kullanma).. - Toshkent.: Fan, 2010.