Reja: 1.Kalla va bosh miya jarohatlari. 2.Birinchi yordam ko'rsatish. 3.UASH roli va ahamiyati. Mavzu: Jangovar shikastlarda kalla va bosh miya jarohatlari.Kalla va bosh miya jarohatlari zamonaviy klassifikatsiya,kelib chiqish sabablari,birinchi yordam ko'rsatish,davolash va evakuatsiya bosqichlari.UASH roli va ahamiyati. Gospitalizatsiya bosqichlarida birinchi yordam hajmi. Bosh miya jarohati- bosh suyagiga va (yoki) intrakranial shakllanishlarga (miya, miya pardalari, qon tomirlari, kranial nervlar) mexanik shikastlanishi deb ataladi. Bu barcha jarohatlarning 25-30% ni tashkil qiladi va jarohatlar tufayli o'limlar orasida uning ulushi 50-60% ga yetadi Bosh suyagi sinishi - yoriqlar ko'pincha suyakli-chiziqli. Miya chayqalishi - nevrologik funktsiyaning shikastlanishdan kelib chiqqan buzilishi. Miya chayqalishidan keyin paydo bo'lgan barcha alomatlar odatda vaqt o'tishi bilan yo'qoladi (bir necha kun ichida - 7-10 kun). Simptomlarning doimiy davom etishi miyaning jiddiy shikastlanishining belgisidir. Miya chayqalishi ongni yo'qotish bilan birga bo'lishi mumkin yoki bo'lmasligi mumkin. Miya chayqalishining zo'ravonligining asosiy mezonlari davomiyligi (bir necha soniyadan 5 (ba'zi manbalarda 20 gacha) daqiqagacha[3]) va keyinchalik ongni yo'qotish va amneziya qoʻshiladi. Nonspesifik simptomlar - ko'ngil aynishi, qusish, terining rangsizligi, yurak faoliyatining buzilishi. Nevrologik tekshiruv odatda normaldir, ammo jismoniy alomatlar (bosh og'rig'i), jismoniy belgilar (ongni yo'qotish, amneziya), xatti-harakatlardagi o'zgarishlar, kognitiv buzilish yoki uyqu buzilishi qayd etilishi mumkin. Ushbu ta'sirlarning ba'zilari jarohatlardan keyin bir necha oy davom etishi mumkin. Barcha bosh miya jarohatlari uchta asosiy guruhga bo'linadi: 1. Miya yopiq jarohati miya chayqalishi simptomlari bilan kechadi. Bu eng ko‘p uchraydigan jarohatdir. Barcha bunday jarohatlanganlarni klinik ko‘rinishlari sezilarli bo'lmagan miya chayqalishi olganlarga va klinik ko'rinishi yaqqol bo'lganlarga bo‘linadi. Qisqacha: MYJ - chayqalish (ko'rinarli, yaqqol) bo‘ladi. Birinchilarni o ‘tirgan holatda ko‘chirish qilinadi. Ikkinchilarni faqat yotgan holatda ko'chiriladi. 2. Miya yopiq jarohati, miya lat yeyishi simptomlari bilan kechadi(yengil, o ‘rta og‘ir, og‘ir darajali). 3. Miya yopiq jarohati kalla suyagi ichi gematomasi natijasida kuchayib boruvchi bosh miya ezilishi simptomlari, tez rivojlanadigan miya shishi, pnevmasefaliya, kalla suyagining katta maydonida botiq sinish bilan kechadi. Qisqacha: MYJ - ezilish. Miya kompressiyasi kuchayib borayotgan jarohatlanganlarga birinchi navbatda jarrohlik muolajalari o‘tkazish talab qilinadi. Sanab o'tilgan bosh miya jarohati kalla suyaklari shikastlanishi bilan birga bo'lishi mumkin. Kalla suyaklari sinishi joylashishi bo‘yicha (kalla gumbazi, asosi) va turi bo‘yicha (chiziqli yoki yoriqli, botib kirgan, parchali sinish)ga bo'linadi. Miya yopiq jarohati simptomlari umumiy (umummiya) va mahalliy (o'choqli) bo'ladi. Umummiya simptomlari: behush holat, bosh og‘rig‘i, qayt qilish,bradikardiya, bosh aylanish. Ular miya ish faoliyatining buzilishidan kelib chiqadi. Mahalliy (o'choqli) simptomlar falajlar, afaziya, sezuvchanlik va ko‘rishning buzilishi. Mahalliy (o‘choqli) simptomlar miyaning qaysidir markazi, analizatorlar joylangan qismi jarohatlanishi natijasida yuzaga keladi. Kalla suyagi va bosh miya yopiq jarohatlari. Hozirgi zamon urushida umumiy jarohatlanganlarning 15-30 % ini kalla suyagi va bosh miya jarohati olganlar tashkil etishi mumkin. Yopiq-ochiq miya jarohati klinik kechuvi og‘irligi hushini yo‘qotish darajasi va muddatiga qarab baholanadi. Hushdan ketish holatining quyidagi gradatsiyasi qabul qilingan (A. N. Konovalov, 1982): 1. Aniq. 2. Yuzaki ganglik. 3. Chuqur ganglik. 4. Sopor. 5.Yuzaki koma. 6. Chuqur koma. 7. O'ta chuqur koma. Miya chayqalishi uchun hushning yo‘qotilishi, ko‘ngil aynishi, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, shuningdek, jarohat olgan holat va undan oldingi davrga nisbatan xotiraning buzilishi (retrogard, antegrad amneziya) bo'ladi. Ba'zida 1-2 haftalardan so‘ng nerv hujayralarining degeneratsiyasi va halok bo'lishi kuzatiladi. Sog‘aygandan so‘ng agarda shikastlanish yopiq va nisbatan kam to'qima jabrlangan bo‘lsa simptomlar qolmaydi. Klinik kechuvi yaqqol bo'lmagan miya chayqalishi qisqa muddatli (1-10 daqiqa) yoki hushni to'la yo‘qotish, bosh og'rig‘i, ko‘ngil aynishi, quloqlardagi shovqin, holsizlanish bilan ifodalanadi. Teri qoplamlari birinchi soatlarda oqimtir, bradikardiya bo'lishi mumkin. Bosh miyaning lat yeyishi. Tashxisiy belgilari:rentgenogrammada kalla suyagi butunligining buzilishi, likvorda qon aralashmasi. Bosh miya lat yeyishi ortga qaytuvchi funksional va ortga qaytmas kompensatsiyalanmagan morfologik o‘zgarishlarning kontuzion nekrotik o'choqlar ko'rinishida namoyon etadi. Bosh miya lat yeyishi klinik ko'rinishida o'choqli simptomlar (qo'l-oyoqlar falaji, afaziya, ko'rish, eshitish, ruhiyatning buzilishi) yetakchi o‘rin tutadi.Hushni yo‘qotish holati jarohat olgan vaqtda emas, balki biroz vaqtdan so‘ng ro‘y berishi mumkin, bu esa bemor ahvolining yomonlashganligini ko'rsatadi. Bosh miyaning lat yeyishi yengil, o'rta, og‘ir darajali bo‘lishi mumkin. Yengil darajali bosh miya jarohati miya chayqalishi kabi kalla suyagi va miya jarohatining yengil formasiga kiradi. Bu miya chayqalishi va bosh miyaning lat yeyishi orasidagi chegaraviy klinik ko‘rinishdir. U bemor umumiy ahvoli qoniqarli holatida, nisbatan qisqa muddatli hushni yo‘qotish (tahminan 1 soat davomida), birinchi bir necha kunlar mobaynida tiklanmayotgan bosh miyaning organik shikastlarini yaqqol bo‘lmagan o‘choqli simptomlari bilan ifodalanadi. Bosh miya siqiiishi bosh chanog'i ichida epidural, subdural yoki intraseberal qon quyilishi natijasida yuzaga keladi.