JIZZAX-SIRDARYO TURISTIK MINTAQASI (Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o‘rni)

Yuklangan vaqt

2025-01-01

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

24

Faytl hajmi

46,0 KB


JIZZAX-SIRDARYO TURISTIK MINTAQASI Reja: 1. Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o‘rni. 2. Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari. Mintaqaning turistik resurslari salohiyati. 3. Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari. 1. Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o‘rni. Jizzax viloyati O`zbekiston Respublikasi tarkibida dastlab 29-dekabr 1973- yilda tashkil etilgan va u 6-sentabr 1988-yilda qo`shni viloyatlar tarkibiga kiritilgan. Hozirgi holatda esa Jizzax viloyati 16-fevral 1990-yilda qayta tiklangan. Viloyat o`zining maydoniga ko`ra, mamlakatimizda o`rta mavqeni egallaydi. (respublikada 13 ta ma`muriy mitaqalarning har birida o`rtacha 34.5 ming kv.km yer to`g`ri keladi).Uning hududi 21.2 ming kv.km. bo`lib, bu borada Surxondaryo viloyati bilan deyarli tengdosh hisoblanadi. O`zbekistonda nisbatan viloyat maydoni 4.7 foizga barobar holda bu yerda, 2000-yil dastlabki ma`lumotlarga qaraganda 1123 ming yoki mamlakatimizning 4.0 foiz aholisi yashaydi. Bu ikki nisbiy raqamlarning qiyosiy tahlili Jizzax viloyatida aholi joylashuvi respublika o`rtacha ko`rsatkichidan biroz pastligidan guvohlik beradi. Darhaqiqat, viloyat aholisining zichligi 1 km. kv. ga 53 kishi,mamlakatimizda esa 62 kishi. Mamuriy jihatdan Jizzax viloyati 12 ta qishloq tumanidan iborat. Ularning eng kattasi Forish tumani hisoblanadi (9.8 ming km.kv yoki viloyat hududining 46.2%), eng kichik maydon esa Zafarobod tumanida qayd etiladi (0.33 ming kv.km). Jizzax viloyati mamlakat hududiy mehnat taqsimotida
JIZZAX-SIRDARYO TURISTIK MINTAQASI Reja: 1. Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o‘rni. 2. Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari. Mintaqaning turistik resurslari salohiyati. 3. Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari. 1. Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o‘rni. Jizzax viloyati O`zbekiston Respublikasi tarkibida dastlab 29-dekabr 1973- yilda tashkil etilgan va u 6-sentabr 1988-yilda qo`shni viloyatlar tarkibiga kiritilgan. Hozirgi holatda esa Jizzax viloyati 16-fevral 1990-yilda qayta tiklangan. Viloyat o`zining maydoniga ko`ra, mamlakatimizda o`rta mavqeni egallaydi. (respublikada 13 ta ma`muriy mitaqalarning har birida o`rtacha 34.5 ming kv.km yer to`g`ri keladi).Uning hududi 21.2 ming kv.km. bo`lib, bu borada Surxondaryo viloyati bilan deyarli tengdosh hisoblanadi. O`zbekistonda nisbatan viloyat maydoni 4.7 foizga barobar holda bu yerda, 2000-yil dastlabki ma`lumotlarga qaraganda 1123 ming yoki mamlakatimizning 4.0 foiz aholisi yashaydi. Bu ikki nisbiy raqamlarning qiyosiy tahlili Jizzax viloyatida aholi joylashuvi respublika o`rtacha ko`rsatkichidan biroz pastligidan guvohlik beradi. Darhaqiqat, viloyat aholisining zichligi 1 km. kv. ga 53 kishi,mamlakatimizda esa 62 kishi. Mamuriy jihatdan Jizzax viloyati 12 ta qishloq tumanidan iborat. Ularning eng kattasi Forish tumani hisoblanadi (9.8 ming km.kv yoki viloyat hududining 46.2%), eng kichik maydon esa Zafarobod tumanida qayd etiladi (0.33 ming kv.km). Jizzax viloyati mamlakat hududiy mehnat taqsimotida
paxta, poliz, g`alla va bog`dorchilik mahsulotlarini yetishtirish, chorvachilikning jun va go`sht yo`nalishlari bilan ajralib turadi. Sanoatida tog`-kon, yengil va oziq-ovqat tarmoqlari respublika ahamiyatiga ega. Aholisi va mehnat resurslari geografiyasi. Viloyat aholisi 2010-yil ma`lumotiga binoan 1123 ming kishi, uning yarmidan ko`prog`i , ya`ni 52 %i qishloq joylarga to`g`ri keladi. Viloyat aholisining o`sish surati ham respublika o`rtacha darajasi atrofida. Viloyat aholisi 2001-2010- yillar oralig`ida 1.13 % ga o`sgan holda, o`rtacha bir yillik ko`payishi 1.40 % gat eng bo`lgan. Demografik xususiyatlar o`z navbatida aholining tabiiy hamda mexanik harakati tufayli yuzaga kelgan. Viloyatda tug`ulish va tabiiy ko`payishi ko`rsatkichlari yuqori. 2009-yilda viloyat aholisining tabiiy ko`payishi 22.9 ming kishidan iborat bo`lgan. Aholisining migratsiya qoldig`i esa minus 3786 kishi. Shu yilda tashqaridan ko`chib kelganlar 6618 kishi, ko`chib kelganlar 10404 kishi (Viloyat statistika boshqarmasi ma`lumotlari). Har ming kishiga hisoblaganda, tug`ilish viloyat bo`yicha 273 kishini, vafot etganlar 4.4 kishini tashkil qiladi. Viloyatda 2009-yilda urbanizatsiya darajasi 47 %. (Respublikada 51.7 %), bir yil oldin ya`ni 2008-yilda esa u 29.2 % bo`lgan. Aholi 6 ta shahar 43 ta shaharchalarda istiqomoat qiladi. “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili ” Davlat dasturining ijrosiga binoan viloyatda 34 ta qishloq aholisi punkitlariga shaharcha maqomi berilgan. Jumladan Jizzax tumanida ularning soni 7 ta: Jizzaxli, Gandushtosh, Qorayantoq, Tokchilik, Mulkanlik, Qanli, Uchtepa; Baxmal tumanida 6 ta; Mug`ol, Novqa-1, Alamli, Tongortar, Oqtosh hamda Baxmal; G`allaorolda 4 ta Abdukarim, Lalmikor, Chuvilloq, Qangli-1. Qolgan tumanlarda bunday shaharchalar ozroq. Paxtakor va Do`stlik tumanlarida esa atigi bittadan (Gulzor va Navro`z). Jizzax viloyatida 524 ta qishloq aholi punkitlari bor, yangi shaharchalar paydo bo`lganligi sababli qolgan qishloqlar yanada maydalashgan; har bir qishloqda o`rtacha 1107 kishi to`g`ri keladi. 2010-yil ma`lumotlariga ko`ra, viloyatda mehnatga layoqatli yoshdagi aholi 614.1 ming kishi, iqtisodiy faol aholi 387.7 ming, iqtisodiyotda band aholi 370.8 ming kishi. Band bo`lgan aholining 2/3 qismi moddiy ishlab chiqarish sohasiga mansub. Sanoatda band bo`lganlar ulushi- 7.8 %, qurilishda-6.7 %, savdo, umumiy ovqatlanish sohalarida 8.0 %, transport va aloqada 2.4 %. Iqtisodiyotda
paxta, poliz, g`alla va bog`dorchilik mahsulotlarini yetishtirish, chorvachilikning jun va go`sht yo`nalishlari bilan ajralib turadi. Sanoatida tog`-kon, yengil va oziq-ovqat tarmoqlari respublika ahamiyatiga ega. Aholisi va mehnat resurslari geografiyasi. Viloyat aholisi 2010-yil ma`lumotiga binoan 1123 ming kishi, uning yarmidan ko`prog`i , ya`ni 52 %i qishloq joylarga to`g`ri keladi. Viloyat aholisining o`sish surati ham respublika o`rtacha darajasi atrofida. Viloyat aholisi 2001-2010- yillar oralig`ida 1.13 % ga o`sgan holda, o`rtacha bir yillik ko`payishi 1.40 % gat eng bo`lgan. Demografik xususiyatlar o`z navbatida aholining tabiiy hamda mexanik harakati tufayli yuzaga kelgan. Viloyatda tug`ulish va tabiiy ko`payishi ko`rsatkichlari yuqori. 2009-yilda viloyat aholisining tabiiy ko`payishi 22.9 ming kishidan iborat bo`lgan. Aholisining migratsiya qoldig`i esa minus 3786 kishi. Shu yilda tashqaridan ko`chib kelganlar 6618 kishi, ko`chib kelganlar 10404 kishi (Viloyat statistika boshqarmasi ma`lumotlari). Har ming kishiga hisoblaganda, tug`ilish viloyat bo`yicha 273 kishini, vafot etganlar 4.4 kishini tashkil qiladi. Viloyatda 2009-yilda urbanizatsiya darajasi 47 %. (Respublikada 51.7 %), bir yil oldin ya`ni 2008-yilda esa u 29.2 % bo`lgan. Aholi 6 ta shahar 43 ta shaharchalarda istiqomoat qiladi. “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili ” Davlat dasturining ijrosiga binoan viloyatda 34 ta qishloq aholisi punkitlariga shaharcha maqomi berilgan. Jumladan Jizzax tumanida ularning soni 7 ta: Jizzaxli, Gandushtosh, Qorayantoq, Tokchilik, Mulkanlik, Qanli, Uchtepa; Baxmal tumanida 6 ta; Mug`ol, Novqa-1, Alamli, Tongortar, Oqtosh hamda Baxmal; G`allaorolda 4 ta Abdukarim, Lalmikor, Chuvilloq, Qangli-1. Qolgan tumanlarda bunday shaharchalar ozroq. Paxtakor va Do`stlik tumanlarida esa atigi bittadan (Gulzor va Navro`z). Jizzax viloyatida 524 ta qishloq aholi punkitlari bor, yangi shaharchalar paydo bo`lganligi sababli qolgan qishloqlar yanada maydalashgan; har bir qishloqda o`rtacha 1107 kishi to`g`ri keladi. 2010-yil ma`lumotlariga ko`ra, viloyatda mehnatga layoqatli yoshdagi aholi 614.1 ming kishi, iqtisodiy faol aholi 387.7 ming, iqtisodiyotda band aholi 370.8 ming kishi. Band bo`lgan aholining 2/3 qismi moddiy ishlab chiqarish sohasiga mansub. Sanoatda band bo`lganlar ulushi- 7.8 %, qurilishda-6.7 %, savdo, umumiy ovqatlanish sohalarida 8.0 %, transport va aloqada 2.4 %. Iqtisodiyotda
band bo`lganlarning eng katta qismi qishloq va o`rmon xo`jaligida qayd etilgan. (35.7 %). Xo`jaligi. Jizzax viloyati o`zining mintaqaviy iqtisodiy tuzilmasiga ko`ra rivojlanib borayotgan agrar-industrial hudud hisoblanadi. Uning hissasiga respublika yalpi ichki mahsuloti qiymatining 2.5 %i sanoat ishlab chiqarishning 1.1%, xalq iste`mol mollarining 1.5, qishloq xo`jalik mollarining 5.4, investitsiya hajmining 1.8, qurilish ishlarining 2.5, savdo aylanmasi va pullik xizmatlarning 2.5, eksportning 0.6 va importning 0.3 % i to`g`ri keladi. Viloyatning yalpi hududiy mahsuloti tarkibi esa quyidagicha (2009); sanoat ishlab chiqarish 6.5 %, qurilish 8.0%, qishloq xo`jaligi 39.7 %, transport va aloqa 6.4 %, savdo va umumiy ovqatlanish 5.4 %, soliqlar 5.9 % va boshqa sohalar 10.9 %. Kichik biznes yalpi hududiy mahsulotning 73.8 foizini ta`minlagan bo’lib, bu sohada iqtisodiyotda jami band bo`lganlarning 77.8 % xizmat qiladi.Uning hissasiga 99.9 % qishloq xo`jalik mahsuloti, 89.7 qurilish, 49.7 % savdo, 48.0 % pullik xizmatlar, 45.4 % asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar va 37.4 % sanoat mahsuloti to`g`ri keladi. Kichik biznesni asosiy qismi xususiy tadbirkorlik faoliyatidan iborat. Sanoati. Viloyatda jami sanoat korxonalarining soni 673 ta, shu jumladan yirik sanoat korxonalari 15 ta. Bu makroiqtisodiy sohada 9.1 ming kishi ishlaydi. Tarmoqlar tarkibida yengil va oziq-ovqat sanoati yetakchilik qiladi. Mazkur tarmoq viloyat yalpi sanoat mahsulotlarining 70.6 % ini beradi. 2009-yilda 71.1 ming tonna paxta tolasi, 112.2 ming chigit, 7.7 ming tonna o`simlik yog’i, 52.1 ming t. un, 36.9 ming t. omuxta esa, 183 ming dona akkumlatorlar. Shuningdek, 201.4 ming t. go`sht va go`sht mahsulotlari, 24.4 ming t. sut, 550 tonna boshqa oziq-ovqat mahsulotlari ham olingan. Tog`-kon sanoati Qo’ytosh ( volfram, molibden), Marjonbuloq (oltin), Uchquloch (qo’rg’oshin, rux) va boshqa resurs shaharlarida tashkil etilgan. Xalq iste`mol mollarining 408 %i birgina viloyat markazi-Jizzax shahriga to`g`ri keladi. Qishloq tumanlari orasida Do`stlik, Jizzax, G`allaorol, Baxmal va Zomin tumanlari ajralib turadi. Qishloq xo`jaligi. Turli tarmoqlarga ixtisoslashgan qishloq xo`jaligi Jizzax viloyati iqtisodiyotining yetakchi tarmog`i hisoblanadi. Mintaqa paxta, chorvachilik,
band bo`lganlarning eng katta qismi qishloq va o`rmon xo`jaligida qayd etilgan. (35.7 %). Xo`jaligi. Jizzax viloyati o`zining mintaqaviy iqtisodiy tuzilmasiga ko`ra rivojlanib borayotgan agrar-industrial hudud hisoblanadi. Uning hissasiga respublika yalpi ichki mahsuloti qiymatining 2.5 %i sanoat ishlab chiqarishning 1.1%, xalq iste`mol mollarining 1.5, qishloq xo`jalik mollarining 5.4, investitsiya hajmining 1.8, qurilish ishlarining 2.5, savdo aylanmasi va pullik xizmatlarning 2.5, eksportning 0.6 va importning 0.3 % i to`g`ri keladi. Viloyatning yalpi hududiy mahsuloti tarkibi esa quyidagicha (2009); sanoat ishlab chiqarish 6.5 %, qurilish 8.0%, qishloq xo`jaligi 39.7 %, transport va aloqa 6.4 %, savdo va umumiy ovqatlanish 5.4 %, soliqlar 5.9 % va boshqa sohalar 10.9 %. Kichik biznes yalpi hududiy mahsulotning 73.8 foizini ta`minlagan bo’lib, bu sohada iqtisodiyotda jami band bo`lganlarning 77.8 % xizmat qiladi.Uning hissasiga 99.9 % qishloq xo`jalik mahsuloti, 89.7 qurilish, 49.7 % savdo, 48.0 % pullik xizmatlar, 45.4 % asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar va 37.4 % sanoat mahsuloti to`g`ri keladi. Kichik biznesni asosiy qismi xususiy tadbirkorlik faoliyatidan iborat. Sanoati. Viloyatda jami sanoat korxonalarining soni 673 ta, shu jumladan yirik sanoat korxonalari 15 ta. Bu makroiqtisodiy sohada 9.1 ming kishi ishlaydi. Tarmoqlar tarkibida yengil va oziq-ovqat sanoati yetakchilik qiladi. Mazkur tarmoq viloyat yalpi sanoat mahsulotlarining 70.6 % ini beradi. 2009-yilda 71.1 ming tonna paxta tolasi, 112.2 ming chigit, 7.7 ming tonna o`simlik yog’i, 52.1 ming t. un, 36.9 ming t. omuxta esa, 183 ming dona akkumlatorlar. Shuningdek, 201.4 ming t. go`sht va go`sht mahsulotlari, 24.4 ming t. sut, 550 tonna boshqa oziq-ovqat mahsulotlari ham olingan. Tog`-kon sanoati Qo’ytosh ( volfram, molibden), Marjonbuloq (oltin), Uchquloch (qo’rg’oshin, rux) va boshqa resurs shaharlarida tashkil etilgan. Xalq iste`mol mollarining 408 %i birgina viloyat markazi-Jizzax shahriga to`g`ri keladi. Qishloq tumanlari orasida Do`stlik, Jizzax, G`allaorol, Baxmal va Zomin tumanlari ajralib turadi. Qishloq xo`jaligi. Turli tarmoqlarga ixtisoslashgan qishloq xo`jaligi Jizzax viloyati iqtisodiyotining yetakchi tarmog`i hisoblanadi. Mintaqa paxta, chorvachilik,
bog’dorchilik, lalmikor dehqonchilik, asalarichilik, kartoshka, sabzavot, poliz mahsulotlarini yetishtirishga ixtisoslashgan. Dehqonchilik 48.5 va chorvachilik 51.5 % dan qishloq xo`jalik mahsulotlarini beradi. Bu nisbat ob-havo, iqlimi sharoitlari hamda mamlakatimizning agrar siyosati ta`sirida o`zgarib turadi. 2008-yil ma`lumotlariga ko`ra, viloyatda jami qishloq xojaligida fydalanadigan yerlar 1168.4 ming gektarga teng bo`lgan. Uning 23.6 % i sug`oriladigan yerlardan iborat. Bu shuni ko`rsatadiki, viloyatda sug`orma dehqonchilikni rivojlantirish imkoniyatlari bir muncha cheklangan. Sug`oriladigan yerlar ulushi ayniqsa tog` va tog` oldi hududlarida joylashgan Forish, Zomin, Baxmal, G`allaorol, Yangiobod qishloq tumanlarida. Viloyat qishloq xo`jaligida foydalaniladigan yerlaring 41.1 % ekinmaydonlari bilan, 57.1 %i pichanzor va yaylovlar bilan band. Pichanzor va yaylovlar Baxmal. Zomin, Forish, Yangiobod kabi tog` va tog`oldi hududlarida joylashgan qishloq tumanlarida, jami ekiladigan yerlar esa pasttekislik hududlarida (Arnasoy, Do`stlik, Paxtakor, Zarbdor, va boshqalar) ko`p. 2009-yil ma`lumotlari bo`yicha qishloq xo`jalik ekinlarining umumiy maydoni 372.5 ming gektarni tashkil qiladi. Jami qishloq xo`jalik mahsulotlarining 62.2 % i dehqon xo`jaligida, 37.0 % i fermer xo`jaligida to`g`ri keladi. Dehqon xojaliklarining ulushi xususan chorvachilikda, bog`dorchilik, kartoshka, sabzavot va poliz mahsulotlarini yetishtirishda ko`proq. Fermer xo`jaliklari esa asosan paxtachilikda rivojlangan. Fermer xo`jaliklariga biriktirilgan yer maydoni 457.7 ming ga, ularda ishlamaydiganlar 61.6 ming kishi, har bir fermer xo`jaligida band bo`lganlarda o`rtacha 7.4 gektardan yer to`g`ri keladi. 2009-yil yakunlari bo`yicha barcha donli ekinlar maydoni 198.4 ming ga, uning 191.5 ming ga boshoqli don ekinlari bilanband. Shu jumladan, 120.5 ming ga yerga bug`doy ekilgan, umumiy hosil 411.6 ming t, hosildorlik 34.2 s. Paxta maydonlari 101.9 ming ga, yalpi hosil 224.0 ming t. hosildorlik 22.0 s/ga. Kartoshka 1.3 gektarga, sabzavot 9.1 ming gektarga, poliz 6.8 ming gektarga ekilgan. Yalpi hosil mos holda 33.4: 203.2: 143.6 ming tonnani tashkil qilgan. Bog`dorchilik esa 11.0 ming gektarni tashkil etilgan, yalpi hosil 50.2 ming t. (asosan olma), hosildorlik 62.4 s/ga. Viloyat qishloq xo`jaligida 2009-yilda tirik vaznda 116.9 ming t go`sht, 314.5 ming t sut, 97.4 ming dona tuxum, 76 tonna jun, 24.2 ming dona qorako`l terisi 588.3 ming tonna pilla yetishtirilgan. Yirik shoxli qoramollarboshqa toifadagi xo`jaliklarda
bog’dorchilik, lalmikor dehqonchilik, asalarichilik, kartoshka, sabzavot, poliz mahsulotlarini yetishtirishga ixtisoslashgan. Dehqonchilik 48.5 va chorvachilik 51.5 % dan qishloq xo`jalik mahsulotlarini beradi. Bu nisbat ob-havo, iqlimi sharoitlari hamda mamlakatimizning agrar siyosati ta`sirida o`zgarib turadi. 2008-yil ma`lumotlariga ko`ra, viloyatda jami qishloq xojaligida fydalanadigan yerlar 1168.4 ming gektarga teng bo`lgan. Uning 23.6 % i sug`oriladigan yerlardan iborat. Bu shuni ko`rsatadiki, viloyatda sug`orma dehqonchilikni rivojlantirish imkoniyatlari bir muncha cheklangan. Sug`oriladigan yerlar ulushi ayniqsa tog` va tog` oldi hududlarida joylashgan Forish, Zomin, Baxmal, G`allaorol, Yangiobod qishloq tumanlarida. Viloyat qishloq xo`jaligida foydalaniladigan yerlaring 41.1 % ekinmaydonlari bilan, 57.1 %i pichanzor va yaylovlar bilan band. Pichanzor va yaylovlar Baxmal. Zomin, Forish, Yangiobod kabi tog` va tog`oldi hududlarida joylashgan qishloq tumanlarida, jami ekiladigan yerlar esa pasttekislik hududlarida (Arnasoy, Do`stlik, Paxtakor, Zarbdor, va boshqalar) ko`p. 2009-yil ma`lumotlari bo`yicha qishloq xo`jalik ekinlarining umumiy maydoni 372.5 ming gektarni tashkil qiladi. Jami qishloq xo`jalik mahsulotlarining 62.2 % i dehqon xo`jaligida, 37.0 % i fermer xo`jaligida to`g`ri keladi. Dehqon xojaliklarining ulushi xususan chorvachilikda, bog`dorchilik, kartoshka, sabzavot va poliz mahsulotlarini yetishtirishda ko`proq. Fermer xo`jaliklari esa asosan paxtachilikda rivojlangan. Fermer xo`jaliklariga biriktirilgan yer maydoni 457.7 ming ga, ularda ishlamaydiganlar 61.6 ming kishi, har bir fermer xo`jaligida band bo`lganlarda o`rtacha 7.4 gektardan yer to`g`ri keladi. 2009-yil yakunlari bo`yicha barcha donli ekinlar maydoni 198.4 ming ga, uning 191.5 ming ga boshoqli don ekinlari bilanband. Shu jumladan, 120.5 ming ga yerga bug`doy ekilgan, umumiy hosil 411.6 ming t, hosildorlik 34.2 s. Paxta maydonlari 101.9 ming ga, yalpi hosil 224.0 ming t. hosildorlik 22.0 s/ga. Kartoshka 1.3 gektarga, sabzavot 9.1 ming gektarga, poliz 6.8 ming gektarga ekilgan. Yalpi hosil mos holda 33.4: 203.2: 143.6 ming tonnani tashkil qilgan. Bog`dorchilik esa 11.0 ming gektarni tashkil etilgan, yalpi hosil 50.2 ming t. (asosan olma), hosildorlik 62.4 s/ga. Viloyat qishloq xo`jaligida 2009-yilda tirik vaznda 116.9 ming t go`sht, 314.5 ming t sut, 97.4 ming dona tuxum, 76 tonna jun, 24.2 ming dona qorako`l terisi 588.3 ming tonna pilla yetishtirilgan. Yirik shoxli qoramollarboshqa toifadagi xo`jaliklarda
571.6 ming bosh (ko`pchiligi dehqon xo`jaliklarida), qo`y va echkilar 1310 ming bosh, otlar 18.7 ming bosh bo`lgan. Geografik o`rni va tabiiy resurs salohiyati. Jizzax viloyati O`zbekiston Respublikasining markaziy qismida joylashganligi uning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Shu bilan birga mintaqaning geosiyosiy o`rni ham o`ziga xos: viloyat shimolida Qozog`iston, janubi-sharqida Tojikiston respublikasi bilan chegaradosh. Ko`rinib turibdiki, Jizzax viloyati geografik o`rnining “markaziyligi” va transchegaraviyligi uning tarixiy, iqtisodiy va siyosiy rivojlanishida muhim omil bo`lib xizmat qilgan.Jumladan, Jizzax shahrining O`rta Osiyoning qadimiy markazlari Samarqand, Toshkent, Xo`jand va O`ratepa oralig`ida Buyuk Ipak yo`lida o`rnashganligi ham hozirgi viloyat markazi shakllanish va rivojlanish xususiyatlarini belgilab beradi. Hududning shimoliy, shimoli-g`arb va janubiy qismlari tog`liklardan, o`rta qismi tekisliklardan iborat. Bu yerda Nurota,Pistamtog`, Turkiston, G`obdintov tog`lari bor; eng baland cho`qqilari Bozorxonim (3401 m Baxmal tumanida) va Shavkattov (4029 m, Zomin tumanining chekka janubida ). Tog` va tog` oldi hududlarida Nurotatog`-yong`oq, Zomin tog`- archa davlat qo`riqxonalari hamda Zomin xalq bog`i tashkil etilgan. Viloyatning har xil landshaft turlariga boyligi tabiiy holda hududiy mehnat taqsimotinig rivojlanishida asosiy omil bo`lgan va shunga mos holda tabiiy-xo`jalik tarmoqlari shakllangan. Tog` va tog`oldi hududlarida chorvachilik, bog`dorchilik, asalarichilik, lalmikor dehqonchilik, rekreatsiya va turizm rivojlangan, tekislik qismi esa eski yangi o`zlashtirilgan, ko`proq paxta ekiladigan hududlardan iborat.Mintaqada turli xil qadimiy boyliklar ham bor. Ular jumlasiga oltin, folfram, qo`rg`oshin, rux, molibden, ohak, granit, marmar kabilar kiradi. Qo`ytoshning volfram, Marjonbuloqning oltin, Uchqulochning qo`rg`oshin-rux konlari sanoat ahamiyatiga ega. Iqlimi kontenental, asosiy gidrografik shahobchasi Sangzor daryosi bo`lib, u sug`orma dehqonchilikda foydalaniladi. Shimolda joylashgan Aydarko`l va Arnasoy ko`llari baliqchilikni rivojlantirishda imkon beradi.Turkiston, Nurota,Pistalitog`, G`o`bdin kabi tog` tizmalari o`ziga xos landshaft turlarini shakllantirgan. 1976-yilda Zomin tumanida 50 ming gektarni egallagan milliy bog` (park) tashkil etilgan. Shu hududda Zomin qo`riqxonasi ham mavjud. Umuman olganda, Zomin, Baxmal, G`allaorol, Forish tumanlarida rekreatsiya resurslari ko`p va bu yerda ekoturizm
571.6 ming bosh (ko`pchiligi dehqon xo`jaliklarida), qo`y va echkilar 1310 ming bosh, otlar 18.7 ming bosh bo`lgan. Geografik o`rni va tabiiy resurs salohiyati. Jizzax viloyati O`zbekiston Respublikasining markaziy qismida joylashganligi uning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Shu bilan birga mintaqaning geosiyosiy o`rni ham o`ziga xos: viloyat shimolida Qozog`iston, janubi-sharqida Tojikiston respublikasi bilan chegaradosh. Ko`rinib turibdiki, Jizzax viloyati geografik o`rnining “markaziyligi” va transchegaraviyligi uning tarixiy, iqtisodiy va siyosiy rivojlanishida muhim omil bo`lib xizmat qilgan.Jumladan, Jizzax shahrining O`rta Osiyoning qadimiy markazlari Samarqand, Toshkent, Xo`jand va O`ratepa oralig`ida Buyuk Ipak yo`lida o`rnashganligi ham hozirgi viloyat markazi shakllanish va rivojlanish xususiyatlarini belgilab beradi. Hududning shimoliy, shimoli-g`arb va janubiy qismlari tog`liklardan, o`rta qismi tekisliklardan iborat. Bu yerda Nurota,Pistamtog`, Turkiston, G`obdintov tog`lari bor; eng baland cho`qqilari Bozorxonim (3401 m Baxmal tumanida) va Shavkattov (4029 m, Zomin tumanining chekka janubida ). Tog` va tog` oldi hududlarida Nurotatog`-yong`oq, Zomin tog`- archa davlat qo`riqxonalari hamda Zomin xalq bog`i tashkil etilgan. Viloyatning har xil landshaft turlariga boyligi tabiiy holda hududiy mehnat taqsimotinig rivojlanishida asosiy omil bo`lgan va shunga mos holda tabiiy-xo`jalik tarmoqlari shakllangan. Tog` va tog`oldi hududlarida chorvachilik, bog`dorchilik, asalarichilik, lalmikor dehqonchilik, rekreatsiya va turizm rivojlangan, tekislik qismi esa eski yangi o`zlashtirilgan, ko`proq paxta ekiladigan hududlardan iborat.Mintaqada turli xil qadimiy boyliklar ham bor. Ular jumlasiga oltin, folfram, qo`rg`oshin, rux, molibden, ohak, granit, marmar kabilar kiradi. Qo`ytoshning volfram, Marjonbuloqning oltin, Uchqulochning qo`rg`oshin-rux konlari sanoat ahamiyatiga ega. Iqlimi kontenental, asosiy gidrografik shahobchasi Sangzor daryosi bo`lib, u sug`orma dehqonchilikda foydalaniladi. Shimolda joylashgan Aydarko`l va Arnasoy ko`llari baliqchilikni rivojlantirishda imkon beradi.Turkiston, Nurota,Pistalitog`, G`o`bdin kabi tog` tizmalari o`ziga xos landshaft turlarini shakllantirgan. 1976-yilda Zomin tumanida 50 ming gektarni egallagan milliy bog` (park) tashkil etilgan. Shu hududda Zomin qo`riqxonasi ham mavjud. Umuman olganda, Zomin, Baxmal, G`allaorol, Forish tumanlarida rekreatsiya resurslari ko`p va bu yerda ekoturizm
uchun ham sharoit qulay.Ushbu hududlarning yozi nisbatan salqinroq,namgarchilik esa tabiiy holda lalmikor dehqonchilikni xususan bug`doy yetishtirishda qulaylik yaratadi. Investitsiya, transport va tashqi iqtisodiy aloqalar. 2009-yilda viloyat asosiy kapitaliga 230194 mln.So`m hajmida investitsiyalar kiritildi. Uning 22.8 % i respublika byujetidan, 4.4 foizi korxonalar va aholi mablag`lari hisobidan, 8.1 % i esa xorijiy mamlakarlar investitsiyalari va kreditlariga to`g`ri keladi. Jami investitsiyalarning 2/5 qismi ishlab chiqarish tarmoqlari (sanoatga 14.1 %, qishloq xo`jaligida 16.3 %, 59.0 foizi noishlab chiqarish sohalariga, 28.2 % ta`limga, 21.6 % uy-joy qurilishiga) yo`naltirilgan.Albatta bu quyilmalar kelajakda o`z samarasini beradi. Xorijiy investitsiyalar yordamida 53 ta qo`shni korxonalar tashkil etilgan, ularning 44 tasi faoliyat ko`rsatmoqda. 2008-yilda 39 ta faoliyat ko`rsatgan qo`shma korxonalar viloyat yalpi mahsulotining 19.7 %, eksportning 7.8 % ni ta`minlagan. Ularda jami 1910 kishi ishagan, import hajmi 14813 ming AQSH dollariga teng bo`lgan. Jizzax viloyatining transport geografik o`rni qulay.Bu yerdan katta o`zbek trakti, elektrlashtirilgan temir yo`l o`tgan. Viloyat va uning markazi Jizzax shahri Toshkent, Samarqand, Bekobod shaharlari bilan aloqa qilish uchun qulay imkoniyatga ega. Tashqi iqtisodiy aloqalar, asosan Xitoy (33.6 % tashqi Tovar aylanmasi), Rossiya (17.6 %), Shvetsariya (11.7 %), Gonkong (8.3 %), Turkiya (8.2 %), Singapur (7.2) va boshqa davlatlar bilan olib boriladi. 2009-yilda viloyatning tashqi savdo aylanmasi 104.9 ming AQSH dollariga teng bo`lgan holda, eksport 732 va import 31.7 mln. dollarni tashkil qilgan. Eksport tarkibida paxta tolasi 81.6 %, oziq-ovqat mahsulotlari 10.8 % o`rinlariga ega. Import tarkibida esa mashina va uskunalar 35.6 %, kimyo va undan tayyorlangan mahsulotlar 32.4 %, oziq-ovqat mahsulotlari 7.4 % ni tashkil qilgan. Jizzax-Sirdaryo turistik rayoni o’zining tabiiy rekreasiya resurslari, o’ziga xos landshaft zonalari va qadimiy manzilgohlari bilan mashhur. Jizzax viloyatining Morguzar va Turkiston tog’ tizmalaridagi tabiiy va rekreasiya maskanlari, Sangzor daryosi havzasining landshaft zonalari ushbu rayonning turizm imkoniyatlarini oshiradi. Undan tashqari Zomin va Baxmal tog’ va tog’oldi mintaqalari aziz qadamjolar hamda dam olish maskanlariga boy hisoblanadi. Turistik rayonda
uchun ham sharoit qulay.Ushbu hududlarning yozi nisbatan salqinroq,namgarchilik esa tabiiy holda lalmikor dehqonchilikni xususan bug`doy yetishtirishda qulaylik yaratadi. Investitsiya, transport va tashqi iqtisodiy aloqalar. 2009-yilda viloyat asosiy kapitaliga 230194 mln.So`m hajmida investitsiyalar kiritildi. Uning 22.8 % i respublika byujetidan, 4.4 foizi korxonalar va aholi mablag`lari hisobidan, 8.1 % i esa xorijiy mamlakarlar investitsiyalari va kreditlariga to`g`ri keladi. Jami investitsiyalarning 2/5 qismi ishlab chiqarish tarmoqlari (sanoatga 14.1 %, qishloq xo`jaligida 16.3 %, 59.0 foizi noishlab chiqarish sohalariga, 28.2 % ta`limga, 21.6 % uy-joy qurilishiga) yo`naltirilgan.Albatta bu quyilmalar kelajakda o`z samarasini beradi. Xorijiy investitsiyalar yordamida 53 ta qo`shni korxonalar tashkil etilgan, ularning 44 tasi faoliyat ko`rsatmoqda. 2008-yilda 39 ta faoliyat ko`rsatgan qo`shma korxonalar viloyat yalpi mahsulotining 19.7 %, eksportning 7.8 % ni ta`minlagan. Ularda jami 1910 kishi ishagan, import hajmi 14813 ming AQSH dollariga teng bo`lgan. Jizzax viloyatining transport geografik o`rni qulay.Bu yerdan katta o`zbek trakti, elektrlashtirilgan temir yo`l o`tgan. Viloyat va uning markazi Jizzax shahri Toshkent, Samarqand, Bekobod shaharlari bilan aloqa qilish uchun qulay imkoniyatga ega. Tashqi iqtisodiy aloqalar, asosan Xitoy (33.6 % tashqi Tovar aylanmasi), Rossiya (17.6 %), Shvetsariya (11.7 %), Gonkong (8.3 %), Turkiya (8.2 %), Singapur (7.2) va boshqa davlatlar bilan olib boriladi. 2009-yilda viloyatning tashqi savdo aylanmasi 104.9 ming AQSH dollariga teng bo`lgan holda, eksport 732 va import 31.7 mln. dollarni tashkil qilgan. Eksport tarkibida paxta tolasi 81.6 %, oziq-ovqat mahsulotlari 10.8 % o`rinlariga ega. Import tarkibida esa mashina va uskunalar 35.6 %, kimyo va undan tayyorlangan mahsulotlar 32.4 %, oziq-ovqat mahsulotlari 7.4 % ni tashkil qilgan. Jizzax-Sirdaryo turistik rayoni o’zining tabiiy rekreasiya resurslari, o’ziga xos landshaft zonalari va qadimiy manzilgohlari bilan mashhur. Jizzax viloyatining Morguzar va Turkiston tog’ tizmalaridagi tabiiy va rekreasiya maskanlari, Sangzor daryosi havzasining landshaft zonalari ushbu rayonning turizm imkoniyatlarini oshiradi. Undan tashqari Zomin va Baxmal tog’ va tog’oldi mintaqalari aziz qadamjolar hamda dam olish maskanlariga boy hisoblanadi. Turistik rayonda
ekologik turizmni rivojlantirish borasida amaliy ishlar boshlangan. «Ekosan» xalqaro jamg’armasining ekoturizm bo’linmasi tomonidan Jizzax viloyatining Zomin milliy bog’i va Nurota qo’riqxonalariga marshrutlar ishlab chiqilgan. Zomin milliy bog’i Toshkentdan 250 km o’zoqlikda bo’lib, viloyatdagi Tureiston tog’ tizmasining shimoliy yonbag’rida joylashgan. Bog’ning umumiy maydoni 24,1 ming ga, shundan 12,1 ming ga o’rmonlar va 16,7 ming ga o’rmon bilan qoplangan yerlardan iborat. Milliy bog’ rekreasion zonalardan iborat. Unga ekologik turizmni soylar bo’ylab, hamda tabiatning ajoyib obyektlariga piyoda va otlarda uyushtiriladi. Nurota davlat qo’riqxonasi Jizzax viloyati Forish tumanida Nurota tog’ tizmasining yonbag’rida joylashgan. Umumiy maydoni 17,7 ming ga bo’lib, turistik marshrutlar piyoda va otlarda uyushtiriladi. Marshrutlar asosan ibtidoiy jamiyatning toshlarga chizilgan rasmlari, relikt daraxtlar, Seversov qo’ylarining tabiatdagi populyasiyasini o’rganish va tomosha qilishga asoslangan. Undan tashqari Jizzax viloyatining Baxmal tumani so’lim go’shalari, hamda muqaddas ziyoratgohlarga boy hisoblanadi. Bunda G’allaorol tumanidagi Sadir Vaqqos avliyosini qo’shib hisoblaganda 11 ta muqaddas joylarni ziyorat qilish qo’lay hisoblanadi. Bu ziyoratni Qirqqiz avliyo – Do’lana avliyo – O’smat ota – Novqa ota – Mir Said Ahmad – Bog’imazor ota – Jo’m-Jo’m ota – Azizlar – Terakli ota – Xo’ja Ko’ndalang – Sadir Vaqqos avliyo yo’nalishida tashkil etish mumkin. Mazkur turistik rayonda turizmni rivojlantirishning asosiy muammosi turizm infratuzilmasini yaxshilashdir. Mintaqada turistik xizmat ko’rsatishning barcha tarmoqlarini rivojlantirish talab etiladi. Shunda, mazkur mintaqada iqtisodiyotida turizm o’z o’rniga ega bo’ladi. 2. Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari. Mintaqaning turistik resurslari salohiyati. Jizzax viloyatida turizmning maxsus turlarini tashkil etish. Jizzax viloyatida turizmning maxsus turlarini quyidagi jadval ma`lumotlari asosida ko`rish mumkin. Jizzax viloyatida turizmning maxsus turlari. 2.1.jadval.
ekologik turizmni rivojlantirish borasida amaliy ishlar boshlangan. «Ekosan» xalqaro jamg’armasining ekoturizm bo’linmasi tomonidan Jizzax viloyatining Zomin milliy bog’i va Nurota qo’riqxonalariga marshrutlar ishlab chiqilgan. Zomin milliy bog’i Toshkentdan 250 km o’zoqlikda bo’lib, viloyatdagi Tureiston tog’ tizmasining shimoliy yonbag’rida joylashgan. Bog’ning umumiy maydoni 24,1 ming ga, shundan 12,1 ming ga o’rmonlar va 16,7 ming ga o’rmon bilan qoplangan yerlardan iborat. Milliy bog’ rekreasion zonalardan iborat. Unga ekologik turizmni soylar bo’ylab, hamda tabiatning ajoyib obyektlariga piyoda va otlarda uyushtiriladi. Nurota davlat qo’riqxonasi Jizzax viloyati Forish tumanida Nurota tog’ tizmasining yonbag’rida joylashgan. Umumiy maydoni 17,7 ming ga bo’lib, turistik marshrutlar piyoda va otlarda uyushtiriladi. Marshrutlar asosan ibtidoiy jamiyatning toshlarga chizilgan rasmlari, relikt daraxtlar, Seversov qo’ylarining tabiatdagi populyasiyasini o’rganish va tomosha qilishga asoslangan. Undan tashqari Jizzax viloyatining Baxmal tumani so’lim go’shalari, hamda muqaddas ziyoratgohlarga boy hisoblanadi. Bunda G’allaorol tumanidagi Sadir Vaqqos avliyosini qo’shib hisoblaganda 11 ta muqaddas joylarni ziyorat qilish qo’lay hisoblanadi. Bu ziyoratni Qirqqiz avliyo – Do’lana avliyo – O’smat ota – Novqa ota – Mir Said Ahmad – Bog’imazor ota – Jo’m-Jo’m ota – Azizlar – Terakli ota – Xo’ja Ko’ndalang – Sadir Vaqqos avliyo yo’nalishida tashkil etish mumkin. Mazkur turistik rayonda turizmni rivojlantirishning asosiy muammosi turizm infratuzilmasini yaxshilashdir. Mintaqada turistik xizmat ko’rsatishning barcha tarmoqlarini rivojlantirish talab etiladi. Shunda, mazkur mintaqada iqtisodiyotida turizm o’z o’rniga ega bo’ladi. 2. Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari. Mintaqaning turistik resurslari salohiyati. Jizzax viloyatida turizmning maxsus turlarini tashkil etish. Jizzax viloyatida turizmning maxsus turlarini quyidagi jadval ma`lumotlari asosida ko`rish mumkin. Jizzax viloyatida turizmning maxsus turlari. 2.1.jadval.
N Turizmning maxsus turlari Turizmda qiziqish foydalanish ob`ekti Ommaviy rivojlangan, joylashgan tumanlar. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Milliy madaniyatga qiziqish turimi Qishloq va fermer hayoti turizmi. Qadimgi tabiat yodgorliklari turizmi Milliy hunarmandchilik turizmi. Kashtachilik 1. Milliy liboslar 3.Milliy ustachilik. 4.Gilamchilik. Milliy o`yinlar turizmi. Urf-odatlar, oila hayoti, milliy etiket, kattalar va yoshlar munosabati, uy tutish, kelin to`y, sunnat to`yi, mehmon kutishva mehmondorchilik marosimlari. Qishloqlarning turli tumanligi va tabiiy-tarixiy davrga yuzaga kelishi, qishloq aholisi hayoti, fermerlar hayoti va faoliyati. 1.Sharsharalar. 2.Karst buloqlar. 3.Tabiat go`shalari. 4.tabiat haykallari, rasmlari. Matoga rangli gul solish. Milliy to`n. Egarsozlik. Gilam va polos to`qish. 6.1.Chavandoz ot ustida tortishuvga marraga uloq olib boorish, ko`pkari. O`zbekiston Respublikasining barcha viloyatlari,tumanlari va qishloqlari. Respublikamiz hududlaridagi qishloqlar, tog`dagi qishloqlar,suv havzalaridagi qishloqlarga qiziqish. Zomin, Baxmal,G`allaorol tumanlari. Baxmal,G`allaorol tumanlari. Jizzax usuli. Jizzax viloyati. Baxmal tumani. Jizzax viloyati. G`allaorol, Baxmal, Jizzax, Forish,Zomin tumanlari. G`allaorol tumani. Zomin, Forish tumanlari.
N Turizmning maxsus turlari Turizmda qiziqish foydalanish ob`ekti Ommaviy rivojlangan, joylashgan tumanlar. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Milliy madaniyatga qiziqish turimi Qishloq va fermer hayoti turizmi. Qadimgi tabiat yodgorliklari turizmi Milliy hunarmandchilik turizmi. Kashtachilik 1. Milliy liboslar 3.Milliy ustachilik. 4.Gilamchilik. Milliy o`yinlar turizmi. Urf-odatlar, oila hayoti, milliy etiket, kattalar va yoshlar munosabati, uy tutish, kelin to`y, sunnat to`yi, mehmon kutishva mehmondorchilik marosimlari. Qishloqlarning turli tumanligi va tabiiy-tarixiy davrga yuzaga kelishi, qishloq aholisi hayoti, fermerlar hayoti va faoliyati. 1.Sharsharalar. 2.Karst buloqlar. 3.Tabiat go`shalari. 4.tabiat haykallari, rasmlari. Matoga rangli gul solish. Milliy to`n. Egarsozlik. Gilam va polos to`qish. 6.1.Chavandoz ot ustida tortishuvga marraga uloq olib boorish, ko`pkari. O`zbekiston Respublikasining barcha viloyatlari,tumanlari va qishloqlari. Respublikamiz hududlaridagi qishloqlar, tog`dagi qishloqlar,suv havzalaridagi qishloqlarga qiziqish. Zomin, Baxmal,G`allaorol tumanlari. Baxmal,G`allaorol tumanlari. Jizzax usuli. Jizzax viloyati. Baxmal tumani. Jizzax viloyati. G`allaorol, Baxmal, Jizzax, Forish,Zomin tumanlari. G`allaorol tumani. Zomin, Forish tumanlari.
G`orshunoslik turizmi. Ekoturizm. Amir Temur darvozasidagi g`or. Qo`riqxona va milliy bog`larga sayohat. Ishda Jizzax viloyatida turizmning yuqorida ko`rsatilgan maxsus turlariga tasnif beriladi. Milliy madaniyatga qiziqish turizmi. Turizmning ushbu turiga xalqimizning qadimdan tarkib topgan urf-odatlari, oila hayoti, milliy etiket, kattalar va yoshlar munosabati, uy tutish, kelin to`yi, sunnat to`yi, mehmon kutish va mehmondorchilik munosabatlari bilan xorijiy turistlar tanishish imkoniyatlariga ega bo`ladilar. Jizzax viloyatida istiqomat qiluvchi xalqlarning urf-odatlari respublikamizning boshqa hududlarida yashovchi xalqlar urf-odatlariga o`xshash. Chunki ushbu hududda yashovchi aholi qadimdan respublikamiz boshqa hududlarida yashovchi xalqlar bilan bordi-keldi qilganlar. O`zlarida shakllangan urf- odatlariniboshqa hududlarda yashovchi aholining urf-odatlari bilan to`ldirilgan. Ana shnday urf-odatlardan biri mehmindorchilik hisoblanadi. O`zbek xalqiga mehmondorchilik odati keng tarqalgan udumlardandir. Insoniyat tarixining dastlabki bosqichlarida shakllangan mehmondorchilik odati hayotiy zaruratlar bilan bog`liq bo`lgan va tarixning turli bosqichlaridan o`tib hozirga qadar yetib kelgan. Ma`lum sabablar bilan tarqalib ketga urug’-aymoqlar bir-birlarini axtarib topgach, ular ulug` mehmon tarzida izzat-ikrom va bilan kutib olingan. Bora-bora mehmondorchilik xalqlarning udumiga aylangan, mehmonga nafaqat urug`doshlar va qarindoshlar, hatto begona kishilar, musofir yo`lovchilar ham qabul qilingan. Mahalla va qishloq jamoalari xonadonlarida mehmonni kutish uchun maxsus xonalar mehmonxona qurilgan. Odat bo`yicha mehmon mehmnxonada qabul qilingan. Mehmonxonasi bo`lmagan xonadon uni yashab turgan uyida kutgan. Xonadonga kelgan mehmonni, qavm-qarindoshni kattalr bilan bolalar ham birgalikda chiqib kutib olgan. Mehmon odatda mehmonxonaning yoki uyning to`rida o`tkaziladi. To`kin dasturxon yozilib, non va choy keltiriladi. Keyinroq taom pishirilib tortiladi. Mehmon ketar vaqtda uning oti yoki ot-aravani yo`lga hozirlagan va otga minishiga yordam berilgan: bolalar mehmon bilan kattalr qatorida xayrlashgan.
G`orshunoslik turizmi. Ekoturizm. Amir Temur darvozasidagi g`or. Qo`riqxona va milliy bog`larga sayohat. Ishda Jizzax viloyatida turizmning yuqorida ko`rsatilgan maxsus turlariga tasnif beriladi. Milliy madaniyatga qiziqish turizmi. Turizmning ushbu turiga xalqimizning qadimdan tarkib topgan urf-odatlari, oila hayoti, milliy etiket, kattalar va yoshlar munosabati, uy tutish, kelin to`yi, sunnat to`yi, mehmon kutish va mehmondorchilik munosabatlari bilan xorijiy turistlar tanishish imkoniyatlariga ega bo`ladilar. Jizzax viloyatida istiqomat qiluvchi xalqlarning urf-odatlari respublikamizning boshqa hududlarida yashovchi xalqlar urf-odatlariga o`xshash. Chunki ushbu hududda yashovchi aholi qadimdan respublikamiz boshqa hududlarida yashovchi xalqlar bilan bordi-keldi qilganlar. O`zlarida shakllangan urf- odatlariniboshqa hududlarda yashovchi aholining urf-odatlari bilan to`ldirilgan. Ana shnday urf-odatlardan biri mehmindorchilik hisoblanadi. O`zbek xalqiga mehmondorchilik odati keng tarqalgan udumlardandir. Insoniyat tarixining dastlabki bosqichlarida shakllangan mehmondorchilik odati hayotiy zaruratlar bilan bog`liq bo`lgan va tarixning turli bosqichlaridan o`tib hozirga qadar yetib kelgan. Ma`lum sabablar bilan tarqalib ketga urug’-aymoqlar bir-birlarini axtarib topgach, ular ulug` mehmon tarzida izzat-ikrom va bilan kutib olingan. Bora-bora mehmondorchilik xalqlarning udumiga aylangan, mehmonga nafaqat urug`doshlar va qarindoshlar, hatto begona kishilar, musofir yo`lovchilar ham qabul qilingan. Mahalla va qishloq jamoalari xonadonlarida mehmonni kutish uchun maxsus xonalar mehmonxona qurilgan. Odat bo`yicha mehmon mehmnxonada qabul qilingan. Mehmonxonasi bo`lmagan xonadon uni yashab turgan uyida kutgan. Xonadonga kelgan mehmonni, qavm-qarindoshni kattalr bilan bolalar ham birgalikda chiqib kutib olgan. Mehmon odatda mehmonxonaning yoki uyning to`rida o`tkaziladi. To`kin dasturxon yozilib, non va choy keltiriladi. Keyinroq taom pishirilib tortiladi. Mehmon ketar vaqtda uning oti yoki ot-aravani yo`lga hozirlagan va otga minishiga yordam berilgan: bolalar mehmon bilan kattalr qatorida xayrlashgan.
O`zbekcha mehmondorchilik taomilidan yana biri mehmon kishining xonadoniga kelishidan qatiiy nazar uni zudlik bilan ko’rishishga oshiqqanlar. Chunki mehmon, ayni vaqtda qishloq va mahalla jamoasining ham mehmoni hisoblanadi. Mehmonni navbati bilan boshqa xonadon sohiblari ham uylariga taklif qilish odati bo`lgan. Ulug` mehmon oyog`i tagida poyondoz to`shab, ba`zan qo`y so`yibkutib olingan.Ziyofatda qo`shnilar, mahalladoshlar yoki oqsoqollari hurmatli kishilar taklif etilgan. Mehmonni kuzatish oldidan sarpo kiydirish odat ham bo`lgan. O`zbek xalqining mehmondorchilik taomillari ajdodlardan avlodlarga o`tib, hozirgacha saqlanib kelinmoqda. Kattalarni hurmat qilish o`zbek xonadoni umuminsoniy qadriyatlardan bo`lib, bolaga juda yoshligidan boshlab o`rgatilgan. Yoshi katta kishining ishiga yordamlashish odat va odob hisoblangan. Jamoa yetakchisining yoki olia boshlig`ining qarori olia va jamoa manfaatlariga mos kelganligi uchun uni bajarish shart hisoblangan. Qariyalar ayni vaqtda o`tmishdan meros bo`lib kelayotgan va kundalik hayot uchun zarur bilmlarni xususan, o`tmishdan meros bo`lib qolgan tomoni (urf-odat) larni yoshlarga o`rgatganlar. Bolalar nafaqat ota- onalarining, balki qishloq yoki mahalla jamoasi kattalarining ham diqqat e`tiborida bo`lgan. Yoshlar ayni jamoaga milliy meros va urf-odatlarni yoshlarga o`rgatganlar. O`zbek xalqining hayotida mavjud bo`lgan tartib va qoidalar xalq an`analariga hamda islom dini va shariat qoidalari asosida yuzaga kelgan, albatta odob qoidalariga rioya qilish oiladan boshlangan. Yoz paytlarida ayniqsa, barvaqt turilgan.Bolalar bet qo`llarini yuvib kattalarga salom bergan. Kattalar ayniqsa, mehmonlar qo`liga suv quyilgan. Dasturxon oilaning ko`rki, to`yimlik ramzi hisoblangan.Uning atrofiga yig`ilib o`tirish ham ma`lum odob doirasida bo`lgan. Dasturxonga hurmat bajo keltirish odobga aylangan. Dasturxon “Bismilloh” bilan ochilib, yaratganga shukrona aytilib, o`tganlar haqqiga duo fotiha qilib, tiriklarga sihat-salomatlik, dasturxonga qut- baraka, elu-yurtga tinchlik va farovonlik tilab yig`ishtirilgan. O`zbeklarga yerni haydash, uni ekishga tayyorlash, suv keltirish, zamin bag`riga yetishtirilgan hosilni tig`ishtirib olish savob, dehqonchilik eng sharafli mashg`ulot hisoblanadi. Ayniqsa dehqonchilik mavsumining boshlanishi o`ziga xos tantana tarzda nishonlanib, Respublikamizning qator mintaqalarida bahorgi shudgor oldidan “is chiqarish”
O`zbekcha mehmondorchilik taomilidan yana biri mehmon kishining xonadoniga kelishidan qatiiy nazar uni zudlik bilan ko’rishishga oshiqqanlar. Chunki mehmon, ayni vaqtda qishloq va mahalla jamoasining ham mehmoni hisoblanadi. Mehmonni navbati bilan boshqa xonadon sohiblari ham uylariga taklif qilish odati bo`lgan. Ulug` mehmon oyog`i tagida poyondoz to`shab, ba`zan qo`y so`yibkutib olingan.Ziyofatda qo`shnilar, mahalladoshlar yoki oqsoqollari hurmatli kishilar taklif etilgan. Mehmonni kuzatish oldidan sarpo kiydirish odat ham bo`lgan. O`zbek xalqining mehmondorchilik taomillari ajdodlardan avlodlarga o`tib, hozirgacha saqlanib kelinmoqda. Kattalarni hurmat qilish o`zbek xonadoni umuminsoniy qadriyatlardan bo`lib, bolaga juda yoshligidan boshlab o`rgatilgan. Yoshi katta kishining ishiga yordamlashish odat va odob hisoblangan. Jamoa yetakchisining yoki olia boshlig`ining qarori olia va jamoa manfaatlariga mos kelganligi uchun uni bajarish shart hisoblangan. Qariyalar ayni vaqtda o`tmishdan meros bo`lib kelayotgan va kundalik hayot uchun zarur bilmlarni xususan, o`tmishdan meros bo`lib qolgan tomoni (urf-odat) larni yoshlarga o`rgatganlar. Bolalar nafaqat ota- onalarining, balki qishloq yoki mahalla jamoasi kattalarining ham diqqat e`tiborida bo`lgan. Yoshlar ayni jamoaga milliy meros va urf-odatlarni yoshlarga o`rgatganlar. O`zbek xalqining hayotida mavjud bo`lgan tartib va qoidalar xalq an`analariga hamda islom dini va shariat qoidalari asosida yuzaga kelgan, albatta odob qoidalariga rioya qilish oiladan boshlangan. Yoz paytlarida ayniqsa, barvaqt turilgan.Bolalar bet qo`llarini yuvib kattalarga salom bergan. Kattalar ayniqsa, mehmonlar qo`liga suv quyilgan. Dasturxon oilaning ko`rki, to`yimlik ramzi hisoblangan.Uning atrofiga yig`ilib o`tirish ham ma`lum odob doirasida bo`lgan. Dasturxonga hurmat bajo keltirish odobga aylangan. Dasturxon “Bismilloh” bilan ochilib, yaratganga shukrona aytilib, o`tganlar haqqiga duo fotiha qilib, tiriklarga sihat-salomatlik, dasturxonga qut- baraka, elu-yurtga tinchlik va farovonlik tilab yig`ishtirilgan. O`zbeklarga yerni haydash, uni ekishga tayyorlash, suv keltirish, zamin bag`riga yetishtirilgan hosilni tig`ishtirib olish savob, dehqonchilik eng sharafli mashg`ulot hisoblanadi. Ayniqsa dehqonchilik mavsumining boshlanishi o`ziga xos tantana tarzda nishonlanib, Respublikamizning qator mintaqalarida bahorgi shudgor oldidan “is chiqarish”
marosimi o`tkazilgan.Har bir oilada ayollar bo`g`irsoq, cho`zma pishirishgan.Qozonga yog` yaxshi qizitilib, so`ngra unga xamir tashlangan. Yerni haydashdan oldin ho`kizlarning shoxlari va bo`yin turig`ini yog` bilan moylashgan. Ho`kizlarni yomon ko`zdan asrasindeb tumor taqilgan. Dastlabki egat olish yoki urug` sepish oila yoki qishloqdagi hurmatli keksalar boshlab berishgan. Bahor faslidagi bayram va sayillardan tashqari kuz mavsumidagi to`kin-sokinlik bilan bog`liq bayram va sayillar ham mavjud. Shulardan biri Hosil bayrami.Bu bayram ham o`zbek xalqining qadimgi tantanalaridan hisoblanadi. Bayram kunlari (2-3 kun) dehqonlar yetishtirgan mahsulotlarni sayil joylariga olib kelib sotishgan. Bayram sayilgohlarida shahar hunarmand-kosiblari ham o`z mahsulotlarini olib chiqib musobaqa uyushtirishgan. Hosil bayrami va u bilan bog`liq marosimlar bir muncha o`zgarishlar bilan hozirga qadar yetib kelgan. Har yili dala va bog`larda yetishtirilgan hosil yig`ib olingandan keyin qishloq jamoalari ma`lum kunlari hosil bayrami deb e`lon qilinadi. Bu kunlar yetishtirilgan mahsulotlar belgilangan joylarga (yarmarkalarga) keltirilib sotiladi. O`zbeklarda ham boshqa xalqlar singari inson hayoti ibtidosidan intiqosigacha turli-tuman marosimlar bilan birlashgan. Insoniyat hayotining muhim burilish nuqtalari bilan bog`liq tarzda o`tkaziladigan tadbirlar oilaviy marosimlar deb ataladi. Aqiqa. O`zbek oilalarida yangi tug`ilgan bolaga ism qo`yish va “qorin sochi” (bolaning tug`ulgandagi sochi) ga qaysi urish bilan bog`liq odat. Islom an`anasiga ko`ra, odatda chaqaloq 7 yosh 14 yoxud 21 kunligida o`tkazish tavsiya etiladi. O`zbek xalqiga qadimdan saqlanib kelinayotgan yana bir marosim Xatna qilish (o`g`il to`yi) dir. Bu marosim ham uzoq tarixiy davrlar bilan bog`liq bo`lib, u insoniyat tarixining ilk davrlaridagi o`g`il bolalarni bir yosh bosqichdan ikkinchisiga o`tishini maxsus marosim tarzda nishonlash bilan bog`liqdir. Bunday odatlar keyinroq islom dini tarqalgan mamlakatlarda udumga aylangan. Bu marosim o`g`il bolalarda 3,5,10 yoshda, ayrim hollarda 11,12 yoshda o`tkazilgan. Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining Zarafshon daryolari qayirlarida joylashgan tuqay landshafti, undagi o’simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish uchun tashkillashtrilgan "Zarafshon qo’rikxonasi" mavjud. Buxoro viloyatinint Shofrikon o’rmon xujaligi x,ududida joylashgan qum cho’l landshafti, u yerdagi
marosimi o`tkazilgan.Har bir oilada ayollar bo`g`irsoq, cho`zma pishirishgan.Qozonga yog` yaxshi qizitilib, so`ngra unga xamir tashlangan. Yerni haydashdan oldin ho`kizlarning shoxlari va bo`yin turig`ini yog` bilan moylashgan. Ho`kizlarni yomon ko`zdan asrasindeb tumor taqilgan. Dastlabki egat olish yoki urug` sepish oila yoki qishloqdagi hurmatli keksalar boshlab berishgan. Bahor faslidagi bayram va sayillardan tashqari kuz mavsumidagi to`kin-sokinlik bilan bog`liq bayram va sayillar ham mavjud. Shulardan biri Hosil bayrami.Bu bayram ham o`zbek xalqining qadimgi tantanalaridan hisoblanadi. Bayram kunlari (2-3 kun) dehqonlar yetishtirgan mahsulotlarni sayil joylariga olib kelib sotishgan. Bayram sayilgohlarida shahar hunarmand-kosiblari ham o`z mahsulotlarini olib chiqib musobaqa uyushtirishgan. Hosil bayrami va u bilan bog`liq marosimlar bir muncha o`zgarishlar bilan hozirga qadar yetib kelgan. Har yili dala va bog`larda yetishtirilgan hosil yig`ib olingandan keyin qishloq jamoalari ma`lum kunlari hosil bayrami deb e`lon qilinadi. Bu kunlar yetishtirilgan mahsulotlar belgilangan joylarga (yarmarkalarga) keltirilib sotiladi. O`zbeklarda ham boshqa xalqlar singari inson hayoti ibtidosidan intiqosigacha turli-tuman marosimlar bilan birlashgan. Insoniyat hayotining muhim burilish nuqtalari bilan bog`liq tarzda o`tkaziladigan tadbirlar oilaviy marosimlar deb ataladi. Aqiqa. O`zbek oilalarida yangi tug`ilgan bolaga ism qo`yish va “qorin sochi” (bolaning tug`ulgandagi sochi) ga qaysi urish bilan bog`liq odat. Islom an`anasiga ko`ra, odatda chaqaloq 7 yosh 14 yoxud 21 kunligida o`tkazish tavsiya etiladi. O`zbek xalqiga qadimdan saqlanib kelinayotgan yana bir marosim Xatna qilish (o`g`il to`yi) dir. Bu marosim ham uzoq tarixiy davrlar bilan bog`liq bo`lib, u insoniyat tarixining ilk davrlaridagi o`g`il bolalarni bir yosh bosqichdan ikkinchisiga o`tishini maxsus marosim tarzda nishonlash bilan bog`liqdir. Bunday odatlar keyinroq islom dini tarqalgan mamlakatlarda udumga aylangan. Bu marosim o`g`il bolalarda 3,5,10 yoshda, ayrim hollarda 11,12 yoshda o`tkazilgan. Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining Zarafshon daryolari qayirlarida joylashgan tuqay landshafti, undagi o’simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish uchun tashkillashtrilgan "Zarafshon qo’rikxonasi" mavjud. Buxoro viloyatinint Shofrikon o’rmon xujaligi x,ududida joylashgan qum cho’l landshafti, u yerdagi
o’simliklar va hayvonlar hamda tarixiy yodgorlik (Vardanza shaxar xarobalari) davlatning alohida etibori bilan qo’rikdanadi. "Vardanza qo’riqxonasi", "To’dakul flora va faunasini boyitish buyurtmaxonasi", Qoravulbozor xo’jaligida joylashgan "Jayron-ekomarkazi", suv va botqoqqa moslashgan qushlarni kupaytiruvchi "Dengizkul buyurtmaxonasi", Zarafshon tog’ tizimlaridagi Omonquton va Temurlang karst g’orlari kabilar. Zarafshon ekoturistik rayonda O’zbekistonning qadimgi shaharlari Samarqand va Buxoro joylashganligi tufayli ham ekoturlar yakuni tarixiy-diniy arxitektura yodgorliklariga qilinadigan safarlar bilan olib borilishi maqsadga muvofikdir. Aydarko’l ko’llar tizimining paydo bo’lishi bevosita Mirzacho’lning o’zlashtirilishi bilan bog’likdir. Sizot suvlari hamda zovur-drenaj suvlarining Aydarko’l botig’i tomon harakatlanishi natijasida botikdagi Tuzkon ko’lining kengayishi Arnasoy hamda Aydarko’l ko’llarining paydo bo’lishiga olib keladi. Botiqdagi keyingi dinamik o’zgarishlar Chordara suv omboridagi (1969) ortikcha suvlarning tashlanishi bilan bog’liq. Bu suvlarning to’planishi natijasida Arnasoy ko’llari birlashib yagona Aydarko’llar tizimini va undagi faunani boyitib beruvchi "Arnasoy buyurtmaxonasi"ni tashkil etilishiga olib keldi. Sirdaryo o’zanidagi tuqayzorlari bilan ajralib turadi. Sirdaryoning ba’zi joylarida doimiy yoki mavsumiy orolchalar mavjud bo’lib, unda juda ko’p qushlar yig’iladi va manzarali ekoturistik obyekt bo’lib hisoblaniladi. 3. Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari. Qishloq va fermerlar hayoti turizmi Jizzax viloyati tabiiy sharoiti turli tuman hisoblanadi. O`lkaning shimoliy qismini Mirzacho`lning janubiy qismi egallaydi. Bu hudud XX asrning 60-70 yillaridan boshlab o`zlashtirila boshladi. O`zlashtirilgan joylarda asosan sug`orma dehqonchilik rivojlangan. Shu sababli viloyatning shimoliy qismida asosan paxta, don, poliz mahsulotlarning yetishtirish bilan bog`liq fermer xo`jaliklari rivojlangan. Viloyatning janubiy qismida joylashgan Forish, Zomin, G`allaorol va Baxmal tumanlarida fermer xo`jaliklari lalmikor dehqonchilik, bog`dorchilik, sabzavotchilik, kartoshka yetishtirish, cho`l yaylov chorvachiligi, qoramolchilik bilan shug`ullanishadi. Xorijlik turistlar uchun
o’simliklar va hayvonlar hamda tarixiy yodgorlik (Vardanza shaxar xarobalari) davlatning alohida etibori bilan qo’rikdanadi. "Vardanza qo’riqxonasi", "To’dakul flora va faunasini boyitish buyurtmaxonasi", Qoravulbozor xo’jaligida joylashgan "Jayron-ekomarkazi", suv va botqoqqa moslashgan qushlarni kupaytiruvchi "Dengizkul buyurtmaxonasi", Zarafshon tog’ tizimlaridagi Omonquton va Temurlang karst g’orlari kabilar. Zarafshon ekoturistik rayonda O’zbekistonning qadimgi shaharlari Samarqand va Buxoro joylashganligi tufayli ham ekoturlar yakuni tarixiy-diniy arxitektura yodgorliklariga qilinadigan safarlar bilan olib borilishi maqsadga muvofikdir. Aydarko’l ko’llar tizimining paydo bo’lishi bevosita Mirzacho’lning o’zlashtirilishi bilan bog’likdir. Sizot suvlari hamda zovur-drenaj suvlarining Aydarko’l botig’i tomon harakatlanishi natijasida botikdagi Tuzkon ko’lining kengayishi Arnasoy hamda Aydarko’l ko’llarining paydo bo’lishiga olib keladi. Botiqdagi keyingi dinamik o’zgarishlar Chordara suv omboridagi (1969) ortikcha suvlarning tashlanishi bilan bog’liq. Bu suvlarning to’planishi natijasida Arnasoy ko’llari birlashib yagona Aydarko’llar tizimini va undagi faunani boyitib beruvchi "Arnasoy buyurtmaxonasi"ni tashkil etilishiga olib keldi. Sirdaryo o’zanidagi tuqayzorlari bilan ajralib turadi. Sirdaryoning ba’zi joylarida doimiy yoki mavsumiy orolchalar mavjud bo’lib, unda juda ko’p qushlar yig’iladi va manzarali ekoturistik obyekt bo’lib hisoblaniladi. 3. Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari. Qishloq va fermerlar hayoti turizmi Jizzax viloyati tabiiy sharoiti turli tuman hisoblanadi. O`lkaning shimoliy qismini Mirzacho`lning janubiy qismi egallaydi. Bu hudud XX asrning 60-70 yillaridan boshlab o`zlashtirila boshladi. O`zlashtirilgan joylarda asosan sug`orma dehqonchilik rivojlangan. Shu sababli viloyatning shimoliy qismida asosan paxta, don, poliz mahsulotlarning yetishtirish bilan bog`liq fermer xo`jaliklari rivojlangan. Viloyatning janubiy qismida joylashgan Forish, Zomin, G`allaorol va Baxmal tumanlarida fermer xo`jaliklari lalmikor dehqonchilik, bog`dorchilik, sabzavotchilik, kartoshka yetishtirish, cho`l yaylov chorvachiligi, qoramolchilik bilan shug`ullanishadi. Xorijlik turistlar uchun
viloyatning turli hududlarida mavjud fermerlar hayoti bilan tanishish, ularning mahsulot yetishtirish texnalogiyalari bilan tanishish katta qiziqish uyg`otadi. Bundan tashqari Jizzax viloyatining tog`li hududlari hisoblanmish Baxmal va Zomin tumanlarida yilqichilik ham rivojlangan. Bu yerda yashovchi mahalliy aholi yilqi sutidan qimiz tayyorlaydi. Qimiz juda ko`p kasalliklarda davo hisoblanadi. Shuning uchun chet ellik turistlar uchun qimiz tayyorlash texnalogiyasi bilan tanishish juda katta qiziqish uyg`otadi. Qadimgi tabiat yodgorliklari turizmi. Jizzax viloyatida xorijiy turistlar uchun juda katta qiziqish uyg`otadigan turizmning maxsus turlaridan biri tabiatning noyob yodgorliklariga sayohat hisoblanadi. Bularga qadimgi odam shaklidagi tosh qotgan haykallar, qo`y shaklidagi toshlar, sharsharalar, karst buloqlarlari, tabiatning so’lim go`shalari va karst buloqlarini ko`rsatish mumkin. Ana shulardan biri Oyqor hisoblanadi. Tadqoqotchi M.Hoshimovning (2009-yil) takidlashicha: “Oyqor” cho`qqisining nomi “oy” va “qor” so`zlarining qo`shilishidan kelib chiqqan bo`lib, u Sangsoz daryosining yuqori qismidagi Turkiston tog`ining bir qismi bo`lgan Chumqortog`ning baland joyida joylashgan. Chumqortog`ning Oyqordan ham balandroq qismlari ko`p bo`lsada ular ichida Oyqor o`z go`zalligi bilan ajralib turadi. Oyqor umuman, mukammal va yodda qoladigandir.Uning gumbazsimon cho`qqisi nimasi bilandir so`ngan vulqona ko`rinishini eslatadi va uzoqdan ulkanligi bilan kishida taassurot qoldiradi. Cho`qqi xuddi ufq ustida o`zining tik yonbag`irlari bilan muallaq turgandek ko`rinadi. Oyqor cho`qqisi yozning faqat ikki oydagina qor qoplamidan hosil bo`ladi. Bu davrda yonbag`irlarini qalin o`tlar va gullar bilan qoplaydi. Boshqa davrlarda, hattoki, saraton jaziramasi boshlangan davrda ham cho`qqisida qor bo`ladi. Oyli tunda qor qoplami o`zidan sehrli nur taratgandek bo`ladi. Shimolga qaragan tik yonbag`ri o`zgacha yorqin oy nurida cho`madi. Oyqorning dengiz sathidan 3200 metr, O`smat posyolkasidan 2500 m baland bo`lgan ulkan gavdali bunday tunlarda oy nurida bulutdek yaltiraydi, ayniqsa, to`lin oy kechalarida go`zal nom bilan atalgan. Xalq orasida bu afsonaviy toqqa atab ko`plab rivoyatlar, hikoyatlar to`qilgan va hatto qo`shiq qilib kuylangan. Afsonalardan biri tog` etadigadi tarixi uzoq asrlarga
viloyatning turli hududlarida mavjud fermerlar hayoti bilan tanishish, ularning mahsulot yetishtirish texnalogiyalari bilan tanishish katta qiziqish uyg`otadi. Bundan tashqari Jizzax viloyatining tog`li hududlari hisoblanmish Baxmal va Zomin tumanlarida yilqichilik ham rivojlangan. Bu yerda yashovchi mahalliy aholi yilqi sutidan qimiz tayyorlaydi. Qimiz juda ko`p kasalliklarda davo hisoblanadi. Shuning uchun chet ellik turistlar uchun qimiz tayyorlash texnalogiyasi bilan tanishish juda katta qiziqish uyg`otadi. Qadimgi tabiat yodgorliklari turizmi. Jizzax viloyatida xorijiy turistlar uchun juda katta qiziqish uyg`otadigan turizmning maxsus turlaridan biri tabiatning noyob yodgorliklariga sayohat hisoblanadi. Bularga qadimgi odam shaklidagi tosh qotgan haykallar, qo`y shaklidagi toshlar, sharsharalar, karst buloqlarlari, tabiatning so’lim go`shalari va karst buloqlarini ko`rsatish mumkin. Ana shulardan biri Oyqor hisoblanadi. Tadqoqotchi M.Hoshimovning (2009-yil) takidlashicha: “Oyqor” cho`qqisining nomi “oy” va “qor” so`zlarining qo`shilishidan kelib chiqqan bo`lib, u Sangsoz daryosining yuqori qismidagi Turkiston tog`ining bir qismi bo`lgan Chumqortog`ning baland joyida joylashgan. Chumqortog`ning Oyqordan ham balandroq qismlari ko`p bo`lsada ular ichida Oyqor o`z go`zalligi bilan ajralib turadi. Oyqor umuman, mukammal va yodda qoladigandir.Uning gumbazsimon cho`qqisi nimasi bilandir so`ngan vulqona ko`rinishini eslatadi va uzoqdan ulkanligi bilan kishida taassurot qoldiradi. Cho`qqi xuddi ufq ustida o`zining tik yonbag`irlari bilan muallaq turgandek ko`rinadi. Oyqor cho`qqisi yozning faqat ikki oydagina qor qoplamidan hosil bo`ladi. Bu davrda yonbag`irlarini qalin o`tlar va gullar bilan qoplaydi. Boshqa davrlarda, hattoki, saraton jaziramasi boshlangan davrda ham cho`qqisida qor bo`ladi. Oyli tunda qor qoplami o`zidan sehrli nur taratgandek bo`ladi. Shimolga qaragan tik yonbag`ri o`zgacha yorqin oy nurida cho`madi. Oyqorning dengiz sathidan 3200 metr, O`smat posyolkasidan 2500 m baland bo`lgan ulkan gavdali bunday tunlarda oy nurida bulutdek yaltiraydi, ayniqsa, to`lin oy kechalarida go`zal nom bilan atalgan. Xalq orasida bu afsonaviy toqqa atab ko`plab rivoyatlar, hikoyatlar to`qilgan va hatto qo`shiq qilib kuylangan. Afsonalardan biri tog` etadigadi tarixi uzoq asrlarga
bog`langan. O`smat qishlog`i (hozir O`smat posyolkasi) nomining kelib chiqishiga izoh berilgan. Unga ko`ra bir vaqtlar tog` etaklaridagi aholi o`zidan kuchi bir necha marta oshiq bo`lgan Iskandar Zulqarnayn lashkarlariga qarshi kurashga kiradi. Jahongir bu joydan boy Usrushona o`lkasiga o`tib o`tib ketayotgan edi. Lekin kam sonli vatan himoyachilari bir necha tunu kun mardonavor chang qilib, halok bo`lishdi. Faqatgina ozroq changchilar jasur boshliqlari Usmat boshchiligida dushman xalqasini yorib chiqadi va daraga kirishadi. Quvib kelayotgan dushman ko`z oldida ular oy nurida billurdek yaltirab turgan tog` yon bag`riga kirib g`oyib bo`lishadi. Dushman yaqinlashganda esa oy bulut orasiga yashinadi va yon`atrof zulmatga ko`miladi Keyinchalik aholi tog` orasiga kerib ketgan qahramon sharafiga qurilgan qishloqni uni nomi bilan Usmat deb atay boshlaydi. Albatta bu afsona, lekin, u go`zal joyga husn beruvchi yana bir qo`shimchadir. Lekin qadimgi yunon tarixchilarining ishlari shu tuman atrofida bosqinchilar bilan vatan himoyachilari o`rtasida bo`lib o`tgan bir jang haqida xotira bor. Iskandar Zulqarnay Usrushona o`lkasiga borishda yo`lini qoyalar ustida chiqib olgan 30 ming qurollangan mahalliy aholi to`sadi.Shiddatli jangda Iskandar Zulqarnay birinchi marta tizzasidan yarador bo`ladi. Lekin kuchlar teng bo`lmaganligi sababli Vatan himoyachilardan ko`plari qoyalarga dushman o`qida halok bo`ladilar. Shunisi qiziqki,tog`li Zarafshonning ko`p qismida Iskandar Zulqarnay nomi bilan bog`liq joylar ko`p bo`lsa ( masalan Iskandarko`l) Samarqanddan sharqda va Jizzax atrofida bunday nomlar yo`q. Bu esa, albatta, Iskandar Zulqarnaynning Usrusha aholisidan eng yomon taassurot qoldirgani uchun, ataylab xalq uning nomini unutgan bo`lsa kerak. Oyqor hozirgi yozuvchilar o`rtasida ham mashhurdir. Uning haqida M. Shverdin va Nurali Qobil o`z kitoblarida ko`p eslashgan. Oyqorni o`tmish sayyohlari ham ko`p yozishgan. Faqat Oyqorning go`zalligini o`z ko`zi bilan sayyohgina uni ko`rgan va o`tmish sayyohlari u haqida kuylamasiligi mumkin emas. Hozirgi vaqtda Oyqor dam oluvchilar uchun ajoyib maskanlardanbo`lib, u yerda Jizzax, G`allaorol va ko`p joylardan aholi dam olish uchun chiqadi.Qishqa ham, yozda ham dam olish mumkin. Oyqir yonida qishlik chang`i sporti ba`zan tashkil qilinsa, u yerda 5 oy, ya`ni noyabrdan-martgacha foydalanish mumkin.
bog`langan. O`smat qishlog`i (hozir O`smat posyolkasi) nomining kelib chiqishiga izoh berilgan. Unga ko`ra bir vaqtlar tog` etaklaridagi aholi o`zidan kuchi bir necha marta oshiq bo`lgan Iskandar Zulqarnayn lashkarlariga qarshi kurashga kiradi. Jahongir bu joydan boy Usrushona o`lkasiga o`tib o`tib ketayotgan edi. Lekin kam sonli vatan himoyachilari bir necha tunu kun mardonavor chang qilib, halok bo`lishdi. Faqatgina ozroq changchilar jasur boshliqlari Usmat boshchiligida dushman xalqasini yorib chiqadi va daraga kirishadi. Quvib kelayotgan dushman ko`z oldida ular oy nurida billurdek yaltirab turgan tog` yon bag`riga kirib g`oyib bo`lishadi. Dushman yaqinlashganda esa oy bulut orasiga yashinadi va yon`atrof zulmatga ko`miladi Keyinchalik aholi tog` orasiga kerib ketgan qahramon sharafiga qurilgan qishloqni uni nomi bilan Usmat deb atay boshlaydi. Albatta bu afsona, lekin, u go`zal joyga husn beruvchi yana bir qo`shimchadir. Lekin qadimgi yunon tarixchilarining ishlari shu tuman atrofida bosqinchilar bilan vatan himoyachilari o`rtasida bo`lib o`tgan bir jang haqida xotira bor. Iskandar Zulqarnay Usrushona o`lkasiga borishda yo`lini qoyalar ustida chiqib olgan 30 ming qurollangan mahalliy aholi to`sadi.Shiddatli jangda Iskandar Zulqarnay birinchi marta tizzasidan yarador bo`ladi. Lekin kuchlar teng bo`lmaganligi sababli Vatan himoyachilardan ko`plari qoyalarga dushman o`qida halok bo`ladilar. Shunisi qiziqki,tog`li Zarafshonning ko`p qismida Iskandar Zulqarnay nomi bilan bog`liq joylar ko`p bo`lsa ( masalan Iskandarko`l) Samarqanddan sharqda va Jizzax atrofida bunday nomlar yo`q. Bu esa, albatta, Iskandar Zulqarnaynning Usrusha aholisidan eng yomon taassurot qoldirgani uchun, ataylab xalq uning nomini unutgan bo`lsa kerak. Oyqor hozirgi yozuvchilar o`rtasida ham mashhurdir. Uning haqida M. Shverdin va Nurali Qobil o`z kitoblarida ko`p eslashgan. Oyqorni o`tmish sayyohlari ham ko`p yozishgan. Faqat Oyqorning go`zalligini o`z ko`zi bilan sayyohgina uni ko`rgan va o`tmish sayyohlari u haqida kuylamasiligi mumkin emas. Hozirgi vaqtda Oyqor dam oluvchilar uchun ajoyib maskanlardanbo`lib, u yerda Jizzax, G`allaorol va ko`p joylardan aholi dam olish uchun chiqadi.Qishqa ham, yozda ham dam olish mumkin. Oyqir yonida qishlik chang`i sporti ba`zan tashkil qilinsa, u yerda 5 oy, ya`ni noyabrdan-martgacha foydalanish mumkin.
Agar tog` zonasi yaxshi o`rgnilib, yo`llar olinsa, tabiat va tarixiy yodg orliklari ta`minlansa sayohat maskanlari o`rganilib chiqilsa kelajakda Oyqor sayohat bo`yicha eng yaxshi mashhur joylardan biriga aylanadi. Chor tangi. Zominsuv havzasida Chortangi (to`rt tor dara) deb atalgan joy bor. Bu ulkan dara uzunligi 10 kilometrga, chuqurligi 1000 metrga boradi va uchta ko`zga ko`rinarli bo’lmagan tog` daryolari- Qashqasuv, Qizilmozor va Ko`lsuv tomonidan yaratilgan. U uchala tog` daryosi bir ulkan daryoga aylanishidan oldin ulkan tog` orasidagi tekisli joydan kesib o`tadi. Bu tekilik ham aslida ichkariga qarab bukilgan va to`lqinsimon relyefga ega. Bu joyning ancha qismi g`ovak va yosh tog` jinslaridan tashkil topgan. Bular asosan toshlar,qumlar, qizil rangli konglomeratlardan tashkil topgan. Bu qatlamlar qadimiy tekislik ustida joylashib, uning yoshi 200 milliondan yildan kam emas. Qizilmozor qishlog`idan shimolroqda bu tekislik unga katta bo`lmagan burchak ostida yer yuzasiga chiqadi, keyinesa deyarli 2 kilometrga yaqin enarlik hosil qilib, Zominsuv darasida tugaydi. Qachonlardir yer osti kuchlari bu yerdagi paleozoy plitasini ko`targan va natijada nurash jarayonlari aktivlashgan. Qashqasuv, Qizilmozor va Ko`ksuv uni uchta dara shaklida kesib o`tgan.Kesib o`tish jarayonida ular har xil qattiqlikdagi tog` jinslari ustidagi o`tgan va sharsharalar hosil qilgan. Keyin bu uch dara birlashgan va juda ulkan to`rtinchi daraga aylangan, uning pastida o`tgan zamonlardan beri ma`lum bo`lgan kichkina qishloq joylashgan. Qirq qizlar.Turkiston va Molguzar tog`lari tutashgan xushmanzara joyda Guralash qo`riqxonasi joylashgan. Bu yerdagi tog` yonbag`rida bo`yi 10 metrga yetadigan odam davrasiga o`zshash ikkita tog` uchraydi. Ulardan bir necha metr narida esa, bir qator qilib tuzilgan, qirqqa yaqin tosh shakllari bor. Bu mashhur Qirq qizdir. Afsonalarga ko`ra bir vaqtlar bu yerda qudratlilikda tengi yo`q mashhur bir shoh hukmronlik qilgan. U sevimli malikasi uchun tog`lar orasidagi eng go`zal joydan hashamatli qasr qurdiradi va o`z malikasi yoniga tez-tez kelib turadi. Malikaning go`zalligi el orasida keng tarqalgan edi. Qo`shni mamlakatlar shohi malikaga oshiq bolib qoladi va uni qo`lga tushirish paytiga tushadi. Kunlarning bir kuni shohning bir o`zi malika yoniga kelg ndan xabar topgan qo`shni mamlakat podshosi qo`shin tortib keladi va qasrni o`rab oladi. Kuchlar teng bo`lmagan jang boshlanadi. Shoh, malika va qirq kanizak mardonavor jang qiladilar. Lekin, ular yengiladilar. G`olb shoh, malikani talab qiladi.Shunda bir-birini sevgan shoh va
Agar tog` zonasi yaxshi o`rgnilib, yo`llar olinsa, tabiat va tarixiy yodg orliklari ta`minlansa sayohat maskanlari o`rganilib chiqilsa kelajakda Oyqor sayohat bo`yicha eng yaxshi mashhur joylardan biriga aylanadi. Chor tangi. Zominsuv havzasida Chortangi (to`rt tor dara) deb atalgan joy bor. Bu ulkan dara uzunligi 10 kilometrga, chuqurligi 1000 metrga boradi va uchta ko`zga ko`rinarli bo’lmagan tog` daryolari- Qashqasuv, Qizilmozor va Ko`lsuv tomonidan yaratilgan. U uchala tog` daryosi bir ulkan daryoga aylanishidan oldin ulkan tog` orasidagi tekisli joydan kesib o`tadi. Bu tekilik ham aslida ichkariga qarab bukilgan va to`lqinsimon relyefga ega. Bu joyning ancha qismi g`ovak va yosh tog` jinslaridan tashkil topgan. Bular asosan toshlar,qumlar, qizil rangli konglomeratlardan tashkil topgan. Bu qatlamlar qadimiy tekislik ustida joylashib, uning yoshi 200 milliondan yildan kam emas. Qizilmozor qishlog`idan shimolroqda bu tekislik unga katta bo`lmagan burchak ostida yer yuzasiga chiqadi, keyinesa deyarli 2 kilometrga yaqin enarlik hosil qilib, Zominsuv darasida tugaydi. Qachonlardir yer osti kuchlari bu yerdagi paleozoy plitasini ko`targan va natijada nurash jarayonlari aktivlashgan. Qashqasuv, Qizilmozor va Ko`ksuv uni uchta dara shaklida kesib o`tgan.Kesib o`tish jarayonida ular har xil qattiqlikdagi tog` jinslari ustidagi o`tgan va sharsharalar hosil qilgan. Keyin bu uch dara birlashgan va juda ulkan to`rtinchi daraga aylangan, uning pastida o`tgan zamonlardan beri ma`lum bo`lgan kichkina qishloq joylashgan. Qirq qizlar.Turkiston va Molguzar tog`lari tutashgan xushmanzara joyda Guralash qo`riqxonasi joylashgan. Bu yerdagi tog` yonbag`rida bo`yi 10 metrga yetadigan odam davrasiga o`zshash ikkita tog` uchraydi. Ulardan bir necha metr narida esa, bir qator qilib tuzilgan, qirqqa yaqin tosh shakllari bor. Bu mashhur Qirq qizdir. Afsonalarga ko`ra bir vaqtlar bu yerda qudratlilikda tengi yo`q mashhur bir shoh hukmronlik qilgan. U sevimli malikasi uchun tog`lar orasidagi eng go`zal joydan hashamatli qasr qurdiradi va o`z malikasi yoniga tez-tez kelib turadi. Malikaning go`zalligi el orasida keng tarqalgan edi. Qo`shni mamlakatlar shohi malikaga oshiq bolib qoladi va uni qo`lga tushirish paytiga tushadi. Kunlarning bir kuni shohning bir o`zi malika yoniga kelg ndan xabar topgan qo`shni mamlakat podshosi qo`shin tortib keladi va qasrni o`rab oladi. Kuchlar teng bo`lmagan jang boshlanadi. Shoh, malika va qirq kanizak mardonavor jang qiladilar. Lekin, ular yengiladilar. G`olb shoh, malikani talab qiladi.Shunda bir-birini sevgan shoh va
malika ey patvardigor judolik alamini torttirgandan ko`ra, yaxshisi toshga aylantir deb iltijo qiladilar.Bu nola ijobat bo`lib, hammasi toshga aylanadi. Bu bir go`zal afsona, albatta haqiqatda esa bu ilmiy adabiyotlarda yer piramidalari, deb ataluvchi va morena tuz yotqiziqlarida ko’p uchrovchi nurashning bir xili xolos.Qadimgi davrlarda bo`lib o`tgan kuchli muz siljishlaridan keyin bu joylarga ko’plab loy, qum, shag`al va xarsang toshlar aralash yotqiziqlar qoldig`i ular yillar mobaynida yuvilaverib har xil shakllar paydo bo`ladi. Million yillar muqaddam Qirq qiz o`rnida tog` muzliklar mavjud bo`lib, ular siljiganda har xil yotqiziqlarni ham surib kelgan. Ular erigandan keyin yerda qum, shag`al, loy, xarsang toshli yotqiziqlar qolgan. Yon tevaragidagi yotqiziqlar yuvilib ketishi natijasida konussimon shakldagi ustun ustiga chiqib qoladi. Pirovardida odam darajasiga o`xshahs shakllar paydo bo`ladi. Tepadan qaraganda bir to`p qizlar daryoga tushib borayotganga o`xshaydi. Sguning uchun ham bu ajoyib ko`rinishli joyni Qirq qiz deb atashgan. Tosh qo`ylar. Afsonaviy joylardan yana biri Nurota tog`idagi Qo`ytosh nomi bo`ladi. Qo`ytosh posyolkasidan chiqib sharqiy yonbag`rida uzoqdan qaralsa ko’m- ko’k yaylovga o`tlar orasida dam olib qo`ylar podasiga o`xshash xarsang toshlar ko`rinadi. Dinga e`tiqodi kuchli insonlar afsonasiga ko`ra bu yerda o`tlab yurganda, xudoning qahriga uchrab toshga aylanib qolganligi. Nazarimizda bu hech qanday sirli hodisa bo`lmay, balki yaqqol tabiatning mo`jizalaridan biri xolos. Bu yonbag`ir intruziv (otqindi) tog` jinslaridan biri bo`lgan granodioritlardan tashkil topgan. Mazkur jins har xil minerallar kvars, dala shpati va shunga o`xshash jinslardan tashkil topgan bo`lib, bu minerallar tashqi ofatlar ta`siri- shamol, yomg`ir, issiq- sovuqqa chidamli har xil bo`lganidan tezda yemirilib dumaloq shaklni oladi. Shuning uchun uzoqdan qaraganda, ular qo`y podasini eslatadi. Karst buloqlar. Jizzax viloyati tog`li hududlarida ohaktoshli yotqiziqlar ham keng tarqalgan bo`lib, ular joylashgan joylarga yer osti suvlari buloq shaklida yer yuzasiga chiqib buloqlarni hosil qiladi. Ana shunday buloqlardan biri Turkison tizmasining g`arbiy qismi shimoliy yon bag`rida joylashgan Novqa bulog`i hamda Molguzar tog`ining janubiy yonbag`rida joylashgan Sadinvaqqos (avliyo) bulog`I hisoblanadi.Ushbu buloqlar atrofga nisbatan o`zining xushmanzaraligi bilan ajralib turadi hamda yozda mahalliy aholi va viloyat markazi Jizzax shahridan dam olishga keluvchilar uchun ajoyib dam olish maskanlari hisoblanadi.
malika ey patvardigor judolik alamini torttirgandan ko`ra, yaxshisi toshga aylantir deb iltijo qiladilar.Bu nola ijobat bo`lib, hammasi toshga aylanadi. Bu bir go`zal afsona, albatta haqiqatda esa bu ilmiy adabiyotlarda yer piramidalari, deb ataluvchi va morena tuz yotqiziqlarida ko’p uchrovchi nurashning bir xili xolos.Qadimgi davrlarda bo`lib o`tgan kuchli muz siljishlaridan keyin bu joylarga ko’plab loy, qum, shag`al va xarsang toshlar aralash yotqiziqlar qoldig`i ular yillar mobaynida yuvilaverib har xil shakllar paydo bo`ladi. Million yillar muqaddam Qirq qiz o`rnida tog` muzliklar mavjud bo`lib, ular siljiganda har xil yotqiziqlarni ham surib kelgan. Ular erigandan keyin yerda qum, shag`al, loy, xarsang toshli yotqiziqlar qolgan. Yon tevaragidagi yotqiziqlar yuvilib ketishi natijasida konussimon shakldagi ustun ustiga chiqib qoladi. Pirovardida odam darajasiga o`xshahs shakllar paydo bo`ladi. Tepadan qaraganda bir to`p qizlar daryoga tushib borayotganga o`xshaydi. Sguning uchun ham bu ajoyib ko`rinishli joyni Qirq qiz deb atashgan. Tosh qo`ylar. Afsonaviy joylardan yana biri Nurota tog`idagi Qo`ytosh nomi bo`ladi. Qo`ytosh posyolkasidan chiqib sharqiy yonbag`rida uzoqdan qaralsa ko’m- ko’k yaylovga o`tlar orasida dam olib qo`ylar podasiga o`xshash xarsang toshlar ko`rinadi. Dinga e`tiqodi kuchli insonlar afsonasiga ko`ra bu yerda o`tlab yurganda, xudoning qahriga uchrab toshga aylanib qolganligi. Nazarimizda bu hech qanday sirli hodisa bo`lmay, balki yaqqol tabiatning mo`jizalaridan biri xolos. Bu yonbag`ir intruziv (otqindi) tog` jinslaridan biri bo`lgan granodioritlardan tashkil topgan. Mazkur jins har xil minerallar kvars, dala shpati va shunga o`xshash jinslardan tashkil topgan bo`lib, bu minerallar tashqi ofatlar ta`siri- shamol, yomg`ir, issiq- sovuqqa chidamli har xil bo`lganidan tezda yemirilib dumaloq shaklni oladi. Shuning uchun uzoqdan qaraganda, ular qo`y podasini eslatadi. Karst buloqlar. Jizzax viloyati tog`li hududlarida ohaktoshli yotqiziqlar ham keng tarqalgan bo`lib, ular joylashgan joylarga yer osti suvlari buloq shaklida yer yuzasiga chiqib buloqlarni hosil qiladi. Ana shunday buloqlardan biri Turkison tizmasining g`arbiy qismi shimoliy yon bag`rida joylashgan Novqa bulog`i hamda Molguzar tog`ining janubiy yonbag`rida joylashgan Sadinvaqqos (avliyo) bulog`I hisoblanadi.Ushbu buloqlar atrofga nisbatan o`zining xushmanzaraligi bilan ajralib turadi hamda yozda mahalliy aholi va viloyat markazi Jizzax shahridan dam olishga keluvchilar uchun ajoyib dam olish maskanlari hisoblanadi.
Milliy hunarmandchilik turizmi. Jizzax viloyati aholisi ayniqsa Baxmal.G`allaorol, Forish va Zomin tumanlari aholisi qadimdan chorvachilik bilan shug`ullanib kelishgan.Ushbu tuman aholisi ayniqsa qo`ychilik va yilqichilik bilan shug`ullanishgan. Shu sababli tumanda yashovchi xalqlar o`rtasida qo`y junidan har xil buyumlar ya`ni gilam, olacha (polos), kigiz bosish kabi hunarmandchilik ishlari rivojlangan. Hozirga qadar qo`y juni asosida chiroyli gilamlar to`ish, olacha to`qish ishlari rivojlangan. Shu sababli xorijiy sayyohlar uchun mahalliy aholining milliy hunarmandchilik ishlari va ularning mahsulotlarini ko`rish katta qiziqish uyg`otadi. Bundan tashqari, Jizzax viloyati Baxml tumaniaholisi qadimdan yilqichilik bilan ham shug`ullanishgan Shu sababli Baxmal tumanida otlarga egar yasashdan iborat milliy hunarmandchilik yaxshi rivojlangan. Shu munosabat bilan xorijiy sayyohlarga otga egar yasash hunarmandchiligini ko`rish ham katta qiziqish uyg`otadi. Shu munosabat bilan Jizzax viloyatiga tashrif buyurgan turistlarni viloyatning Baxmal, G `allaorol, Forish va Zomin tumanlarida qo`y junidan tayyorlanadigan hamda yog`ochdan tayyorlanadigan hamda yog`ochdan tayyorlanadigan ot anjomlarini ko`rsatish uchun ushbu tuman qishloqlariga olib chiqish muhimahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari respublikamizda tashrif buyuradigan xorijiy sayyohlar sonini yanada ko`paytirish maqsadida milliy hunarmandchilik buyumlarini yasashni reklama qilish ham katta ahamiyat kasb etadi. Milliy o`yinlar turizmi. Jizzax viloyatiga qarashli Baxmal, G`allaorol, Forish va Zomin tumanlari aholisi qadimdan yilqichilik bilan shug`ullangan.Shu tufayli tuman aholisi yaxshi otlarni boqib, ular bilan har xil o`yinlarni tashkil qilishadi.Ana shunday milliy o`yinlardan biri ko`pkari hisoblanadi. Mahalliy aholi o`rtasida ko’pkarida uloqni yerdan ko`tarib olish, uloqni olib ketayotgan chavandozdan uloqni tortib olish, uloqni olib kelish uchun oldindan belgilab qo`yilgan marraga olib kelibtashlashlarini ko`rish xorijiy sayyohlarda juda katta qiziqish uyg`otadi. Shu sababli Jizzax viloyatidagi Baxmal,G`allaorol,Forish, Zomin tumanlarda milliy o`yinlar ya`ni, ot chopar, otga tortishuv kabi o`yinlarni ko`rish turizmni rivojlantirish katta ahamiyat kasb etadi. G`orshunoslik turizmi. Jizzax viloyati hududida joylashgan tog`larda ohaktoshli yotqiziqlar ham keng tarqalgan. Ohaktoshli yotqiziqlarda g`orlar hosil bo`lgan. Ana
Milliy hunarmandchilik turizmi. Jizzax viloyati aholisi ayniqsa Baxmal.G`allaorol, Forish va Zomin tumanlari aholisi qadimdan chorvachilik bilan shug`ullanib kelishgan.Ushbu tuman aholisi ayniqsa qo`ychilik va yilqichilik bilan shug`ullanishgan. Shu sababli tumanda yashovchi xalqlar o`rtasida qo`y junidan har xil buyumlar ya`ni gilam, olacha (polos), kigiz bosish kabi hunarmandchilik ishlari rivojlangan. Hozirga qadar qo`y juni asosida chiroyli gilamlar to`ish, olacha to`qish ishlari rivojlangan. Shu sababli xorijiy sayyohlar uchun mahalliy aholining milliy hunarmandchilik ishlari va ularning mahsulotlarini ko`rish katta qiziqish uyg`otadi. Bundan tashqari, Jizzax viloyati Baxml tumaniaholisi qadimdan yilqichilik bilan ham shug`ullanishgan Shu sababli Baxmal tumanida otlarga egar yasashdan iborat milliy hunarmandchilik yaxshi rivojlangan. Shu munosabat bilan xorijiy sayyohlarga otga egar yasash hunarmandchiligini ko`rish ham katta qiziqish uyg`otadi. Shu munosabat bilan Jizzax viloyatiga tashrif buyurgan turistlarni viloyatning Baxmal, G `allaorol, Forish va Zomin tumanlarida qo`y junidan tayyorlanadigan hamda yog`ochdan tayyorlanadigan hamda yog`ochdan tayyorlanadigan ot anjomlarini ko`rsatish uchun ushbu tuman qishloqlariga olib chiqish muhimahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari respublikamizda tashrif buyuradigan xorijiy sayyohlar sonini yanada ko`paytirish maqsadida milliy hunarmandchilik buyumlarini yasashni reklama qilish ham katta ahamiyat kasb etadi. Milliy o`yinlar turizmi. Jizzax viloyatiga qarashli Baxmal, G`allaorol, Forish va Zomin tumanlari aholisi qadimdan yilqichilik bilan shug`ullangan.Shu tufayli tuman aholisi yaxshi otlarni boqib, ular bilan har xil o`yinlarni tashkil qilishadi.Ana shunday milliy o`yinlardan biri ko`pkari hisoblanadi. Mahalliy aholi o`rtasida ko’pkarida uloqni yerdan ko`tarib olish, uloqni olib ketayotgan chavandozdan uloqni tortib olish, uloqni olib kelish uchun oldindan belgilab qo`yilgan marraga olib kelibtashlashlarini ko`rish xorijiy sayyohlarda juda katta qiziqish uyg`otadi. Shu sababli Jizzax viloyatidagi Baxmal,G`allaorol,Forish, Zomin tumanlarda milliy o`yinlar ya`ni, ot chopar, otga tortishuv kabi o`yinlarni ko`rish turizmni rivojlantirish katta ahamiyat kasb etadi. G`orshunoslik turizmi. Jizzax viloyati hududida joylashgan tog`larda ohaktoshli yotqiziqlar ham keng tarqalgan. Ohaktoshli yotqiziqlarda g`orlar hosil bo`lgan. Ana