JUFT KORRELYATSION TAHLIL

Yuklangan vaqt

2024-11-12

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

4

Faytl hajmi

106,6 KB


JUFT KORRELYATSION TAHLIL 1. Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarda bog‘liqliklar turlarini о‘rganish. 2. Korrelyatsiya koeffitsiyentining turlari: juft, Pirson, Fexner va Spirman. 3. Korrelyatsiya koeffitsiyentini о‘zgarish intervallari va Cheddok shkalasi. Tayanch iboralar: bog‘lanish, korrelyatsion bog‘lanish, chiziqli, chiziqsiz bog‘lanish, regressiya, eng kichik kvadratlar usuli. 1. Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarda bog‘liqliklar turlarini о‘rganish Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar о‘rtasidagi о‘zaro bog‘lanishlarni о‘rganish ekonometrika fanining muhim vazifalaridan biridir. Bu jarayonda ikki xil belgilar yoki kо‘rsatkichlar ishtirok etadi, biri bog‘liq bо‘lmagan о‘zgaruvchilar, ikkinchisi bog‘liq о‘zgaruvchilar hisoblanadi. Birinchi turdagi belgilar boshqalariga ta’sir etadi, ularning о‘zgarishiga sababchi bо‘ladi. shuning uchun ular omil belgilar deb yuritiladi, ikkinchi toifadagilar esa natijaviy belgilar deyiladi. Masalan, iste’molchining daromadi ortib borishi natijasida uning tovar va xizmatlarga bо‘lgan talabi oshadi. Bu bog‘lanishda talabning ortishi natijaviy belgi, unga ta’sir etuvchi omil, ya’ni daromad esa omil belgidir. Omillarning har bir qiymatiga turli sharoitlarida natijaviy belgining har xil qiymatlari mos keladigan bog‘lanish korrelyatsion bog‘lanish yoki munosabat deyiladi. Korrelyatsion bog‘lanishning xarakterli xususiyati shundan iboratki, bunda omillarning tо‘liq soni noma’lumdir. Shuning uchun bunday bog‘lanishlar tо‘liqsiz hisoblanadi va ularni formulalar orqali taqriban ifodalash mumkin, xolos. JUFT KORRELYATSION TAHLIL 1. Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarda bog‘liqliklar turlarini о‘rganish. 2. Korrelyatsiya koeffitsiyentining turlari: juft, Pirson, Fexner va Spirman. 3. Korrelyatsiya koeffitsiyentini о‘zgarish intervallari va Cheddok shkalasi. Tayanch iboralar: bog‘lanish, korrelyatsion bog‘lanish, chiziqli, chiziqsiz bog‘lanish, regressiya, eng kichik kvadratlar usuli. 1. Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarda bog‘liqliklar turlarini о‘rganish Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar о‘rtasidagi о‘zaro bog‘lanishlarni о‘rganish ekonometrika fanining muhim vazifalaridan biridir. Bu jarayonda ikki xil belgilar yoki kо‘rsatkichlar ishtirok etadi, biri bog‘liq bо‘lmagan о‘zgaruvchilar, ikkinchisi bog‘liq о‘zgaruvchilar hisoblanadi. Birinchi turdagi belgilar boshqalariga ta’sir etadi, ularning о‘zgarishiga sababchi bо‘ladi. shuning uchun ular omil belgilar deb yuritiladi, ikkinchi toifadagilar esa natijaviy belgilar deyiladi. Masalan, iste’molchining daromadi ortib borishi natijasida uning tovar va xizmatlarga bо‘lgan talabi oshadi. Bu bog‘lanishda talabning ortishi natijaviy belgi, unga ta’sir etuvchi omil, ya’ni daromad esa omil belgidir. Omillarning har bir qiymatiga turli sharoitlarida natijaviy belgining har xil qiymatlari mos keladigan bog‘lanish korrelyatsion bog‘lanish yoki munosabat deyiladi. Korrelyatsion bog‘lanishning xarakterli xususiyati shundan iboratki, bunda omillarning tо‘liq soni noma’lumdir. Shuning uchun bunday bog‘lanishlar tо‘liqsiz hisoblanadi va ularni formulalar orqali taqriban ifodalash mumkin, xolos. Korrelyatsiya sо‘zi lotincha correlation sо‘zidan olingan bо‘lib, о‘zaro munosabat, muvofiqlik, bog‘liqlik degan ma’noga ega. Ikki hodisa yoki omil va natijaviy belgilar orasidagi bog‘lanish juft korrelyatsiya deb ataladi. Korrelyatsion bog‘lanishlarni о‘rganishda ikki toifadagi masalalar kо‘ndalang bо‘ladi. Ulardan biri о‘rganilayotgan hodisalar (belgilar) orasida qanchalik zich (ya’ni kuchli yoki kuchsiz) bog‘lanish mavjudligini baholashdan iborat. Bu korrelyatsion tahlil deb ataluvchi usulning vazifasi hisoblanadi. Korrrelyatsion tahlil deb hodisalar orasidagi bog‘lanish zichlik darajasini baholashga aytiladi. Omillarning о‘zaro bog‘lanishi 2 turga bо‘linadi: funksional bog‘lanish va korrelyatsion bog‘lanish. 1.-rasm. Bog‘lanish turlari Yunalishlarning о‘zgarishiga qarab, bog‘lanishlar ikki turga bо‘linadi: tо‘gri bog‘lanish va teskari bog‘lanishlar. Analitik ifodalarning kо‘rinishlariga qarab ham bog‘lanishlar ikki turga bо‘linadi: tо‘g‘ri chiziqli va chiziksiz bog‘lanishlar. Fuksional bog‘lanishlarda bir о‘zgaruvchi belgining har qaysi qiymatiga boshqa о‘zgaruvchi belgining anik bitta qiymati mos keladi. Korrelyatsiya sо‘zi lotincha correlation sо‘zidan olingan bо‘lib, о‘zaro munosabat, muvofiqlik, bog‘liqlik degan ma’noga ega. Ikki hodisa yoki omil va natijaviy belgilar orasidagi bog‘lanish juft korrelyatsiya deb ataladi. Korrelyatsion bog‘lanishlarni о‘rganishda ikki toifadagi masalalar kо‘ndalang bо‘ladi. Ulardan biri о‘rganilayotgan hodisalar (belgilar) orasida qanchalik zich (ya’ni kuchli yoki kuchsiz) bog‘lanish mavjudligini baholashdan iborat. Bu korrelyatsion tahlil deb ataluvchi usulning vazifasi hisoblanadi. Korrrelyatsion tahlil deb hodisalar orasidagi bog‘lanish zichlik darajasini baholashga aytiladi. Omillarning о‘zaro bog‘lanishi 2 turga bо‘linadi: funksional bog‘lanish va korrelyatsion bog‘lanish. 1.-rasm. Bog‘lanish turlari Yunalishlarning о‘zgarishiga qarab, bog‘lanishlar ikki turga bо‘linadi: tо‘gri bog‘lanish va teskari bog‘lanishlar. Analitik ifodalarning kо‘rinishlariga qarab ham bog‘lanishlar ikki turga bо‘linadi: tо‘g‘ri chiziqli va chiziksiz bog‘lanishlar. Fuksional bog‘lanishlarda bir о‘zgaruvchi belgining har qaysi qiymatiga boshqa о‘zgaruvchi belgining anik bitta qiymati mos keladi. 2.-rasm. Korrelyatsion bog‘lanish turlari 2. Korrelyatsiya koeffitsiyentining turlari: juft, Pirson, Fexner va Spirman Korrelyatsion tahlil korrelyatsiya koeffitsiyentlarini aniqlash va ularning muhimligini, ishonchliligini baholashga asoslanadi.1 Chiziqli korrelyatsiya koeffitsiyentining hisoblash formulasi: Y X X Y Y X Y X r        (7.1) bu yerda, x  va y  mos ravishda x va y о‘zgaruvchilarning о‘rtacha kvadratik chetlanishidir va ular quyidagi formulalar yordamida hisoblanadi:   n x x n i i x     1 2  ,   n y y n i i y     1 2  (5.5) Ёки 2 2 ) (X X X    ; (7.2) 2 2 ) (Y Y Y    . (7.3) Shuningdek, korrelyatsiya koeffitsiyentini hisoblashning quyidagi modifikatsiyalangan formulalaridan ham foydalanish mumkin:    y x n i i i n y y x x r       1 ёки                                                n i n i n i n i n i n i n i y y n x x n y x xy n r 1 2 1 2 1 2 1 2 1 1 1 (5.6) Determinatsiya koeffisiyenti korrelyatsiya koeffisiyentining kvadratiga teng. 1Gujarati D.N. Basic Econometrics. McGraw-Hill, 4th edition, 2003 (Gu),Inc.p. 90 2.-rasm. Korrelyatsion bog‘lanish turlari 2. Korrelyatsiya koeffitsiyentining turlari: juft, Pirson, Fexner va Spirman Korrelyatsion tahlil korrelyatsiya koeffitsiyentlarini aniqlash va ularning muhimligini, ishonchliligini baholashga asoslanadi.1 Chiziqli korrelyatsiya koeffitsiyentining hisoblash formulasi: Y X X Y Y X Y X r        (7.1) bu yerda, x  va y  mos ravishda x va y о‘zgaruvchilarning о‘rtacha kvadratik chetlanishidir va ular quyidagi formulalar yordamida hisoblanadi:   n x x n i i x     1 2  ,   n y y n i i y     1 2  (5.5) Ёки 2 2 ) (X X X    ; (7.2) 2 2 ) (Y Y Y    . (7.3) Shuningdek, korrelyatsiya koeffitsiyentini hisoblashning quyidagi modifikatsiyalangan formulalaridan ham foydalanish mumkin:    y x n i i i n y y x x r       1 ёки                                                n i n i n i n i n i n i n i y y n x x n y x xy n r 1 2 1 2 1 2 1 2 1 1 1 (5.6) Determinatsiya koeffisiyenti korrelyatsiya koeffisiyentining kvadratiga teng. 1Gujarati D.N. Basic Econometrics. McGraw-Hill, 4th edition, 2003 (Gu),Inc.p. 90 1. Xususiy korrelyatsiya koeffisiyentlari. Xususiy korrelyatsiya koeffisiyenti asosiy va unga ta’sir etuvchi omillar o‘rtasidagi bog‘lanish zichligini bildiradi. 2. Juft korrelyatsiya koeffisiyentlari asosiy omil inobatga olinmagan nuqtada hisoblanadi. Agar juft korrelyatsiya koeffisiyenti 0,6 dan katta bo‘lsa, unda omillararo bog‘lanish kuchli deb hisoblanadi va erkin omillar ma’lum darajada bir birini takrorlaydi. Agar modelda o‘zaro bog‘langan omillar qatnashsa, model yordamida qilingan hisoblar noto‘g‘ri chiqishi mumkin va omillar ta’siri ikki barovar hisoblanishi mumkin. O‘zaro bog‘langan ta’sir etuvchi omillardan bittasi modeldan chiqarib tashlanadi. Albatta modelda kuchliroq va mustahkamroq omil qoladi. 3. Ko‘p omilli modellarda agar natijaviy omilga bir necha omillar ta’sir ko‘rsatsa, unda omillar orasida ko‘plikdagi korrelyatsiya koeffisiyenti hisoblanadi. 3. Korrelyatsiya koeffisiyentini o‘zgarish intervallari va Cheddok shkalasi Korrelyatsiya koeffisiyenti (r) –1 dan +1 oralig‘ida bo‘ladi.Agar 0  r bo‘lsaomillar o‘rtasida bog‘lanish mavjud emas, 1 0  r bo‘lsa, to‘g‘ri bog‘lanish mavjud 0 1    r - teskari bog‘lanish mavjud 1  r funksional bog‘lanish mavjud. Bog‘lanish zichlik darajasi odatda quyidagicha talqin etiladi. Agar 2 , 0 gacha – kuchsiz bog‘lanish; 4 , 0 2 , 0  – o‘rtacha zichlikdan kuchsizroq bog‘lanish; 6 , 0 4 , 0  – o‘rtacha bog‘lanish; 8 , 0 6 , 0  – o‘rtachadan zichroq bog‘lanish; 99 , 0 8 , 0  – zich bog‘lanish. Korrelyatsion taxlil o‘tkazilganda quyidagi korrelyatsiya koeffisiyentlari hisoblanadi: 1. Xususiy korrelyatsiya koeffisiyentlari. Xususiy korrelyatsiya koeffisiyenti asosiy va unga ta’sir etuvchi omillar o‘rtasidagi bog‘lanish zichligini bildiradi. 2. Juft korrelyatsiya koeffisiyentlari asosiy omil inobatga olinmagan nuqtada hisoblanadi. Agar juft korrelyatsiya koeffisiyenti 0,6 dan katta bo‘lsa, unda omillararo bog‘lanish kuchli deb hisoblanadi va erkin omillar ma’lum darajada bir birini takrorlaydi. Agar modelda o‘zaro bog‘langan omillar qatnashsa, model yordamida qilingan hisoblar noto‘g‘ri chiqishi mumkin va omillar ta’siri ikki barovar hisoblanishi mumkin. O‘zaro bog‘langan ta’sir etuvchi omillardan bittasi modeldan chiqarib tashlanadi. Albatta modelda kuchliroq va mustahkamroq omil qoladi. 3. Ko‘p omilli modellarda agar natijaviy omilga bir necha omillar ta’sir ko‘rsatsa, unda omillar orasida ko‘plikdagi korrelyatsiya koeffisiyenti hisoblanadi. 3. Korrelyatsiya koeffisiyentini o‘zgarish intervallari va Cheddok shkalasi Korrelyatsiya koeffisiyenti (r) –1 dan +1 oralig‘ida bo‘ladi.Agar 0  r bo‘lsaomillar o‘rtasida bog‘lanish mavjud emas, 1 0  r bo‘lsa, to‘g‘ri bog‘lanish mavjud 0 1    r - teskari bog‘lanish mavjud 1  r funksional bog‘lanish mavjud. Bog‘lanish zichlik darajasi odatda quyidagicha talqin etiladi. Agar 2 , 0 gacha – kuchsiz bog‘lanish; 4 , 0 2 , 0  – o‘rtacha zichlikdan kuchsizroq bog‘lanish; 6 , 0 4 , 0  – o‘rtacha bog‘lanish; 8 , 0 6 , 0  – o‘rtachadan zichroq bog‘lanish; 99 , 0 8 , 0  – zich bog‘lanish. Korrelyatsion taxlil o‘tkazilganda quyidagi korrelyatsiya koeffisiyentlari hisoblanadi: