Karton bilan ishlash darslarining mazmunini tashkil etish metodikasi Reja: 1. Karton bilan ishlash texnologiyasi 2. Qog‘oz va kartondan maketlar yasash haqida tushuncha 3. Texnika xavsizligi qoidalaridan foydalanish. Mavzuga oid tayanch tushunchalar: Karton, qog’oz, maket, qog`oz va karton xususiyatlari, karton bilan ishlash texnologiyasi. Kartonning asosiy turlari va undan foydalanish. (III sinf) Yupqa karton bilan ishlashni o`quvchilar III sinfda qog`oz bilan ishlashning asosiy usullarini o`zlashtirish va bu material tasnifi hamda muhim sifat xususiyatlari, qog`ozning muhim xususiyatlari to`g`risida yetarlicha tasavvur to`plagandan keyin boshlaydilar. 3-sinf o`quvchilari karton, uning turlari, tasnifi, muhim xususiyatlari, qo`llanishi va ishlov berish usullari to`g`risidagi ma‘lumotlarini umumlashtirish uchun o`qituvchi texnologiya darslarida turli metodlardan foydalanadi: aytib berish va tushuntirish, suhbatlar, ko`rsatib berishlar, kuzatishlar va eng oddiy tajribalar. Amaliy ishlar jarayonida kartondan turli buyumlar va ularning detallarini tayyorlashda o`quvchilar bularni bilib oladilar. Turli amaliy maqsadlarda qo`llaniluvchi material sifatida karton to`g`risidagi ma‘lumotlarni o`quvchilarga asta-sekin berib boorish maqsadga muvofiq bo`lib, ular o`quvchilar bu material turlari, uning muhim xususiyatlari, qo`lda ishlov berish xususiyatlari, buyumlardan foydalanish sharoitlari to`g`risida tasavvurlarning to`planishiga qarab beriladi. Bunday ma‘lumotlarni o`quvchilarga berish uchun materialni tanlashda o`qituvchi odatda o`quvchilarda to`plangan hayot tajribalaridan,foydalanadi. O`quvchilar odatda kartondan jilddan, kitob muqovalari, qutilar, stol usti o`yinlar, poyafzal tayyorlashda qo`llanish, o`quv ko`rgazmalar tayyorlashda foydalanilishini eslaydilar. O`quvchilarga kartondan ishlab chiqarishda, qurilishda foydalanilishi, masalan asosi bitum shimdirilgan kartondan iborat bo`lgan tol va ruberoidning qo`llanishi to`g`risida hikoya qilib berish foydali. Ko`p tarqalgan karton turlari namunalarining sinf to`plamini birgalikda tuzish karton, uning qo`llanishi, asosiy turlari va xususiyatlari to`g`risidagi bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirishga yordam beradi. Vazifasiga ko`ra hamda karton tayyorlash tarkibi bo`yicha tizimlangan karton namunalarini to`plash alohida qiziqish kasb etadi. O`quvchilar e`tiborini kartonlarning qalinligi, zichligi, yuza pardozi, rangiga ko`ra tasniflashga qaratish muhim. Masalan, aytish mumkin: pressshpan – yuqori zichlik va mustahkamlikdagi karton, elektrokarton – silliq yaltiroq yuzali zich karton, rangli karton. Karton bilan umumiy tanishib chiqqach o`quvchilar ishlarni bajarish uchun karton tanlashga ongli yondasha boshlaydilar. Karton xususiyatlarini o`rganish:1 – kartonning sinf ko`rgazmali majmuasi; 2 – karton asosiy xususiyatlarini o`rganish uchun karton tarqatma namunalari to`plami O`quvchilarga kartonning hamma turlari ham kichik maktab o`quvchilari kuchlari bilan ishlov berishga to`g`ri kelmasligini tushuntirish zarur. Masalan, texnologiya darslari da nisbatan yupqa - qalinligi 1-1,5 mm bo`lgan kartonlardan foydalanish mumkin. Kartonning ba‘zi turlari, masalan pressshpan, poyabzal kartoni, elektrokarton, shunchalik yuqori zichlik va mustahkamlikka egaki, ularni nafaqat oddiy qaychi, bichish qaychilari bilan ham kesib bo`lmaydi. Boshlang`ich sinf o`quvchilariga kartonni chiziq bo`ylab pichoq bilan kesish operatsiyasi to`g`ri kelmaydi, chunki kata mushaklar kuchini talab etadi. Karton to`plamini tuzishda qog`oz to`plamini tuzishdagidek namuna tanlash, joylashtirish va belgilashga bo`lgan yondashuv saqlanib qoladi Qog`oz va karton xususiyatlarini taqqoslash. Qog`ozning eng yaqin qarindoshi karton bilan tanishishda, uning buyumlar yasashda amaliy qo`llanishida uning xususiyatlarini qog`ozning o`xshash xususiyatlari bilan taqqoslash foydali. Bunday qiyoslash, taqqoslashlar birinchi darajali politexnik ahamiyatga ega, barcha materiallarning texnologik xususiyatlari to`g`risida o`quvchilar bilimlarining to`planishi va tizimlanishiga yordamlashadi – bu xususiyatlarni bilmasdan materiallarda ishlov berishni amalga oshirib bo`lmaydi. O`qituvchi qog`oz va karton namunalarini ko`rsatib, bu materiallarning o`rtasida tayyorlanish materiallari bo`yicha ham, usullari bo`yicha ham ahamiyatli farq yo`qligini ma‘lum qiladi. Bundan tashqari 1 m2 250 g og`irlikdagi kartonni ko`pincha qog`oz deb,ta‘riflaydilar. Oddiy tajriba va kuzatishlar qatori bilan o`quvchilar karton qog`oz kabi tolali tuzilishli varaqli material ekanligini aniqlaydilar.Qog`oz kabi karton ham asosan o`simlik tolalaridan iborat bo`lib,ularning oralari yyelimli maxsus to`ldiruvchilar bilan to`ldirilgan. O`quvchilar qog`oz va kartonning kichik bo`laklarini yirtib olib ularni yirtilish chiziqlarini kuzatadilar. Ular qog`ozda tolalar mayda va bir turli, kartonda esa ancha yirikroq, qo`polroq va bir turda emasligini aniqlaydilar. O`qituvchi yordamida o`quvchilar bu nafaqat qog`oz tayyorlashda asosiy xom ashyo – tolali massa yaxshiroq maydalanib aralashtirishishiga, balki kartonni tayyorlashda odatda qo`polroq va arzonroq materiallar poxol va qamishning qo`llanishiga ham bog`liq ekanligini tushuntiradilar. O`qituvchi yirtishda yoki ko`p marta bukishda qatlamlarga ajraluvchi karton namunalarini ko`rsatib, sinfga savol beradi: nima sababdan qatlamga ajralish ro`y beradi. U karton ishlab chiqarishda uni tayyorlashning ikki usuli qo`llanishini gapirib beradi. Birinchi usul bo`yicha karton taxminan qog`oz quyilishidek qo`yiladi: ortiqcha suv siqib olinadi, quritiladi, yuzasi pardozlanadi. Ikkinchi usul bo`yicha dastlab qo`pol qog`oz varaqlari tayyorlanadi, ular keyin bir necha qatlam qilib yyelimlanib, anchamuncha qalin va mustahkam karton olinadi. Ba‘zan bunday kartonning ustki qatlami yuqoriroq sifatli yoki boshqa rangdagi qog`oz bilan yyelimlanadi. Bunday karton ba‘zan qatlamlarga ajraladi.O`qituvchi taklifi bilan uchinchi sinf o`quvchilari qo`lbola kartonni bir necha qog`oz qatlamini yelimlab tayyorlashlari mumkin. Bunday qo`lbola karton qurishda tirishib qolmasligi uchun uni bir necha qatlam qog`ozga o`rab, press ostida quritish kerak. Quritish jarayonida qog`ozni bir necha marta almashtirish yana yaxshiroq - bu qurishni tezlashtiradi va karton yuqoriroq sifatli bo`ladi. Qo`lbola karton tayyorlash ishini amalga oshirishda politexnik taqqoslash – yelimlangan kartonni yyelimlangan fanera va qatlamli plastiklar bilan solishtirish, shuningdek bolalarni pape-mashedan buyumlar tayyorlash bilan tanishtirish foydali. Qog`oz va karton namunalarini bir vaqtda ko`rib chiqish va o`quvchilarga ularning sifatli xususiyatlarini ko`rsatib, o`qituvchi o`quvchilarga karton qog`oz kabi yupqa va qalin, silliq va g`adirbudir, zich va g`ovak, egiluvchan va sinuvchan, yaltiroq va yaltiramaydigan yuzali, rangli bo`lishi mumkinligini ko`rsatib beradi. Materiallarning sifat xususiyatlarini taqqoslash o`quvchilarning barcha materiallarning muhim xususiyatlari to`g`risidagi tasavvurlarini aniqlashtirish va umumlashtirishga yordam beradi. O`quvchilarning karton to`g`risidagi bilimlarini umumlashtirish va mustahkamlashtirish uchun tayyorlanishida kartondan foydalaniladigan buyumlar ro`yxatini birgalikda tuzishni taklif qilish foydali. O`quvchilar sanoat va oziq-ovqat tovarlarini joylashtirish uchun qutilar, kitob muqovalari, jildlar, albomlar, chemodanlar, poyabzal astarlari, o`quv qo`llanmalarini aytadilar. O’quvchilarga karton va qog’oz bilan ishlashda qaychi bilan qirqish, elimlash, ishlob berishda asbob-uskunalrni ishlatish usullarini, ehtiyotkorlik qilish lozimligini xavfli tomonlarini tushuntirib, texnik xavfsizlik malakalari singdiriladi. Dars jarayonini boshlashdan avval o’qituvchi o’quvchilarga har bir mavzuga oid texnika xavfsizlik qoidalarini aytib o’tadi va o’quvchilarni dars jarayonida kuzatib boradi, ba’zi eslatmalarni eslatib o’tadi: 1. Ish joyini to’g’ri tashkil qilish; 2. Foydalanadigan jihozlarni tayyorlab qo’yish; 3. O’tkir tig’li asboblardan ehtiyotkorona ishlash ; 4. Qaychini uzatishda o’tkir tomonidan ushlab uzatish; 5. Yelimdan foydalanib bo’lgandan so’ng, qo’lni sovunlab yuvish; 6. Ish stolini tozalab qo’yish.