KO‘KRAK VA QORIN AORTASI: ASOSIY TARMOQLARI, ICHKI A’ZOLARNI QON BILAN TA’MINLANISHI

Yuklangan vaqt

2024-10-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

902,2 KB


KO‘KRAK VA QORIN AORTASI: ASOSIY TARMOQLARI, ICHKI A’ZOLARNI QON BILAN TA’MINLANISHI Pastga tushuvchi aorta. Pars descendens aortae Pastga tushuvchi aorta - aortae descendens ikki bo`limdan: 1) ko`krak aortasi - pars thoracica aortae; 2) qorin aortasi - pars abdominalis aortae dan tashkil bo`ladi. Tushuvchi aortaning har bir bo`limidan devorlarga - pariyetal - rami parietales, hamda a’zolarga visseral - rami viscerales tarmoqlari ajraladi. Ko`krak aortasi – aortae thoracica Ko`krak aortasining pariyetal tarmoqlari: Ko`krak aortasi (old tomondan). 1 - ramus dorsalis arteriae intercostalis posterioris; 2 - pars thoracica aortae; 3 - sternum; 4 - ramus intercostalis anterior arteriae thoracicae internae; 5 - a. thoracica interna; 6 - a. intercostalis posterior. 1) A. a. intercostales posteriores – qovurg`alararo orqa arteriyalari. Qovurg`alarning ichki yuzasining ostki qirrasi sohasidagi egatlarda joylashadi. Ko`krakning xususiy mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Pastki qovurg`alararo arteriyalar qorin mushaklarida yakunlanib, qorin sohasini qon bilan ta’minlashda qatnashadi. Qovurg`alararo arteriyalardan rami spinales tarmog`i ajralib, orqa miyaning ko`krak segmentlari qon bilan ta’minlanadi. Orqa qovurg`alararo arteriya – a. itercostales pasteriores dan quyidagi tarmoqlar jaraladi: KO‘KRAK VA QORIN AORTASI: ASOSIY TARMOQLARI, ICHKI A’ZOLARNI QON BILAN TA’MINLANISHI Pastga tushuvchi aorta. Pars descendens aortae Pastga tushuvchi aorta - aortae descendens ikki bo`limdan: 1) ko`krak aortasi - pars thoracica aortae; 2) qorin aortasi - pars abdominalis aortae dan tashkil bo`ladi. Tushuvchi aortaning har bir bo`limidan devorlarga - pariyetal - rami parietales, hamda a’zolarga visseral - rami viscerales tarmoqlari ajraladi. Ko`krak aortasi – aortae thoracica Ko`krak aortasining pariyetal tarmoqlari: Ko`krak aortasi (old tomondan). 1 - ramus dorsalis arteriae intercostalis posterioris; 2 - pars thoracica aortae; 3 - sternum; 4 - ramus intercostalis anterior arteriae thoracicae internae; 5 - a. thoracica interna; 6 - a. intercostalis posterior. 1) A. a. intercostales posteriores – qovurg`alararo orqa arteriyalari. Qovurg`alarning ichki yuzasining ostki qirrasi sohasidagi egatlarda joylashadi. Ko`krakning xususiy mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Pastki qovurg`alararo arteriyalar qorin mushaklarida yakunlanib, qorin sohasini qon bilan ta’minlashda qatnashadi. Qovurg`alararo arteriyalardan rami spinales tarmog`i ajralib, orqa miyaning ko`krak segmentlari qon bilan ta’minlanadi. Orqa qovurg`alararo arteriya – a. itercostales pasteriores dan quyidagi tarmoqlar jaraladi: a) r.dorsales – orqaning mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Orqa terisi soxasida r. cutaneus medialis va r. cutaneus lateralis shoxlariga ajraladi. b) r. r. spinales – orqa miyaning ko`krak segmentlarini qon bilan ta’minlaydi. v) r. collateralis – yonlama shoxlar. g) r. cutaneus lateralis – ko`krak qafasining yon terisini qon bilan ta’minlaydi. Uning shoxlari r.r. mammarii lateralis sut bezini qon bilan ta’minlashda qatnashadi. 2) A. subcostalis – qovurg`a osti arteriyasi. Bu arteriya r. dorsalis – orqa mushaklariga tarmoq va r. spinalis – orqa miyaga tarmoq chiqaradi. 3) A. a. phrenicae superiores - diafragmaning ustki arteriyasi – diafragma mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Ko`krak aortasining visseral tarmoqlari: 1) r.r. bronchiales - bronxlarni va o`pkani arteriya qoni bilan ta’minlaydi. 2). r.r.esophageales – qizilo`ngachni qon bilan ta’minlaydi. 3) r.r. mediastinales – orqa ko`ks oralig`idagi to`qimalarni qon bilan ta’minlaydi. Qorin aortasi – aorta abdomienalis. Qorin aortasidan qorin devoriga pariyetal va a’zolarga visseral tarmoqlar ajraladi. Qorin aortasining visseral tarmoqlari toq va juft tarmoqlarga bo`linadi. Qorin aortasining visseral toq tarmoqlari : I. Truncus coeliacus – uchta arteriyaga ajraladi: 1) a. gastrica sinistra; 2) a. hepatica communis; 3) a. lienalis. 1. A. gastrica sinistra – me’daning kichik egriligi bo`ylab yo`naladi. Me’dani va qizilo`ngachning qorin qismini – r.r.oesophagealis qon bilan ta’minlaydi. 2. A. hepatica communis – umumiy jigar arteriyasidan quyidagi tarmoqlar chiqadi: a) a. gastrica dextra – me’daning kichik egriligi bo`ylab yo`nalib chap me’da arteriyasi bilan birlashadi. b) a. gastroduodenalis – me’da – 12 barmoqli ichak arteriyasi ikkiga ajraladi: a. gastro – omentalis dextra – me’daning katta egriligi bo`ylab yo`naladi; hamda a. a. pancreaticoduodenales superior posterior – me’da osti bezi va 12 4) r.r.pericardiaci – yurak xaltasi – perikardni qon bilan ta’minlaydi. a) r.dorsales – orqaning mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Orqa terisi soxasida r. cutaneus medialis va r. cutaneus lateralis shoxlariga ajraladi. b) r. r. spinales – orqa miyaning ko`krak segmentlarini qon bilan ta’minlaydi. v) r. collateralis – yonlama shoxlar. g) r. cutaneus lateralis – ko`krak qafasining yon terisini qon bilan ta’minlaydi. Uning shoxlari r.r. mammarii lateralis sut bezini qon bilan ta’minlashda qatnashadi. 2) A. subcostalis – qovurg`a osti arteriyasi. Bu arteriya r. dorsalis – orqa mushaklariga tarmoq va r. spinalis – orqa miyaga tarmoq chiqaradi. 3) A. a. phrenicae superiores - diafragmaning ustki arteriyasi – diafragma mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Ko`krak aortasining visseral tarmoqlari: 1) r.r. bronchiales - bronxlarni va o`pkani arteriya qoni bilan ta’minlaydi. 2). r.r.esophageales – qizilo`ngachni qon bilan ta’minlaydi. 3) r.r. mediastinales – orqa ko`ks oralig`idagi to`qimalarni qon bilan ta’minlaydi. Qorin aortasi – aorta abdomienalis. Qorin aortasidan qorin devoriga pariyetal va a’zolarga visseral tarmoqlar ajraladi. Qorin aortasining visseral tarmoqlari toq va juft tarmoqlarga bo`linadi. Qorin aortasining visseral toq tarmoqlari : I. Truncus coeliacus – uchta arteriyaga ajraladi: 1) a. gastrica sinistra; 2) a. hepatica communis; 3) a. lienalis. 1. A. gastrica sinistra – me’daning kichik egriligi bo`ylab yo`naladi. Me’dani va qizilo`ngachning qorin qismini – r.r.oesophagealis qon bilan ta’minlaydi. 2. A. hepatica communis – umumiy jigar arteriyasidan quyidagi tarmoqlar chiqadi: a) a. gastrica dextra – me’daning kichik egriligi bo`ylab yo`nalib chap me’da arteriyasi bilan birlashadi. b) a. gastroduodenalis – me’da – 12 barmoqli ichak arteriyasi ikkiga ajraladi: a. gastro – omentalis dextra – me’daning katta egriligi bo`ylab yo`naladi; hamda a. a. pancreaticoduodenales superior posterior – me’da osti bezi va 12 4) r.r.pericardiaci – yurak xaltasi – perikardni qon bilan ta’minlaydi. barmoqli ichakni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriya o`nikki barmoqli ichakga r.r. duodenales shoxi va oshqozon osti beziga r.r. pancreatici shoxlarini ajratadi. v) a. hepatica propria – jigarning xususiy arteriyasi - jigar darvozasidan kiradi va shu sohada o`t pufagiga – a. cystica tarmog`ini ajratadi. A. hepatca propria jigar ichida: r. dexter o`ng shox va r. sinister chap shoxga ajraladi. R. dexter shoxidan quyidagi arteriyalar ajraladi; a) a. cystica – o`t pufagining arteriyasi; b) a. lobi caudati – jigarning dumsimon bo`lagining arteriyasi; v) a. segmenti anteriores – jigarning oldingi segmentining arteriyasi; g) a. segmenti pasterioris – jigarning orqa segmentining arteriyasi; R. sinister shoxidan quyidagi arteriyalar ajraladi: a. lobi caudati – jigar dumsimon bo`lagining arteriyasi; b) a. segmenti medialis – jigarning medial segmentining arteriyasi; v) a. segmenti lateralis – jigarning lateral segmentining arteriyasi. Jigarning qolgan segmentlarini jigar xususiy arteriyasining oraliqdagi shoxi – r. inetrmedius qon bilan ta’minlaydi 3. I. A. lienalis – taloqni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyada quyidagi tarmoqlar chiqadi: a) R. pancreatici – me’da osti bezini qon bilan ta’minlaydi; Bu shox quyidagi arteriyalarga ajraladi: a.pancreatica dorsalis – oshqozon osti bezining orqa arteriyasi; a. pancreatica inferior - oshqozon osti bezining pastki arteriyasi; a. prepancratica – oshqozon osti bezi oldidagi arteriya; a.pancreatica magna – oshqozon osti bezining katta arteriyasi; a. cauda pancreatis oshqozon osti bezining dum qismining arteriyasi. b) a. gastroomentalis sinistra – me’daning katta egriligi bo`ylab yo`nalib, o`ng tarafdagi shunday arteriya bilan birikadi. Bu arteriyadan r.r. gastrici – oshqozonga shoxlar va – r.r.omentales – katta charviga shoxlar, a. gastricae breves – me’daning qisqa arteriyalari, a. gastrica posterior – oshqozonning orqa yuzasiga tarmoqlar chiqadi. A. lienalis ning oxirgi qismlari taloq ichida tarmoqlanadi. II. A. mesenterica superior – yuqorigi tutqich arteriyasi – qorin aortasining toq tarmog`idir. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraydi : 1) a. pancreaticoduodenalis inferior – me’da osti bezini hamda 12 barmoqli ichakni qon bilan ta’minlaydi. SHunday yuqorigi arteriya bilan o`zaro qo`shiladi. R. anterior – oldingi va r. posterior orqa shoxchalar ajraladi. 2) a. jejunales – och ichak arteriyalari. 3) a. ileales – yonbosh ichak arteriyalari. barmoqli ichakni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriya o`nikki barmoqli ichakga r.r. duodenales shoxi va oshqozon osti beziga r.r. pancreatici shoxlarini ajratadi. v) a. hepatica propria – jigarning xususiy arteriyasi - jigar darvozasidan kiradi va shu sohada o`t pufagiga – a. cystica tarmog`ini ajratadi. A. hepatca propria jigar ichida: r. dexter o`ng shox va r. sinister chap shoxga ajraladi. R. dexter shoxidan quyidagi arteriyalar ajraladi; a) a. cystica – o`t pufagining arteriyasi; b) a. lobi caudati – jigarning dumsimon bo`lagining arteriyasi; v) a. segmenti anteriores – jigarning oldingi segmentining arteriyasi; g) a. segmenti pasterioris – jigarning orqa segmentining arteriyasi; R. sinister shoxidan quyidagi arteriyalar ajraladi: a. lobi caudati – jigar dumsimon bo`lagining arteriyasi; b) a. segmenti medialis – jigarning medial segmentining arteriyasi; v) a. segmenti lateralis – jigarning lateral segmentining arteriyasi. Jigarning qolgan segmentlarini jigar xususiy arteriyasining oraliqdagi shoxi – r. inetrmedius qon bilan ta’minlaydi 3. I. A. lienalis – taloqni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyada quyidagi tarmoqlar chiqadi: a) R. pancreatici – me’da osti bezini qon bilan ta’minlaydi; Bu shox quyidagi arteriyalarga ajraladi: a.pancreatica dorsalis – oshqozon osti bezining orqa arteriyasi; a. pancreatica inferior - oshqozon osti bezining pastki arteriyasi; a. prepancratica – oshqozon osti bezi oldidagi arteriya; a.pancreatica magna – oshqozon osti bezining katta arteriyasi; a. cauda pancreatis oshqozon osti bezining dum qismining arteriyasi. b) a. gastroomentalis sinistra – me’daning katta egriligi bo`ylab yo`nalib, o`ng tarafdagi shunday arteriya bilan birikadi. Bu arteriyadan r.r. gastrici – oshqozonga shoxlar va – r.r.omentales – katta charviga shoxlar, a. gastricae breves – me’daning qisqa arteriyalari, a. gastrica posterior – oshqozonning orqa yuzasiga tarmoqlar chiqadi. A. lienalis ning oxirgi qismlari taloq ichida tarmoqlanadi. II. A. mesenterica superior – yuqorigi tutqich arteriyasi – qorin aortasining toq tarmog`idir. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraydi : 1) a. pancreaticoduodenalis inferior – me’da osti bezini hamda 12 barmoqli ichakni qon bilan ta’minlaydi. SHunday yuqorigi arteriya bilan o`zaro qo`shiladi. R. anterior – oldingi va r. posterior orqa shoxchalar ajraladi. 2) a. jejunales – och ichak arteriyalari. 3) a. ileales – yonbosh ichak arteriyalari. 4) a. iliocolica – yonbosh ichakni va ko`r ichak sohalarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) a. caecalis anterior – ko`r ichakning oldingi arteriyasi; b) a. caecalis posterior – ko`r ichakning orqa arteriyasi; v) a. appendicularis – chuvalchangsimon o`simtaning arteriyasi; g) r. ilealis – yonbosh ichak shoxi; d) r. colicus – chambar ichak shoxi; 5) a. colica dextra – yo`g`on ichakning ko`tariluvchi qismini qon bilan ta’minlaydi. 6) a. flexurae dextrae – yo`g`on ichakning o`ng bukilish sohasining arteriyasi. 7) a. colica media – yo`g`on ichakning ko`ndalang chambar ichak sohasini qon bilan ta’minlaydi. Korin bo`shlig`i a’zolarining arteriyalari. 1 - pars abdominalis aortae; 2 - truncus coeliacus; 3 - a. gastrica sinistra; 4 - a. lienalis; 5 - a. hepatica communis; 6 - a. gastrica dextra; 7 - r. dextra a. hepoticae propriae; 8 - r. sinister a. hepoticae propriae; 9 - a. cystica; 10 - a. gastroduodenalis; 11 - a. gastroepiploica dextra; 12 - a. gastroepiploica sinistra; 13 - a. pancriaticoduodenalis superior; 14 - a. pancriaticoduodenalis inferior; 15 - a. masenterica superior; 16 - a. colica media; 17 - a. colica dextra; 18 - a. ileocolica; 19 - a. apendicularis; 20 - arcus Riolani; 21 - a. masenterica inferior; 22 - a. colica sinistra; 23 - a. sigmoidea; 24 - a. rectalis superior; 25 - a. iliaca communis; 26 - iliaca externa; 27 - iliaca interna; 28 - a. rectalis media. 4) a. iliocolica – yonbosh ichakni va ko`r ichak sohalarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) a. caecalis anterior – ko`r ichakning oldingi arteriyasi; b) a. caecalis posterior – ko`r ichakning orqa arteriyasi; v) a. appendicularis – chuvalchangsimon o`simtaning arteriyasi; g) r. ilealis – yonbosh ichak shoxi; d) r. colicus – chambar ichak shoxi; 5) a. colica dextra – yo`g`on ichakning ko`tariluvchi qismini qon bilan ta’minlaydi. 6) a. flexurae dextrae – yo`g`on ichakning o`ng bukilish sohasining arteriyasi. 7) a. colica media – yo`g`on ichakning ko`ndalang chambar ichak sohasini qon bilan ta’minlaydi. Korin bo`shlig`i a’zolarining arteriyalari. 1 - pars abdominalis aortae; 2 - truncus coeliacus; 3 - a. gastrica sinistra; 4 - a. lienalis; 5 - a. hepatica communis; 6 - a. gastrica dextra; 7 - r. dextra a. hepoticae propriae; 8 - r. sinister a. hepoticae propriae; 9 - a. cystica; 10 - a. gastroduodenalis; 11 - a. gastroepiploica dextra; 12 - a. gastroepiploica sinistra; 13 - a. pancriaticoduodenalis superior; 14 - a. pancriaticoduodenalis inferior; 15 - a. masenterica superior; 16 - a. colica media; 17 - a. colica dextra; 18 - a. ileocolica; 19 - a. apendicularis; 20 - arcus Riolani; 21 - a. masenterica inferior; 22 - a. colica sinistra; 23 - a. sigmoidea; 24 - a. rectalis superior; 25 - a. iliaca communis; 26 - iliaca externa; 27 - iliaca interna; 28 - a. rectalis media. Yo`g`on ichak arteriyalarining tarmoqlari o`zaro qo`shilib, chambar ichak yoyi – arcus marginalis coli ni – hosil etadi. III. A. mesenterica inferior – pastki tutqich arteriyasi quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1) a. ascendens – ko`tariluvchi arteriya – ko`ndalang chambar ichakning chap bo`kilish sohasiga yo`naladi. 2) a. colica sinistra – yo`g`on ichakning tushuvchi qismini qon bilan ta’minlaydi; 3) a. a. sigmoideae – yo`g`on ichakning S-simon ichak qismini qon bilan ta’minlaydi; 4) a. rectalis superior – to`g`ri ichakning yuqori qismini qon bilan ta’minlaydi. Qorin aortasining visseral juft tarmoqlari: 1. A. suprarenalis media – buyrak usti bezini qon bilan ta’minlaydi. 2. A. renalis – buyrakni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan buyrak usti beziga – a. suprarenalis inferior tarmog`i chiqadi. Buyrak arteriyasi A. renalis dan buyrak atrofidagi kapsulaga – r.r. capsularis tarmoqlari ajraladi. Buyrak ichida esa – a. renalis oldingi shox – r. anterior va orqa shox r.posterior ga ajraladi. Xar bir shox buyrak segmentlarining arteriyasiga tarmoqlanadi. Ramus anterior – tarmoqlari: a) a. segmenti superioris – bo`yrakning yuqori segmetining arteriyasi; b) a. segmenti anterioris superioris – bo`yrakning oldingi yuqori segment arteriyasi; v) a. segmenti anterioris inferioris – bo`yrakning oldingi pastki segment arteriyasi; g) a. segmenti inferioris – bo`yrakning pastki segment arteriyasi. Ramus posterior shoxidan – a. segmenti posterioris – orqa segment arteriyasi ajraladi. Buyrak arteriyasidan siydik nayi shoxlari – r.r. ureterici ajraladi. Buyrak arteriyasining buyrak ichidagi tarmoqlarig a ta’minlaydi. Bu arteriyadan buyrak usti beziga – a. suprarenalis superior tarmog`i ajraladi. 2. A. a. lumbales – bel sohasini – r. dorsalis shoxi qon bilan ta’minlaydi. Orqa miyani qon bilan ta’minlash uchun r. spinales tarmog`ini ajratadi. Bel arteriyalari qorin mushaklarini ham qon bilan ta’minlaydi. 3. A. sacralis mediana - qorin aortasining pariyetal toq tomiri bo`lib, chanoq devorini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan belning eng pastdagi Yo`g`on ichak arteriyalarining tarmoqlari o`zaro qo`shilib, chambar ichak yoyi – arcus marginalis coli ni – hosil etadi. III. A. mesenterica inferior – pastki tutqich arteriyasi quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1) a. ascendens – ko`tariluvchi arteriya – ko`ndalang chambar ichakning chap bo`kilish sohasiga yo`naladi. 2) a. colica sinistra – yo`g`on ichakning tushuvchi qismini qon bilan ta’minlaydi; 3) a. a. sigmoideae – yo`g`on ichakning S-simon ichak qismini qon bilan ta’minlaydi; 4) a. rectalis superior – to`g`ri ichakning yuqori qismini qon bilan ta’minlaydi. Qorin aortasining visseral juft tarmoqlari: 1. A. suprarenalis media – buyrak usti bezini qon bilan ta’minlaydi. 2. A. renalis – buyrakni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan buyrak usti beziga – a. suprarenalis inferior tarmog`i chiqadi. Buyrak arteriyasi A. renalis dan buyrak atrofidagi kapsulaga – r.r. capsularis tarmoqlari ajraladi. Buyrak ichida esa – a. renalis oldingi shox – r. anterior va orqa shox r.posterior ga ajraladi. Xar bir shox buyrak segmentlarining arteriyasiga tarmoqlanadi. Ramus anterior – tarmoqlari: a) a. segmenti superioris – bo`yrakning yuqori segmetining arteriyasi; b) a. segmenti anterioris superioris – bo`yrakning oldingi yuqori segment arteriyasi; v) a. segmenti anterioris inferioris – bo`yrakning oldingi pastki segment arteriyasi; g) a. segmenti inferioris – bo`yrakning pastki segment arteriyasi. Ramus posterior shoxidan – a. segmenti posterioris – orqa segment arteriyasi ajraladi. Buyrak arteriyasidan siydik nayi shoxlari – r.r. ureterici ajraladi. Buyrak arteriyasining buyrak ichidagi tarmoqlarig a ta’minlaydi. Bu arteriyadan buyrak usti beziga – a. suprarenalis superior tarmog`i ajraladi. 2. A. a. lumbales – bel sohasini – r. dorsalis shoxi qon bilan ta’minlaydi. Orqa miyani qon bilan ta’minlash uchun r. spinales tarmog`ini ajratadi. Bel arteriyalari qorin mushaklarini ham qon bilan ta’minlaydi. 3. A. sacralis mediana - qorin aortasining pariyetal toq tomiri bo`lib, chanoq devorini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan belning eng pastdagi arteriyalari – a.a. lumbales imae; dumg`azaning lateral shoxlari – r.r. sacrales laterales ajraladi. Qorin aortasi IV bel umurtqasi sohasida ikkita umumiy yonbosh arteriyalari – a. iliaca communis dextra et sinistra ga ajraladi. Qorin aortasining bo`linish sohasi – bifurcario aortae deyiladi. O`z navbatida har bir umumiy yonbosh arteriyasi: tashqi yonbosh arteriyasi – a. iliaca externa ga, hamda ichki yonbosh arteriyasi – a. iliaca interna ga bo`linadi. a a.a. intrarenales deb ataladi 3. A. testicularis – (erkaklarda) – moyakni qon bilan ta’minlash uchun, chov kanali orqali o`tib, yorg`oq bo`shlig`iga tushadi. Bu arteriyadan siydik nayi shoxlari – r.r ureterici va moyak ortig`i uchun – r.r. epididymalis shoxlari ajraladi. 4. A. ovarica - (ayollarda) tuxumdon arteriyasidan siydik nayi shoxlari – r.r. ureterici va bachadon naylari uchun shoxlar – r.r. tubarii ajraladi. Qorin aortasining pariyetal tarmoqlari: 1. A. phrenica inferior – diafragmani ostki yuzasini qon bil Yuqori tutqich arteriya. 1 - omentum majus, 2 - peritoneum viscerale, 3 - a. colica sinistra, 4 - a. mesenterica superior, 5 - v. mesenterica superior, 6 - aa. et vv. jejunales, 7 - aa. intestinales, 8 - appendix vermiformis, 9 - a. et v. appendiculares, 10 - aa. et vv. ilei, 11 - colon ascendens, 12 - a. ileocolica, 13 - a. colica dextra,14 - r. ascendens a. colicae dextrae, 15 - a. colica media, 16 - pancreas, 17 - r. descendens a. colicae mediae, 18 - arcus arteriosus, 19 - colon transversum. arteriyalari – a.a. lumbales imae; dumg`azaning lateral shoxlari – r.r. sacrales laterales ajraladi. Qorin aortasi IV bel umurtqasi sohasida ikkita umumiy yonbosh arteriyalari – a. iliaca communis dextra et sinistra ga ajraladi. Qorin aortasining bo`linish sohasi – bifurcario aortae deyiladi. O`z navbatida har bir umumiy yonbosh arteriyasi: tashqi yonbosh arteriyasi – a. iliaca externa ga, hamda ichki yonbosh arteriyasi – a. iliaca interna ga bo`linadi. a a.a. intrarenales deb ataladi 3. A. testicularis – (erkaklarda) – moyakni qon bilan ta’minlash uchun, chov kanali orqali o`tib, yorg`oq bo`shlig`iga tushadi. Bu arteriyadan siydik nayi shoxlari – r.r ureterici va moyak ortig`i uchun – r.r. epididymalis shoxlari ajraladi. 4. A. ovarica - (ayollarda) tuxumdon arteriyasidan siydik nayi shoxlari – r.r. ureterici va bachadon naylari uchun shoxlar – r.r. tubarii ajraladi. Qorin aortasining pariyetal tarmoqlari: 1. A. phrenica inferior – diafragmani ostki yuzasini qon bil Yuqori tutqich arteriya. 1 - omentum majus, 2 - peritoneum viscerale, 3 - a. colica sinistra, 4 - a. mesenterica superior, 5 - v. mesenterica superior, 6 - aa. et vv. jejunales, 7 - aa. intestinales, 8 - appendix vermiformis, 9 - a. et v. appendiculares, 10 - aa. et vv. ilei, 11 - colon ascendens, 12 - a. ileocolica, 13 - a. colica dextra,14 - r. ascendens a. colicae dextrae, 15 - a. colica media, 16 - pancreas, 17 - r. descendens a. colicae mediae, 18 - arcus arteriosus, 19 - colon transversum. Pastki tutqich arteriyasi. 1 - omentum majus, 2 colon transversum, 3 - pancreas, 4 - a. colica media va a. colica sinistra orasidagi anastomoz, 5 - v. mesenterica inferior, 6 - colon descendens, 7 - a. mesenterica inferior, 8 - aorta abdominalis, 9 - a. et v. colicae sinistrae, 10 - aa. et vv. sigmoideae,11 - a. et vv. rectales superiores, 12 - peritoneum viscerale, 13 - peritoneum parietale, 14 - v. iliaca communis sinistra, 15 - colom sigmoideum, 16 - vesica urinaria, 17 - rectum, 18 - caecum, 19 - appendix vermiformis, 20 - mesoappendix, 21 - a. iliaca communis sinistra, 22 - v. cava inferior, 23 - radix mesenterii (kesilgan), 24 - intestinum tenue, 25 - mesenterium, 26 - a. et v. colicae mediae. Ichki yonbosh arteriyasi – a. iliaca internae. Ichki yonbosh arteriyasi – a. iliaca internae – chanoq devorlarini qon bilan ta’minlaydigan pariyetal guruh arteriyalariga va chanoq sohasidagi a’zolarni qon bilan ta’minlaydigan visseral guruh arteriyalariga bo`linadi. Pariyetal arteriyalar. 1. A. iliolumbalis – yonbosh – bel arteriyasi – yonbosh suyagi va bel sohalaridagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi shoxlar ajraladi: a) r. lumbalis – bel sohasini qon bilan ta’minlaydi; b) r. spinalis – orqa miyani qon bilan ta’minlaydi; v) r. iliacus – yonbosh sohasini qon bilan ta’minlaydi; 2. A. sacralis lateralis – dumg`azaning yon arteriyasi. CHanoq sohasidagi m. piriformis, m. levator ani va dumg`aza chigalini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriya orqa miyani qon bilan ta’minlaydigan r.r. spinales shoxlarini ajratadi. 3. A. glutea superior – dumbaning yuqorigi arteriyasi. CHanoq bo`shlig`idan foramen suprapiriforme teshigi orqali chiqadi va dumba sohasini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriya yuzaki shox – r. superficialis va chuqur shox – r. Pastki tutqich arteriyasi. 1 - omentum majus, 2 colon transversum, 3 - pancreas, 4 - a. colica media va a. colica sinistra orasidagi anastomoz, 5 - v. mesenterica inferior, 6 - colon descendens, 7 - a. mesenterica inferior, 8 - aorta abdominalis, 9 - a. et v. colicae sinistrae, 10 - aa. et vv. sigmoideae,11 - a. et vv. rectales superiores, 12 - peritoneum viscerale, 13 - peritoneum parietale, 14 - v. iliaca communis sinistra, 15 - colom sigmoideum, 16 - vesica urinaria, 17 - rectum, 18 - caecum, 19 - appendix vermiformis, 20 - mesoappendix, 21 - a. iliaca communis sinistra, 22 - v. cava inferior, 23 - radix mesenterii (kesilgan), 24 - intestinum tenue, 25 - mesenterium, 26 - a. et v. colicae mediae. Ichki yonbosh arteriyasi – a. iliaca internae. Ichki yonbosh arteriyasi – a. iliaca internae – chanoq devorlarini qon bilan ta’minlaydigan pariyetal guruh arteriyalariga va chanoq sohasidagi a’zolarni qon bilan ta’minlaydigan visseral guruh arteriyalariga bo`linadi. Pariyetal arteriyalar. 1. A. iliolumbalis – yonbosh – bel arteriyasi – yonbosh suyagi va bel sohalaridagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi shoxlar ajraladi: a) r. lumbalis – bel sohasini qon bilan ta’minlaydi; b) r. spinalis – orqa miyani qon bilan ta’minlaydi; v) r. iliacus – yonbosh sohasini qon bilan ta’minlaydi; 2. A. sacralis lateralis – dumg`azaning yon arteriyasi. CHanoq sohasidagi m. piriformis, m. levator ani va dumg`aza chigalini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriya orqa miyani qon bilan ta’minlaydigan r.r. spinales shoxlarini ajratadi. 3. A. glutea superior – dumbaning yuqorigi arteriyasi. CHanoq bo`shlig`idan foramen suprapiriforme teshigi orqali chiqadi va dumba sohasini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriya yuzaki shox – r. superficialis va chuqur shox – r. profundus larga ajraladi. CHuqur shoxdan esa maydaroq bo`lgan yuqori shoxlar – r. superior va ostki shox – r. inferior lar ajraladi. 4. A. glutea inferior – dumbaning ostki arteriyasi. CHanoq bo`shlig`idan foramen infrapiriforme teshigi orqali chiqadi va dumba sohasini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan o`tirg`ich nervi bilan birga yo`naladigan apteriya – a. comitans nervi ischiadici ajraladi. 5. A. obturatoria – yopqich arteriyasi – shu nomli kanal orqali o`tadi – m. obturatorius externus va sonning medial guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyaning muhim tarmog`i – ramus acetabularis – chanoq suyagining sirka kosasiga incesura acetabuli tirqishi orqali o`tadi va son suyagining boshchasi xamda lig. capitis femoris ni qon bilan ta’minlaydi. Ichki yonbosh arteriyasining visseral tarmoqlari. 1. A. umbilicalis - kindik arteriyasi - embrion taraqqiyotida homiladan qonning chiqib ketishini ta’minlaydi. Tug`ilgandan so`ng, arteriyaning ko`pchilik qismi kindik bilan birlashtiruvchi lig. umbilicale mediale boylamiga aylanadi. Arteriyaning boshlang`ich ochiq qismi – pars patens dan ko`yidagi tarmoqlar ajraladi: a) a. vesicales superior – siydik qopchasining yuqorigi arteriyasi; b) r.r. ureterici – siydik nayining shoxlari; v) a. ductus deferentis (erkaklarda) urug` olib ketuvchi nayni qon bilan ta’minlaydi. Kindik arteriyasi yopiq qismi – pars occlusa – kindik arteriyasining boylami – chorda a. umbilicalis ga aylanadi. 2. A. ureterici – siydik nayini qon bilan ta’minlaydi. 3. A. vesicalis inferior – siydik qopchasini qon bilan ta’minlaydi Bu arteriyadan erkaklarda prostata bezi uchun – r.r. prostatici tarmoqlari ajraladi 4. A. ductus deferentis – erkaklarda bo`lib, urug` tizimchasining tarkibida yo`naladi va moyakni hamda urug` olib ketuvchi nayni qon bilan ta’minlaydi. 5. A. uterina – ayollarda bo`lib, bachadonni, qin sohasini, bachadon naylarini va tuxumdonlarni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) r.r. helicini – bachadonga yo`naluvchi burama shoxlar; b) r.r. vaginales – qin sohasini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar; v) r. ovaricus – tuxumdonni qon bilan ta’minlaydigan shox; g) r. tubarius – bachadon nayini ta’minlaydigan shox; 6. A. vaginalis – ayollarda bo`lib, qinning xususiy arteriyasi deyiladi. 7. A. rectalis media – to`g`ri ichakning o`rta sohasini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan ayollarda qinni qon bilan ta’minlaydigan shoxlar – r.r.vaginales, erkaklarda esa prostata bezini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar – r .r.prostatici ajraladi. profundus larga ajraladi. CHuqur shoxdan esa maydaroq bo`lgan yuqori shoxlar – r. superior va ostki shox – r. inferior lar ajraladi. 4. A. glutea inferior – dumbaning ostki arteriyasi. CHanoq bo`shlig`idan foramen infrapiriforme teshigi orqali chiqadi va dumba sohasini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan o`tirg`ich nervi bilan birga yo`naladigan apteriya – a. comitans nervi ischiadici ajraladi. 5. A. obturatoria – yopqich arteriyasi – shu nomli kanal orqali o`tadi – m. obturatorius externus va sonning medial guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyaning muhim tarmog`i – ramus acetabularis – chanoq suyagining sirka kosasiga incesura acetabuli tirqishi orqali o`tadi va son suyagining boshchasi xamda lig. capitis femoris ni qon bilan ta’minlaydi. Ichki yonbosh arteriyasining visseral tarmoqlari. 1. A. umbilicalis - kindik arteriyasi - embrion taraqqiyotida homiladan qonning chiqib ketishini ta’minlaydi. Tug`ilgandan so`ng, arteriyaning ko`pchilik qismi kindik bilan birlashtiruvchi lig. umbilicale mediale boylamiga aylanadi. Arteriyaning boshlang`ich ochiq qismi – pars patens dan ko`yidagi tarmoqlar ajraladi: a) a. vesicales superior – siydik qopchasining yuqorigi arteriyasi; b) r.r. ureterici – siydik nayining shoxlari; v) a. ductus deferentis (erkaklarda) urug` olib ketuvchi nayni qon bilan ta’minlaydi. Kindik arteriyasi yopiq qismi – pars occlusa – kindik arteriyasining boylami – chorda a. umbilicalis ga aylanadi. 2. A. ureterici – siydik nayini qon bilan ta’minlaydi. 3. A. vesicalis inferior – siydik qopchasini qon bilan ta’minlaydi Bu arteriyadan erkaklarda prostata bezi uchun – r.r. prostatici tarmoqlari ajraladi 4. A. ductus deferentis – erkaklarda bo`lib, urug` tizimchasining tarkibida yo`naladi va moyakni hamda urug` olib ketuvchi nayni qon bilan ta’minlaydi. 5. A. uterina – ayollarda bo`lib, bachadonni, qin sohasini, bachadon naylarini va tuxumdonlarni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) r.r. helicini – bachadonga yo`naluvchi burama shoxlar; b) r.r. vaginales – qin sohasini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar; v) r. ovaricus – tuxumdonni qon bilan ta’minlaydigan shox; g) r. tubarius – bachadon nayini ta’minlaydigan shox; 6. A. vaginalis – ayollarda bo`lib, qinning xususiy arteriyasi deyiladi. 7. A. rectalis media – to`g`ri ichakning o`rta sohasini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan ayollarda qinni qon bilan ta’minlaydigan shoxlar – r.r.vaginales, erkaklarda esa prostata bezini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar – r .r.prostatici ajraladi. 8. A. pudenda interna – chanoq bo`shlig`idan – foramen infrapiriforme teshigi orqali chiqadi va chanoq suyagidagi – spina ischiadica o`simtasini aylanib o`tib, foramen ischiadicum minor – kichik o`tirg`ich teshigi orqali chanoq bo`shlig`iga qaytadi. Bu arteriya chanoq diafragmasini hosil etgan oraliq mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar chiqadi: a) a. rectalis inferior – tarmog`i to`g`ri ichakning pastki qismini qon bilan ta’minlaydi. b) a. perinealis – oraliq sohasini qon bilan ta’minlaydi; g) r.r.labiales posteriores – ayollarda – tashqi jinsiy a’zolarni qon bilan ta’minlaydi; r.r. scrotales posteriores – erkaklarda bo`lib, yorg`oq sohasini qon bilan ta’minlaydi; d) a.uretralis – siydik chiqaruv nayini qon bilan ta’minlaydi; e) a. bulbi vestibuli – ayollarda tashqi jinsiy a’zo daxlizinining so`g`onini qon bilan ta’minlaydi erkaklarda a.bulbi penis – erkaklar tashqi jinsiy a’zosining so`g`onini qon bilan ta’minlaydi; r) a. dorsalis clitoridis – ayollarda klitor sohasini qon bilan ta’minlaydi; erkaklarda a. dorsalis penis – tashqi jinsiy a’zoning orqa qismini qon bilan ta’minlaydi; n) a. profunda clitoridis – ayollarda bo`lib klitorning chuqur arteriyasi deyilsa, erkaklarda a. profunda penis – bo`lib erkaklarda tashqi jinsiy a’zosining chuqur arteriyasi deb ataladi. m) Erkaklarda tashqi jinsiy a’zoni ichidan o`tuvchi – a.a. perforantes penis ham ajraladi. Tashqi yonbosh arteriyasi – a. iliaca externa. Tashqi yonbosh arteriyasi – a. iliaca externa – umumiy yonbosh arteriyasining tarmog`i bo`lib hisoblanadi. Bu arteriya quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1.A. epigastrica inferior – qorin mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) r. pubicus – qov soxasini qon bilan ta’minlaydi. Uning shoxchasi – r. obturatorius yopqich mushagi sohasiga yo`naladi. b) a. cremasterica – erkaklarda bo`lib, urug` tizimchasi tarkibidagi – m. cremaster ni qon bilan ta’minlaydi. Ayollarda esa bachadonning yumaloq boylamining arteriyasi – a. ligamenti teretes uteri ajraladi. 2. A. circumflexa ileum profunda - yonbosh suyagini o`rab oladi va shu sohadagi yonbosh mushakni va ko`tariluvchi shox – ramus ascendens – qorinning ko`ndalang mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. 8. A. pudenda interna – chanoq bo`shlig`idan – foramen infrapiriforme teshigi orqali chiqadi va chanoq suyagidagi – spina ischiadica o`simtasini aylanib o`tib, foramen ischiadicum minor – kichik o`tirg`ich teshigi orqali chanoq bo`shlig`iga qaytadi. Bu arteriya chanoq diafragmasini hosil etgan oraliq mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar chiqadi: a) a. rectalis inferior – tarmog`i to`g`ri ichakning pastki qismini qon bilan ta’minlaydi. b) a. perinealis – oraliq sohasini qon bilan ta’minlaydi; g) r.r.labiales posteriores – ayollarda – tashqi jinsiy a’zolarni qon bilan ta’minlaydi; r.r. scrotales posteriores – erkaklarda bo`lib, yorg`oq sohasini qon bilan ta’minlaydi; d) a.uretralis – siydik chiqaruv nayini qon bilan ta’minlaydi; e) a. bulbi vestibuli – ayollarda tashqi jinsiy a’zo daxlizinining so`g`onini qon bilan ta’minlaydi erkaklarda a.bulbi penis – erkaklar tashqi jinsiy a’zosining so`g`onini qon bilan ta’minlaydi; r) a. dorsalis clitoridis – ayollarda klitor sohasini qon bilan ta’minlaydi; erkaklarda a. dorsalis penis – tashqi jinsiy a’zoning orqa qismini qon bilan ta’minlaydi; n) a. profunda clitoridis – ayollarda bo`lib klitorning chuqur arteriyasi deyilsa, erkaklarda a. profunda penis – bo`lib erkaklarda tashqi jinsiy a’zosining chuqur arteriyasi deb ataladi. m) Erkaklarda tashqi jinsiy a’zoni ichidan o`tuvchi – a.a. perforantes penis ham ajraladi. Tashqi yonbosh arteriyasi – a. iliaca externa. Tashqi yonbosh arteriyasi – a. iliaca externa – umumiy yonbosh arteriyasining tarmog`i bo`lib hisoblanadi. Bu arteriya quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1.A. epigastrica inferior – qorin mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) r. pubicus – qov soxasini qon bilan ta’minlaydi. Uning shoxchasi – r. obturatorius yopqich mushagi sohasiga yo`naladi. b) a. cremasterica – erkaklarda bo`lib, urug` tizimchasi tarkibidagi – m. cremaster ni qon bilan ta’minlaydi. Ayollarda esa bachadonning yumaloq boylamining arteriyasi – a. ligamenti teretes uteri ajraladi. 2. A. circumflexa ileum profunda - yonbosh suyagini o`rab oladi va shu sohadagi yonbosh mushakni va ko`tariluvchi shox – ramus ascendens – qorinning ko`ndalang mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Tashqi yonbosh arteriyasi, chov boylamining ostidagi – lacuna vasorum tirqishi orqali o`tib, son arteriyasiga davom etadi. Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 1. Baxadirov F.N. «Odam anatomiyasi». - 2005, 2006 yil. Toshkent. 2. Sapin M. R. Anatomiya cheloveka. - 1998. 3. Richard L.Drake, et alt. Gray`s Anatomy for students (third edition), ELSEVIER 2014, 1161 p. 4. Anatomy of the Human Body. University of Washington. Seattle. 2004. 5. Xalkaro anatomik terminologiya eponimlar bilan. –Toshkent. 2011. 6. U. G‘ofurov.Tishlarning anatomiyasi.- o‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2015. Tashqi yonbosh arteriyasi, chov boylamining ostidagi – lacuna vasorum tirqishi orqali o`tib, son arteriyasiga davom etadi. Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 1. Baxadirov F.N. «Odam anatomiyasi». - 2005, 2006 yil. Toshkent. 2. Sapin M. R. Anatomiya cheloveka. - 1998. 3. Richard L.Drake, et alt. Gray`s Anatomy for students (third edition), ELSEVIER 2014, 1161 p. 4. Anatomy of the Human Body. University of Washington. Seattle. 2004. 5. Xalkaro anatomik terminologiya eponimlar bilan. –Toshkent. 2011. 6. U. G‘ofurov.Tishlarning anatomiyasi.- o‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2015.