Kompaniya
Korporatsiya
Firma
Tadbirkor
Organizatsiya
Jamiyat
Yuridik shaxs
Nima uchun odamlar hozirgi kunda
kompaniyalar yaratadilar???
….Money, money, money….
Kompaniya kimga tegishli?
Kompaniya kimga tegishli?
Ta’sischi (aksiyadorlar)?
Direktorlar?
Kuzatuv kengashi?
Iste'molchilar - mijozlar?
Kompaniya nima?
Kompaniya - bu umumiy maqsadga
erishish maqsadida birgalikda ishlash
uchun
birlashgan
odamlar
guruhi
tomonidan tuzilgan yuridik shaxs.
Korporatsiya "ko'rinmas, nomoddiy va
faqat qonunni hisobga olgan holda
mavjud bo'lgan sun'iy shaxs"
Chief Justice John
Marshall in 1819
Yuridik shaxs
Kompaniya - bu "korporativ organ", "yuridik shaxs" yoki
"sun'iy shaxs".
Kompaniya o'z a'zolaridan, ya'ni kompaniyaning egalari
bo'lgan aksiyadorlaridan alohida shaxs hisoblanadi.
Yuridik shaxs sifatida
Kompaniya cheklangan javobgarlikka ega;
U o'zi shartnomalar tuzishi mumkin;
U o’z qarzlari va majburiyatini o’zi bajaradi;
U sudga berishi mumkin yoki sudga tortilishi
mumkin
A'zolar o'zgarishi mumkin bo'lsa-da, u abadiy
yashaydi.
Kompaniyaning 5 ta xususiyati
‽ Mustaqil yuridik shaxsiyat (legal personality),
‽ Cheklangan javobgarlik (limited liability),
‽ Aylanuvchi hissalar/ulushlar (transferable shares),
‽ Boshqaruv
tuzilmalari
timsolida
markazlashgan
boshqaruv organi (sentralized management under a
board structure)
‽ Kapitaldagi hissadorlarning ulushli egaligi (shared
ownership by contributors of equity capital).
Kompaniyalarning rivojlanish tarixi
O’rta asrlar: yakka tadbirkor, sheriklar;
19 asr industrial revolyutsiya – cheklangan mas’uliyat va mustaqil
javobgarlik;
20
asr-
ommaviy
ishlab
chiqarish
-
katta
korporatsiyalar-
boshqaruv va egalikning bo’linishi, aksiyadorlarning ko’payishi va
diversifikatsiya;
21 asr moliyaviylashuvning kuchayishi - globallashuv va kapital
oqimlari
Korporativ Huquq
Kontraktarizm – kompaniya shartnomaviy munosabatlardan tuzilgan;
Berle va Means: egalik va nazoratni ajratish - boshqaruvchilik - vositachilik
ierarxiyasi;
Agentlik nazariyasi - aksiyadorlar asosiy boshliqlar, direktorlar esa agentlar
sifatida;
Aksiyadorlarning ustuvorligi - korporativ nazorat bozori;
Manfaatdorlik - plyuralistik yondashuv;
Neoliberalizm - erkin bozor kapitalizmi;
Rivojlangan ulushdorlar nazariyasi;
Ijtimoiy korporativ javobgarlik va barqarorlik
Korporativ boshqaruvning tarixiy
rivojlanishi
Korporativ huquqning dominant
nazariyalari
Agentlik nazariyasi
Yordamchilik nazariyasi
Jamoaviy ishlab chiqarish
nazariyasi
Agentlik nazariyasi
AQShda eng ustun nazariya
Buyruq beruvchi (Prinsipal) : Ulushdorlar
Bajaruvchi (Agent): Direktorlar
Boshqaruv va egalikning bo’linganligi
Muammolar:
Oportunizm;
Ishonchsiz axborot
Agentlik nazariyasi
Direktorlar
aksiyadorlarning
agentlari
sifatida
ko'riladi;
- kompaniyaning biznesini yuritish uchun vaqti yoki
imkoniyati bo'lmagan aktsiyadorlar uchun ishlaydi
-
Bu
nazariya
direktorlarni
o'z
vakolatlari
va
majburiyatlarini
bajarishda
yo'l-yo'riq
va
tartibga
solish uchun eng mos keluvchi nazariya hisoblanadi.
Kengash monitoring agenti sifatida qaraladi
Direktorlarning nazariya va
amiliyotdagi roli
Ulushdorlardan vazifa olgan agentlar o’z boshliqlari
bo’lgan ulushdorlarga hisobdor bo’lishadi;
Agentlar
boshliqlari
(ulushdorlar)
oldida
javobgarlikka
ega
(odatda
"aktsiyadorlarning
eng
yaxshi manfaatlarini ko'zlab ishlash" deb ta'riflanadi);
Agentlik "xarajatlari"
Agentlarni nazorat qilish va intizomiy javobgarlikka tortish bilan
bog'liq xarajatlar:
Moliyaviy xarajatlar,
monitoring qilishga sarflangan resurslar va vaqt;
Direktorlar uchun rag’batlantirish xarajaatlari;
yillik hisobot ma'lumotlarini taqdim etish xarajatlari va ushbu
ma'lumotlarni ko'rib chiqish uchun asosiy xarajatlar;
moliyaviy tahlilchilar va asosiy aktsiyadorlar bilan uchrashuvlar
xarajaatlari;
boshqaruv auditi tartib-qoidalarini o'rnatish xarajatlari.
Agentlik "xarajatlari"
Kompaniyaning agentlik xarajatlari quyidagilardan
iborat bo'ladi:
Prisipal tomonidan xarajaatlarning monitoringi;
(agent o'g'irlaganligini bilish uchun);
agent bilan bog'lanish xarajatlari; (agent o'g'irlik
qilmasligi uchun);
Oxirgi yo'qotish (agent o'g'irlaganda).
"Xarajatlarni" kamaytirish
Menejerlarga rag'batlantiruvchi to'lovlarni taqdim
etish;
Korporativ nazorat bozori - yomon boshqariladigan
kompaniyalar egallab olinadi va rahbariyat quvib
chiqariladi.
Ammo…….
Enronda direktorlarga aksiya opsionlari berildi va bu ularni
uzoq muddatli ishlash uchun emas, balki kompaniyaning
qisqa muddatli daromadlarini boshqarishga undadi.
bozor bu jihatdan mukammal emas.
Yordamchilar nazariyasi
Yordamchilar nazariyasi
Bu Prinsipal va agentlar o'rtasidagi ziddiyatni yaxshilaydi;
agentlarni
muvaffaqiyatga,
mas'uliyatga,
e'tirofga
va
hokimiyatga bo'lgan ehtiyojiga e'tibor qaratadi;
Agentlar opportunistik emas, balki aksiyadorlar manfaatlarini
ko'zlab
ish
yuritadigan
yaxshi
boshqaruvchilar
sifatida
ko'riladi.
Agentlar guruh uchun eng yaxshi deb topilgan qarorlarni
qabul qiladilar
