Korporativ huquqning umumiy qoidalari Mavzu doirasida koʻriladigan masalalar 1. Korporativ huquq tushunchasi 2. Korporativ munosabatlar tushunchasi, subyektlari 3. Korporativ huquq prinsiplari 4. Korporativ huquq manbalari 5. Oʻzbek huquq doktrinasida korporatsiyalar 6. Rivojlangan huquq-tartibotlarda korporatsiyalar ADABIYOTLAR • Корпоративное право: учебник / Е.Г. Афанасьева, В.Ю. Бакшинскас, Е.П. Губин и др.; отв. ред. И.С. Шиткина. 2-е изд., перераб. и доп. М: КНОРУС, 2015. С. 9-77 • Paul L. Davies, Sarah Worthington. Gower’s Principles of Modern Company Law 10th ed (eBook). Sweet & Maxwell Ltd. 2016. • Суханов Е.А. Сравнительное корпоративное право. М. Статут 2014. Normativ-huquqiy hujjatlar • Oʻzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi • “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida”gi qonun (AJ toʻgʻrisidagi qonun) • “Masʼuliyati cheklangan va qoʻshimcha masʼuliyatli jamiyatlar toʻgʻrisida”gi qonun (MCHJ qonun) • “Xoʻjalik shirkatlari toʻgʻrisida”gi qonun KORPORATSIYA TUSHUNCHASI • “Korporatsiya” soʻzi (lotincha) kishilar guruhi, ittifoqi, muayyan kasb yoki manfaatdagi kishilar birlashmasi maʼnolarida ishlatilgan. • “Korporatsiya” tushunchasi lotinchada yuridik shaxsiyatni anglatuvchi “corpus habere” iborasidan kelib chiqqan. Bunday yuridik shaxs huquqi Rim imperiyasi davrida xususiy shaxslar birlashmalariga berilgandi. • O’rta asrlar: yakka tadbirkor, sheriklar; • 19 asr industrial revolyutsiya – cheklangan mas’uliyat va mustaqil javobgarlikka asoslanga tadbirkorlik subyektlari; • 20 asr - ommaviy ishlab chiqarish - katta korporatsiyalar- boshqaruv va egalikning bo’linishi, aksiyadorlarning ko’payishi va diversifikatsiya; • 21 asr moliyaviylashuvning kuchayishi - globallashuv va kapital oqimlari Tadbirkorlik subyektlari (korporatsiyalarning) ning rivojlanish tarixi Kazus • Fuqaro Salimov 2019 yil mart oyida avtomobillarni ta’mirlash ustaxonasini ochdi va yakka tartibdagi tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tdi. Dastlabki oylarda m oliyaviy qiyinchiliklar bo‘lsa- da, oxirgi 2 yilda uning ishlari yurishib ketdi. Bu o‘z navbatida, mijozlardan kelib t ushayotgan talablarni o‘z vaqtida amalga oshirishda hamda ish maydoning yetish masligi kabi muammolarini vujudga keltira boshladi. Hozirda fuqaro Salimov o‘z biznesini kengaytirish va xodimlar sonini oshirish haqi da o‘ylamoqda. • Ammo unda qo‘shimcha bino va uskunalarni sotib olishga yetarlicha mablag‘i m avjud emas. Shu tufayli u advokatga muammoni samarali yechish yuzasidan mur ojaat etdi. • Fuqaro Salimovga huquqiy masalahat bering. Kontitental Yevropa huquqida korporatsiya tushunchasi • Kontinental Yevropa huquqida korporatsiya sal kengroq maʼnoda tushuniladi. • Unga koʻra korporatsiya deganda xoʻjalik jamiyalari AJ va MCHJ bilan birga shirkatlar (xoʻjalik shirkatlari), sheriklikka asoslangan boshqa birlashmalar ham tushuniladi. O‘zbek huquqida korporatsiyalar • 1) korporatsiya yuridik shaxs sifatida e’tirof etiladi; • 2) korporatsiya – jismoniy va (yoki) yuridik shaxslar birlashmasi hisoblanadi; • 3) korporatsiya o‘z irodasiga ega; korporatsiyaning irodasi o‘z a’zolarining • umumiy manfaatlari bilan belgilanadi; korporatsiyaning irodasi o‘z a’zolarining • individual “irodasi”dan farq qiladi; • 4) korporatsiya yuridik shaxs sifatida o‘z a’zoligidagi o‘zgarishlardan • mustaqil bo‘lib qoladi; • 5) korporatsiya – bu nafaqat ishtirokchilarning, balki ularning mol- • mulklarining, ya’ni ustav kapitaliga qo‘shiladigan ulushlar va paylarning • birlashmasidir; O‘zbek huquqida korporatsiyalar • 6) ishtirokchilar tomonidan korporatsiyaga qo‘shilgan mulk unga mulk • huquqi asosida tegishli; • 7) korporatsiya a’zolari korporativ munosabatlarning sub’ektlari sifatida • korporatsiyaning o‘ziga ham va bir-biriga nisbatan ham huquq va majburiyat • egalaridir; • 8) korporatsiya – bu tashkiliy birlik bo‘lib, u boshqaruv organlarining • mavjudligida ifodalanadi, ulardan eng oliysi a’zolarning (ishtirokchilarning) • umumiy yig‘ilishi hisoblanadi. Ingliz huquqida korporatsiya tushunchasi Ingliz huquqida korporatsiya Yevropadagidan boshqacha tushunilib, qoida tariqasida korporatsiyaning, aniqrogʻi tijratchi korporatsiya - business corporation ning 5 ta xususiyati koʻrsatiladi : (1) Mustaqil yuridik shaxsiyat (legal personality), (2) Cheklangan javobgarlik (limited liability), (3) Aylanuvchi hissalar/ulushlar (transferable shares), (4) Boshqaruv tuzilmalari timsolida markazlashgan boshqaruv organi (centralized management under a board structure) (5) Kapitaldagi hissadorlarning ulushli egaligi (shared ownership by contributors of equity capital). • “ANSAR” MCHJ yagona ta’sischisi (ishtirokchi si) M.Abdurahmonov hisoblanadi. Ustav fond i 10 mln so‘m. U MCHJ diretkori etib o‘z do‘sti J.Qayumovni tayinladi. MCHJ savdo faoliyati bilan shug‘ullanadi. Pandemiya oqibatida MC HJ savdo hajmi tushib ketdi. Natijada MCHJ o‘ z yetkazib beruvchilari oldida va soliqdan katt a miqdorda qarzdor bo‘lib qoldi. MCHJ barcha aktivlarini sotib, qarzlarni to‘las hga harakat qildi. Biroq, ular barcha qarzni to‘ lashga yetmadi, 100 mln so‘m qarz to‘lanmay qoldi. Natijada davlat soliq insipeksiyasi sudga muro jaat qilib, 100 mln so‘mlik soliq qarzini ishtiro kchi M.Abdurahmonovdan undirishni so‘radi. Vaziyatga huquqiy baho bering. Kazus Korporatsiya tushunchasi •Korporatsiya – bu ishtirokchilikka (aʼzolikka) asoslangan, ishtirokchilarning manfaatlarini alohida organlar orqali boshqarish yoʻli bilan amalga oshirishni nazarda tutuvchi tashkilotdir. • Biroq yevropa huquqi va xususan oʻzbek huquqida korporatsiya atamasi normativ hujjatlarda deyarli ishlatilmaydi.