KORPORATIV JAVOBGARLIK Ishtirokchilarning cheklangan javobgarligi Birinchi korporatsiyalar uchun qo‘llaniladigan cheklangan javobgarlik tamoyili, bizning zamonamizning eng buyuk kashfiyotlaridan biriga aylandi; Chunki ishtirokchilar jamiyatning qarzlari uchun javobgar emas edi va shu tufayli korporatsiya yirik kapital to‘play boshladi. Biroq, ayrim ishtirokchilar kompaniyaning ushbu xususiyatidan g’arazli maqsadlarda foydalanish imkoniyatini ham vujudga keltirdi. Jamiyat ishtirokchilari jamiyat majburiyatlari bo’yicha javob beradilarmi? Korporativ shaxsiyat Korporatsiyalar ustidan nazorat modellari BOSHLANG’ICH NAZORAT (EX-ANTE) Ustav kapitaliga qo’yilgan talablar; Kompaniya tuzilayotgandagi tekshiruvlar; Ustav kapitalini qisqartirishga qo’yilgan talablab YAKUNIY NAZORAT (EX-POST) Korporatsiya qalqonni buzib o’tish; Ishtirokchilarning zararni qoplashi; Huquqiy tartibotlarda korporativ javobgarlik doktrinalari 1. Anglo-sakson huquq tizimida «lifting corporate veil» va «piercing corporate veil» («korporativ qalqonni buzish») doktrinasi 2. Nemis huquqidagi («Durchgriffshaftung», «Existenzvernichtungshaftung» «pronikayusheya otvetstvennost» «korporativ qalqonni ko‘tarish» doktrinasi 3. Rus huquqida bankrotlik doirasida korporativ boshqaruv (kontrol)ni amalga oshiruvchi shaxslarning (KDL) subsidiar javobgarligi Aksiyador (ishtirokchi)lar javobgarligining shakllari: 1) Aksiyalar to‘lanmagan taqdirda aksiyadorlarning (ishtirokchilarning) jamiyat majburiyatlari bo‘yicha solidar javobgarligi; 2) Bosh kompaniyaning sho‘ba korxonasi majburiyatlari bo‘yicha javobgarligi: - bosh kompaniyaninng majburiy ko‘rsatmalariga muvofiq sho‘ba tomonidan tuzilgan bitimlar bo‘yicha solidar javobgarlik; - sho‘ba korxonasining bankrotligi bo‘yicha bosh kompaniyaning subsidiar javobgarligi; Salomon v Salomon Salomon v A Salomon & Co. Ltd [1897] Janob Aron Salomon 30 yil davomida poyabzal ishlab chiqaruvchisi bo'lgan 1892 yilda MChJ: xotini va 5 farzandi bittadan ulush oldi. Janob Salomon kompaniyaning 20 007 aktsiyasidan 20 001 tasini oldi. Janob Salomon biznesni kompaniyaga sotdi va 10 ming funt sterling evaziga aktivlar ustidan kafolat oldi. iqtisodiy muammolar va qator ish tashlashlar Salomonning asosiy mijozi bo'lgan hukumatni o'z shartnomalarini ko'proq firmalar o'rtasida taqsimlashga olib keldi. Salomon biznesini yo'qotdi va kompaniya janob Broderipdan 5000 funt sterling kredit oldi Kompaniya tugatilmoqda, ammo aktivlari barcha kreditorlarni to'lash uchun etarli emas Janob Salomon barcha pulni (£6000) kafolatlangan kreditor sifatida oldi Tugatuvchilar Salomon janoblari tomonidan qarz garovi sifatida foydalanilgan obligatsiyalar haqiqiy emasligini va ular firibgarlikka asoslanganligini ta'kidladilar. Yuridik shaxsning bankrotlik holatida ishtirokchilarning javobgarligi Korporatsiyaga majburiy ko‘rsatmalar berish huquqiga ega bo‘lgan ishtirokchining noqonuniy harakatlari tufayli zarar yetkazilganda. Qasddan bankrotlikka olib kelganda Ishtirokchi faqat ustavda belgilangan hollarda majburiy ko‘rsatma berish huquqiga ega. KORPORATSIYA A’ZOSINING MAJBURIY KO’RSATMA BERISH HUQUQI? Qarzdorning ishlarini boshqaruvchi shaxslar (7-bob. To‘lovgaqobiliyatsizlikto‘g‘risidagiishdaqarzdorrahbariningva boshqashaxslarningjavobgarligi) qarzdorning ijroiya organi rabari va a’zolari, tugatish komissiyasi yoki qarzdorning tugatuvchisi; mustaqil ravishda yoki manfaatdor shaxslar bilan birgalikda aksiyadorlik jamiyati aksiyalarining ellik va undan ortiq foiziga ega bo‘lgan shaxslar; mas’uliyati cheklangan jamiyat yoki boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar ustav fondining (ustav kapitalining) yarmidan ko‘pini tasarruf etish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar; rahbarni tayinlash (saylash) huquqiga ega bo‘lgan shaxslar. Direktorlarning javobgarligi Xo‘jalik jamiyatlari boshqaruv organlari a’zol arining javobgarligi 1. Huquq zid hulq-atvorning mavjudligi. 2. Zararning mavjudligi. 3. Huquqqa zid hulq-atvor bilan yetkazilgan zarar o‘rtasida sababiy bog‘liqlik. 4. Ayb. MChJ 42-moddasi Jamiyat boshqaruv organlari jamiyatga yetkazilgan zarar uchun jamiyat oldida javobgardir. Javobgarlikni aniqlashda ish muomalasi odatlari qo’llaniladi; Javobgarlik solidar tartibda bo’ladi. Jamiyatning kreditorlariga yetkazilgan zarar uchun subsidiary javobgarlik. Jamiyat yoki uning ishtirokchisi sudga da’vo arizasi berishga haqli;