Korporativ nizolar. Korporativ huquqiy munosabatlar ishtirokchilarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish Adabiyotlar: Корпоративное право: учебник / Е.Г. Афанасьева, В.Ю. Бакшинскас, Е.П. Губин и др.; отв. ред. И.С. Шиткина. 2-е изд., перераб. и доп. М: КНОРУС, 2015. С. 451-547 Paul L. Davies, Sarah Worthington. Gower’s Principles of Modern Company Law 10th ed (eBook). Sweet & Maxwell Ltd. 2016. R. Romano. Foundations of Corporate Law. New York: Oxford Univ. Press, 1993. Carsten Gerner-Beuerle, Michael Anderson Schillig. Comparative Company Law. OUP Oxford. 2019. Normativ-huquqiy hujjatlar Oʻzbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqilarini himoya qilish toʻgʻrisida”gi Qonun “Masʼuliyati cheklangan jamiyat va qoʻshimcha masʼuliyatli jamiyatlar toʻgʻrisida”gi Qonun Oʻzbekiston Respublikasi Oliy xoʻjalik sudi plenumining 2014-yil 20-iyundagi “Iqtisodiy sudlar tomonidan korporativ nizolarni hal etishning ayrim masalalari toʻgʻrisida” gi 262-son qarori Korporativ nizolar Korporativ konfliktlar - korporatsiya boshqaruv organlari yoki boshqa ishtirokchilar tomonidan noqonuniy harakatlar natijasida ishtirokchilarning va (yoki) korporatsiyaning huquqlari va (yoki) qonuniy manfaatlarini buzilishi. Korporativ nizolar Korporativ nizolar - yuridik shaxsni tashkil etish, uni boshqarish yoki yuridik shaxsda ishtirok etish bilan bogʻliq nizolar. Korporativ nizolar iqtisodiy sudlar tomonidan koʻrib chiqiladi va korporativ konfliktlar sababli paydo boʻladi Korporativ nizolar subyektlari Ishtirokchilar; Muayyan ulush/ aksiyaga ega bo’lgan ishtirokchilar; Jamiyat boshqaruv organlari. Da’vo qilish huquqi Jamiyat Direktori; Ishtirochilar; Uchinchi shaxslar Korporativ nizolar boʻyicha ishlar jumlasiga quyidagilar kiradi: 1) yuridik shaxsni tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish bilan bogʻliq nizolar; 2) xoʻjalik jamiyatlari va shirkatlarining ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) aksiyalarning, ulushlarning, kooperativlar aʼzolari paylarining mansubligi, ularga yuklamalar belgilash va ulardan kelib chiqadigan huquqlarni amalga oshirish bilan bogʻliq nizolar, bundan xoʻjalik jamiyatlari va shirkatlarining ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) aksiyalarni, ulushlarni, kooperativlar aʼzolarining paylarini oʻz ichiga oluvchi meros mol-mulkni yoki er- xotinning umumiy mol-mulkini boʻlish bilan bogʻliq holda yuzaga keladigan nizolar mustasno; 3) yuridik shaxs ishtirokchilarining (muassislarining, aʼzolarining) yuridik shaxs tomonidan tuzilgan bitimlarni haqiqiy emas deb topish va (yoki) bunday bitimlarning haqiqiy emasligi oqibatlarini qoʻllash haqidagi daʼvolari boʻyicha nizolar; 4) qimmatli qogʻozlar emissiyasi bilan, shu jumladan emitentning boshqaruv organlari qarorlari yuzasidan nizolashish bilan, emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni joylashtirish jarayonida tuzilgan bitimlar, emissiyaviy qimmatli qogʻozlar chiqarish (qoʻshimcha ravishda chiqarish) natijalari boʻyicha hisobotlar (xabarnomalar) yuzasidan nizolashish bilan bogʻliq nizolar; 5) qimmatli qogʻozlarni nominal saqlovchilarning aksiyalar va boshqa qimmatli qogʻozlarga boʻlgan huquqlarni hisobga olish, qonunda nazarda tutilgan boshqa huquq va majburiyatlarni qimmatli qogʻozlarni joylashtirish va (yoki) ularning muomalasi munosabati bilan qimmatli qogʻozlarning nominal saqlovchilari tomonidan amalga oshirish bilan bogʻliq faoliyatidan kelib chiqadigan nizolar; 6) yuridik shaxs ishtirokchilarining umumiy yigʻilishini chaqirish toʻgʻrisidagi nizolar; 7) yuridik shaxs boshqaruv organlarining qarorlari ustidan shikoyat qilish toʻgʻrisidagi nizolar. Korporativ nizolarni ko’rishda sudning o’rni Sud jamiyatning mustaqilligini hurmat qilgan holda imkon qadar uning ichki ishlariga aralashmasligi kerak; Sud nizoni ko’rishni boshlashdan oldin nizoni jamiyatning umumiy yig’ilishda hal qilish imkoni mavjud yoki mavjud emasligini baholash kerak; Agar ishtirokchi huquqlari qo’pol tarzda buzilmagan bo’lsa… SUD Da’voni rad qiladi. 2022 yilda sudlarda ko’rilgan korporativ nizolar turlari Ishtirokchini jamiyat ishtirokchilari safidan chiqarish haqidagi nizolar 46 ta; Yuridik shaxs boshqaruv organlarining qarorlari ustidan shikoyat qilish to‘g‘risidagi nizolar 22 ta; Jamiyatdan dividendlarni undirish haqidagi nizolar 43 ta; Davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni haqiqiy emas deb topish haqida nizolar 3 ta; Xo‘jalik jamiyatining ustav kapitalida ulushning tegishliligi bilan bog‘liq nizolar 143 ta; Yuridik shaxs tomonidan tuzilgan bitimlarni haqiqiy emas deb toppish 49 ta; Umumiy yig‘ilishini chaqirish to‘g‘risidagi nizolar 18 ta Nizolarning sud orqali hal qilish Afzalliklari Direktorlarning majburiyatlarini bajarish; Direktorlarning javobgarligi; Minoritar aktsiyadorlarni himoya qilish; Firibgarlik/noqonuniylikni oldini olish mexanizm Noqulayliklari Sud jarayoni kompaniyalar uchun qimmatga tushadi; Da’vo taktik nizo bo’lishi mumkin; Bu kompaniyalarda ko'pchilik boshqaruvini zaiflashtiradi; Sudlar kompaniyalarning ichki boshqaruviga aralashishi Asosan quyidagi daʼvo talablari kiritiladi: aksiyadorlar (ishtirokchilar) umumiy yigʻilishi qarorini bekor qilish); kompaniya boshqaruv Kengashi yoki Ijroiya boshqaruv organlarining qarorini bekor qilish, shu jumladan aksiyadorlar (ishtirokchilar) talabiga koʻra harakatlarni amalga oshirishni rad etish toʻgʻrisidagi qarorni; • kompaniya aksiyadorlari (ishtirokchilari) huquqlarini roʻyobga chiqarishga qaratilgan harakatlarni amalga oshirish, eʼlon qilingan dividendlarni toʻlash yoki MCHJ sof foydasini tarqatish bilan bogʻliq, • Shuningdek, MCHJ ishtirokchilari toʻgʻrisida yuridik shaxslarning yagona davlat reyestrida mavjud boʻlgan maʼlumotlarga va ulushni boshqa shaxsga begonalashtirishda ularning ulushlari hajmiga oʻzgartirishlar kiritishga doir; • Ustavning qoidalarini, ichki hujjatlarni va korporatsiyani tashkil etish toʻgʻrisidagi bitimlarni yoki boshqa hujjatlarni bekor qilish. Asosan quyidagi daʼvo talablari kiritiladi: Jamiyatdan majburiy tartibda chiqarish Faqatgina sudning qarori bilan; Ushbu mexanizm: Jamiyatni yomon xulqli ishtirokchilardan himoya qilish vositasi; Sodiqlik burchini buzganlik uchun sanksiya. Majburiy chiqarish asoslari: Ishtirokchi o’z majburiyatlarini qo’pol buzgan taqdirda Majburiy chiqarish asoslari:  Ishtirokchi o’z majburiyatlarini qo’pol tarzda buzsa Belgilangan muddatlarda ulushlarni kiritmaslik; Jamiyat sirlarini oshkor qilish O’z harakatlari bilan jamiyatni faoliyat ko’rsatishga imkon bermasa yoki uni jiddiy tarzda qiyinlashtirsa Uzrli sabablarsiz muntazam ravishda umumiy yig’ilishlarga qatnashmaslik; Jamiyat manfaatlariga zid harakatlarni sodir etish; Jamiyatga katta miqdorda zarar yetkazish; Jamiyat bilan raqobatlashish harakatlarini sodir etish; Bila turib foyda keltirmaydigan bitimni ma’qullash Jamiyat boshqaruv organlari qarori ustidan shikoyat qilish Umumiy yigʻilishlarning qarorlarini bekor qilish uchun quyidagi talablar qoʻyiladi: qarorga faqat aksiyador (ishtirokchi) shikoyat qilinishi mumkin); aksiyador (aʼzo) eʼtiroz bildirgan qaror aksiyadorlik jamiyatlari (AJ) toʻgʻrisidagi qonun, Oʻzbekiston Respublikasining boshqa huquqiy hujjatlari yoki korporatsiyalar Ustavining talablarini buzganligini isbotlashi kerak; qaror aksiyadorlarning umumiy yigʻilishida ishtirok etmagan yoki bunday qarorga qarshi ovoz bergan aksiyador (ishtirokchi) tomonidan shikoyat qilinishi mumkin; aksiyador (ishtirokchi) shikoyat qilingan qarorning oʻz huquqlari va qonuniy manfaatlarini buzganligini isbotlashi kerak.