Korporatsiyalarda ulushlarni oʻtishini huquqiy tartibga solish Adabiyotlar: • Корпоративное право: учебник / Е.Г. Афанасьева, В.Ю. Бакшинскас, Е.П. Губин и др.; отв. ред. И.С. Шиткина. 2-е изд., перераб. и доп. М: КНОРУС, 2015. С. 313-361 • Paul L. Davies, Sarah Worthington. Gower’s Principles of Modern Company Law 10th ed (eBook). Sweet & Maxwell Ltd. 2016. • R. Romano. Foundations of Corporate Law. New York: Oxford Univ. Press, 1993. • Carsten Gerner-Beuerle, Michael Anderson Schillig. Comparative Company Law. OUP Oxford. 2019. Normativ-huquqiy hujjatlar • Oʻzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi • “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida”gi qonun (AJ toʻgʻrisidagi qonun) • “Masʼuliyati cheklangan va qoʻshimcha masʼuliyatli jamiyatlar toʻgʻrisida”gi qonun (MCHJ qonun) Ulush • Korporatsiya ishtirokchisagi mulkiy va nomulkiy huquqlar komleksini taqdim etadi. • Aksiyador (ishtirokchi) xoʻjalik jamiyati mol-mulkining egasi hisoblanmaydi. • Taʼsischilar (ishtirokchilar) ning hissalari hisobiga shakllantirilgan, shuningdek oʻz faoliyati davomida xoʻjalik jamiyati tomonidan ishlab chiqarilgan va sotib olingan mol- mulk mulk huquqi boʻyicha jamiyatga tegishli hisoblanadi. Ulushning uch funksiyasi: Ishtirokchining kompaniyadagi moliyaviy hissa miqdori; Ishtirokchining huquqlari ko’rsatgichi; Mulkiy huquq (sotiladi, garovga qo’yiladi) Ulushning huquqiy tabiati Ulush o’zida mulkiy huquq xususiyatlarini ifodalaydi. Ulush korporatsiya mulkning bir qismiga egalikni bildirmasdan, balki bir qancha huquqlar jamlanmasiga egalikni bildiradi. Masalan: Ovoz berish; Dividend olish; Direktorni saylash (boshqaruv munosabatlarida ishtiroki) Kazus • “Sharq” MCHJ 2006 – yilda 2 ta taʼsischi tomonidan tashkil etilgan. Uning taʼsischilari Anvar va Saida oʻzaro er-xotinboʻlgan. Jamiyat tashkil etilgan vaqtda taʼsischi Saida tomonidan ulush sifatida bir dona transformator hamda Anvar tomonidan 100 mln soʻm kiritilgan. Jamiyat yoqilgʻi quyish faoliyati bilan shugʻullanib kelgan. 2010-yilda jamiyat direktori Anvar jamiyatni Zufar ismli shaxsga sotgan. • Biroq tomonlar oʻrtasida tuzilgantopshirish-qabul qilish dalolatnomasida jamiyatga ulush sifatida kiritilgan transformator koʻrsatilmagan. Oradan maʼlum bir vaqt oʻtgach, jamiyatning sobiq taʼsischisi Saida oʻz ulushi boʻlgan transformatorni olib ketib uni boshqa jamiyatga sotib yuborgan. • Vaziyatga huquqiy boho bering. Ulush mulkiy huquq sifatida tasvirlansada ishtirokchi jamiyat mulkiga egalik qila olmaydi. Ulushning o’tishi turlari Ta'sis shartnomasini imzolash orqali; Mavjud ishtirokchi ulushni sotishi orqali; Boshqa shaxslar foydasiga voz kechish; Ishtirokchining vafoti natijasida meros orqali Ulushlarning oʻtish tartibi • Jamiyat ishtirokchisi jamiyatning ustav kapitalidagi oʻz ulushini jamiyatning bir yoxud bir necha ishtirokchisiga sotishga yoki boshqacha tarzda ularning foydasiga voz kechishga haqli. • Jamiyat ishtirokchisining ulushi toʻliq toʻlanguniga qadar boʻlgan davrda u faqat toʻlangan qismi boʻyicha boshqa shaxsga oʻtkazilishi mumkin. Imtiyozli huquqlar • MCHJ ishtirokchilaridan birortasi tomonidan sotilayotgan ulushni (ulushning bir qismini) sotib olishda jamiyat ishtirokchilari uchinchi shaxslar oldida imtiyozli huquqdan foydalanadi; • Qoʻshimcha chiqarilgan aksiyalarni imtiyozli sotib olish huquqi • Oʻz ulushini uchinchi shaxsga sotish niyatida boʻlgan jamiyat ishtirokchisi ulushning sotilish bahosini va boshqa shartlarni koʻrsatgan holda, bu haqda jamiyatning qolgan ishtirokchilarini va jamiyatning oʻzini yozma shaklda xabardor qilishi shart. • Ulushni imtiyozli sotib olish huquqini amalga oshirish istagida boʻlgan jamiyat ishtirokchisi oʻz ulushini sotishni taklif etayotgan jamiyat ishtirokchisini yetti kunlik muddatda bu haqda xabardor qilishi, bunda sotishga taklif etilayotgan ulushni toʻliq yoki uning muayyan qismini sotib olmoqchi ekanligini koʻrsatishi kerak. • Jamiyat ishtirokchilari va (yoki) jamiyat sotish uchun taklif qilinayotgan butun ulushni (ulushning bir qismini) sotib olishda imtiyozli huquqdan shunday xabar berilgan kundan eʼtiboran bir oy ichida foydalanmagan taqdirda • agar jamiyat ustavida yoki jamiyat ishtirokchilarining kelishuvida boshqa muddat nazarda tutilmagan boʻlsa, ulush (ulushning bir qismi) jamiyatga va uning ishtirokchilariga maʼlum boʻlgan bahoda va shartlarda uchinchi shaxsga sotilishi mumkin. • Ulush sotib olishning imtiyozli huquqi buzilgan holda sotilgan taqdirda, bunday buzilishni bilgan yoxud uni bilishi lozim boʻlgan paytdan eʼtiboran uch oy ichida sotuvchining huquqlari va majburiyatlarini oʻziga oʻtkazishni sud tartibida talab qilishga haqli. • DIVIDEND TO’LASH HUQUQMI YOKI MAJBURIYATMI ? D I V I D E N D Jamiyatning foydasini jamiyat ishtirokchilari o‘rtasida taqsimlash • Jamiyat yilning har choragida, yarim yilda bir marta yoki bir yilda bir marta o‘zining sof foydasini jamiyat ishtirokchilari o‘rtasida taqsimlash to‘g‘risida qaror qabul qilishga haqlidir. • Jamiyat foydasining uning ishtirokchilari o‘rtasida taqsimlash uchun mo‘ljallangan qismi (dividendlar) ularning jamiyat ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) ulushlariga mutanosib ravishda taqsimlanadi.