Коррекцион педагогика асослари

Yuklangan vaqt

2024-10-18

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

22

Faytl hajmi

141,0 KB


Коррекцион педагогика асослари Режа: 1. Коррекцион педагогиканинг предмети ва мазмуни. 2. Коррекцион педагогиканинг асосий вазифа ва категориялари. 3. Аномал болалар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар йўналишлари. Таянч иборалар! Коррекцион педагогика, предмети, вазифалари, категориялари, Аномал болалар, коррекция, дифектология, инклюзив таълим, олигофрено, тифло, сурдо, логопедия, уйда ўқитиш, 1. Коррекцион педагогиканинг предмети ва мазмуни. Ривожланишида турли нуқсон (камчилик)лар бўлган ўқувчиларни коррекцион ўқитиш ва тарбиялаш билан коррекцион педагогика шуғулланади. Илмий тушунча сифатида коррекцион педагогика педагогика фанида расман эътироф этилганига у қадар кўп вақт бўлмади. Узоқ вақт давомида Корекцион педагогика ривожланишда жисмоний ёки психик камчиликка эга, махсус, индивидуал тарбиялаш ва ўқитиш методларига асосланган, саломатлик имкониятлари чекланган бола шахсини ривожлантириш жараёнини бошқариш моҳияти, қонуниятларини ўрганувчи фан саналади Коррекцион педагогика асослари Режа: 1. Коррекцион педагогиканинг предмети ва мазмуни. 2. Коррекцион педагогиканинг асосий вазифа ва категориялари. 3. Аномал болалар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар йўналишлари. Таянч иборалар! Коррекцион педагогика, предмети, вазифалари, категориялари, Аномал болалар, коррекция, дифектология, инклюзив таълим, олигофрено, тифло, сурдо, логопедия, уйда ўқитиш, 1. Коррекцион педагогиканинг предмети ва мазмуни. Ривожланишида турли нуқсон (камчилик)лар бўлган ўқувчиларни коррекцион ўқитиш ва тарбиялаш билан коррекцион педагогика шуғулланади. Илмий тушунча сифатида коррекцион педагогика педагогика фанида расман эътироф этилганига у қадар кўп вақт бўлмади. Узоқ вақт давомида Корекцион педагогика ривожланишда жисмоний ёки психик камчиликка эга, махсус, индивидуал тарбиялаш ва ўқитиш методларига асосланган, саломатлик имкониятлари чекланган бола шахсини ривожлантириш жараёнини бошқариш моҳияти, қонуниятларини ўрганувчи фан саналади педагогикада “дефектология” тушунчаси қўлланиб келинган. Коррекцион педагогика таркибига қуйидаги соҳалари киради: Педагогик луғатда “коррекция” (юнонча “correctiio” – “тузатиш”) тушунчаси педагогик услуб ва тадбирлардан иборат махсус тизими ёрдамида аномал болаларнинг психик ва жисмоний ривожланиш камчиликларини тузатиш (қисман ёки тўлиқ) сифатида тушунилиши таъкидлаб ўтилади.  Новоторцева Н.В. Коррекционная педагогика и специальная психология. Словарь. – Москва: Педагогика, 1999. Коррекцион педагогика Сурдопедагогика эшитиш қобилияти бузилган болаларни ривожлантириш, ўқитиш ва тарбиялашни ўрганади Тифлопедагогика кўриш қобилияти бузилган болаларни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришни ўрганади Олигофренопедагогика ақли заиф болаларни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришни ўрганади Логопедия нутқида нуқсонлар бўлган болаларни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришни ўрганади Таянч-ҳаракат аппаратнинг мураккаб нуқсонларини ўрганувчи коррекцион педагогика Коррекцион педагогика соҳалари Коррекцион педагогиканинг асосий мақсади белгиланган (нормал) ва (мавжуд камчилик) фаолият ўртасидаги номувофиқликни йўқотиш ёки камайтиришдан иборат педагогикада “дефектология” тушунчаси қўлланиб келинган. Коррекцион педагогика таркибига қуйидаги соҳалари киради: Педагогик луғатда “коррекция” (юнонча “correctiio” – “тузатиш”) тушунчаси педагогик услуб ва тадбирлардан иборат махсус тизими ёрдамида аномал болаларнинг психик ва жисмоний ривожланиш камчиликларини тузатиш (қисман ёки тўлиқ) сифатида тушунилиши таъкидлаб ўтилади.  Новоторцева Н.В. Коррекционная педагогика и специальная психология. Словарь. – Москва: Педагогика, 1999. Коррекцион педагогика Сурдопедагогика эшитиш қобилияти бузилган болаларни ривожлантириш, ўқитиш ва тарбиялашни ўрганади Тифлопедагогика кўриш қобилияти бузилган болаларни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришни ўрганади Олигофренопедагогика ақли заиф болаларни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришни ўрганади Логопедия нутқида нуқсонлар бўлган болаларни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришни ўрганади Таянч-ҳаракат аппаратнинг мураккаб нуқсонларини ўрганувчи коррекцион педагогика Коррекцион педагогика соҳалари Коррекцион педагогиканинг асосий мақсади белгиланган (нормал) ва (мавжуд камчилик) фаолият ўртасидаги номувофиқликни йўқотиш ёки камайтиришдан иборат Ижтимоий жамият тараққиёти тарихи аномал болаларга бўлган инсонпарварлик муносабатининг узоқ вақт давомида эволюцион тарзда шаклланиб келганлигини кўрсатади. Қадимги Спартада ривожланиши ва ҳулқида нуқсони бўлган болалар қатл қилинган. Қабилаларнинг бошлиқлари бола туғилганда уни синчиклаб кўриб, унинг бирорта нуқсонга эга ёки эга эмаслигини аниқлашарди. Нуқсонли бола Тайгет жарлигига ташлаб юборилган (эр.ав. IV-V асрлар). Ўрта асрларда Европада бола ривожланишидаги ҳар қандай нуқсон ёвуз кучларнинг “намоён бўлиши” сифатида қабул қилинган, руҳий касалликларга эга кишилар инквизиция гулханида ёндирилган. Уйғониш давридан ХIХ асрнинг ўрталаригача Европада дефектология фани ва амалиёти ақлий ривожланишида нуқсони бўлган болаларга ижобий ижтимоий муносабат шаклланди. Уларга нисбатан инсонпарварлик ёндашуви илк бор француз шифокори, руҳий касалликлар турларининг асосчиси Филипп Пинел (1745-1826 йиллар) томонидан илгари сурилган. Ақли заиф болаларни махсус усуллар ёрдамида ўқитиш ва тарбиялаш ғоясини Иоган Генрих Песталоцци (1746-1827 йиллар) томонидан асосланди. Коррекцион педагогиканинг асосий вазифа ва категориялари. Турли тоифали аномал (юнонча “anomalos” – “нотўғри”, жисмоний ёки руҳий нуқсонларга эга) болаларни ривожлантириш, ўқитиш ва тарбиялаш махсус педагогиканинг умумий мақсади бўлиб, унга эришиш йўлида муайян вазифалар ҳал қилинади. Улар қуйидагилардир: Коррекцион-педагогик фаолият: 1) яхлит таълим жараёнини қамраб оладиган, мураккаб психофизиологик ва ижтимоий-педагогик чора-тадбирларнинг амалга оширилишини назарда тутадиган педагогик тизим; 2) махсус таълим дастурига мувофиқ мутахассислар ёрдамида аномал ўқувчиларни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришга йўналтирилган яхлит жараён Асосий вазифалар Аномал болаларни аниқлаш ва ҳисобга олиш; ривожланиш аномалиясини барвақт ташхислаш методларини ишлаб чиқиш; болаларда ривожланиш нуқсонларини Ижтимоий жамият тараққиёти тарихи аномал болаларга бўлган инсонпарварлик муносабатининг узоқ вақт давомида эволюцион тарзда шаклланиб келганлигини кўрсатади. Қадимги Спартада ривожланиши ва ҳулқида нуқсони бўлган болалар қатл қилинган. Қабилаларнинг бошлиқлари бола туғилганда уни синчиклаб кўриб, унинг бирорта нуқсонга эга ёки эга эмаслигини аниқлашарди. Нуқсонли бола Тайгет жарлигига ташлаб юборилган (эр.ав. IV-V асрлар). Ўрта асрларда Европада бола ривожланишидаги ҳар қандай нуқсон ёвуз кучларнинг “намоён бўлиши” сифатида қабул қилинган, руҳий касалликларга эга кишилар инквизиция гулханида ёндирилган. Уйғониш давридан ХIХ асрнинг ўрталаригача Европада дефектология фани ва амалиёти ақлий ривожланишида нуқсони бўлган болаларга ижобий ижтимоий муносабат шаклланди. Уларга нисбатан инсонпарварлик ёндашуви илк бор француз шифокори, руҳий касалликлар турларининг асосчиси Филипп Пинел (1745-1826 йиллар) томонидан илгари сурилган. Ақли заиф болаларни махсус усуллар ёрдамида ўқитиш ва тарбиялаш ғоясини Иоган Генрих Песталоцци (1746-1827 йиллар) томонидан асосланди. Коррекцион педагогиканинг асосий вазифа ва категориялари. Турли тоифали аномал (юнонча “anomalos” – “нотўғри”, жисмоний ёки руҳий нуқсонларга эга) болаларни ривожлантириш, ўқитиш ва тарбиялаш махсус педагогиканинг умумий мақсади бўлиб, унга эришиш йўлида муайян вазифалар ҳал қилинади. Улар қуйидагилардир: Коррекцион-педагогик фаолият: 1) яхлит таълим жараёнини қамраб оладиган, мураккаб психофизиологик ва ижтимоий-педагогик чора-тадбирларнинг амалга оширилишини назарда тутадиган педагогик тизим; 2) махсус таълим дастурига мувофиқ мутахассислар ёрдамида аномал ўқувчиларни ўқитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришга йўналтирилган яхлит жараён Асосий вазифалар Аномал болаларни аниқлаш ва ҳисобга олиш; ривожланиш аномалиясини барвақт ташхислаш методларини ишлаб чиқиш; болаларда ривожланиш нуқсонларини 2. Коррекцион педагогиканинг асосий вазифа ва категориялари. Коррекцион педагогика қуйидаги педагогик категорияларга эга: 1. Аномал болаларни ўқитиш ва ривожлантириш уларни ижтимоий ҳаёт ва меҳнатга тайёрлаш, уларда билим, кўникма ва малакаларни шакллантиришга йўналтирилган мақсадли жараёндир. Аномал болалар учун таълим тизими ва методларини танлашда боланинг ёши ва нуқсоннинг келиб чиқиши вақти ҳисобга олинади. Эшитиш ёки кўриш қобилиятини йўқотиш вақти алоҳида аҳамиятга эга. Махсус мактабларда меҳнат таълими ва тарбиясини ташкил этиш алоҳида аҳамиятга эга. Бу жараёнда ўқувчиларни ижтимоий ҳаётга, имконият даражасида касбий фаолиятга тайёрлаш бузилган функцияларини тиклаш, ақлий ва жисмоний ривожланиш нуқсонларини пасайтиришга ёрдам беради. 2. Аномал болаларни тарбиялаш ривожланишдаги нуқсон даражаси ва тузилишига мос келадиган метод, воситаларни танлаш асосида аномал болаларни фаол ижтимоий ҳаёт ва меҳнатга тайёрлаш, уларда фуқаролик сифатларини шакллантиришдан иборат. Аномал болаларни тарбиялаш оила ва таълим муассасаси ўртасидаги ҳамкорлик, ўзаро қўллаб-қувватлаш, ўзаро ёрдам кўрсатиш, талабчанлик ва меҳрибонлик асосида амалга оширилади. Аномал болада оптимизм ва ишончни тарбиялаш, қобилиятини шакллантириш ёки унинг ўрнини босувчи имкониятни ривожлантириш, ижобий сифатларини тарбиялаш ҳамда ҳаракатлари ва хулқини танқидий баҳолаш қобилиятини ривожлантириш жуда муҳим. 3. Коррекциялаш (тузатиш) боланинг психик ва жисмоний ривожланишидаги нуқсонларни тузатиш, йўқотиш ва пасайтиришдан иборат. 4. Коррекцион-тарбиявий ишлар шахснинг аномал ривожланиши хусусиятларига кўра умумий педагогик таъсир кўрсатиш чора-тадбирлари тизими бўлиб, улар аномал болаларни ўқитиш жараёнида амалга оширилади ва меҳнат тарбиясини самарали ташкил этиш учун катта имкониятлар яратади. Тизим доирасида аномал болалар учун даволаш-коррекцион 2. Коррекцион педагогиканинг асосий вазифа ва категориялари. Коррекцион педагогика қуйидаги педагогик категорияларга эга: 1. Аномал болаларни ўқитиш ва ривожлантириш уларни ижтимоий ҳаёт ва меҳнатга тайёрлаш, уларда билим, кўникма ва малакаларни шакллантиришга йўналтирилган мақсадли жараёндир. Аномал болалар учун таълим тизими ва методларини танлашда боланинг ёши ва нуқсоннинг келиб чиқиши вақти ҳисобга олинади. Эшитиш ёки кўриш қобилиятини йўқотиш вақти алоҳида аҳамиятга эга. Махсус мактабларда меҳнат таълими ва тарбиясини ташкил этиш алоҳида аҳамиятга эга. Бу жараёнда ўқувчиларни ижтимоий ҳаётга, имконият даражасида касбий фаолиятга тайёрлаш бузилган функцияларини тиклаш, ақлий ва жисмоний ривожланиш нуқсонларини пасайтиришга ёрдам беради. 2. Аномал болаларни тарбиялаш ривожланишдаги нуқсон даражаси ва тузилишига мос келадиган метод, воситаларни танлаш асосида аномал болаларни фаол ижтимоий ҳаёт ва меҳнатга тайёрлаш, уларда фуқаролик сифатларини шакллантиришдан иборат. Аномал болаларни тарбиялаш оила ва таълим муассасаси ўртасидаги ҳамкорлик, ўзаро қўллаб-қувватлаш, ўзаро ёрдам кўрсатиш, талабчанлик ва меҳрибонлик асосида амалга оширилади. Аномал болада оптимизм ва ишончни тарбиялаш, қобилиятини шакллантириш ёки унинг ўрнини босувчи имкониятни ривожлантириш, ижобий сифатларини тарбиялаш ҳамда ҳаракатлари ва хулқини танқидий баҳолаш қобилиятини ривожлантириш жуда муҳим. 3. Коррекциялаш (тузатиш) боланинг психик ва жисмоний ривожланишидаги нуқсонларни тузатиш, йўқотиш ва пасайтиришдан иборат. 4. Коррекцион-тарбиявий ишлар шахснинг аномал ривожланиши хусусиятларига кўра умумий педагогик таъсир кўрсатиш чора-тадбирлари тизими бўлиб, улар аномал болаларни ўқитиш жараёнида амалга оширилади ва меҳнат тарбиясини самарали ташкил этиш учун катта имкониятлар яратади. Тизим доирасида аномал болалар учун даволаш-коррекцион тадбирлар (даволовчи жисмоний машқлари, артикуляр ва нафас олиш гимнастикаси, дори-дармонлар қабул қилиш ва б.ш.) ҳам ташкил этилади. 5. Компенсация (юнонча “compensatio” – “ўрнини тўлдириш”) организмнинг бузилган ёки ривожланмаган функцияларининг ўрнини тўлдириш, қайта қуришдир. Бу жараёни олий асаб тизимнинг заҳира имкониятларига таянади. 6. Ижтимоий реабилитация (юнонча “rehabilitas” – “қобилиятини тиклаш”) аномал боланинг психофизиологик имкониятларига кўра ижтимоий муҳитда иштирок этиши учун шароит яратиш, уни ижтимоий ҳаёти ва меҳнатига жалб этишни англатади. Реабилитация нуқсонларини йўқотиш ва камайтиришга ёрдам берадиган махсус тиббий воситалар, махсус таълим, тарбия ва касбий тайёрлаш ёрдамида амалга оширилади. Реабилитация вазифалари аномал болаларнинг турли тоифалари учун махсус ўқув муассасаларида ҳал этилади. Уларда ўқув жараёни болаларнинг аномал ривожланиши хусусиятларига таянган ҳолда ташкил этилади. 7. Ижтимоий адаптация (юнонча “adapto” – “мослашиш”) аномал болаларнинг индивидуал, гуруҳли хулқларини ижтимоий қоидалар, қадриятларга мос келишини таъминлаш. Аномал болалар учун ижтимоий муносабатларга киришиш қийин, улар ижтимоий ўзгаришларга қийин мослашадилар, мураккаб талабларни бажара олмайдилар. Ижтимоий адаптация аномал болаларга ижтимоий фойдали меҳнатда иштирок этиш учун имконият яратади. 8. Оила тарбияси ижтимоий реабилитацияни самарали ташкил этишда муҳим аҳамиятга эга. Оила ва махсус таълим муассасалари ўртасидаги ҳамкорлик аномал болани ижтимоий фаолиятга жалб этиш, меҳнат қобилиятларини аниқлаш ва имкон қадар касб кўникмаларини шакллантиради. Аномал ўқувчилар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар йўналишлари. Психофизиологик ривожланиши, хулқида нуқсони бўлган болаларни ижтимоийлаштириш мураккаб жараён ҳисобланади. Бу борадаги тадбирлар (даволовчи жисмоний машқлари, артикуляр ва нафас олиш гимнастикаси, дори-дармонлар қабул қилиш ва б.ш.) ҳам ташкил этилади. 5. Компенсация (юнонча “compensatio” – “ўрнини тўлдириш”) организмнинг бузилган ёки ривожланмаган функцияларининг ўрнини тўлдириш, қайта қуришдир. Бу жараёни олий асаб тизимнинг заҳира имкониятларига таянади. 6. Ижтимоий реабилитация (юнонча “rehabilitas” – “қобилиятини тиклаш”) аномал боланинг психофизиологик имкониятларига кўра ижтимоий муҳитда иштирок этиши учун шароит яратиш, уни ижтимоий ҳаёти ва меҳнатига жалб этишни англатади. Реабилитация нуқсонларини йўқотиш ва камайтиришга ёрдам берадиган махсус тиббий воситалар, махсус таълим, тарбия ва касбий тайёрлаш ёрдамида амалга оширилади. Реабилитация вазифалари аномал болаларнинг турли тоифалари учун махсус ўқув муассасаларида ҳал этилади. Уларда ўқув жараёни болаларнинг аномал ривожланиши хусусиятларига таянган ҳолда ташкил этилади. 7. Ижтимоий адаптация (юнонча “adapto” – “мослашиш”) аномал болаларнинг индивидуал, гуруҳли хулқларини ижтимоий қоидалар, қадриятларга мос келишини таъминлаш. Аномал болалар учун ижтимоий муносабатларга киришиш қийин, улар ижтимоий ўзгаришларга қийин мослашадилар, мураккаб талабларни бажара олмайдилар. Ижтимоий адаптация аномал болаларга ижтимоий фойдали меҳнатда иштирок этиш учун имконият яратади. 8. Оила тарбияси ижтимоий реабилитацияни самарали ташкил этишда муҳим аҳамиятга эга. Оила ва махсус таълим муассасалари ўртасидаги ҳамкорлик аномал болани ижтимоий фаолиятга жалб этиш, меҳнат қобилиятларини аниқлаш ва имкон қадар касб кўникмаларини шакллантиради. Аномал ўқувчилар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар йўналишлари. Психофизиологик ривожланиши, хулқида нуқсони бўлган болаларни ижтимоийлаштириш мураккаб жараён ҳисобланади. Бу борадаги коррекцион-педагогик қуйидаги йўналишларда ташкил этилади: Йўналишлар Болаларнинг ривожланиши ва хулқидаги нуқсонлар моҳиятини аниқлаш, юзага келиши сабаблари, шароитларини ўрганиш Коррекцион-педагогик тизимда амалга ошириладиган вазифалари Ривожланиши, хулқида нуқсонлар бўлган болалар билан коррекцион- педагогик фаолиятни ташкил этиш, ривожланиш тарихини ўрганиш Ривожланиши, хулқидаги нуқсонларнинг олдини оладиган ижтимоий-педагогик шарт- шароитлар, психофизиологик ривожланиш этимологияси (сабаб- оқибатли асослари)ни аниқлаш Ривожланиши, хулқида нуқсонлар бўлган болаларга коррекцион-педагогик таъсир кўрсатиш технологияси, шакл, метод ва воситаларини ишлаб чиқиш Оммавий умумий ўрта таълим мактабларда ривожланиши, хулқида нуқсонлар бўлган болаларни умумий тарзда ва махсус ўқитиш мазмунини таҳлил қилиш Болаларни реабилитациялаш, ҳимоялаш марказлари, махсус муассасаларнинг мақсади, вазифалари, йўналишларини аниқлаш Аномал болалар билан коррекцион-педагогик фаолиятни ташкил этадиган ўқитувчиларни тайёрлашда ўқув-методик базани яратиш коррекцион-педагогик қуйидаги йўналишларда ташкил этилади: Йўналишлар Болаларнинг ривожланиши ва хулқидаги нуқсонлар моҳиятини аниқлаш, юзага келиши сабаблари, шароитларини ўрганиш Коррекцион-педагогик тизимда амалга ошириладиган вазифалари Ривожланиши, хулқида нуқсонлар бўлган болалар билан коррекцион- педагогик фаолиятни ташкил этиш, ривожланиш тарихини ўрганиш Ривожланиши, хулқидаги нуқсонларнинг олдини оладиган ижтимоий-педагогик шарт- шароитлар, психофизиологик ривожланиш этимологияси (сабаб- оқибатли асослари)ни аниқлаш Ривожланиши, хулқида нуқсонлар бўлган болаларга коррекцион-педагогик таъсир кўрсатиш технологияси, шакл, метод ва воситаларини ишлаб чиқиш Оммавий умумий ўрта таълим мактабларда ривожланиши, хулқида нуқсонлар бўлган болаларни умумий тарзда ва махсус ўқитиш мазмунини таҳлил қилиш Болаларни реабилитациялаш, ҳимоялаш марказлари, махсус муассасаларнинг мақсади, вазифалари, йўналишларини аниқлаш Аномал болалар билан коррекцион-педагогик фаолиятни ташкил этадиган ўқитувчиларни тайёрлашда ўқув-методик базани яратиш Коррекцион-ривожлантирувчи таълим ва коррекцион-тарбиявий ишлар педагог, ижтимоий-педагог, психолог, логопед, тиббиёт ходимлари, жумладан, ортопед ва бошқалар томонидан ташкил этилади. Уларнинг бу ҳаракатлари коррекцион-педагогик фаолият деб юритилади. Бола ривожланишидаги нуқсонларнинг турлари. Тадқиқотларнинг натижалари ривожланишида нуқсони бўлган болалар сонининг ошиб бораётганлигини кўрсатмоқда. Айни вақтда ҳам бола ривожланишидаги нуқсонларни турларга ажратиш бўйича ягона қараш мавжуд бўлмаса-да, кўп ҳолларда уларни қуйидаги турларга ажратиш тўғри деб топилмоқда: Муаллифлар Нуқсонларнинг турлари Коррекцион-ривожлантирувчи таълим аномал болаларга ўз вақтида малакали педагогик ёрдам кўрсатилишни таъминловчи табақалаштирилган таълим тизими бўлиб, бола ривожланишини таъминлайдиган билимларни тизимлаштириш, ривожланиши ва ўқишидаги камчиликларни йўқотиш, етарлича шаклланмаган кўникма ва малакаларни шакллантириш, боланинг идрок этишдаги камчиликларни тузатишга хизмат қилади Коррекцион-тарбиявий ишлар аномал болаларнинг ривожланишидаги камчиликларни йўқотиш, камайтиришга қаратилган махсус педагогик чора-тадбирлар тизими бўлиб, фақат алоҳида нуқсонларни тузатишга йўналтирилган бўлмай, балки уларни умумий ривожлантиришга ҳам хизмат қилади Коррекцион-тарбиявий фаолият боланинг идрок этиш имкониятларини ўзгартириш, ҳиссий-иродавий, индивидуал-шахсий сифатларини такомиллаштириш, қизиқиши, лаёқати, меҳнат, бадиий, эстетик ва б.ш. қобилиятларини ривожлантиришга қаратилган педагогик хатти-ҳаракатдир Коррекцион-ривожлантирувчи таълим ва коррекцион-тарбиявий ишлар педагог, ижтимоий-педагог, психолог, логопед, тиббиёт ходимлари, жумладан, ортопед ва бошқалар томонидан ташкил этилади. Уларнинг бу ҳаракатлари коррекцион-педагогик фаолият деб юритилади. Бола ривожланишидаги нуқсонларнинг турлари. Тадқиқотларнинг натижалари ривожланишида нуқсони бўлган болалар сонининг ошиб бораётганлигини кўрсатмоқда. Айни вақтда ҳам бола ривожланишидаги нуқсонларни турларга ажратиш бўйича ягона қараш мавжуд бўлмаса-да, кўп ҳолларда уларни қуйидаги турларга ажратиш тўғри деб топилмоқда: Муаллифлар Нуқсонларнинг турлари Коррекцион-ривожлантирувчи таълим аномал болаларга ўз вақтида малакали педагогик ёрдам кўрсатилишни таъминловчи табақалаштирилган таълим тизими бўлиб, бола ривожланишини таъминлайдиган билимларни тизимлаштириш, ривожланиши ва ўқишидаги камчиликларни йўқотиш, етарлича шаклланмаган кўникма ва малакаларни шакллантириш, боланинг идрок этишдаги камчиликларни тузатишга хизмат қилади Коррекцион-тарбиявий ишлар аномал болаларнинг ривожланишидаги камчиликларни йўқотиш, камайтиришга қаратилган махсус педагогик чора-тадбирлар тизими бўлиб, фақат алоҳида нуқсонларни тузатишга йўналтирилган бўлмай, балки уларни умумий ривожлантиришга ҳам хизмат қилади Коррекцион-тарбиявий фаолият боланинг идрок этиш имкониятларини ўзгартириш, ҳиссий-иродавий, индивидуал-шахсий сифатларини такомиллаштириш, қизиқиши, лаёқати, меҳнат, бадиий, эстетик ва б.ш. қобилиятларини ривожлантиришга қаратилган педагогик хатти-ҳаракатдир М.А.Власова, М.С.Певзнер 1. Сенсор хислати етишмайдиган болалар (эшитиш, кўриш, нутқ қобилияти, таянч-ҳаракат аппарати, сенсомоторик функцияси бузилган). 2. Руҳий ривожланиши ортда қолган болалар. 3. Астеник ёки реактив ҳолатли, ташвишланишга мойил болалар. 4. Психопатик (хулқнинг ҳиссий бузилиши) хулқли болалар. 5. Ақли заиф болалар (дебиллик, имбециллик, идиотия даражасидаги олигофренлар). 6. Психик касалликнинг бошланғич кўриниши (шизофрения, эпилепсия, истерия ва б.ш.) намоён бўладиган болалар О.Н.Усанова ғоясига кўра 1. Органик бузилишлар сабабли ривожланишида четланиш бўлган болалар. 2. Функционал етук эмаслиги сабабли ривожланишида камчилик бўлган болалар. Психик депривациялар асосида ривожланишида камчиликлар бўлган болалар В.Рахманова 1. Интеллектуал бузилишга эга болалар (ақли заиф ва руҳий ривожланишидан ортда қолган болалар). 2. Нутқи бузилган болалар. 3. Сенсорли (кўриш ва эшитиш қобилиятлари бузилган) нуқсонларга эга болалар. 4. Таянч-ҳаракатли аппарати бузилган болалар. 5. Ривожланишида комплекс бузилиш бўлган болалар Бола ривожланишидаги нуқсонларни ташхислаш тамойиллари ва методлари. Аномал болаларни махсус муассасаларда ўқитиш ва тарбиялашда қуйидаги тамойилларга амал қилинади: Тамойиллар Инсонпарварлик Болаларни мажмуавий (комплекс) ўрганиш Болани ҳар томонлама ва яхлит ўрганиш Болани динамик ўрганиш Сифатий-миқдорий ёндашув Маълум турдаги патологияли болаларни бошқа болалар гуруҳларидан ажратиш Р А б ё М.А.Власова, М.С.Певзнер 1. Сенсор хислати етишмайдиган болалар (эшитиш, кўриш, нутқ қобилияти, таянч-ҳаракат аппарати, сенсомоторик функцияси бузилган). 2. Руҳий ривожланиши ортда қолган болалар. 3. Астеник ёки реактив ҳолатли, ташвишланишга мойил болалар. 4. Психопатик (хулқнинг ҳиссий бузилиши) хулқли болалар. 5. Ақли заиф болалар (дебиллик, имбециллик, идиотия даражасидаги олигофренлар). 6. Психик касалликнинг бошланғич кўриниши (шизофрения, эпилепсия, истерия ва б.ш.) намоён бўладиган болалар О.Н.Усанова ғоясига кўра 1. Органик бузилишлар сабабли ривожланишида четланиш бўлган болалар. 2. Функционал етук эмаслиги сабабли ривожланишида камчилик бўлган болалар. Психик депривациялар асосида ривожланишида камчиликлар бўлган болалар В.Рахманова 1. Интеллектуал бузилишга эга болалар (ақли заиф ва руҳий ривожланишидан ортда қолган болалар). 2. Нутқи бузилган болалар. 3. Сенсорли (кўриш ва эшитиш қобилиятлари бузилган) нуқсонларга эга болалар. 4. Таянч-ҳаракатли аппарати бузилган болалар. 5. Ривожланишида комплекс бузилиш бўлган болалар Бола ривожланишидаги нуқсонларни ташхислаш тамойиллари ва методлари. Аномал болаларни махсус муассасаларда ўқитиш ва тарбиялашда қуйидаги тамойилларга амал қилинади: Тамойиллар Инсонпарварлик Болаларни мажмуавий (комплекс) ўрганиш Болани ҳар томонлама ва яхлит ўрганиш Болани динамик ўрганиш Сифатий-миқдорий ёндашув Маълум турдаги патологияли болаларни бошқа болалар гуруҳларидан ажратиш Р А б ё 1. Инсонпарварлик тамойили ҳар бир бола учун ўз қобилиятларини максимал даражада ривожлантира оладиган зарур шароитларни ўз вақтида яратиб беришдан иборат бўлиб, у болани изчил ва батафсил ўрганиш, унинг йўлида учрайдиган қийинчиликларни йўқотиш йўллари ва воситаларини излашни талаб этади. 2. Болаларни мажмуавий (комплекс) ўрганиш тамойили болага ташҳис қўйишда зарур мутахассисликлар (тиббий, дефектологик, психологик ва педагогик) бўйича олинган маълумотларга танишни назарда тутади. Агар шифокор, дефектолог, психолог ва педагогларнинг фикрлари турлича бўлса, бола қайта текширувдан ўтказилади. 3. Болани ҳар томонлама ва яхлит ўрганиш тамойили боланинг идрок этиш, эмоционал-иродавий сифатлари ва хулқини текширишни кўзда тутади. Унга кўра боланинг ривожланишига жиддий таъсир кўрсатиши мумкин бўлган жисмоний ҳолати ҳам ҳисобга олинади. Болани ҳар томонлама ва яхлит ўрганиш унинг ўқув, меҳнат ва ўйин каби фаолияти жараёнидаги ҳаракатларини кузатишга асосланади. 4. Болани динамик ўрганиш тамойилга биноан текшириш давомида улар биладиган ва бажара оладиган ишларни эмас, балки уларнинг 1. Инсонпарварлик тамойили ҳар бир бола учун ўз қобилиятларини максимал даражада ривожлантира оладиган зарур шароитларни ўз вақтида яратиб беришдан иборат бўлиб, у болани изчил ва батафсил ўрганиш, унинг йўлида учрайдиган қийинчиликларни йўқотиш йўллари ва воситаларини излашни талаб этади. 2. Болаларни мажмуавий (комплекс) ўрганиш тамойили болага ташҳис қўйишда зарур мутахассисликлар (тиббий, дефектологик, психологик ва педагогик) бўйича олинган маълумотларга танишни назарда тутади. Агар шифокор, дефектолог, психолог ва педагогларнинг фикрлари турлича бўлса, бола қайта текширувдан ўтказилади. 3. Болани ҳар томонлама ва яхлит ўрганиш тамойили боланинг идрок этиш, эмоционал-иродавий сифатлари ва хулқини текширишни кўзда тутади. Унга кўра боланинг ривожланишига жиддий таъсир кўрсатиши мумкин бўлган жисмоний ҳолати ҳам ҳисобга олинади. Болани ҳар томонлама ва яхлит ўрганиш унинг ўқув, меҳнат ва ўйин каби фаолияти жараёнидаги ҳаракатларини кузатишга асосланади. 4. Болани динамик ўрганиш тамойилга биноан текшириш давомида улар биладиган ва бажара оладиган ишларни эмас, балки уларнинг ўқитишдаги имкониятларини ҳам ҳисобга олиш муҳим эканлигини назарда тутади. Л.С.Выготскийнинг “яқин ривожланиш зонаси” – болаларнинг ўқишдаги мавжуд имкониятлари ҳақидаги таълимоти мазкур тамойилнинг асосини ташкил қилади. 5. Сифатий-миқдорий ёндашув тамойили бола бажарган топшириқни баҳолашда якуний натижанигина эмас, балки усули, масалани ечиш учун танланган йўлнинг рационаллиги, ҳаракатларнинг мантиқий кетма-кетлиги, мақсадга эришишдаги қаътийлик ва тиришқоқликни ҳам ҳисобга олиш зарурлигини асослайди. 6. Маълум турдаги патологияли болаларни бошқа болалар гуруҳларидан ажратиш тамойили ҳар бир махсус таълим муассасаси ўзи қоидаларига эгалигини тавсифлайди. 7. Ривожланишдаги нуқсонлар даражасига кўра табақалаштирилган таълимни ташкил этиш тамойили ривожланишида бир хил, лекин даражасига кўра турли четланишга эга болаларни ажратган ҳолда ўқишларини назарда тутади, бинобарин, уларни ўқитиш методикасида сезиларли фарқлар мавжуд (масалан, кўзи ожиз болалар тактил асосда (Брайн тизими бўйича), ёмон кўрувчилар эса кўриш асосида ўқитилади). 8. Аномал болалар ёшини инобатга олиш тамойили муайян гуруҳ ёки синфга маълум ёшдаги болалар қабул қилинишини ифодалайди. Турли ёшдаги ривожланишида нуқсонлар бўлган болаларни текшириш ва махсус ёрдам кўрсатиш малакали мутахассислар томонидан амалга оширилади. Аномал болаларнинг ёши, нуқсонларининг турлари, даражаси психологик-педагогик текшириш асосида аниқланади. Бундай текширишлар қуйидаги методлар ёрдамида ташкил этилади: Методлар Психологик-педагогик текшириш методлари Суҳбат Кузатиш Тест Расмларни ўрганиш Психологик тадқиқотлар ўқитишдаги имкониятларини ҳам ҳисобга олиш муҳим эканлигини назарда тутади. Л.С.Выготскийнинг “яқин ривожланиш зонаси” – болаларнинг ўқишдаги мавжуд имкониятлари ҳақидаги таълимоти мазкур тамойилнинг асосини ташкил қилади. 5. Сифатий-миқдорий ёндашув тамойили бола бажарган топшириқни баҳолашда якуний натижанигина эмас, балки усули, масалани ечиш учун танланган йўлнинг рационаллиги, ҳаракатларнинг мантиқий кетма-кетлиги, мақсадга эришишдаги қаътийлик ва тиришқоқликни ҳам ҳисобга олиш зарурлигини асослайди. 6. Маълум турдаги патологияли болаларни бошқа болалар гуруҳларидан ажратиш тамойили ҳар бир махсус таълим муассасаси ўзи қоидаларига эгалигини тавсифлайди. 7. Ривожланишдаги нуқсонлар даражасига кўра табақалаштирилган таълимни ташкил этиш тамойили ривожланишида бир хил, лекин даражасига кўра турли четланишга эга болаларни ажратган ҳолда ўқишларини назарда тутади, бинобарин, уларни ўқитиш методикасида сезиларли фарқлар мавжуд (масалан, кўзи ожиз болалар тактил асосда (Брайн тизими бўйича), ёмон кўрувчилар эса кўриш асосида ўқитилади). 8. Аномал болалар ёшини инобатга олиш тамойили муайян гуруҳ ёки синфга маълум ёшдаги болалар қабул қилинишини ифодалайди. Турли ёшдаги ривожланишида нуқсонлар бўлган болаларни текшириш ва махсус ёрдам кўрсатиш малакали мутахассислар томонидан амалга оширилади. Аномал болаларнинг ёши, нуқсонларининг турлари, даражаси психологик-педагогик текшириш асосида аниқланади. Бундай текширишлар қуйидаги методлар ёрдамида ташкил этилади: Методлар Психологик-педагогик текшириш методлари Суҳбат Кузатиш Тест Расмларни ўрганиш Психологик тадқиқотлар 1. Суҳбат методи. Суҳбат шахс билан алоқа ўрнатиш воситаси бўлиб, аномал бола шахси, ҳиссий-иродавий сифатлари, хулқи, ривожланишидаги нуқсонларнинг сабабларига оид маълумотларни тўплашга имкон беради. Агарда боланинг нутқида, эшитишида нуқсони бўлса ёки ижтимоий муносабатга қийин киришса суҳбат уюштириш тавсия этилмайди. Бундай ҳолатда бола қизиқадиган кўргазмали материалдан фойдаланиш тўғридир. 2. Кузатиш методи. Кузатиш боланинг маслаҳатга келишидан аввал бошланиб, яхлит текширишларни ўтказиш жараёнида давом эттирилади. Кузатиш ҳар доим аниқ мақсад асосида ўтказилади. Болани ўйин фаолиятини ташкил этиш жараёнида кузатиш алоҳида аҳамиятга эга. Баъзи ҳолларда ўйинчоқлар ёрдамида махсус текширишлар ўтказилади. 3. Расмларини ўрганиш методи. Расмлар болани ўрганишда муҳим восита ҳисобланади. Болада педагог томонидан тавсия этилган расмлар хавотир уйғотса, унга эркин расм чизиш таклиф этилади. Боланинг мавзу танлай олиши, тасвирлаш хусусиятлари, расм чизиш жараёни якуний ташҳис учун муҳим маълумот ҳисобланади. Ақли заиф болалар одатда мавзуни танлашга қийналадилар, улар сюжетлар яратмай, предметларни алоҳида тасвирлашга ҳаракат қиладилар. 4. Психологик тадқиқотлар методи махсус ўрганилиши талаб этилаётган руҳий жараённинг содир этадиган вазиятларни яратишга ёрдам беради. Тажриба методикалари ёрдамида у ёки бу ҳолат сабаблари, механизмлари тўғрисида маълумот олиш мумкин. 5. Тест методи болаларни психодиагностик текширишда қўлланилади. Д.Векслер томонидан асосланган мослаштирилган тест оммавийлашган 1. Суҳбат методи. Суҳбат шахс билан алоқа ўрнатиш воситаси бўлиб, аномал бола шахси, ҳиссий-иродавий сифатлари, хулқи, ривожланишидаги нуқсонларнинг сабабларига оид маълумотларни тўплашга имкон беради. Агарда боланинг нутқида, эшитишида нуқсони бўлса ёки ижтимоий муносабатга қийин киришса суҳбат уюштириш тавсия этилмайди. Бундай ҳолатда бола қизиқадиган кўргазмали материалдан фойдаланиш тўғридир. 2. Кузатиш методи. Кузатиш боланинг маслаҳатга келишидан аввал бошланиб, яхлит текширишларни ўтказиш жараёнида давом эттирилади. Кузатиш ҳар доим аниқ мақсад асосида ўтказилади. Болани ўйин фаолиятини ташкил этиш жараёнида кузатиш алоҳида аҳамиятга эга. Баъзи ҳолларда ўйинчоқлар ёрдамида махсус текширишлар ўтказилади. 3. Расмларини ўрганиш методи. Расмлар болани ўрганишда муҳим восита ҳисобланади. Болада педагог томонидан тавсия этилган расмлар хавотир уйғотса, унга эркин расм чизиш таклиф этилади. Боланинг мавзу танлай олиши, тасвирлаш хусусиятлари, расм чизиш жараёни якуний ташҳис учун муҳим маълумот ҳисобланади. Ақли заиф болалар одатда мавзуни танлашга қийналадилар, улар сюжетлар яратмай, предметларни алоҳида тасвирлашга ҳаракат қиладилар. 4. Психологик тадқиқотлар методи махсус ўрганилиши талаб этилаётган руҳий жараённинг содир этадиган вазиятларни яратишга ёрдам беради. Тажриба методикалари ёрдамида у ёки бу ҳолат сабаблари, механизмлари тўғрисида маълумот олиш мумкин. 5. Тест методи болаларни психодиагностик текширишда қўлланилади. Д.Векслер томонидан асосланган мослаштирилган тест оммавийлашган бўлиб, ундан фойдаланиш индивидуал-психологик текширишларни ўтказишда бола ҳақида қўшимча маълумотларни олишга имкон беради. 3. Аномал болалар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар йўналишлари. Ақлий ривожланишида нуқсони бўлган болаларни ўқитиш. Руҳий ривожланиши ортда қолган болалар предметларни ўзлаштира олмайдиган ўқувчиларнинг тахминан 50 фоизини ташкил этади. Руҳий ривожланишда ортда қолиш болалар ривожланишининг аномал кўрсатгичи сифатида ХIХ асрнинг 50-йиллардан ўрганила бошланди. Руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болалар ўзига хос хусусиятларга эга. Улар мактабда таълим олишга тўла тайёр бўлмайдилар, мустақил равишда ҳисоблашни, ўқишни, ёзишни ва мактаб тартиб-қоидаларига амал қилишни ўргана олмайдилар. Бундай болаларда руҳий толиқиш кузатилиб, тез чарчаш, иш бажариш қобилиятининг пасайиши, бошлаган ишини охирига етказмаслик ҳолатлари кузатилади. Кўпинча бошлари оғрийди. Руҳий ривожланиши ортда қолган болаларнинг хулқи ҳам ўзига хос. Ўзларини мактабгача ёшдаги болалар каби тутишади. Уларда ўқишга нисбатан қизиқиш йўқ ёки жуда паст. Ўйин улар учун асосий фаолият тури саналади. Баъзан руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болалар “ақли заиф” сифатида қабул қилинадилар. Бу тўғри эмас. Чунки улар оддий билимларни ўзлаштириш, ҳисоблаш кўникмаларини эгаллашда қийинчиликларга дуч келиш билан бирга шеър, эртакларни эслаб қоладилар. Бундай хусусият ақли заиф болаларда кузатилмайди. Кўпчилик ҳолларда руҳий ривожланишда нуқсони бўлган болалар оммавий умумий ўрта таълим мактабларида ўқитиладилар. Улар билан индивидуал коррекцион ишлар олиб борилмайди. Натижада улар предметларни ўзлаштира олмайдилар. бўлиб, ундан фойдаланиш индивидуал-психологик текширишларни ўтказишда бола ҳақида қўшимча маълумотларни олишга имкон беради. 3. Аномал болалар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар йўналишлари. Ақлий ривожланишида нуқсони бўлган болаларни ўқитиш. Руҳий ривожланиши ортда қолган болалар предметларни ўзлаштира олмайдиган ўқувчиларнинг тахминан 50 фоизини ташкил этади. Руҳий ривожланишда ортда қолиш болалар ривожланишининг аномал кўрсатгичи сифатида ХIХ асрнинг 50-йиллардан ўрганила бошланди. Руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болалар ўзига хос хусусиятларга эга. Улар мактабда таълим олишга тўла тайёр бўлмайдилар, мустақил равишда ҳисоблашни, ўқишни, ёзишни ва мактаб тартиб-қоидаларига амал қилишни ўргана олмайдилар. Бундай болаларда руҳий толиқиш кузатилиб, тез чарчаш, иш бажариш қобилиятининг пасайиши, бошлаган ишини охирига етказмаслик ҳолатлари кузатилади. Кўпинча бошлари оғрийди. Руҳий ривожланиши ортда қолган болаларнинг хулқи ҳам ўзига хос. Ўзларини мактабгача ёшдаги болалар каби тутишади. Уларда ўқишга нисбатан қизиқиш йўқ ёки жуда паст. Ўйин улар учун асосий фаолият тури саналади. Баъзан руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болалар “ақли заиф” сифатида қабул қилинадилар. Бу тўғри эмас. Чунки улар оддий билимларни ўзлаштириш, ҳисоблаш кўникмаларини эгаллашда қийинчиликларга дуч келиш билан бирга шеър, эртакларни эслаб қоладилар. Бундай хусусият ақли заиф болаларда кузатилмайди. Кўпчилик ҳолларда руҳий ривожланишда нуқсони бўлган болалар оммавий умумий ўрта таълим мактабларида ўқитиладилар. Улар билан индивидуал коррекцион ишлар олиб борилмайди. Натижада улар предметларни ўзлаштира олмайдилар. Ўзбекистонда ХХ асрнинг 60-йилларида руҳий ривожланишда нуқсони бўлган болалар билан махсус педагогик ишлар амалга оширила бошланди. Ҳозирги кунда бундай болалар учун мактаб интернатлар ва махсус таълим муассасалари фаолият кўрсатмоқда. Шу билан бирга уларни оммавий умумий ўрта таълим мактабларда ташкил этилган коррекцион- ривожлантирувчи синфлардаўқитиш йўлга қўйилган. Болаларни махсус таълим муассасаларига қабул қилиш психологик- тиббий-педагогик комиссияларнинг хулосаси бўйича ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларнинг розилигига кўра амалга оширилади. Синфлар 12 нафар ўқувчидан иборат бўлади. Руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болаларни ўқитиш, тарбиялаш, ижтимоий мослаштириш ва ўрганиш муаммолари коррекцион (махсус) педагогиканинг муҳим соҳаси – олигофренопедагогика (юнонча “olygos” – кам, “phren” – ақл) томонидан ўрганилади. Руҳий ривожланишда нуқсоннинг келиб чиқиши бош мия фаолиятини ишдан чиқарадиган экзоген (ташқи) ва эндоген (ички) омиллар билан боғлиқ. Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (БССТ) томонидан ақли заифликнинг тўрт даражаси кўрсатилган. Яъни: сезилмас (кам), ўртача, оғир ва чуқур даражалар. Ақли заиф болалар оила ёки соғлиқни сақлаш тизимига қарашли махсус яслиларда тарбияланадилар. Уларда ўқитиш махсус болалар боғчасидаги каби махсус дастур бўйича олиб борилади. Мактаб ёшидаги ақли заиф болалар махсус мактабларда ўқитиладилар, бу ерда ўқитиш ДТСга мувофиқ махсус дастур бўйича ташкил этилади. Бундай мактабларда умумий ўрта таълим фанлари (она тили, ўқиш, математика, география, тарих, табиат, физкультура, расм, мусиқа, чизмачилик) билан бирга махсус коррекцион фанларни ҳам ўқитилади. Махсус мактабларда меҳнат таълими муҳим ўрин эгаллаб, IV синфдаёқ касбий хусусиятни намоён қилади. Тарбиявий ишларни ташкил этишга ҳам катта эътибор қаратилади. Ўзбекистонда ХХ асрнинг 60-йилларида руҳий ривожланишда нуқсони бўлган болалар билан махсус педагогик ишлар амалга оширила бошланди. Ҳозирги кунда бундай болалар учун мактаб интернатлар ва махсус таълим муассасалари фаолият кўрсатмоқда. Шу билан бирга уларни оммавий умумий ўрта таълим мактабларда ташкил этилган коррекцион- ривожлантирувчи синфлардаўқитиш йўлга қўйилган. Болаларни махсус таълим муассасаларига қабул қилиш психологик- тиббий-педагогик комиссияларнинг хулосаси бўйича ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларнинг розилигига кўра амалга оширилади. Синфлар 12 нафар ўқувчидан иборат бўлади. Руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болаларни ўқитиш, тарбиялаш, ижтимоий мослаштириш ва ўрганиш муаммолари коррекцион (махсус) педагогиканинг муҳим соҳаси – олигофренопедагогика (юнонча “olygos” – кам, “phren” – ақл) томонидан ўрганилади. Руҳий ривожланишда нуқсоннинг келиб чиқиши бош мия фаолиятини ишдан чиқарадиган экзоген (ташқи) ва эндоген (ички) омиллар билан боғлиқ. Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (БССТ) томонидан ақли заифликнинг тўрт даражаси кўрсатилган. Яъни: сезилмас (кам), ўртача, оғир ва чуқур даражалар. Ақли заиф болалар оила ёки соғлиқни сақлаш тизимига қарашли махсус яслиларда тарбияланадилар. Уларда ўқитиш махсус болалар боғчасидаги каби махсус дастур бўйича олиб борилади. Мактаб ёшидаги ақли заиф болалар махсус мактабларда ўқитиладилар, бу ерда ўқитиш ДТСга мувофиқ махсус дастур бўйича ташкил этилади. Бундай мактабларда умумий ўрта таълим фанлари (она тили, ўқиш, математика, география, тарих, табиат, физкультура, расм, мусиқа, чизмачилик) билан бирга махсус коррекцион фанларни ҳам ўқитилади. Махсус мактабларда меҳнат таълими муҳим ўрин эгаллаб, IV синфдаёқ касбий хусусиятни намоён қилади. Тарбиявий ишларни ташкил этишга ҳам катта эътибор қаратилади. Нутқида нуқсони бўлган болалар билан ишлаш. Нутқдаги нуқсонларни ўрганиш, олдини олиш ва коррекциялаш масалалари логопедия (юнонча “logos” – сўз, “pаideia” - тарбиялаш) шуғулланади. Патоген омил таъсирида юзага келган нутқий бузилишлар ўз-ўзидан йўқолмайди, шунингдек, махсус ташкил этилган коррекцион-логопедик чораларсиз бартараф этилмайди. Нутқий бузилишини келтириб чиқарувчи сабаблар орасида экзоген (ташқи) ва эндоген (ички) омиллар асосий рол ўйнайди. Бундан ташқари (анатомик-физиологик, морфологик), функционал (психоген), ижтимоий- психологик (атроф-муҳитнинг салбий таъсири), психоневрологик (психик функцияларининг бузилиши (ақли заифлик, хотира ёки диққатнинг бузилиши ва бошқалар) сабабларнинг ҳам таъсири сезиларли бўлади. Логопедияда нутқий бузилишларни икки тури ажратилади: 1) тиббий- психологик нутқий бузилиш; 2) психологик-педагогик нутқий бузилиш. Шу билан бирга нутқдаги нуқсонлар: оғзаки ёки ёзма нутққа хос бўлади. Нутқида нуқсонлар бўлган болаларнинг марказий асаб тизимида функционал ёки органик четланишлар кўзга ташланади. Миянинг органик зарарланиши сабабли иссиқда, транспортда юриш, арғимчоқда кўп вақт тебраниш болага ёмон таъсир кўрсатади, боши оғрийди. Тез чарчаб қолади, қаттиқ таъсирланади, жаҳли чиқади. Кайфиятлари тез ўзгаради, сержаҳл, агрессив, безовта бўлади. Уларда сустлик ва ланжлик кузатилади. Бундай бола тинч ўтира олмайди, бутун дарс давомида ишчанлик ва диққатини сақлаб туриш қийин бўлади. Жуда тез хафа бўлади, атрофдагиларга қулоқ солмайди. Танаффусдан кейин диққатини жамлаши қийин бўлади. Одатда бундай болаларда диққат ва хотира, нутқий хотиранинг заифлиги кузатилади. Умумий ўрта таълим мактаблари қошида логопедик пункт фаолият юритади. Логопедик пункт вазифалари қуйидагилардан иборат: Вазифалар Ўқувчиларнинг оғзаки ва ёзма нутқларидаги бузилишларни тузатиш Нутқий бузилишлар натижасида келиб чиқиш эҳтимоли бўлган иккиламчи нуқсонларнинг олдини Педагог ва ота-оналар ўртасида коррекцион- логопедик билимларни тарғиб қилиш Нутқида нуқсони бўлган болалар билан ишлаш. Нутқдаги нуқсонларни ўрганиш, олдини олиш ва коррекциялаш масалалари логопедия (юнонча “logos” – сўз, “pаideia” - тарбиялаш) шуғулланади. Патоген омил таъсирида юзага келган нутқий бузилишлар ўз-ўзидан йўқолмайди, шунингдек, махсус ташкил этилган коррекцион-логопедик чораларсиз бартараф этилмайди. Нутқий бузилишини келтириб чиқарувчи сабаблар орасида экзоген (ташқи) ва эндоген (ички) омиллар асосий рол ўйнайди. Бундан ташқари (анатомик-физиологик, морфологик), функционал (психоген), ижтимоий- психологик (атроф-муҳитнинг салбий таъсири), психоневрологик (психик функцияларининг бузилиши (ақли заифлик, хотира ёки диққатнинг бузилиши ва бошқалар) сабабларнинг ҳам таъсири сезиларли бўлади. Логопедияда нутқий бузилишларни икки тури ажратилади: 1) тиббий- психологик нутқий бузилиш; 2) психологик-педагогик нутқий бузилиш. Шу билан бирга нутқдаги нуқсонлар: оғзаки ёки ёзма нутққа хос бўлади. Нутқида нуқсонлар бўлган болаларнинг марказий асаб тизимида функционал ёки органик четланишлар кўзга ташланади. Миянинг органик зарарланиши сабабли иссиқда, транспортда юриш, арғимчоқда кўп вақт тебраниш болага ёмон таъсир кўрсатади, боши оғрийди. Тез чарчаб қолади, қаттиқ таъсирланади, жаҳли чиқади. Кайфиятлари тез ўзгаради, сержаҳл, агрессив, безовта бўлади. Уларда сустлик ва ланжлик кузатилади. Бундай бола тинч ўтира олмайди, бутун дарс давомида ишчанлик ва диққатини сақлаб туриш қийин бўлади. Жуда тез хафа бўлади, атрофдагиларга қулоқ солмайди. Танаффусдан кейин диққатини жамлаши қийин бўлади. Одатда бундай болаларда диққат ва хотира, нутқий хотиранинг заифлиги кузатилади. Умумий ўрта таълим мактаблари қошида логопедик пункт фаолият юритади. Логопедик пункт вазифалари қуйидагилардан иборат: Вазифалар Ўқувчиларнинг оғзаки ва ёзма нутқларидаги бузилишларни тузатиш Нутқий бузилишлар натижасида келиб чиқиш эҳтимоли бўлган иккиламчи нуқсонларнинг олдини Педагог ва ота-оналар ўртасида коррекцион- логопедик билимларни тарғиб қилиш Логопедик пунтк фаолияти ўқув йили давомида индивидуал ва гуруҳли шаклда йўлга қўйилади. Нутқдаги нуқсон жиддий бўлса, бола ўқитиш махсус таълим муассасаларида олиб борилади. Логопедик ёрдам кўрсатиш соғлиқни сақлаш ва аҳолини ижтимоий таъминлаш тизимларида ҳам амалга оширилади. Поликлиникаларда ва психоневрологик диспансерларда логопедик кабинетлари мавжуд бўлиб, уларда нутқда нуқсони бўлган болаларга логопедик ёрдами кўрсатилади. Эшитиш қобилияти бузилган болаларни ўқитиш. Аномал болалар орасида эшитиш қобилияти турли даражада нуқсонли бўлган болалар кўпчиликни ташкил этадилар. Эшитиш қобилиятининг бузилишига юқумли касалликлар билан оғриш, заҳарланиш, акустик ёки контузияли жароҳатлар ҳам сабаб бўлиши мумкин. Қулоғи оғирлик ёки карлик келиб чиқиш сабабларига кўра: наслий, туғма ва келиб чиққан тарзда турланади. Эшитишда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш ва тарбиялаш масалалари сурдопедагогика (юнонча “surdus” – кар) томонидан ўрганилади. Эшитиш анализаторининг мўътадил ишлаши боланинг умумий ривожланиши учун алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, унинг бузилиши натижасида боланинг нутқи, психологик ривожланиши ёмонлашади, умумий Логопедик пунтк фаолияти ўқув йили давомида индивидуал ва гуруҳли шаклда йўлга қўйилади. Нутқдаги нуқсон жиддий бўлса, бола ўқитиш махсус таълим муассасаларида олиб борилади. Логопедик ёрдам кўрсатиш соғлиқни сақлаш ва аҳолини ижтимоий таъминлаш тизимларида ҳам амалга оширилади. Поликлиникаларда ва психоневрологик диспансерларда логопедик кабинетлари мавжуд бўлиб, уларда нутқда нуқсони бўлган болаларга логопедик ёрдами кўрсатилади. Эшитиш қобилияти бузилган болаларни ўқитиш. Аномал болалар орасида эшитиш қобилияти турли даражада нуқсонли бўлган болалар кўпчиликни ташкил этадилар. Эшитиш қобилиятининг бузилишига юқумли касалликлар билан оғриш, заҳарланиш, акустик ёки контузияли жароҳатлар ҳам сабаб бўлиши мумкин. Қулоғи оғирлик ёки карлик келиб чиқиш сабабларига кўра: наслий, туғма ва келиб чиққан тарзда турланади. Эшитишда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш ва тарбиялаш масалалари сурдопедагогика (юнонча “surdus” – кар) томонидан ўрганилади. Эшитиш анализаторининг мўътадил ишлаши боланинг умумий ривожланиши учун алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, унинг бузилиши натижасида боланинг нутқи, психологик ривожланиши ёмонлашади, умумий ривожланиши ортда қолади. Оммавий умумий ўрта таълим мактабида эшитишда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш мумкин. Ўқитувчи боланинг эшита олишига эътибор бериши лозим. Болани биринчи ёки иккинчи партага, иложи бўлса ўрта қаторга ўтказиш керак. Шу билан бирга ўқитувчи бола дарсни тушуна олганлиги, топшириқни тўғри бажараётганлигини назорат қилиб туриши керак. Баъзида эшитмайдиган ёки ёмон эшитадиган болалар оммавий умумий ўрта таълим мактабларида эшитадиган тенгдошлари билан бирга муваффақиятли ўқийдилар. Кўришда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш. Кўришда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш ва тарбиялаш масалаларини тифлопедагогика (юнонча “typhlos” – кўр) ўрганади. Кўриш қобилиятининг бузилиши туғма ёки орттирилган бўлади. Оммавий мактабларда таълим олганда кўришда нуқсони бўлган бола жиддий қийинчиликларга дуч келади. Идрок этишнинг аниқ эмаслиги, секинлиги, торлиги предметларни таниб олиш, шаклини ажратиш, ўзига хос белгилари тўғрисидаги маълумотларга эга бўлишда маълум қийинчиликларни келтириб чиқаради. Болалар сатрлар, ҳарфлар ва рақамларни адаштирадилар. Булар ўқиш техникасини эгаллаш, ўқилганларнинг мазмунини тушунишга ҳалақит беради. Оммавий умумий ўрта таълим мактабларида кўришда нуқсони бўлган бола қараб бажариладиган ишни ташкил этишда тез чарчайди, натижада иш қобилияти пасаяди. У тузатувчи кўзойнак тақиши керак. Лекин кўзойнак тақишда бола педагогнинг унга диққат билан муносабатда бўлишига эҳтиёж сезади. Мактабда ва уйда ўқув ишларини бажаришда санитар-гигиеник талабларга амал қилиши лозим. Кўришда нуқсони бўлган болалар билан иш олиб бораётган ўқитувчи коррекцион ишларнинг ўзига хос жиҳатларини билиши зарур. Ўқитувчи ўқувчининг доска, жадвал ва харитадаги ўқув материалларини қабул қилиши ривожланиши ортда қолади. Оммавий умумий ўрта таълим мактабида эшитишда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш мумкин. Ўқитувчи боланинг эшита олишига эътибор бериши лозим. Болани биринчи ёки иккинчи партага, иложи бўлса ўрта қаторга ўтказиш керак. Шу билан бирга ўқитувчи бола дарсни тушуна олганлиги, топшириқни тўғри бажараётганлигини назорат қилиб туриши керак. Баъзида эшитмайдиган ёки ёмон эшитадиган болалар оммавий умумий ўрта таълим мактабларида эшитадиган тенгдошлари билан бирга муваффақиятли ўқийдилар. Кўришда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш. Кўришда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш ва тарбиялаш масалаларини тифлопедагогика (юнонча “typhlos” – кўр) ўрганади. Кўриш қобилиятининг бузилиши туғма ёки орттирилган бўлади. Оммавий мактабларда таълим олганда кўришда нуқсони бўлган бола жиддий қийинчиликларга дуч келади. Идрок этишнинг аниқ эмаслиги, секинлиги, торлиги предметларни таниб олиш, шаклини ажратиш, ўзига хос белгилари тўғрисидаги маълумотларга эга бўлишда маълум қийинчиликларни келтириб чиқаради. Болалар сатрлар, ҳарфлар ва рақамларни адаштирадилар. Булар ўқиш техникасини эгаллаш, ўқилганларнинг мазмунини тушунишга ҳалақит беради. Оммавий умумий ўрта таълим мактабларида кўришда нуқсони бўлган бола қараб бажариладиган ишни ташкил этишда тез чарчайди, натижада иш қобилияти пасаяди. У тузатувчи кўзойнак тақиши керак. Лекин кўзойнак тақишда бола педагогнинг унга диққат билан муносабатда бўлишига эҳтиёж сезади. Мактабда ва уйда ўқув ишларини бажаришда санитар-гигиеник талабларга амал қилиши лозим. Кўришда нуқсони бўлган болалар билан иш олиб бораётган ўқитувчи коррекцион ишларнинг ўзига хос жиҳатларини билиши зарур. Ўқитувчи ўқувчининг доска, жадвал ва харитадаги ўқув материалларини қабул қилиши ва тушунишини назорат қилиб бориши керак. Куришида нуқсони бўлган болада кўзи чарчаши кўп кузатилади. Шунинг учун дарс пайтида унга кўриш ишларини бошқа турдаги ишлар билан алмаштириб туришга имкон берилади. Бола 10-15 минут давомида интенсив кўриш ишларини бажаргандан кейин бир неча минут узоққа (доска ёки деразага) қараши керак. Бу кўриш чарчоғининг бартараф этилишига ёрдам беради. Кўришида нуқсони бўлган бола учун иш ўрни тўғри ва етарлича ёритилган бўлиши керак. Бундай бола дераза ёнидаги биринчи ёки иккинчи қаторга ўтказилади. Яқинни кўрадиган бола ҳам доскага яқинроқ биринчи ёки иккинчи партага ўтказилиши зарур. Узоқни кўрадиган бола эса, аксинча, доскадан узоқроққа охирги партага ўтказилиши талаб этилади. Ўз синфларида оғир кўриш қобилияти бузилган бола бўлган ўқитувчилар болага табақалашган ёндашув асосида муносабатда бўлишлари зарур. Бундай ҳолатда ўқувчиларнинг сони 15 нафардан ошмаслиги, синф хонаси яхши ёритилган, кўришда нуқсони бўлган боланинг иш ўрни эса кўшимча ёритилган бўлиши керак. Ўқув-тарбиявий ишлар жараёнида ўқитувчининг нутқи катта аҳамиятга эга бўлади. Унинг нутқи аниқ, тушунарли, ифодали бўлиши зарур. Ўқитувчи ўзининг ҳар бир ҳаракати моҳиятини сўз ёрдамида шарҳлаб бориши, Синфида кўр ёки ёмон кўрадиган бола бўлган ўқитувчи уларнинг индивидуал хусусиятлари ва имкониятларини билиши, улар нормал кўрадиган тенгдошларидан фарқ қилишларини яхши англаши мақсадга мувофиқдир. Ўқитувчилар кўришда нуқсони бўлган болани ўз вақтида аниқлаш, унга махсус таълим ва тарбия бериш масаласини ҳал этиш учун психологик- тиббий-педагогик комиссияга юборишдан иборат. Ёмон кўрадиган болаларни ўқитиш ва тарбиялаш асосан махсус (коррекцион) мактабларда амалга оширилади. Кўришидаги нуқсони анча оғир бўлган – кўр ва ёмон кўрадиган болаларни ўқитиш махсус таълим муассасаларида амалга оширилади. Баъзан ва тушунишини назорат қилиб бориши керак. Куришида нуқсони бўлган болада кўзи чарчаши кўп кузатилади. Шунинг учун дарс пайтида унга кўриш ишларини бошқа турдаги ишлар билан алмаштириб туришга имкон берилади. Бола 10-15 минут давомида интенсив кўриш ишларини бажаргандан кейин бир неча минут узоққа (доска ёки деразага) қараши керак. Бу кўриш чарчоғининг бартараф этилишига ёрдам беради. Кўришида нуқсони бўлган бола учун иш ўрни тўғри ва етарлича ёритилган бўлиши керак. Бундай бола дераза ёнидаги биринчи ёки иккинчи қаторга ўтказилади. Яқинни кўрадиган бола ҳам доскага яқинроқ биринчи ёки иккинчи партага ўтказилиши зарур. Узоқни кўрадиган бола эса, аксинча, доскадан узоқроққа охирги партага ўтказилиши талаб этилади. Ўз синфларида оғир кўриш қобилияти бузилган бола бўлган ўқитувчилар болага табақалашган ёндашув асосида муносабатда бўлишлари зарур. Бундай ҳолатда ўқувчиларнинг сони 15 нафардан ошмаслиги, синф хонаси яхши ёритилган, кўришда нуқсони бўлган боланинг иш ўрни эса кўшимча ёритилган бўлиши керак. Ўқув-тарбиявий ишлар жараёнида ўқитувчининг нутқи катта аҳамиятга эга бўлади. Унинг нутқи аниқ, тушунарли, ифодали бўлиши зарур. Ўқитувчи ўзининг ҳар бир ҳаракати моҳиятини сўз ёрдамида шарҳлаб бориши, Синфида кўр ёки ёмон кўрадиган бола бўлган ўқитувчи уларнинг индивидуал хусусиятлари ва имкониятларини билиши, улар нормал кўрадиган тенгдошларидан фарқ қилишларини яхши англаши мақсадга мувофиқдир. Ўқитувчилар кўришда нуқсони бўлган болани ўз вақтида аниқлаш, унга махсус таълим ва тарбия бериш масаласини ҳал этиш учун психологик- тиббий-педагогик комиссияга юборишдан иборат. Ёмон кўрадиган болаларни ўқитиш ва тарбиялаш асосан махсус (коррекцион) мактабларда амалга оширилади. Кўришидаги нуқсони анча оғир бўлган – кўр ва ёмон кўрадиган болаларни ўқитиш махсус таълим муассасаларида амалга оширилади. Баъзан кўришда нуқсони бўлган болалар оммавий умумий ўрта таълим мактабларига қабул қилинадилар. Бундай вазиятда аномал болалар учун махсус шароитларни яратиш зарурияти юзага келади. Назорат учун саволлар: 1. Коррекцион педагогика қандай масалаларни ўрганади? 2. Коррекцион педагогика қандай тамойилларга эга? 3. Коррекцион педагогиканинг асосий вазифалари нималардан иборат? 4. Аномал ўқувчилар билан қандай коррекцион ишлар олиб борилади? 5. Бола ривожланишидаги нуқсонлар қандай турларга бўлинади? 6. Бола ривожланишидаги нуқсонларни аниқлашда қандай ташхислаш тамойилларига амал қилинади? 7. Бола ривожланишидаги нуқсонларни аниқлашда қандай методлар қўлланилади? 8. Руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болаларни ўқитиш қандай тартибда амалга оширилади? 9. Нутқида нуқсони бўлган болалар билан ишлашда нималарга эътибор қаратиш лозим? 10. Эшитиш қобилияти бузилган болаларни ўқитиш қандай ўзига хосликларга эга? 11. Кўришда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш самарадорлигини қандай таъминлаш мумкин? 1. Коррекция дегани нима? 2. Коррекцион педагогиканинг қандай тармоқлари бор? 3. Коррекцион педагогиканинг вазифаси нимадан иборат? 4. “Коррекция”, “Коррекцион-педагогик фаолият” тушунчалари қандай маънони англатади? кўришда нуқсони бўлган болалар оммавий умумий ўрта таълим мактабларига қабул қилинадилар. Бундай вазиятда аномал болалар учун махсус шароитларни яратиш зарурияти юзага келади. Назорат учун саволлар: 1. Коррекцион педагогика қандай масалаларни ўрганади? 2. Коррекцион педагогика қандай тамойилларга эга? 3. Коррекцион педагогиканинг асосий вазифалари нималардан иборат? 4. Аномал ўқувчилар билан қандай коррекцион ишлар олиб борилади? 5. Бола ривожланишидаги нуқсонлар қандай турларга бўлинади? 6. Бола ривожланишидаги нуқсонларни аниқлашда қандай ташхислаш тамойилларига амал қилинади? 7. Бола ривожланишидаги нуқсонларни аниқлашда қандай методлар қўлланилади? 8. Руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болаларни ўқитиш қандай тартибда амалга оширилади? 9. Нутқида нуқсони бўлган болалар билан ишлашда нималарга эътибор қаратиш лозим? 10. Эшитиш қобилияти бузилган болаларни ўқитиш қандай ўзига хосликларга эга? 11. Кўришда нуқсони бўлган болаларни ўқитиш самарадорлигини қандай таъминлаш мумкин? 1. Коррекция дегани нима? 2. Коррекцион педагогиканинг қандай тармоқлари бор? 3. Коррекцион педагогиканинг вазифаси нимадан иборат? 4. “Коррекция”, “Коррекцион-педагогик фаолият” тушунчалари қандай маънони англатади? 5. Коррекцион педагогика (дефектология) фаннинг ривожланиш тарихи ҳақида нималарни биласиз? 6. Ақли заифликни келтириб чиқарувчи сабабларга нималар киради? 7. Ақли заифлик даражалари хақида нималарни биласиз? Ақли заиф болалар билан қандай коррекцион ишлар олиб борилади? 8. Тифлопедагогика фанининг мавзу бахси нима? 9. Махсус машғулотларга нималар киради? 10. Тифлопедагогика қандай методларга таянади? 11. Боланинг эшитиш идрокида қандай муаммолар кузатилади? 12. Боланинг эшитиш даражасини аниқлаш усулларини айтинг. 13. Заиф эшитувчи ва кар болалар таълим тарбиясининг ўзига хос хусусиятлари. 14. Ўқувчилар нутқий бузилиши қандай психологик-педагогик хусусиятларига эга? 15. Оммавий умумий ўрта таълим мактабларида эшитиш қобилияти бузилган болалар билан қандай коррекцион-педагогик ишлар амалга оширилади? 16. Оммавий умумий ўрта таълим мактабларида кўриш қобилияти бузилган болалар билан қандай коррекцион-педагогик ишлар амалга оширилади? 17. Оммавий умумий ўрта таълим мактабларида таянч-ҳаракат аппарати бузилган ўқувчилар билан коррекцион-педагогик ишлар амалга оширилади? Назорат учун тестлар: 1. Педагогиканинг кар-соқов болаларга таълим берадиган тармоғини белгиланг. А) Олигофренопедагогика В) Логопедия С) Тифлопедагогика *Д) Сурдопедагогика 2. Педагогиканинг кўзи ожиз болаларга таълим берадиган тармоғини белгиланг. 5. Коррекцион педагогика (дефектология) фаннинг ривожланиш тарихи ҳақида нималарни биласиз? 6. Ақли заифликни келтириб чиқарувчи сабабларга нималар киради? 7. Ақли заифлик даражалари хақида нималарни биласиз? Ақли заиф болалар билан қандай коррекцион ишлар олиб борилади? 8. Тифлопедагогика фанининг мавзу бахси нима? 9. Махсус машғулотларга нималар киради? 10. Тифлопедагогика қандай методларга таянади? 11. Боланинг эшитиш идрокида қандай муаммолар кузатилади? 12. Боланинг эшитиш даражасини аниқлаш усулларини айтинг. 13. Заиф эшитувчи ва кар болалар таълим тарбиясининг ўзига хос хусусиятлари. 14. Ўқувчилар нутқий бузилиши қандай психологик-педагогик хусусиятларига эга? 15. Оммавий умумий ўрта таълим мактабларида эшитиш қобилияти бузилган болалар билан қандай коррекцион-педагогик ишлар амалга оширилади? 16. Оммавий умумий ўрта таълим мактабларида кўриш қобилияти бузилган болалар билан қандай коррекцион-педагогик ишлар амалга оширилади? 17. Оммавий умумий ўрта таълим мактабларида таянч-ҳаракат аппарати бузилган ўқувчилар билан коррекцион-педагогик ишлар амалга оширилади? Назорат учун тестлар: 1. Педагогиканинг кар-соқов болаларга таълим берадиган тармоғини белгиланг. А) Олигофренопедагогика В) Логопедия С) Тифлопедагогика *Д) Сурдопедагогика 2. Педагогиканинг кўзи ожиз болаларга таълим берадиган тармоғини белгиланг. А) Сурдопедагогика В) Логопедия С) Олигофренопедагогика *Д) Тифлопедагогика 3.Ривожланиш бу... А) Руҳий, ақлий етилиш жараёни. В) Оёқ, қўл тана мускулларини ўсиши. С) Интелектуал рухий ахлоқий етилиш жараёни. *Д) Шахснинг жисмоний ва ақлий етилиш жараёни. 4. Шахсни ривожланишига таъсир этувчи омиллар. А) Ақлий, ахлоқий, эстетик жисмоний тарбия В) Ирсият, шахс фаоллиги, табиий мухит С) Табиий, ижтимоий микро мухит *Д) Биологик, мухит, таълим-тарбия, шахс фаоллиги 5. Инсоннинг турли ёшдагши тарбияси хусусиятларини ўрганувчи педагогиканинг тармоғини белгиланг. А) Махсус педагогика В) Педагогика тарихи С) Хусусий методика *Д) Ёшга хос педагогика 6. Жисмоний ва руҳий носоғлом болаларга таълим берадиган педагогиканинг тармоғини белгиланг. А) Ижтимоий педагогика В) Касбий педагогика С) Хусусий методика *Д) Дефектология 7. Нутқида нуқсон бор болаларга таълим берадиган педагогиканинг тармоғини белгиланг. А) Олигофренопедагогика В) Тифлопедагогика А) Сурдопедагогика В) Логопедия С) Олигофренопедагогика *Д) Тифлопедагогика 3.Ривожланиш бу... А) Руҳий, ақлий етилиш жараёни. В) Оёқ, қўл тана мускулларини ўсиши. С) Интелектуал рухий ахлоқий етилиш жараёни. *Д) Шахснинг жисмоний ва ақлий етилиш жараёни. 4. Шахсни ривожланишига таъсир этувчи омиллар. А) Ақлий, ахлоқий, эстетик жисмоний тарбия В) Ирсият, шахс фаоллиги, табиий мухит С) Табиий, ижтимоий микро мухит *Д) Биологик, мухит, таълим-тарбия, шахс фаоллиги 5. Инсоннинг турли ёшдагши тарбияси хусусиятларини ўрганувчи педагогиканинг тармоғини белгиланг. А) Махсус педагогика В) Педагогика тарихи С) Хусусий методика *Д) Ёшга хос педагогика 6. Жисмоний ва руҳий носоғлом болаларга таълим берадиган педагогиканинг тармоғини белгиланг. А) Ижтимоий педагогика В) Касбий педагогика С) Хусусий методика *Д) Дефектология 7. Нутқида нуқсон бор болаларга таълим берадиган педагогиканинг тармоғини белгиланг. А) Олигофренопедагогика В) Тифлопедагогика С) Сурдопедагогика *Д) Логопедия 8. Акселерация нима? А) Шахснинг фаолияти жараёни В) Шахснинг ақлий ривожланишининг тезлашуви С) Шахс хулқининг шаклланиши жараёни *Д) Шахснинг болалик ва ўсмирлик даврида жисмоний ва психик ривожланишининг тезлашуви 9. Бу фан ривожланиши ва хулқида турли четланишлар бўлган ўқувчиларни ўқитиш ҳамда тарбиялаш билан шуғулланади? *А) коррекцион педагогика; В) мактаб педагогикаси; С) ҳарбий педагогика; Д) спорт педагогикаси; Е) ижтимоий педагогика. 10. Аномал болаларда педагогик усул ва чора-тадбирлар тизими ёрдамида психик ҳамда жисмоний ривожланишидаги камчиликларни тузатиш (қисман ёки тўла) тушунчаси нима деб аталади? А) аномалия; *В) коррекция; С) компенсация (ўрнини тўлдириш); Д) мослаштириш; Е) реабилиятация. Мустақил иш 1. Ўзбекистон Республикасида жисмоний ва руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болар ва ўсмирларнинг ижтимоий аҳволи 2. Сенсор болалар нутқидаги камчиликларни бартараф қилиш ва тарбия. 3. Аномал (анатомик, физиологик ва руҳий жиҳатдан нуқсони бўлган) болалар ва уларнинг тавсифи. С) Сурдопедагогика *Д) Логопедия 8. Акселерация нима? А) Шахснинг фаолияти жараёни В) Шахснинг ақлий ривожланишининг тезлашуви С) Шахс хулқининг шаклланиши жараёни *Д) Шахснинг болалик ва ўсмирлик даврида жисмоний ва психик ривожланишининг тезлашуви 9. Бу фан ривожланиши ва хулқида турли четланишлар бўлган ўқувчиларни ўқитиш ҳамда тарбиялаш билан шуғулланади? *А) коррекцион педагогика; В) мактаб педагогикаси; С) ҳарбий педагогика; Д) спорт педагогикаси; Е) ижтимоий педагогика. 10. Аномал болаларда педагогик усул ва чора-тадбирлар тизими ёрдамида психик ҳамда жисмоний ривожланишидаги камчиликларни тузатиш (қисман ёки тўла) тушунчаси нима деб аталади? А) аномалия; *В) коррекция; С) компенсация (ўрнини тўлдириш); Д) мослаштириш; Е) реабилиятация. Мустақил иш 1. Ўзбекистон Республикасида жисмоний ва руҳий ривожланишида нуқсони бўлган болар ва ўсмирларнинг ижтимоий аҳволи 2. Сенсор болалар нутқидаги камчиликларни бартараф қилиш ва тарбия. 3. Аномал (анатомик, физиологик ва руҳий жиҳатдан нуқсони бўлган) болалар ва уларнинг тавсифи. 4. Хулқида нуқсони бўлган болаор ва уларни ўқитиш ва тарбиялаш. 5. Туғилишда нуқсони бўлган болалар билан олиб бориладиган таълим тарбия услублари. 4. Хулқида нуқсони бўлган болаор ва уларни ўқитиш ва тарбиялаш. 5. Туғилишда нуқсони бўлган болалар билан олиб бориладиган таълим тарбия услублари.