KURS ISHI KORXONALAR IQTISODIY NOCHORLIGI (BANKROTLIGI)NI BAHOLASH VA TAHLIL QILISH MUNDARIJA KIRISH I BOB. Bankrotlik tushunchasi va uning iqtisodiy ahamiyati... 1.1 Korxonalarning iqtisodiy nochorligi sabablari va oqibatlari. 1.2 Kurs ishining dolzarbligi, maqsadi va vazifalari……………………………..................................................................…. II BOB. Korxonalar iqtisodiy nochorligini baholash metodlari. 2.1 Moliyaviy ko'rsatkichlar asosida baholash: to'lov qobiliyati, likvidlilik, rentabellik va boshqa moliyaviy ko'rsatkichlar. ………………………………................................................................................... 2.2 Z-skoring modeli (Altman modeli) va boshqa statistik usullar orqali bankrotlik ehtimolini aniqlash.. 10 2.3 Likvidlik va to'lov qobiliyati koeffitsiyentlari orqali baholash: qisqa muddatli va uzoq muddatli qarzlarni qoplash imkoniyatlari…………………………….........................................................…. III -bob. Korxonalar iqtisodiy nochorligini aniqlash usullari........................... 3.1 Moliyaviy hisobotlar tahlili: balans, foyda va zararlar hisobi va pul oqimlari hisobi.…………………………………………………………………………...... 2 3.2 Dinamik tahlil va trendlar asosida korxona holatini. o'rganish ……………..……………………………………………………………………... 3.3 Nisbiy tahlil (benchmarking): o'xshash sohadagi boshqa kompaniyalar bilan taqqoslash.……………………………………………………………..………… IV -bob. Bankrotlikdan oldini olish strategiyalari……………………………………..………………….................... 4.1. Xarajatlarni optimallashtirish, samarali boshqaruv mexanizmlarini joriy etish……………………………………………………………….....…………… 4.2. Inqirozga qarshi choralar va qayta tashkil etish dasturlari…………………................................................................................... 4.3 Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash uchun moliyaviy rejalashtirish va byudjetlashtirish………………………………………………………………… XULOSA ……………………………………………………………………… FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ............... KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda iqtisodiy tizimlarning barqarorligi va rivojlanishi ko'p jihatdan korxonalarning moliyaviy holatiga bog'liq. Korxonalar iqtisodiy faoliyatining samaradorligi nafaqat ularning o'z ichki barqarorligiga, balki butun mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishiga ham katta ta'sir ko'rsatadi. Ammo shiddat bilan rivojlanayotgan bozor sharoitida, texnologiyalar tez o'zgarayotgan bir vaqtda, ko'plab korxonalar iqtisodiy qiyinchiliklarga duch kelmoqda va ayrimlari bankrotlik yoqasiga yetmoqda. Bankrotlikka olib keluvchi omillar va jarayonlarni tahlil qilish va to'g'ri baholash har qanday tashkilot uchun dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Mazkur kurs ishining asosiy mavzusi – korxonalar iqtisodiy nochorligini (bankrotligini) baholash va tahlil qilish. Ushbu jarayon korxonani to'liq moliyaviy tahlil qilish va uning bankrotlik ehtimolini baholash uchun zaruriy vositalarni 3 taqdim etadi. Bankrotlikni oldindan aniqlash va unga qarshi tegishli choralarni ko'rish korxona faoliyatining barqarorligini ta'minlash, moliyaviy muammolarni o'z vaqtida bartaraf etish va korxonani bozorda samarali ishlashga imkoniyat yaratadi. Mazkur kurs ishining maqsadi – korxonalarning iqtisodiy nochorlikka tushish ehtimolini aniqlash va tahlil qilish usullarini o'rganish hamda amaliyotda qo'llanilishi mumkin bo'lgan samarali usullarni taklif qilishdir. Bu kurs ishi korxonalar uchun iqtisodiy nochorlikka qarshi samarali boshqaruv strategiyalarini ishlab chiqish va amaliy tavsiyalar berish orqali ularning moliyaviy holatini yaxshilashga hissa qo'shishi kutiladi. Shu bilan birga, bu tahlillar boshqa tadbirkorlik sub'ektlari, moliyaviy institutlar va investorlar uchun ham qimmatli ma'lumot manbai bo'lib xizmat qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar turli moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin va ayrim holatlarda bankrotlik xavfi ostida qolishi ehtimoli mavjud. Raqobatbardosh bozor, iqtisodiy o'zgarishlar, talab va taklif dinamikasi, moliyaviy resurslarning yetishmasligi kabi omillar korxona faoliyatiga sezilarli ta'sir ko'rsatib, uning moliyaviy nochorlikka tushish ehtimolini oshiradi. Shu sababli korxonalarning moliyaviy barqarorligi va bankrotlikka moyilligini oldindan aniqlash masalasi muhim ahamiyat kasb etadi. Korxona bankrotligi, moliyaviy jihatdan muvaffaqiyatsizlikka uchrashi uning ichki boshqaruv samaradorligi va bozor sharoitlaridan tashqari, makroiqtisodiy omillarga ham bog'liq. Bankrotlik nafaqat bir korxonaning o'ziga, balki iqtisodiyotning turli sohalariga, moliyaviy institutlarga va mehnat bozoriga ham ta'sir ko'rsatishi mumkin. Shu boisdan bankrotlikning kelib chiqishi va uni oldini olish usullarini o'rganish, korxonalarni yanada samarali boshqarish va moliyaviy barqarorlikni ta'minlash masalalarini tahlil qilish bugungi kundagi dolzarb masalalardan biridir. Mazkur kurs ishi aynan ushbu masalalarni o'rganishga bag'ishlanadi. Korxonalarning iqtisodiy nochorligini baholash va tahlil qilish orqali bankrotlik 4 xavfini aniqlash, moliyaviy holatni mustahkamlash va korxonalarda inqirozga qarshi choralarni ishlab chiqishga ko'maklashadi. Kurs ishining maqsadi va vazifalari Kurs ishining maqsadi – korxonalarning moliyaviy nochorlikka tushish ehtimolini baholash va tahlil qilish usullarini o'rganish orqali, ular uchun bankrotlikdan himoyalanish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishdir. Kurs ishi korxonalarning moliyaviy holatini yaxshilash va bankrotlikdan saqlanish uchun foydali vositalarni taklif etib, bu boradagi nazariy va amaliy bilimlarni rivojlantirishga yordam beradi. Natijada, kurs ishi materiallari nafaqat korxonalar, balki moliyaviy maslahatchilar, investorlar va iqtisodiyot sohasi mutaxassislari uchun ham amaliy ahamiyat kasb etishi mumkin. Mazkur kurs ishining asosiy mavzusi – korxonalar iqtisodiy nochorligini (bankrotligini) baholash va tahlil qilish. Ushbu jarayon korxonani to'liq moliyaviy tahlil qilish va uning bankrotlik ehtimolini baholash uchun zaruriy vositalarni taqdim etadi. Bankrotlikni oldindan aniqlash va unga qarshi tegishli choralarni ko'rish korxona faoliyatining barqarorligini ta'minlash, moliyaviy muammolarni o'z vaqtida bartaraf etish va korxonani bozorda samarali ishlashga imkoniyat yaratadi. I BOB. Bankrotlik tushunchasi va uning iqtisodiy ahamiyati. 1.1 Korxonalarning iqtisodiy nochorligi sabablari va oqibatlari. Korxonalarning iqtisodiy nochorligi (bankrotlik) turli ichki va tashqi omillar ta'sirida yuzaga keladi. Bankrotlik sabablarini chuqur o'rganish korxona boshqaruviga salbiy ta'sir ko'rsatayotgan omillarni aniqlash va samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilishga yordam beradi. Ushbu holatning oqibatlari ham keng ko'lamda sezilib, nafaqat korxonaning o'ziga, balki iqtisodiyotning boshqa sohalariga ham ta'sir qiladi.Korxonalarning iqtisodiy nochorligi sabablari 1. Ichki sabablar 5 Moliyaviy boshqaruvdagi kamchiliklar: Moliyaviy rejalashtirishning yetarli darajada bo'lmasligi, qarzlar va likvidlikning noto'g'ri boshqarilishi, o'z mablag'lari va qarz mablag'lari o'rtasidagi balansning buzilishi bankrotlikka olib keluvchi ichki omillardan biridir.Samarasiz faoliyat va yuqori xarajatlar: Ishlab chiqarish jarayonida yuqori xarajatlar, samaradorlikning pastligi va ishchi kuchi samaradorligining yetarli emasligi daromadning pasayishiga olib keladi.Sifatli menejment yetishmasligi: Korxona boshqaruvining malakasizligi, noto'g'ri strategik qarorlar qabul qilinishi, innovatsiyalarga investitsiyalarning cheklanishi bankrotlik xavfini oshiradi.Texnologik kechikishlar: Raqobatbardoshlikni ta'minlash uchun texnologik yangiliklarga investitsiyalar kiritilmasligi ishlab chiqarish samaradorligini pasaytiradi va bozorda raqobat qila olmaslikka olib keladi.Yomon marketing strategiyalari: Yaroqsiz marketing strategiyalari yoki mijoz ehtiyojlariga yetarlicha e'tibor qaratmaslik savdo hajmining pasayishiga olib keladi. Tashqi sabablar. Iqtisodiy inqirozlar: Umumiy iqtisodiy sharoitning yomonlashishi, inflyatsiya darajasining oshishi, foiz stavkalarining yuqorilashi korxonalarga salbiy ta'sir qiladi.Qonunchilik va soliq tizimidagi o'zgarishlar: Soliq yukining ortishi, yangi iqtisodiy tartibotlar yoki davlat siyosatidagi o'zgarishlar korxonalarni iqtisodiy qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Bozor raqobati: Yangi raqobatchilarning kirib kelishi yoki xalqaro raqobatning kuchayishi korxonaning daromadlarini kamaytiradi va bankrotlik xavfini oshiradi. Valyuta kurslarining tebranishi: Eksport-import bilan shug'ullanadigan korxonalar uchun valyuta kurslarining keskin o'zgarishi narx siyosatini beqarorlashtiradi va moliyaviy zarar keltiradi.Tabiiy ofatlar va pandemiyalar: Tabiiy ofatlar, global pandemiyalar kabi tashqi omillar ishlab chiqarishni to'xtatish yoki qisqartirishga sabab bo'lib, korxona moliyaviy barqarorligiga jiddiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Korxonalarning iqtisodiy nochorligi oqibatlari. 1. Ishsizlikning ortishi: Bankrotlik tufayli korxonalar faoliyatini to'xtatishi xodimlarning ishsiz qolishiga olib keladi, bu esa ishchi kuchi bozoriga salbiy ta'sir ko'rsatadi va ishsizlik darajasini oshiradi. 6 2. Tadbirkorlik va investitsion muhitga salbiy ta'sir: Bankrotlikning ko'payishi investorlarning xavfsizlikka bo'lgan ishonchini pasaytiradi. Natijada yangi investitsiyalarning qisqarishi, iqtisodiyotga kiritilayotgan investitsiyalar oqimining kamayishiga olib keladi. 3. Moliyaviy institutlar va banklarga zarar yetkazadi: Korxonalar o'z qarzlarini to'lamagan taqdirda, moliyaviy institutlar va banklar kredit portfeli zarar ko'radi, bu esa banklarning barqarorligiga salbiy ta'sir qiladi. 4. Davlatga soliq tushumlari kamayadi: Bankrotlik sababli korxonalar faoliyatini to'xtatgan taqdirda, davlat byudjetiga tushadigan soliqlar miqdori kamayadi va iqtisodiyotni qo'llab-quvvatlash uchun ajratiladigan mablag'lar cheklanishi mumkin. 5. Bozor tuzilmasining o'zgarishi: Bankrotlik tufayli soha va tarmoqdagi raqobat muhitining o'zgarishi, yirik korxonalar uchun monopol holatlarning yuzaga kelishiga yoki ayrim mahsulot va xizmatlarning yetishmasligiga olib kelishi mumkin. Umuman olganda, korxonalarning iqtisodiy nochorligi iqtisodiyotning barqarorligi va taraqqiyotiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Shu sababli, bankrotlik sabablari va oqibatlarini chuqur o'rganish va uni oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.Bankrotlik – bu korxonaning o'z majburiyatlarini bajarish uchun yetarli moliyaviy resurslarga ega bo'lmagan holati, ya'ni u qarzlarini belgilangan muddatda to'lolmaydigan darajaga yetganligini bildiradi. Bankrotlik holati korxonaning iqtisodiy nochorligi sifatida ham qaraladi va bu jarayon ko'p hollarda moliyaviy barqarorlikning yo'qolishi, samaradorlikning pasayishi yoki so'nggi bosqichda faoliyatning to'xtashi bilan bog'liq.Bankrotlikning iqtisodiy ahamiyati.Bankrotlik iqtisodiyot uchun turli xil oqibatlarga olib keladi, va uning ahamiyati bir nechta jihatlar bilan izohlanadi: 1. Raqobatni tartibga solish: Bankrotlik mexanizmi iqtisodiyotda tabiiy saralash rolini bajaradi. Faoliyati samarali bo'lmagan yoki bozor talablari va talablariga moslashmaydigan korxonalar bankrotlikka yuz tutadi, bu esa bozorda samarali va raqobatbardosh korxonalar uchun joy bo'shatadi. 7 2. Investitsion muhitga ta'siri: Bankrotlik investorlarga investitsiyalarning xavf darajasini anglash imkoniyatini beradi. Shu bilan birga, muvaffaqiyatsiz korxonalar sonining ortishi boshqa investorlar uchun salbiy signal bo'lib xizmat qilishi mumkin. 3. Xodimlar va ishchi kuchiga ta'siri: Bankrotlik sababli korxonalar yopilganda xodimlar ishsiz qolishi mumkin. Bu holat ishchi kuchi bozoriga salbiy ta'sir ko'rsatishi va ishsizlik darajasining oshishiga olib kelishi mumkin. 4. Moliyaviy tizimning barqarorligiga ta’siri: Korxonalarning bankrotligi kredit va moliya muassasalariga to’lovlar amalga oshirilmasligini bildiradi, bu esa banklar va boshqa moliyaviy tashkilotlarning moliyaviy barqarorligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. 5. Bozor tuzilmasi va sohaning rivojlanishiga ta’siri: Ba’zi sohalarda bankrotliklar rivojlanish uchun turtki beruvchi omil bo’lib xizmat qilishi mumkin, chunki u yangi raqobatchilarga imkoniyat yaratadi. Shu bilan birga, strategik ahamiyatga ega sohalarda korxonalarning bankrotligi iqtisodiyot uchun sezilarli yo’qotishlarga olib kelishi mumkin. Umuman olganda, bankrotlik tizimning "tozalash" va "sog'ayish" jarayoni sifatida qaraladi. Iqtisodiyotni sog'lomlashtirish va bozor talablariga moslashgan, samaradorlikka intiluvchi korxonalarni qo'llab-quvvatlash orqali bankrotlik iqtisodiy barqarorlik va taraqqiyotga xizmat qiladi. 1.2 Kurs ishining dolzarbligi, maqsadi va vazifalari. Mazkur kurs ishining maqsadi – korxonalarning iqtisodiy nochorlikka tushish ehtimolini aniqlash va tahlil qilish usullarini o'rganish hamda amaliyotda qo'llanilishi mumkin bo'lgan samarali usullarni taklif qilishdir. Bu kurs ishi korxonalar uchun iqtisodiy nochorlikka qarshi samarali boshqaruv strategiyalarini ishlab chiqish va amaliy tavsiyalar berish orqali ularning moliyaviy holatini yaxshilashga hissa qo'shishi kutiladi. Shu bilan birga, bu tahlillar boshqa tadbirkorlik sub'ektlari, moliyaviy institutlar va investorlar uchun ham qimmatli ma'lumot manbai bo'lib xizmat qiladi. 8 Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar turli moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin va ayrim holatlarda bankrotlik xavfi ostida qolishi ehtimoli mavjud. Raqobatbardosh bozor, iqtisodiy o'zgarishlar, talab va taklif dinamikasi, moliyaviy resurslarning yetishmasligi kabi omillar korxona faoliyatiga sezilarli ta'sir ko'rsatib, uning moliyaviy nochorlikka tushish ehtimolini oshiradi. Shu sababli korxonalarning moliyaviy barqarorligi va bankrotlikka moyilligini oldindan aniqlash masalasi muhim ahamiyat kasb etadi. Korxona bankrotligi, moliyaviy jihatdan muvaffaqiyatsizlikka uchrashi uning ichki boshqaruv samaradorligi va bozor sharoitlaridan tashqari, makroiqtisodiy omillarga ham bog'liq. Bankrotlik nafaqat bir korxonaning o'ziga, balki iqtisodiyotning turli sohalariga, moliyaviy institutlarga va mehnat bozoriga ham ta'sir ko'rsatishi mumkin. Shu boisdan bankrotlikning kelib chiqishi va uni oldini olish usullarini o'rganish, korxonalarni yanada samarali boshqarish va moliyaviy barqarorlikni ta'minlash masalalarini tahlil qilish bugungi kundagi dolzarb masalalardan biridir. Mazkur kurs ishi aynan ushbu masalalarni o'rganishga bag'ishlanadi. Korxonalarning iqtisodiy nochorligini baholash va tahlil qilish orqali bankrotlik xavfini aniqlash, moliyaviy holatni mustahkamlash va korxonalarda inqirozga qarshi choralarni ishlab chiqishga ko'maklashadi. Kurs ishining maqsadi va vazifalari Kurs ishining maqsadi – korxonalarning moliyaviy nochorlikka tushish ehtimolini baholash va tahlil qilish usullarini o'rganish orqali, ular uchun bankrotlikdan himoyalanish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishdir. Kurs ishi korxonalarning moliyaviy holatini yaxshilash va bankrotlikdan saqlanish uchun foydali vositalarni taklif etib, bu boradagi nazariy va amaliy bilimlarni rivojlantirishga yordam beradi. Natijada, kurs ishi materiallari nafaqat korxonalar, balki moliyaviy maslahatchilar, investorlar va iqtisodiyot sohasi mutaxassislari uchun ham amaliy ahamiyat kasb etishi mumkin. II BOB. Korxonalar iqtisodiy nochorligini baholash metodlari. 9 2.1 Moliyaviy ko'rsatkichlar asosida baholash: to'lov qobiliyati, likvidlilik, rentabellik va boshqa moliyaviy ko'rsatkichlar. Korxonalarning iqtisodiy holatini baholash metodlari ularning moliyaviy barqarorligi va samaradorligini tahlil qilish, bozor sharoitlariga moslashishini aniqlash va bankrotlik xavfini baholash uchun qo’llaniladi. Ushbu baholash metodlari korxonaning umumiy moliyaviy salohiyatini o'rganish va muammolarni oldindan aniqlashga yordam beradi. Quyida korxonalarni iqtisodiy baholashning asosiy metodlari keltirilgan. 1. Moliyaviy ko'rsatkichlar tahlili Likvidlik koeffitsiyentlari: Korxonaning qisqa muddatli majburiyatlarini qoplash qobiliyatini aniqlash uchun ishlatiladi. Asosiy likvidlik koeffitsiyentlari quyidagilardir: Joriy likvidlik koeffitsiyenti: Oqim aktivlar va oqim majburiyatlar nisbati. Tezkor likvidlik koeffitsiyenti: Oqim aktivlar, ammo zaxiralar chiqarib tashlangan holda, oqim majburiyatlarga nisbati. Moliyaviy mustaqillik koeffitsiyentlari: Korxonaning moliyaviy barqarorligini baholash uchun ishlatiladi. Ular aktivlarning qancha qismi o'z mablag'lari hisobidan moliyalashtirilganini ko'rsatadi.Kapitalning umumiy aktivlarga nisbati, qarzning umumiy aktivlarga nisbati kabi koeffitsiyentlar.Rentabellik ko'rsatkichlari: Korxonaning foyda olish qobiliyatini ko'rsatadi.Aktivlar rentabelligi, kapital rentabelligi, savdo rentabelligi va boshqa foyda bilan bog'liq ko'rsatkichlar. 2.2. Z-skoring modeli Altman Z-skoring modeli: Ushbu model korxonaning bankrotlik xavfini baholashda keng qo’llaniladi. Modelda asosiy moliyaviy ko'rsatkichlardan foydalanib, Z-ko'rsatkich hisoblanadi va u korxonaning moliyaviy nochorlikka tushish ehtimolini ko'rsatadi. Bunda bir necha moliyaviy nisbatlardan foydalaniladi va har biri ma'lum vazn koeffitsiyentlari orqali Z-skorga qo'shiladi. 10 Zeta model: Bu model ham Altman modeliga o'xshaydi, lekin korxonalar va bozorlar sharoitlariga qarab o'zgartirilgan, modernizatsiya qilingan versiyasidir. 2.3. Likvidlik va to'lov qobiliyatini tahlil qilish Korxonaning qisqa muddatli va uzoq muddatli majburiyatlarini qoplash imkoniyatini aniqlash uchun qo’llaniladi. Ushbu metodlar aktivlar va qarzlar tarkibini o'rganishga asoslanadi va korxonaning qarzlarni o'z vaqtida to'lash qobiliyatini baholaydi. Kundalik likvidlik koeffitsiyenti, jory likvidlik koeffitsiyenti, va foyda va zararlar hisobi tahlili bu jarayonda asosiy vositalardir. 4. Trend tahlili Trend tahlili orqali korxona moliyaviy ko'rsatkichlarining o'zgarish dinamikasi o'rganiladi. Ushbu usul yordamida o'sish yoki pasayish tendensiyalari aniqlanadi va kelgusida rivojlanish uchun tahlil qilinadi. Trend tahlili orqali mavjud ko'rsatkichlar va ularning o'zgarishi aniqlanadi, bu esa korxonaning hozirgi va kelajakdagi moliyaviy holatini baholashga yordam beradi. 5. Komparativ (nisbiy) tahlil Komparativ tahlil yoki taqqoslash tahlili usuli korxonaning moliyaviy ko'rsatkichlarini o'z sohasidagi boshqa korxonalar bilan taqqoslash orqali o'rganadi. Bu metod orqali korxonaning bozor sharoitlaridagi raqobatbardoshligi, soha ichidagi o'rni aniqlanadi. 6. Diskontlangan pul oqimlari (DCF) tahlili Ushbu metod yordamida korxonaning kelajakdagi pul oqimlari diskontlanib, hozirgi qiymati aniqlanadi. Bu metod orqali korxona qanchalik darajada qiymat yaratishini va uning kelajakdagi daromadlari qay darajada barqaror ekanligini tahlil qilish mumkin. 7. Stress-test tahlili Stress-test tahlili korxonaning moliyaviy barqarorligini yuqori xavfli holatlarda sinab ko'rish uchun ishlatiladi. Misol uchun, bozordagi o'zgarishlar, foiz stavkalari yoki valyuta kurslarining o'zgarishiga korxona qanday ta'sirlanishi 11 mumkinligi o'rganiladi. Bu metod yordamida korxonaning inqirozga qanday chidamliligini aniqlash mumkin. 8. Balanstalangan skor kartalari (Balanced Scorecard) Bu usul korxonaning strategik maqsadlarini moliyaviy, ichki biznes jarayonlari, mijozlarga xizmat ko'rsatish va o'rganish va o'sish jihatidan o'lchashga imkon beradi. Bu metod korxonaning samaradorligini nafaqat moliyaviy ko'rsatkichlar orqali, balki kengroq ko'lamda baholashga imkon beradi. 9. Kesh-flow tahlili (pul oqimlari tahlili) Korxonaning pul oqimlari tahlili yordamida naqd pul kirim-chiqimlarini o'rganish va boshqaruv qilish imkoniyati mavjud. Ushbu usul korxonaning likvidlik holatini aniqroq baholashda yordam beradi va u qarzlar va majburiyatlarni qoplash qobiliyatini o'rganish uchun muhimdir. Ushbu metodlar yordamida korxonalar o'z moliyaviy ahvolini keng ko'lamda baholash va samarali qarorlar qabul qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar. To'g'ri baholash usullari korxonaga moliyaviy xavflarni oldindan ko'rish va barqaror o'sishni ta'minlashda yordam beradi. Moliyaviy ko'rsatkichlar asosida baholash korxonaning moliyaviy barqarorligi va samaradorligini tahlil qilish imkonini beradi. Bu ko'rsatkichlar orqali korxonaning to'lov qobiliyati, likvidligi, rentabelligi va boshqa moliyaviy holati haqida muhim ma'lumotlar olish mumkin. Quyida asosiy moliyaviy ko'rsatkichlar tushuntiriladi. 1. To'lov qobiliyati ko'rsatkichlari To'lov qobiliyati ko'rsatkichlari korxonaning qisqa va uzoq muddatli majburiyatlarini qoplash qobiliyatini baholash uchun ishlatiladi. Bular korxonaning moliyaviy barqarorligi va qarzlarni o'z vaqtida to'lash imkoniyatini ko'rsatadi. Joriy likvidlik koeffitsiyenti (Current Ratio): \text{Joriy likvidlik koeffitsiyenti} = \frac{\text{Oqim aktivlar}}{\text{Oqim majburiyatlar}} Tezkor likvidlik koeffitsiyenti (Quick Ratio): 12 \text{Tezkor likvidlik koeffitsiyenti} = \frac{\text{Oqim aktivlar} - \text{Zaxiralar}}{\text{Oqim majburiyatlar}} Foiz bilan qoplanish koeffitsiyenti (Interest Coverage Ratio): \text{Foiz bilan qoplanish koeffitsiyenti} = \frac{\text{Soliqdan oldingi daromad}}{\text{Foiz xarajatlari}} 2. Likvidlik ko'rsatkichlari Likvidlik ko'rsatkichlari korxonaning aktivlarini naqd pulga aylantirish imkoniyatini o'rganadi. Bu ko'rsatkichlar qisqa muddatli moliyaviy barqarorlikni baholashda ishlatiladi. Naqd pul bilan qoplanish koeffitsiyenti (Cash Ratio): \text{Naqd pul bilan qoplanish koeffitsiyenti} = \frac{\text{Naqd pul + Qisqa muddatli investitsiyalar}}{\text{Oqim majburiyatlar}} 3. Rentabellik ko'rsatkichlari Rentabellik ko'rsatkichlari korxonaning foyda olish qobiliyatini baholashda muhim hisoblanadi. Bu ko'rsatkichlar korxonaning samaradorligini ko'rsatadi. Aktivlar rentabelligi (Return on Assets, ROA): \text{Aktivlar rentabelligi} = \frac{\text{Soliqdan keyingi sof foyda}}{\text{Umumiy aktivlar}} Kapital rentabelligi (Return on Equity, ROE): \text{Kapital rentabelligi} = \frac{\text{Soliqdan keyingi sof foyda}}{\text{Aksiyadorlar kapitali}} Savdo rentabelligi (Profit Margin): \text{Savdo rentabelligi} = \frac{\text{Sof foyda}}{\text{Savdo hajmi}} 4. Moliyaviy barqarorlik ko'rsatkichlari Moliyaviy barqarorlik ko'rsatkichlari korxonaning uzoq muddatli moliyaviy holatini va qarz kapitaliga bog'liqlik darajasini baholash uchun ishlatiladi. Qarz va kapital nisbati (Debt-to-Equity Ratio): \text{Qarz va kapital nisbati} = \frac{\text{Umumiy qarz}}{\text{Aksiyadorlar kapitali}} Umumiy aktivlar nisbati (Debt Ratio): 13 \text{Umumiy aktivlar nisbati} = \frac{\text{Umumiy qarz}}{\text{Umumiy aktivlar}} 5. O'sish ko'rsatkichlari O'sish ko'rsatkichlari korxonaning o'sish tendensiyalarini baholash uchun ishlatiladi. Ushbu ko'rsatkichlar orqali korxonaning daromad va foyda o'sish sur'ati aniqlanadi. Daromad o'sish sur'ati:\text{Daromad o'sish sur'ati} = \frac{\text{Joriy yil daromadi - O'tgan yil daromadi}}{\text{O'tgan yil daromadi}} \times 100\% Sof foyda o'sish sur'ati: Xuddi shu usulda hisoblanadi va korxonaning foydasi qanchalik o'sayotganini ko'rsatadi. Ushbu moliyaviy ko'rsatkichlar yordamida korxonaning moliyaviy barqarorligi, samaradorligi va to'lov qobiliyatini chuqur tahlil qilish mumkin. Mazkur ko'rsatkichlar boshqaruv qarorlarini qabul qilishda va kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan moliyaviy qiyinchiliklardan saqlanishda katta yordam beradi. III -bob. Korxonalar iqtisodiy nochorligini aniqlash usullari. 3.1 Moliyaviy hisobotlar tahlili: balans, foyda va zararlar hisobi va pul oqimlari hisobi. Korxonalarning iqtisodiy nochorligini aniqlash uchun bir nechta usullar qo'llaniladi. Ushbu usullar moliyaviy ko'rsatkichlar va statistik modellar asosida korxonaning bankrotlik xavfini baholash va moliyaviy barqarorlik holatini aniqlash imkonini beradi. Quyida korxona iqtisodiy nochorligini aniqlashning asosiy usullari keltirilgan. Moliyaviy ko'rsatkichlar tahlili Korxona moliyaviy barqarorligini baholashda asosiy ko'rsatkichlarni tahlil qilish eng muhim usullardan biri hisoblanadi. Bunda asosiy ko'rsatkichlar quyidagilarni o'z ichiga oladi: 14 Likvidlik koeffitsiyentlari: Korxonaning qisqa muddatli majburiyatlarni qoplash qobiliyatini ko'rsatadi. Agar likvidlik koeffitsiyentlari past bo'lsa, korxona to'lov qobiliyati past bo'lishi mumkin. Moliyaviy barqarorlik koeffitsiyentlari: Kapital va qarz balansini baholash orqali korxonaning moliyaviy barqarorligini ko'rsatadi. Yuqori qarz bilan ishlash korxonaning barqarorligini xavf ostiga qo'yadi. Rentabellik ko'rsatkichlari: Foydalilik darajasini baholash orqali korxonaning daromad olish qobiliyatini ko'rsatadi. Rentabellikning pastligi moliyaviy nochorlikka sabab bo'lishi mumkin. Altman Z-skoring modeli Altman Z-skoring modeli iqtisodiy nochorlikni aniqlash uchun keng qo'llaniladi. Ushbu model bankrotlik xavfini baholashda yuqori aniqlikka ega bo'lib, quyidagi formulaga asoslangan: Z = 1.2 \times \frac{\text{Oqim aktivlar - Oqim majburiyatlar}}{\text{Aktivlar}} + 1.4 \times \frac{\text{Soliqdan keyingi foyda}}{\text{Aktivlar}} + 3.3 \times \frac{\text{Operatsion foyda}}{\text{Aktivlar}} + 0.6 \times \frac{\text{Aksiyadorlar kapitali}}{\text{Majburiyatlar}} + 1.0 \times \frac{\text{Savdo hajmi}}{\text{Aktivlar}} Z > 2.99: Bankrotlik xavfi juda past. 1.8 < Z < 2.99: Bankrotlik ehtimoli o'rtacha darajada. Z < 1.8: Bankrotlik xavfi yuqori. Beaver tahlili Beaver tahlili moliyaviy ko'rsatkichlar va ularning bankrotlikka ta'sirini tahlil qilish uchun ishlatiladi. Ushbu tahlil asosan korxonaning likvidligi va to'lov qobiliyatini baholashga asoslangan. Beaver metodida quyidagi ko'rsatkichlar asosiy rol o'ynaydi: Foiz bilan qoplanish nisbati (Interest Coverage Ratio) Likvidlik koeffitsiyentlari Aktiv va majburiyatlar nisbati 15 Beaver tadqiqotlariga ko'ra, bankrotlikdan oldin moliyaviy ko'rsatkichlar pastlash tendensiyasini ko'rsatadi, shuning uchun bu ko'rsatkichlarning o'zgarishini kuzatish orqali bankrotlik xavfini aniqlash mumkin. O'sish ko'rsatkichlari tahlili Korxonaning daromadlari, foydasi yoki boshqa ko'rsatkichlarning o'sish sur'atlari pasayishi iqtisodiy nochorlikning erta belgisi bo'lishi mumkin. Bunday tahlil quyidagilarni o'z ichiga oladi: Sof foyda o'sish sur'ati Savdo hajmi o'sish sur'ati Kapital rentabelligi va aktivlar rentabelligi o'zgarish sur'atlari Ushbu ko'rsatkichlarning pasayishi moliyaviy qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin, bu esa korxonani iqtisodiy nochorlikka olib keladi. Diskontlangan pul oqimlari (DCF) tahlili Pul oqimlari tahlili korxonaning kelajakdagi naqd pul oqimlarini diskontlash orqali ularning hozirgi qiymatini aniqlashga imkon beradi. Agar kelajakdagi pul oqimlari juda past yoki salbiy bo'lsa, bu korxonaning moliyaviy nochorlik xavfini oshiradi. Komparativ (nisbiy) tahlil Komparativ tahlil usuli korxonaning moliyaviy ko'rsatkichlarini o'z sohasidagi boshqa kompaniyalar bilan taqqoslash orqali amalga oshiriladi. Bunda quyidagilar o'rganiladi: Rentabellik, likvidlik va moliyaviy barqarorlik bo'yicha ko'rsatkichlar. Agar korxonaning ko'rsatkichlari sohadagi boshqa korxonalarga nisbatan past bo'lsa, bu iqtisodiy nochorlik xavfining oshishini ko'rsatishi mumkin. Stress-test tahlili Stress-test usuli turli salbiy holatlar (bozor o'zgarishi, foiz stavkalari o'zgarishi, valyuta kursining tebranishi va boshqalar) ta'sirida korxonaning moliyaviy holati qanday o'zgarishini aniqlash uchun ishlatiladi. Ushbu tahlil usuli iqtisodiy nochorlik xavfini aniqlashda katta yordam beradi, chunki u korxonaning yuqori darajadagi risklarga chidamliligini baholash imkonini beradi. 16 Likvidlik va to'lov qobiliyati tahlili Korxonaning likvidlik va to'lov qobiliyati ko'rsatkichlari uning majburiyatlarni qoplash qobiliyatini ko'rsatadi. Likvidlik darajasining pasayishi yoki to'lov qobiliyatining pastligi korxonaning moliyaviy nochorlikka tushish xavfini oshiradi. Asosiy ko'rsatkichlar: Joriy likvidlik koeffitsiyenti Tezkor likvidlik koeffitsiyenti Naqd pul bilan qoplanish koeffitsiyenti Ko'p faktorli diskriminant tahlil (MDA) Ko'p faktorli diskriminant tahlil usuli iqtisodiy nochorlikni prognozlashda ishlatiladi. Bunda bir nechta moliyaviy ko'rsatkichlar birlashtirilgan va statistik tahlil orqali korxonaning bankrotlik ehtimoli aniqlanadi. Ushbu tahlil usuli murakkab bo'lib, ko'pincha matematik va statistik usullardan foydalanishni talab qiladi. Bu usullar yordamida korxonalar o'z moliyaviy barqarorligini baholash, mavjud muammolarni oldindan aniqlash va muammoli holatlardan chiqish uchun choralar ko'rish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Mazkur usullar korxonalarning bankrotlik xavfini o'lchash va inqirozga qarshi strategiyalar ishlab chiqishda katta ahamiyat kasb etadi. 3.2 Dinamik tahlil va trendlar asosida korxona holatini o'rganish. Dinamik tahlil va trendlar asosida korxona holatini o‘rganish usuli korxonaning moliyaviy ko‘rsatkichlari va biznes faoliyatidagi o‘zgarishlarni vaqt o‘tishi bilan kuzatish imkonini beradi. Ushbu yondashuv yordamida korxonaning moliyaviy barqarorligi, samaradorligi va o‘sish tendensiyalarini baholash mumkin. Bu usul korxonaning uzoq muddatli rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish va kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni oldindan aniqlashga yordam beradi. Dinamik tahlil va trendlar asosida o‘rganish usullari. Vaqt oralig‘ida ko‘rsatkichlarni taqqoslash.Dinamik tahlil korxonaning moliyaviy ko‘rsatkichlari (daromad, foyda, xarajatlar, likvidlik va rentabellik kabi) o‘zgarishini vaqt 17 oralig‘ida kuzatish imkonini beradi.Odatda, o‘tgan yil yoki kvartal bilan solishtiriladi, bu esa korxonaning o‘sish sur'atlari va pasayish tendensiyalarini aniqlashda yordam beradi.Ushbu usul orqali ma'lum bir davrdagi o‘zgarishlar va ularning sabablari tahlil qilinadi.Trend tahlili.Trend tahlili korxonaning asosiy ko‘rsatkichlaridagi o‘zgarishlar qayerga qarab rivojlanayotganini ko‘rsatadi. Bu usul yordamida korxonaning uzoq muddatli tendensiyalari va istiqbollari baholanadi.Trend tahlili vaqt o‘tishi bilan daromad va xarajatlar o‘zgarishlarini kuzatish orqali korxonaning moliyaviy samaradorligini oshirish uchun qayerda o‘zgarishlar qilish kerakligini ko‘rsatadi.Ko‘pincha regresiya tahlili va statistik modellar yordamida amalga oshiriladi. Moliyaviy ko‘rsatkichlarning dinamikasi. Moliyaviy ko‘rsatkichlarning dinamikasi o‘zgarishlarni baholash orqali kelajakda korxonaning moliyaviy holatini prognoz qilish imkoniyatini beradi.Asosiy ko‘rsatkichlar (masalan, to‘lov qobiliyati, rentabellik, likvidlik va qarzning umumiy kapitalga nisbati) dinamikasi korxonaning moliyaviy barqarorligini va risk darajasini aniqlashda qo‘llaniladi.Ushbu ko‘rsatkichlarni davrlar bo‘yicha taqqoslash orqali korxona uchun qaysi davrda qiyinchiliklar bo‘lishi mumkinligi aniqlanadi. O‘sish ko‘rsatkichlarini tahlil qilish.Korxonaning o‘sish ko‘rsatkichlarini (savdo hajmi, foyda, rentabellik) vaqt davomida kuzatish korxona rivojlanish sur'atlarini ko‘rsatadi.Yillik o‘sish sur'ati (CAGR), kumulativ o‘sish kabi ko‘rsatkichlar korxonaning umumiy o‘sish tendensiyasini baholash uchun ishlatiladi.Agar o‘sish sur'ati pasaysa, bu moliyaviy qiyinchiliklarning belgilari bo‘lishi mumkin.Trend indikatorlari yordamida strategik qarorlar qabul qilish.Dinamik tahlil va trend ko‘rsatkichlari asosida, korxona rahbariyati rivojlanish strategiyasini tuzishi yoki mavjud strategiyani qayta ko‘rib chiqishi mumkin. Trend indikatorlari yordamida kelajakdagi imkoniyatlar va xavflar aniqlanadi, bu esa strategik qarorlarni aniqroq qabul qilishga yordam beradi. Sezonsallik tahlili.Ko‘plab sohalarda sezonsallik korxonaning moliyaviy ko‘rsatkichlariga ta'sir qiladi (masalan, savdo yoki turizm kabi sohalarda).Sezonsallik tahlili yordamida korxona yilning ma'lum davrlarida 18 faoliyatini oldindan rejalashtirishi mumkin.Bu esa, o‘z navbatida, resurslarni to‘g‘ri taqsimlashga yordam beradi va sezonsallikdan kelib chiqadigan moliyaviy qiyinchiliklardan saqlanish imkonini beradi.Dinamik tahlil va trendlar asosidagi tahlil afzalliklari.Erta ogohlantirish: Korxonaning moliyaviy muammolari yoki o‘sish imkoniyatlarini erta bosqichda aniqlash imkoniyatini beradi.Uzoq muddatli prognozlash: Trendlar asosida kelajakdagi moliyaviy holatni prognoz qilish imkoniyatini beradi.Strategik qarorlar qabul qilish: Trend tahlillari yordamida korxona rahbariyati strategik qarorlar qabul qilishda asosli tahliliy ma'lumotlarga ega bo‘ladi.Ko‘rsatkichlar dinamikasi: Vaqt o‘tishi bilan ko‘rsatkichlar o‘zgarishini kuzatib borish orqali muammoli davrlarni aniqlash va ularga oldindan tayyorlanish mumkin.Dinamik tahlil va trendlar asosida o‘rganish korxonaning moliyaviy holatini samarali baholash imkonini beradi va kelajakdagi strategiyalarni yanada aniqroq rejalashtirishga yordam beradi. 3.3 Nisbiy tahlil (benchmarking): o'xshash sohadagi boshqa kompaniyalar bilan taqqoslash. Nisbiy tahlil (benchmarking) — korxonaning moliyaviy va operatsion ko‘rsatkichlarini o‘xshash sohada faoliyat yuritayotgan boshqa kompaniyalar bilan taqqoslash usuli hisoblanadi. Ushbu tahlil korxonaning raqobatchilarga nisbatan kuchli va zaif tomonlarini aniqlash, shuningdek, samaradorligini oshirish uchun zarur bo‘lgan o‘zgarishlarni amalga oshirish imkoniyatini beradi. Nisbiy tahlilning maqsadlari: 1. Samaradorlikni oshirish: Boshqa kompaniyalarning muvaffaqiyatli amaliyotlarini o‘rganish orqali korxona o‘z faoliyatini yaxshilashga intiladi. 2. Bozor o‘rnini aniqlash: Korxonaning o‘xshash sohada qanday o‘rin egallaganini ko‘rsatadi. 3. Resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish: Raqobatchilar bilan taqqoslash natijasida korxona o‘z resurslarini yanada samarali boshqarish yo‘llarini izlaydi. Nisbiy tahlilning asosiy yo‘nalishlari: 1. Moliyaviy ko‘rsatkichlarni taqqoslash 19 Rentabellik: Foyda marjasi, aktivlar rentabelligi (ROA), kapital rentabelligi (ROE) kabi ko‘rsatkichlar boshqa korxonalar bilan taqqoslanadi. Likvidlik: Joriy va tezkor likvidlik koeffitsiyentlari yordamida korxonaning qisqa muddatli majburiyatlarini qoplash qobiliyati baholanadi. Qarz kapitali va o‘z kapitali nisbati: Boshqa korxonalar bilan taqqoslanib, korxonaning moliyaviy risk darajasi aniqlanadi. 2. Operatsion samaradorlikni taqqoslash Ishlab chiqarish samaradorligi: Ishlab chiqarish hajmi, ishlab chiqarish xarajatlari va ishlab chiqarish unumdorligi kabi ko‘rsatkichlar boshqa korxonalar bilan solishtiriladi. Xodimlar samaradorligi: Xodimlar soniga nisbatan foyda yoki daromad ko‘rsatkichlari orqali korxonaning kadrlar samaradorligi baholanadi. Sarflarni boshqarish: Qaysi sarflar korxonaga foyda keltirayotgani yoki resurslar optimal taqsimlanayotgani aniqlanadi. 3. Bozor ko‘rsatkichlarini taqqoslash Bozor ulushi: Korxonaning bozor ulushi raqobatchilar bilan taqqoslanadi. Bu raqobatbardoshlik darajasini aniqlashda muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Mijozlar ehtiyojini qondirish: Mijozlar qoniqish darajasini baholash va taqqoslash orqali korxona mijozlar ehtiyojini qondirishda qanday natijalarga erishayotganini bilib oladi. Innovatsiyalar: Yangi mahsulotlar yoki xizmatlar kiritish ko‘rsatkichi orqali korxonaning innovatsiyalarga moslashish darajasi baholanadi. Nisbiy tahlilning afzalliklari Kuchli va zaif tomonlarni aniqlash: Raqobatchilar bilan taqqoslash korxonaga qaysi sohalarda kuchliroq yoki zaifroq ekanini ko‘rsatadi. Samaradorlikni oshirishga imkon beradi: Boshqa kompaniyalar tajribasidan o‘rganib, o‘z faoliyatini yaxshilash uchun zarur bo‘lgan strategiyalarni ishlab chiqadi. Strategik rejalashtirish: Nisbiy tahlil asosida kelajak uchun strategiyalar ishlab chiqiladi va raqobatchilarga nisbatan ustunlik yaratish imkoniyati mavjud bo‘ladi. 20 Nisbiy tahlilning cheklovlari To‘liq ma’lumot olish qiyinchiliklari: Raqobatchilar haqida to‘liq moliyaviy ma'lumotlarni olish imkoni bo‘lmasligi mumkin. Kontekstdan chiqib ketish xavfi: Turli omillar (bozor, siyosiy muhit) tufayli ikki kompaniya bir-biridan keskin farq qilishi mumkin, bu esa taqqoslash natijalarini noto‘g‘ri talqin qilishga olib kelishi ehtimoli bor. Nisbiy tahlil (benchmarking) usuli korxonaning rivojlanish strategiyasini tuzishda va raqobatdosh bo‘lishiga yordam beradi. Raqobatchilarni o‘rganish orqali korxona o‘z kuchli tomonlarini yanada rivojlantirishi va bozorga moslashish uchun o‘zini qayta tashkil qilishi mumkin. IV -bob. Bankrotlikdan oldini olish strategiyalari. 4.1. Xarajatlarni optimallashtirish, samarali boshqaruv mexanizmlarini joriy etish. Bankrotni oldini olish strategiyasi — korxonalarni moliyaviy qiyinchiliklardan saqlash, ularning barqarorligini ta'minlash va raqobatbardoshligini oshirish uchun mo'ljallangan chora-tadbirlar to'plamidir. Ushbu strategiyalar moliyaviy, operatsion va strategik jihatlarni o'z ichiga oladi. Quyida bankrotlikni oldini olish uchun muhim strategiyalar keltirilgan: 1. Moliyaviy tahlil va nazorat Moliyaviy ko'rsatkichlarni muntazam kuzatish: Korxonaning to'lov qobiliyati, likvidlik, rentabellik va boshqa muhim ko'rsatkichlarini doimiy ravishda kuzatish va tahlil qilish zarur.Moliyaviy rejalar tuzish: Budjet rejalashtirish, xarajatlarni nazorat qilish va kelajakdagi moliyaviy oqimlarni prognoz qilish orqali moliyaviy barqarorlikni ta'minlash.Moliyaviy hisobotlarni tahlil qilish: Moliyaviy hisobotlar asosida korxonaning moliyaviy holatini chuqur tahlil qilish va xatolarni erta aniqlash. Resurslarni samarali boshqarish Xarajatlarni optimallashtirish: Xarajatlarni tahlil qilish va noqulay yoki ortiqcha xarajatlarni kamaytirish orqali moliyaviy oqimlarni yaxshilash. Zaxiralarni boshqarish: Materiallar va mahsulotlar zaxirasini optimallashtirish, bu esa operatsion xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi. 21 Samarali mehnat tashkil etish: Xodimlar unumdorligini oshirish uchun ularning malakasini oshirish, samarali jamoalar tashkil etish va ish joyidagi motivatsiyani kuchaytirish. Bozor va raqobatni tahlil qilish Bozor sharoitlarini o'rganish: Bozor talabini va raqobatchilarni doimiy ravishda tahlil qilish, bu esa korxonaning strategiyasini moslashtirishga yordam beradi.Raqobatchilarni kuzatish: Raqobatchilarning narx siyosati, marketing strategiyalari va mahsulot takliflarini tahlil qilib, o'z strategiyalarini yaxshilash. 4. Innovatsion yondashuvlar Mahsulot va xizmatlarni yangilash: Innovatsion yechimlar va yangi mahsulotlar yoki xizmatlar kiritish orqali raqobatbardoshlikni oshirish.Texnologiyalardan foydalanish: Zamonaviy texnologiyalarni qo'llash, ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va ish jarayonlarini optimallashtirish. 5. Risklarni boshqarish Risk tahlili: Potensial moliyaviy va operatsion risklarni aniqlash va baholash, risklarni kamaytirish uchun strategiyalar ishlab chiqish.Diversifikatsiya: Mahsulot yoki xizmatlar turlarini kengaytirish orqali bozor xavfini kamaytirish. Bu, shuningdek, yangi bozorlar va mijozlar segmentlarini jalb etishga yordam beradi. 6. Mijozlar bilan munosabatlar Mijozlarni qondirish: Mijozlar ehtiyojlarini chuqur o'rganish va ularga mos mahsulotlar yoki xizmatlar taklif qilish orqali mijozlar bazasini kengaytirish.Mijozlar bilan doimiy aloqa: Mijozlar bilan o'zaro aloqalarni rivojlantirish va ularning fikr-mulohazalarini eshitish. 7. Strategik rejalashtirish Uzoq muddatli rejalashtirish: Korxonaning maqsadlari va strategiyalarini aniqlash, bu esa bankrotlik xavfini kamaytirishga yordam beradi.Strategik hamkorliklar: Boshqa kompaniyalar bilan hamkorlik qilish orqali yangi imkoniyatlardan foydalanish va resurslarni yanada samarali boshqarish. 8. Ijtimoiy mas'uliyat 22 Brendning ijtimoiy qabul qilinishi: Ijtimoiy mas'uliyatli biznes faoliyati orqali mijozlar ishonchini oshirish va brend imijini yaxshilash. 9. O’zgaruvchan sharoitlarga moslashuv Bozor sharoitlariga moslashuvchanlik: O'zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarga tezda moslashish va yangi imkoniyatlardan foydalanish.Bankrotni oldini olish strategiyalari korxonaning barqarorligini va raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi. Ularning samarali amalga oshirilishi korxonaning muvaffaqiyatli ishlashi va kelajakdagi moliyaviy muammolardan saqlanishida muhim ahamiyatga ega. Korxona rahbariyati ushbu strategiyalarni qabul qilib, ularni tizimli ravishda amalga oshirishi lozim. 4.2. Inqirozga qarshi choralar va qayta tashkil etish dasturlari. Inqirozga qarshi choralar va qayta tashkil etish dasturlari — korxonalar va tashkilotlar uchun moliyaviy qiyinchiliklar, bozor o‘zgarishlari yoki boshqa muammolar tufayli yuzaga kelgan inqiroz holatini bartaraf etish va barqarorlikni tiklash uchun mo‘ljallangan rejalardir. Ushbu dasturlar o‘z ichiga moliyaviy va operatsion choralarni, strategik o‘zgarishlarni va resurslarni boshqarish usullarini oladi. Quyida inqirozga qarshi choralar va qayta tashkil etish dasturlarining asosiy komponentlari keltirilgan: 1. Moliyaviy tahlil va nazorat Moliyaviy ko‘rsatkichlarni tahlil qilish: Korxonaning moliyaviy holatini aniqlash uchun ko‘rsatkichlarni (masalan, rentabellik, likvidlik, qarz va kapital nisbati) tahlil qilish. Budjetni qayta ko‘rib chiqish: Mavjud xarajatlarni tahlil qilib, zarur bo‘lmagan xarajatlarni kamaytirish va resurslarni samarali taqsimlash. 2. Xarajatlarni kamaytirish Xarajatlarni optimallashtirish: Ishlab chiqarish va operatsion xarajatlarni kamaytirish uchun innovatsion usullar va texnologiyalarni qo‘llash. Ish haqi va foyda bo‘yicha qayta ko‘rib chiqish: Xodimlarning ish haqi va foyda dasturlarini qayta ko‘rib chiqish, zarur bo‘lsa, o‘zgarishlar kiritish. 3. Resurslarni boshqarish