Leykotsitlar haqida maʼlumot.
Leykotsitlar, yoki oq qon tanachalari yadroli va sitoplazmali
rangsiz hujayralar bo'lib, qizil ko'mUcda, limfa tugunlarida
va taloqda hosil bo'ladi.Odamning 1 mm3 qonida 6000-
8000 leykotsitlar bo'ladi, ya'ni eritrotsitlarga qaraganda
,600-800 baravar kamroq. Ularning miqdori kun bo'yi
o'zgarib turadi. Ovqat yegandan keyin jismoniy ish
vaqtida, shuningdek, ba'zi bir kasalliklarda leykotsitlar
miqdori ancha oshib ketadi. Ularning ko'payib ketishi
leykotsttoz, kamayib qolishi esa leykopeniya deb
ataladiLeykositoz bir qancha patologik jarayonlar
(yallig'lanish) uchun xarakterli, biroq sog'lom odamlarda
(ovqat hazm qilishday sport bilan shug'ullanishda, jismoniy
mehnatda, og'riq, kuchayganda, kuchli hissiyotlarda) ham
kuzatiladi. Masalan, qiyin imtihonlar paytida talabalardagi
leykotsitlar 11000 tagacha yetgani qayd qilingan
Leykotsitlar organizmdagi
himoya va tiklanish
jarayonlarida muhim rol
o'ynaydi, Ularning asosiy
vazifalari: fagositoz (grekcha
«fageo»-yemoq demakdir),
antitelalar ishlash (organizm
uchun yot bo'lgan oqsil
moddalarini sun'iy ravishda
yuborish yo'li bilan qonda
tegishli mikroblar va oqsil
tanachalarini zararlantirish va
parchalash qobiliyatiga ega
bo'lgan moddalar paydo qilish),
oqsil tabiatli toksinlarni
parchalash va chiqarib
tashlashdir
Donali leykotsitlar
(granulositlar).
Granulotsitlar (lazinofillar, eozinofinlar, bazofillar,
neytrofillar) ko'mikdagi miyeloblastlardan rivojlanadi.
Eozinofinlar (barchaleykotsitlarning 1-4% ini tashkil
qiladi) kislotali bo'yoqlar (eozin) bilan bo'yaladi. Ular
oqsil tabiatli toksinlarni va yot oqsillarni parchalash
hamda zararsizlantirishda rol o'ynaydi Yot oqsillar
ta'sirida qondagi eozinofinlar soni ko'payadi.Bazoflllar
(jami leykotsitlarning l%)-asos bo'yoqlar, masalan,
metilen ko'ki va shu kabilar bilan bo'yaladi. Ularning
sitoplazmasidagi donachalaridagranulalarida geparin
moddasi mavjud.NeytroflUar (barcha leykotsitlarning
70%) neytral bo'yoqlar bilan bo'yaladi. Bu
hujayralarning asosiy funksiyasi-fagositoz qilish va
antitelalar ishlashdir.
To'qimalar shikastlangan va
mikrob kirgan joyda neytrofillar
ko'plab to'planadi. Ancha yirik
bo'lgan bu hujayralar kapillarlar
devoridagi endoteliy orqali kirib,
to'qimalarda mikroblar kirgan
joyga qarab faol harakat qila
oladi. Neytrofillar amyoba
singari harakat qiladi, ularning
harakat tezligi bir daqiqada 40
mkm ga yetadi. Neytrofillar
mikroblar bilan to'qnashib,
ularni o'rab oladi, hazm qiladi
va yo'qotadi, Neytrofillarning bu
xossasini atoqli rus olimi I.I
Mechnikov aniqlagan
Donasiz leykotsitlar
(agranulosltlar).
Agranulositlarga monositlar va katta-kichik limfotsitlar
kiradi. Monositlar barcha leykotsitlarning 2-10% ni tashkil
etadi. Ularning yadrosi katta bo'lib, donalari sitoplazmaning
yupqa qavati bilan o'ralgan. Monotsitlar asosan taloq bilan
jigarda ishlanib chiqadi. Ular qondan yallig'langan joyga
o'tib, makrofaglarga aylanadi. Bular fagositoz qiladigan
qonning katta hujayralariga kiradi.Limfotsitlar ham donasiz
leykotsitlarga kiradi. Ular yirik yadroli, kichkina hujayralar
bo'lib, ularning yadrosini donasiz sitoplazmaning yupqa
qavati o'rab turadi. Limfotsitlar barcha leykotsitlarning 20-
40 % ni tashkil etib, asosan limfa tugunlarida, taloqda,
ayrisimon bez (timus)da va shilliq pardalarda rivojlanadi. Bu
hujayralar yallig'lanishdan keyingi tiklanish (reperativ)
jarayonlarda qatnashadi.
Odam qonida bir necha xil
limfotsitlar uchraydi. Ular
ko'mikdagi limfoid hujayralardan
rivojlanib, qon orqali o'zlari
yetiladigan to'qimalarga
yetkaziladi. Limfotsitlarning bir
qismi ayrisimon bezda (timusda)
joylashib, ko'paya boshlaydi.
Timusda yetilgan limfotsitlar T-
limfotsitlar deb ataladi. ular
qondagi limfositlarning 60% ni
tashkil qiladi. T-limfotsitlar o'z
navbatida T-killerlar va T-
xelperlarga bo'linadi. T-killerlar
«qotil» hujayralar ham deyiiadi.
