MAKTABGACHA TA'LIM MUASSASASIDA OTA -ONALAR BILAN ISHLASHNING ZAMONAVIY SHAKLLARI Reja: 1. Farzand tarbiyasida ota-onalarning pedagogik-psixologik bilimlarini oshirish. 2. Ota-onalar bilan ishlash usullari. 3. Ota-onalar o‘quvini tashkil qilish. 4. Ota-onalar qo‘mitasi va jamoachilik bilan ishlash. 5. MTTning ota-onalar bilan ishining yillik rejasi va umumiy majlislar. Kalit so’zlar: ota-oan, farzand, yillik reja, umumiy majlislar, qo’mita. Farzand tarbiyasida ota-onalarning pedagogik-psixologik bilimlarini oshirish. Barkamol inson tarbiyasi, bola tarbiyasida ota-ona mas`uliyatini oshirish, ularni pedagogik-psixologik bilimlar bilan qurollantirish bugunning eng dolzarb masalasidir. O`zbek milliy qadriyatlari, milliy madaniyati, bola tarbiyasi va rivojlanishi haqidagi pedagogik bilimlarni takomillashtirish bo`yicha yaxlit tarbiya tizimi ham oila, ham maktabgacha ta`lim muassasalari tomonidan amalga oshiriladi. Bola tarbiyasida bu ikki yo`nalish biri ikkinchisining o`rnini bosa olmaydi, balki biri ikkinchisini to`ldiradi. Sog`lom muhitda sog`lom bola o`sib ulg`aydi. Sog`lom muhitni yaratish oilada oila a`zolarining maktabgacha ta`lim muassasalarida pedagogik xodimlarning nechog`lik bilimdonligiga, zukkoligiga bog`liqdir. Ko`p xollarda bir xil yoshdagi bolalarning taraqqiyotida notekislikni ko`rish mumkin. Masalan: bir yoshli bolalarning ba`zilari 10 taga yaqin so`zni ayta oladi. Mustaqil yura oladi. Ayni shu yoshdagi ayrim bolalarning esa mustaqil yura olmasligining, zo`rg`a 1-2 ta so`zni ayta olishining guvoxi bo`lamiz. Shuningdek, maktabga boruvchi bolalar jismonan baquvvat, sog`lom, fikri teran, tevarak-atrofdagi narsa va hodisalar to`g`risida oddiy mushohada qiladigan. “Yazshi” bilan “Yomon”ni, “Gunoh” bilan “Savob”ni ajrata oladigan bo`ladi. Aynan shu yoshdagi ba`zi bolalarda esa bunga teskari bo`lgan xususiyatlarni uchratish mumkin. Bunday notekislikka asosiy sabab kattalarning e`tiborsizligi yoki bola tarbiyasi bo`yicha yetarli bilimga ega bo`lmasligidir. Bolani jismonan. Ma`nan, ruhan yetuk inson qilib tarbiyalashda oila va bog`chaning hamkorligi muhim ahamiyati kasb etadi. Shuning uchun xar bir oiladagi pedagogik madaniyatni takomillashtirish zarur. Bog`cha murabbiylari tarbiya borasida ota-onalarga ota-onalarga ham ta`sir o`tkaza olishlari, oila pedagogikasining nozik jihatlarini chuqur bilishlari kerak. Har bir guruh xonalarida ota-onalar sizlar uchun burchak tashkil qilinib, doimiy ravishda har bir oyda guruh bolalari taraqqiyotidagi o`zgarishlar aniq tahlil qilib ko`rsatilishi va shu asosda ota- onalar uchun tegishli maslahatlar, tavsiyalar berish maqsadga muvofiqdir. Ayrim bolalarning ota-onalari bilan alohida suhbatlar o`tkazib, tegishli yo`l-y`oriqlar beriladi. Masalan: nutqida, jismoniy o`sishida, xulqida kamchiligi bo`lgan bolalarni faqat tarbiyachining harakati bilan bartaraf qilish qiyin. Bolaning oiladagi faoliyati ham, bog`chadagi faoliyati ham yagona maqsadga bo`ysundirilgan bo`lishi kerak. JISMONAN O`SISHI № Ismi va sharifi Sakrash Yugurish Muvozanat Saqlash Tishlab olish va irg`itish Emaklash tirmashib chiqish Harakat- chanligi 1. Raximov Dilshod Sekin 2. Karimov Sherzod Tez 3. Ikromova Xalima Meyorida 4. Mansurov Ali Tez - a`lo - yaxshi - past NUTQ FAOLIYATI № Ismi va sharifi Yoshi Tovushlarni talaffuz qilishi Izoh S | Z | Sh | J | Ch| R | L | T|D| P| G 1 Raximov Dilshod 5 yosh 4 oy sh + + + + + + + + + + Juda sekin gapiradi 2 Karimov Sherzod 5 yosh 6 oy + + + + + L + + + + + Nutq sur`ati tez 3 Ikromova Xalima 5 yosh 3 oy + + + + + + + + + + + + 4 Mansurov 5 yosh 4 oy sh + + + + y + + + + + So`zlarni o`rnini almashtiradi. Tarbiyachi tomonidan yuqoridagi jadvallar asosida ota-onalar burchagida qo`yiladi. Har qaysi bolaning kamchiligi xisobga olinib, ota-onaga alohida bartaraf qilish yo`l-yo`riqlari beriladi. Ilk matematik tushunchalar, ruhiy rivojlanishi, tabiat haqidagi tushunchalar, tasvirlash faoliyati bo`yicha ilk ko`nikma va malakalar, badiiy adabiyot, xulq-atvori boyicha ko`rsatkichlari ham xuddi shu tartibda tahlil qilinib tegishli maslahat beriladi. Bolalar bog`chasida o`tkaziladigan ota-onalar yig`ilishlarini eski tartibda faqat ma`ruzalar o`qish usulidan voz kechgan xolda chaynvord yechish, jumboqli masalalar yechish, anketa savollarga javob olish, ishchanlik o`yinlari o`tkazish kabi noan`naviy uslublardan foydalanish ota0onalarning bevosita bola tarbiyachi bo`yicha pedagogik bilimlarga ega bo`lish istak xoxishini paydo qiladi. Ota-onalar yig`ilishida quyidagi mazmunda anketa savollarga javob olish ham ota-onalarni bola tarbiyasi bilan shug`ullanishga undaydi. 1. Familiyangiz, ismingiz, otangizning nomi, tug`ilgan yilingiz, ma`lumotingiz va manzilingiz. 2. Nechta farzandingiz bor? Bu guruhdagi farzandingiz nechanchisi? Ismi va sharifi. 3. Oilangizda farzandlaringiz uchun qanday sharoitlar mavjud. (tagiga chizing), mahsus xona, burchak, o`yinchoqlar, rasm chizish uchun anjomlar, plastinkalar, rasmli kitobchalar, sport anjomlari, yassi oyoqlikka qarshi massaj qiluvchi anjomlar. 4. Bir kunda necha soat bola tarbiyasi bilan shug`ullanasiz? 5. Farzand tarbiyasida qiynalmayapsizmi? Xa yoki yoq. (tagiga chizing). 6. Sizningcha oila tarbiyasini nima qiyinlashtiryapti? (tagiga chizing) tarbiyaga oid bilimlarning yetishmasligi, davlat ishi bilan band bo`lishlik, bog`cha bilan oila o`rtasida hamkorlikning yo`ligi. 7. Oilangizda bola tarbiyasi bilan kim ko`proq shug`ullanadi, bobosi, buvisi, onasi, otasi, akasi, opasi va boshqalar. (tagiga chizing) 8. Siz ko`proq nima tufayli bolangizga tanbeh berasiz, jazolaysiz, kelisha olmaysiz? 9. Farzandingiz ko`proq nimaga qiziqadi? 10. Farzandingizning kelajakda kim bo`lishini xoxlaysiz? 11. Farzandingizning qiziqishshini, mustaqil harakat qilishini, fikr yuritishni rag`batlantirasizmi? (tagiga chizing) ha yoki yo’q. 12. Bolangiz nima sababdan u yoki bu nourin xatolarga yo’l qo’yishi hollariga e`tibor berasizmi? Ha yoki yo`q. Sababini surishtirmay jazolaysizmi?/tagiga chizing/. 13. Oilangizda o`zaro munosabatni qanday baholaysiz? Juda ham yaxshi, unchalik xam yaxshi, unchalik yaxshi emas, yomon, juda ham yomon./tagiga chizing/. 14. Farzandingiz to`g`risida boshqalardan ma`lumot olishga qiziqasizmi? Ha yoki yo`q. Kimlardan olasiz?Qo`shnilardan,qarindosh-urug`lardan, tarbiyachidan, /tagiga chizing/. 15. Tarbiyaga oid adabiyotlarni, ro’znoma va oynomalarni muntazam o’qib borasizmi?/tagiga chizing/. Tarbiya haqidagi qanday ro`znoma va oynomalarga obuna bo`lgansiz? 16.Tarbiyaga oid oynai jahon ko`rsatuvlarini tomosha qilasizmi? Ha yoki yo`q./tagiga chizing/. 17. Farzandingizga ertak, maqol,she`r,hikoyat,rivoyatlar aytib berasizmi? Ha yoki yo`q./tagiga chizing./ 18.Bir oyda necha marta farzandingizning bog’chadagi faoliyatini kuzatgansiz? 19. Bola tarbiyasi bo’yicha qilayotgan ishlaringizni qanday baholaysiz? Namunali,qoniqarsiz./tagiga chizing./ 20. Farzandingizga milliy qadriyatlarni singdiryapsizmi?Ha yoki Yo`q.”yaxshi” bilan “yomon”ni, “gunoh” bilan “savob” ni ajrata oladimi? /tagiga chizing./ Har bir guruh xonasining ota-onalar burchagida quyidagi maslahatlarning ko’rsatilishi ham ular uchun katta yordan bo’ladi. - Farzandingiz oldidagi har tomonlama namuna bo’ling. - Bola bilan g’amxorlik, ruhlantiruvchi, tinchlantiruvchi ohangda gaplashing. - Bola siz bilan gaplashayotganida uni diqqat bilan eshiting. - Bola bilan muloqatda bo’lganda tevarak-atrofdagi narsalarning nomini ko’proq ishlating. - Sekin gaplashing. - Sizlarning izohlaringiz juda ham sodda,tushinarli bo’lmog’i lozim. - Sabr –toqatli bo’ling. - Dastaval boladan “nima?” keyinchalik “nima uchun?” savollariga javob olishga harakat qiling. - Bolaning savol berishga intilishini rag’batlantiring. - Bolaga aniq va qattiq talablar qo’ying. - Farzandingizni qiziquvchanligini va tasavvurini rag’batlantiruvini rag’batlantiring. - Oilada farzand uchun alohida xona yoki burchak tashkil qiling. - Sog’lomlashtirish jihozlari, urli xil o’yinchoqlar, bola yoshiga mos qo`shiq, she`r,ertak yozilgan plastinkalar,kitobchalar,rasm chizish anjomlarining yetarli bo’lishini ta`minlang. - Har doim farzandingizga nima “yomon” , nima “yaxshi”, nima “gunoh”,nima “savob” ekanligini singdirib boring./sharqona odatlar./ - Tarbiyada qiz bolaga alohida,o’g’il bolaga alohida yondoshing. - O’g’lingiz haqiqiy “alpomish” avlodlarini eslatuvchi, tog’ni talqon qilguvchi polvon, dovyurak, jismonan baquvvat bo’lib yetishsin. - Qizingizda o’ziga xos ibo,xayo,iffat,andisha kabi ma`naviy fazilatlar ufurib tursin. Shu tariqa maktabgacha ta`lim muassasalari xodimlari va ota-onalar hamkorlikda uzluksiz ta`limning bosh bug’ini hisoblangan maktabgacha ta`lim tizimining vazifalarini amalga oshiradi. Bugungi kunda bolalar bog’chasiga bortilmagan bolalarni maktabga tayyorlash kechiktirib bo’lmaydigan masaladir.Buning uchun maktabgacha ta`lim muassasalari qoshida “onalar o`quvi”ni tashkil qilish maqsadga muofiqdir.Buning uchun alohida xona jihozlanadi. - “Ta`lim to’g’risida”gi qonunning 11,30-moddalari maktabgacha yoshdagi bolalarga qo’yiladigan davlat talablari ota-onalar o’quvi rejasi,ota-onalar ro’yhati, o’quv muddati ko’rsatilgan jadval, bolalarni rivojlantiruvchi o’yinlar, maslahatlar yozib ko’rsatiladi. - Uslubiy adabiyotlar, o’yinchoqlar, didaktik materiallar bilan to’ldiriladi. - Mashg’ulotlar, ma`ruzalar bolalar bog’chasi hodimlari tomonidan o’tiladi,muddati ota-onalar bilan kelishilgan holda belgilanadi. Ota-onalar o’quvi rejasi. № Mavzular soati bajaruvchi muddati 1 Maktabgacha yoshdagi bolalarga qo’yiladigan davlat talablari 1 Pedagog 2 Bola taraqqoyotidagi notekis va uning sabablari. 1 Psixolog 3. Oilada bolalarning rivojlanishi uchun 1 Pedagog sharoit yaratish /alohida xona yoki burchak./ 4. Bolalarning o’ziga xos xususiyatlari va ularni xisobga olish. 1 Psixolog 5. Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosiga o`tishning sabablari. 1 Pedagog 6. Bosma va yozma harflarning yozilishi hamda talaffuz qilinishi. 1 Pedagog 7. Bosma va yozma harflarda so’zlar yozishni mashq qilish. 1 Pedagog 8. Matn o`qishni mashq qilish. 1 Pedagog 9. Bolalarda uchraydigan kasallik va ularning oldini olish. 1 Vrach 10. Bolalarni sog’lomlashtirish borasida olib borilayotgan ishlar mazmuni. 1 Vrach 11. Bola hayotida o’yinlar va ularning ahamiyati. 1 Pedagog 12. Didaktik o’yinlar uchun material tayyorlash. 1 Pedagog 13. Bolalar nutqini rivojlantirishning yo’l- yo’riqlari. 1 Pedagog 14. Bolalarning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiruvchi omillar. 1 Psixolog 15. Bolalarga milliy qadriyatlarni singdirish. 1 Pedagog 16. Oilada shaxslararo munosabatlar va uning bolalar psixikasiga ta`siri. 1 Psixolog 17. Farzand tarbiyasi bo’yicha ota- onalardan anketa savollariga javob olish va umumlashtirish. 1 Psixolog 18. Bolalarning maktabga tayyorgarligining belgilari,uni aniqlash yo’llari. 1 Psixolog 19 Bolalarda oddiy mehnat ko`nikmalari va malakalarini tarbiyalash. 1 Pedagog 20. Bolalarga ekologik tarbiya berish usuli. 1 Pedagog Jami: 20 soat. Har bir mavzu yetarlicha ota-onalar tushuna oladigan qilib, amaliy jarayonlar bilan bog’lab, video tasmalarda bolalar hayotidan lavhalar ko`rsatish, ota-onalarning o`zlari bilan ish o’yinlari tashkil qilish orqali yuritiladi.Uzundan-uzun zeriktiradigan ko`rik ma`ruza o`qishning hech qanday samarasi bo`lmaydi. Maktabgacha ta`lim sohasi bo`yicha yetuk bilimga , katta tajribaga ega bo`lgan maxsus xodimlarga bu vazifani ishonib topshirish orqali katta natijaga erishish mumkin. Ota-onalar farzand tarbiyasi to`g`risidagi uslubiy adabiyotlarni o`qish, teleko`rsatuvlarni ko`rish, radio eshittiruvlarni eshitish, ro`znoma va oynomalardagi tegishli maqolalarni o`qish,o`rganish orqali borasidagi pedagik-psixolik bilimlarga ega bo’ladi. Soha mutaxassislarining ana shunday amaliy yordamlari tufayli “Qadrlar tayyorlash bo`yicha milliy dastur”da ko’rsatilgan bolalarni oilada tarbiyalashdek bosh masala hal qilinadi. Ota-onalar bilan yakka va jamoatchilik tarzida ishlash MTTning ota-onalar bilan ishlashining jamoa tarzida va yakkama-yakka holda ishlash shakllarini mohirlik bilan qo‘shib olib borish, keng aholi orasida pedagogik tashviqot ishlarini tashkil etish tufayli bolalarni tarbiyalshda ijobiy natijalarga erishish mumkin. MTT xodimlarini ota-onalar va oila bilan hamkorlikdagi ishlarining eng keng tarqalgan shakllaridan bir qanchasini keltiramiz: ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash. Ilg‘or pedagogik tajribalarni ko‘rsatishicha, ishning bu turi katta ahamiyatga ega. Bunda tarbiyachi oila va bolaning shaxsiy xususiyatlarini o‘rganib ularni o‘zining tarbiyaviy ishida hisobga oladi. MTMlarimiz tajribasida ota-onalar bilan yakkama-yakka olib boriladigan ishlarning turli xil shakllari aniqlangan: - oilaga tarbiyachining borishi, ota-onalar uchun suhbat o‘tkazish, ularga maslahatlar berish, ota-onalarning MTM hayoti bilan tanishishlari; - ota-onalar bilan jamoa tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular ota-onalarning guruhiy va umumiy majlisi, ota-onalar maktabi, anjumanlar, shanbaliklar, savol javob kechalari. ko‘rsatmali ishlar. Ishning bu turi ko‘rgazmali, bolalarni ishlarini namoyish qilish, ochiq eshiklar kuni, pedagogik axborot stendlari, ota-onalar uchun kutubxona oilaviy tarbiyaning barcha masalari bo‘yicha materiallar solingan papka. - ota-onaga pedagogik ta’lim berish va boshqalarni ko‘rsatish mumkin. Bola yashab turgan oilani o‘rganish ota-onalar bilan yaqin aloqa o‘rnatish va ularga yordam, maslahatlar berishning samarali yo‘llaridan biridir. Tarbiyachi oilaga tekshiruvchi sifatida emas maslahatchi, do‘st va bola tarbiyasiga yordam beruvchi shaxs sifatida boradi. Tarbiyachining oilaga borishidan asosiy maqsad bola yashayotgan sharoitni ko‘rish va zarur bo‘lsa ota-onalarga yordam ko‘rsatishdir. Oilani borib ko‘rish va ota-onalar bilan suhbatlashish katta pedagogik odob bilan o‘tkazilishi kerak. Ota-onalar bilan suhbatda bolaning eng yaxshi tomonlarini ochib berilsa, ota-onalarning tarbiyachiga bo‘ lgan hurmati va ishonchi ortadi. Tarbiyachi bolaning uyida ko‘rganlarini qayd qilish bilan bir qatorda ularni tahlil qiladi, ota onalar majlislarida oilaviy tarbiyadagi ijobiy va salbiy tomonlar haqida gapiradi. Ularga o‘zining maslahatlarini beradi. Oila tarbiyasidagi ijobiy ishlarni ota- onalar uchun tashkil etilgan testlarda aks ettirish ham mumkin. Oilani borib ko‘rgandagi taassurotlarini tarbiyaviy ishlarni hisobga olish ustuniga yozib qo‘yishi kerak Oilaga kamida yiliga 2 marta borib ko‘riladi tarbiyachining oilaga borishi ota-onalarda pedagogik madaniyatni oshiradi. Ota-onalar bilan shaxsiy suhbatlar. Oila bilan shaxsan ishlashning eng keng tarqalgan usuli sifatida qo‘llanadigan suhbat bolalarni ertalab qabul qilish va kechqurun kuzatish vaqtida o‘tkazilishi mumkin. Ular tarbiyachilar bilan ota-onalarni bir-biri bilan yaqinroq tanishishlariga