Markaziy Osiyo turizmi imkoniyatlarini tadqiq qilish Reja: 1. Qozog‘istonda turizm industriyasi raqobatbardoshligi. 2. Qozog‘istondagi asllik (tabiiy) va ekomadaniy turizmning rivojlanishi: salohiyati va muammolari. 3. Turkmaniston turizmi. 4. Marv: Qadimiy jannatning poytaxt vohasi. 5. Qirg‘iziston turizmi. 1. Qozog‘istonda turizm industriyasi raqobatbardoshligi. Kelgusida Qozog‘istonga kelgan sayyoh Markaziy Osiyoning yana 3 mamlakati – O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikistonning diqqatga sazovor joylarini tomosha qilish imkoniga ega bo‘ladi. Chimkentda bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston- Qozog‘iston Ⅰ mintaqalararo hamkorlik forumi doirasida shunday fikrlar bildirildi va maxsus loyiha taqdimot qilindi. Forum Qozog‘istonda O‘zbekiston turizm yili munosabati bilan tashkil etildi. Mazkur tadbir ikki mamlakat tadbirkorlari to‘plangan biznes-forumdan boshlandi 2. Qozog‘istondagi asllik (tabiiy) va ekomadaniy turizmning rivojlanishi: salohiyati va muammolari. Tuproqlari Tuproqlari shimolda 52° shahrik.gacha qoratuproq, 52–48° shahrik.lar orasida kashtan tuproq, undan janubda qoʻngʻir va boʻzqoʻngʻir choʻl tuproqlari bilan birga qumli va taqir tuproqlar, togʻlarda togʻ qoʻngʻir, togʻ kashtan, qora tuproq, boʻz oʻrmon va togʻ-oʻtloqi qoramtir tuproqlar tarqalgan. Togʻ tepalarida togʻ-oʻtloqi subalp va alp tuproqlar mintaqasi joylashgan. Oʻsimliklari Qozogʻistonda oʻsimliklarning 15 ming turi bor. Tekislik qismi oʻsimlik qoplamining xarakteriga qarab 3 asosiy zonaga: dasht, chala choʻl va choʻl zonalariga boʻlinadi. Dasht zonasida har xil boshoqli oʻsimliklar oʻsadi, shimolroqda qayinzorlar uchraydi. Chala choʻl zonasida shuvoq-boshoqli oʻsimliklar koʻproq. Choʻl zonasi eng katta maydonni egallagan. Qizilqum choʻlida qora saksovulzorlar bor. Yirik daryo vodiylarida toʻqay oʻrmonlari (jiyda, turangʻil, tol, chingʻil) oʻsadi, daryo va koʻl boʻylari qamishzor. Togʻ etagi tekisliklari va togʻ oldilarida efemer va efemeroidlar. togʻ yon bagʻirlarida butalar (naʼmatak, zirk va boshqalar), yovvoyi mevali daraxtlar oʻsadi. Togʻlarning oʻrta mintaqasi igna bargli oʻrmonlar bilan qoplangan, togʻ tepalari subalp va alp oʻtloklaridan iborat. Hayvonot dunyosi Hayvonot dunyosida sut emizuvchilarning 180 turi, qushlarning 500 turi, sudralib yuruvchilarning 52 turi, suvda va quruqda yashovchilarning 12 turi, baliqlarning 104 turi yashaydi. Umurtqasiz hayvonlar koʻp. Kemiruvchilar, asosan, choʻl va dasht yerlarda tarqalgan. Choʻl va chala choʻllarda saygʻoq, jayran, togʻlarda maral, togʻ takasi, arxar, yovvoyi choʻchqa, yirtqichlardan boʻri, tulki, boʻrsiq, togʻ oʻrmonlarida qoʻngʻir ayiq, qor qoploni, silovsin, rosomaxa, kolonok, tiyin va boshqalar yashaydi. Suv parrandalaridan yovvoyi gʻoz, oʻrdak, Tengiz koʻlida qizil gʻoz, qamishzorlarda laylak, birqozon, turna, dashtda burgut va hakozolar bor. Sudralib yuruvchilar koʻp. Daryo va koʻllari baliqqa boy. Oqsuv-Jabalgʻa, Olmaota, Borsakelmas, Qurgʻalja, Marqakoʻl, Naurzum qoʻriqxonalari, Bayanovul milliy bogʻi bor. Qozoqlar juda iflos bo'ladi ba'zilari. Oʻzbekiston — Qozogʻiston munosabatlari — izchil rivojlanmoqda. Qozogʻiston Oʻzbekistonning muhim savdo sheriklaridan biri boʻlib, Oʻzbekiston Respublikasi bilan Markaziy Osiyo davlatlari oʻrtasida ayirbosh qilinadigan mahsulotlarning yarmi uning hissasiga toʻgʻri keladi. Shunga qaramasdan, ikki davlat oʻrtasida savdo-iqtisodiy munosabatlarni yanada rivojlantirish uchun ishga solinmagan imkoniyatlar koʻpdir. Qozogʻiston bilan ikki tomonlama hamkorlik, shubhasiz, mintaqada barqarorlikni taʼminlash va dolzarb masalalarni birgalikda va samarali hal etishga xizmat qiladi. 2005-yilgacha ikki davlat oʻrtasida ikki tomon uchun ahamiyatli boʻlgan 166 hujjat imzolangan. 2004-yil Oʻzbekiston Respublikasi bilan Qozogʻiston oʻrtasidagi tovar aylanmasi 425,9 mln. AQSh dollarini, jumladan, eksport 184,7 mln. AQSh dollarini, import 241,2 mln. AQSh dollarini tashkil etdi. 1991-yildan buyon Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning Qozogʻistonga 25 ta tashrifi amalga oshirilgan va Qozogʻiston Prezidenti Oʻzbekistonga 7 marotaba tashrif buyurgan. 3. Turkmaniston turizmi. Italiyaning «Rai Tre» telekanali tomonidan o‘tkazilgan so‘rovnomaga ko‘ra, Turkmaniston 2018-yil uchun eng maqbul yo‘nalish deb topildi. ORIENT.tm axborot agentligi xabariga ko‘ra, mazkur so‘rovda dunyoning turli qit’alariga sayohat qilgan turistlarning, mazkur telekanal orqali yoritilgan, turli mamlakatlarga oid ko‘rsatuvlarni ko‘rgan tomoshabinlarning fikrlari o‘rganilgan. Darhaqiqat, Turkmanistonning tarixiy obidalari o‘tmish bilan qiziquvchi sayyohlarning diqqatini o‘ziga tortishi tabiiy. Jumladan qadimiy Oltin-tepa shahri o‘zining tosh obidalari bilan “Turkmanistondagi Stounxendj” nomini olgan. Bu qadimiy shahar Bronza davrida – eramizdan avvalgi 2300-1900 yillarda bunyod etilgan. Bu yerda turistlar qadimgi Elam va Shumer mixxat bitiklarini eslatuvchi bitiklar bilan tanishishlari mumkin. Sayyohlarda ko‘hna Parfiya qadimiy shaharlari, xususan uning madaniy poytaxti bo‘lgan Niso shahri katta qiziqish uyg‘otadi. Buyuk Marg‘iyona shahar va qal’alari ham turistlarni befarq qoldirmaydi. Tarixda aynan shu hududda yunonlar va rimliklar xitoyliklar bilan to‘qnashishgan. Shuningdek, Turkmanistonning sharqida o‘rta asrlarga oid yodgorliklar ham uchraydi. El Arslon, Tekesh, To‘rabek xonim, Ostona bobo maqbaralari, Qutlug‘ Temur minorasi sayyohlarni xayolan olis o‘tmishga yetaklaydi. Eslatib o‘tamiz, o‘tgan yilning dekabr oyida Turkmanistonda Buyuk ipak yo‘li bo‘ylab joylashgan yodgorliklar bo‘yicha ilmiy tekshirish va arxeologik tadqiqotlarni olib borish, madaniy merosni keng targ‘ib etish bo‘yicha Davlat dasturi qabul qilingan edi. Ikki mamlakat oʻrtasidagi doʻstlik munosabatlari faoliyatimizni yanada takomillashtirishda muhim qadam boʻldi. Birgina joriy yilning oʻzida kompaniyamiz 140 nafardan ortiq oʻzbekistonlik fuqaroning “Avaza” sayyohlik zonasiga yoʻllanma olishida oʻz hissasini qoʻshdi. Yurtingizning sayyohlik kompaniyalari bilan hamkorligimiz ham yaxshi yoʻlga qoʻyilgan. Shu bois kompaniyamiz Turkmanistonning mamlakatingizdagi elchixonasi koʻmagida oʻzbekistonlik sayyohlar uchun zarur qulayliklar, jumladan, viza, mehmonxona va boshqa sharoitlarni yaratib berish choralarini koʻrib kelmoqda. Oʻylaymanki, bugungi anjuman bu boradagi rejalarimizni yangi bosqichga koʻtaradi. 4. Marv: Qadimiy jannatning poytaxt vohasi. Marv (Avestoda — Mouru) — Oʻrta Osiyoning eng qad. shaharlaridan biri. Bayramali shahri (Turkmaniston) yaqinida joylashgan. M.ning qoldiqlari 5 qalʼa (Erk qalʼa, Gabr qalʼa, Sulton qalʼa, Abdullaxon qalʼa, Bayramalixon qalʼa) harobalaridan iborat. M. harobasida 19-asrning 80- yillaridan V. A. Jukovskiy, 1946 yildan M. Ye. Masson rahbarligidagi Jan. Turkmaniston arxeologik kompleks ekspeditsiyasi, keyingi yillarda Ashxobod, Toshkent, Moskva va SanktPeterburgdan kelgan arxeologlar guruhi qazishma ishlarini olib borgan. M.ning eng qad. qismi — Erk qalʼa (maydoni 12.ga) miloddan avvalgi 1ming yillikning 1-choragidan mavjud boʻlgan. M.ning ravnaqtopgan (Parfiya va ilk sosoniylar) davri mil. av 2— milodiy 3- asrga toʻgʻri keladi. Bu davrda M. Gabr qalʼa va Erk qalʼa hududlaridan iborat boʻlib, Erk qalʼa M.ning arkiga aylangan. Shahar va uning atrofi (60 km²) mudofaa devori bilan oʻrab olingan. Milodiy 3-asrdan M. Sosoniylar davlati tarkibiga kirgan, 7-asrda esa arablar tomonidan bosib olingan. 8-asr oʻrtasida M. — Abu Muslim harakati markazi. 9-asrda M.da ilm-fan ravnaq topdi, u arab xalifaligining Xuroson va Movarounnaxr noibligining poytaxti rolini oʻynadi. Maʼ mun ibn Horun arrashid davrida M.da Bagʻdod akademiyasining asosini tashkil etgan marvaziylar maktabi tarkib topdi. Oʻrta asrdagi M.ning ravnaq topgan davri 11—12-asrning 1-yarmiga toʻgri keldi; bu davrda u buyuk Saljuqiylar davlatining poytaxti boʻlgan (Sulton qalʼa harobasida Sulton Sanjar makbarasi joylashgan). 12-asr oxiri — 13-asr boshida M. Xorazmshohlar davlatining yirik markazi boʻlgan. 1222 y. shahar moʻgʻullar tomonidan vayron qilingan. 13-asr oʻrtasi — 14-asrda shahar qisman tiklangan (ayniqsa, uning rabod kismi). 15-asr boshida Shohrux davrida qisqa muddat ravnaq topgan. M.dan oʻrta asrlarda koʻplab olimu fuzalolar yetishib chiqqan. 1510— 24 va 1601 — 1747 yillarda M. forslar qoʻlida boʻlgan. Mare urushlari tufayli inqirozga yuz tutgan (1790) va markaz M.dan 30 km gʻarbga Mari shahriga koʻchgan.[1] 5. Qirg‘iziston turizmi. Keyingi yillarda O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasida do‘stlik va qardoshlik aloqalari yanada mustahkamlanib bormoqda. Bu jarayon ikki qo‘shni davlat o‘rtasida turizmni rivojlantirishga ham xizmat qilmoqda. Ma’lumotlarga ko‘ra, 2016 yilda 116 mingdan ortiq Qirg‘iziston fuqarolari mamlakatimizga turistik maqsadlarda kelgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 2017 yilda 2 baravarga ko‘paydi. Joriy yilda esa mamlakatlarimiz o‘rtasida sayyohlar oqimi yanada ortishi kutilmoqda. Qirg‘izistonning dunyoga mashhur Issiqko‘li va unga tutash purviqor tog‘lar hududida turizm yaxshi rivojlangan. Ayniqsa, keyingi yillarda mamlakatda turizmni rivojlantirishga qaratilayotgan alohida e’tibor tufayli sohada yangicha yondashuvlar kuzatilmoqda. Turk hamkorlik va koordinatsiya agentligi TIKA bilan Qirg’iziston madaniyat, informatsiya va Turizm vazirligi hamkorlikda Qirg’izistonning turizm imkoniyatlarini tanitish maqsadi bilan tuzilgan internet sayti faoliyatga o’tdi. TIKAdan qilingan izohda, o’lkaning turim potensialini tanitish uchun, Qirg’iziston madaniyat, informatsiya va Turizm vazirligi bilan TİKA hamkorligida Qirg’izistondagi turizm imkoniyatlarini tanitgan bir web sayti tuzilganini bildirdi. O’lkaning tabiiy go’zalliklari va madaniy qadriyatlarini Qirg’iz, Turk, Rus, Ingliz, Xitoy va Arabcha bo’lib 6 tilda tanitgan sayt, ayni paytda transport yo’llari viza siyosatigacha sayyohlar uchun kerakli barcha ma’lumotlar sayyohlarning xizmatiga taqdim etilgan.