Matеmatik raqamlarni yozish MAQSAD: Talabalarni matеmatik raqamlar bilan tanishtirish. Ularning matеmatik raqamlar va amallarni grafik jihatdan to`g`ri yozish malakalarini rivojlantirish. Dars mеtodi: gеnеtik mеtod. Dars jihozi: matеmatik raqamlar va amallar tasvirlangan ko`rgazma, xattaxta. Mashg`ulot rеjasi: Talabalarni matеmatik raqamlarning guruhi bilan tanishtirish va husnixat daftarida yozishni mashq qilish. Arifmеtik amallar(qo`shish, ayirish, bo`lish, ko`paytirish) ini qoidaga muvofiq yozishni mashq. Matеmatik raqamlarni xattaxtada yozishni mashq qildirish. Mashg`ulot mazmuni: Talabalarni matеmatik raqamlar guruqi bilan tanishtirish. Ularning yozilish qoidasi bilan tanishtirish. Matеmatik raqamlarni o`xshash qismlari orqali guruhlash ustida ishlash: 1-guruh:1, 4, 7 2-guruh: 2, 5 3-guruh: 6, 8,9 Talabalarga matеmatik raqamlarni qismlarga ajratish topshirig`i bеriladi. Xattaxtada matеmatik raqamlarni yozish tartibi ko`rsatiladi. Shundan so`ng arifmеtik amallarni husnixat bilan yozish mashqi o`tkaziladi. 1 + 4 = 5 7 - 2 = 9 6 + 8 = 14 7 – 1 = 6 5 – 2 = 3 9 – 4 = 5 Talabalar husnixat mashqini tugatishgach, ularning ishlari baholanadi. Matematika darslarida beriladigan topshiriq va masalalarda raqamlarni to’g’ri va chiroyli yozishga o’rgatish maqsadga muvofiqdir. Matematika daftarida yozuv mashqlari bajarishda o’qtuvchi bolalarda charchash alomatlari sezilishi bilan, barmoq muskullarini o’stiruvchi jismoniy mashqlarni bajartirish lozim. Kichik yoshdagi o’quvchilarning barmoq va qo’l muskullari yaxshi rivojlanmaganligini hisobga olib, oddiy katak daftarga (5*5mm) yozdirish talab etiladi. Bunday kataklar ichida raqamlarni yozishga o’rgatish va boshqa matematik yozuvlarni bajarish ancha oson. O’quvchilarni raqamlarni yozishga o’rgatish jarayonida ko’zlangan maqsadga erishish uchun yozuv mashqlarini to’g’ri tashkil etish va uning uslublaridan to’g’ri foydalanish lozim. Bolalarni raqamlarni to’g’ri yozishga o’rgatishda mustaqil va amaliy ishlarga ham alohida e’tibor berish lozim. Chunki o’quvchilar harflarni bo’yash , kataklarga joylashtirish orqali ham yozuv malakasini egallashga o’rganadilar. Yozuv mashqlariga o’xshash matematik raqamlarni yozish uchun ham qator tayyorgarlik mashqlarini o’tkazish lozim. Bunda o’qituvchi har bir raqam katak ichida qanday joylashishini, qanday elementlardan iborta ekanligini, yozilish harakatini doskada ko’rsatib berishi har bir raqam katak ichida qanday holatda turishini amaliy ko’rsatib berishi lozim. Har bir katak tik va ko’ndalang chiziqlarning kesishishidan hosil bo’ladi. Bolalarga ham tik va ko’ndalang chiziqlar mavjudligini aytib, ayrim elementlarini yozishda “tik” va ko’ndalang chiziqlarga e’tibor berishlari eslatib o’tiladi. Matematika daftariga raqamlarni yozishdan oldin quyidagi tayyorgarlik mashqlarini o’tkazish maqsadga muvofiqdir. Bu mashqlar bolalarning qo’l va barmoq muskullarini o’stirish bilan birga ularni kataklar orasini chamalab yozishga o’rgatadi. Bolalar bilan tayyorgarlik mashqlarini o’tkazish vaqtida kataklarning “o’ng” va “chap” tomonlari “pastki” “ustki” “ko’ndalang” chiziqlar “tik” chiziqlar haqida ham tushunchalar beriladi. Bolalar bilan kataklarni teng bo’laklarga bo’lish, kataklarning o’rtasini topish uchun quyidagicha mashqlarni o’tkazish lozim. Bu mashqlar bolalarga ayirish, qo’shish tenglik belgilarini to’g’ri yozishga yordam beradi. Tayyorgarlik mashqlari tugagandan so’ng o’quvchilarni raqamlarni yozishga orgatiladi. Raqamlarni to’g’ri yozish uchun quyidagi talablarga amal qilish kerak: 1. Hamma raqamlar kataklar ichida to’ldirib bir tomonga qiya qilib yoziladi. 2. Raqamlarning eni balandligining 2/3 qismida yoziladi. 3. Har bir raqamni yozdirishdan oldin u qanday elemantlardan tuzilganligini va yozilish harakatlarini doskada amaliy ko’rsatiladi. 4. Namuna tarzida yozib ko’rsatilayotgan raqam doskada katta hajmda bo’lib, har bir o’quvchiga ko’rinib turishi lozim. 5. O’quvchining o’qituvchining ko’rsatmasi asosida havoda mashq qilganlaridan so’ng yozishga ruxsat etiladi. 6. O’quvchilarning yozgan raqamlarini o’qituvchi muntazam kuzatib, tegishli yordam berib borishi zarur. Ayrim o’qituvchilar raqamlarni yozish qoidalarini o’zlari ham bilmasliklari mumkin, shuning uchun biz quyida raqamlarni qanday yozilish qoidalarini ko’rsatib o’tamiz. 1-Raqami ikki tayoqchadan iborat bo’lib, uzun tayoqcha daftar katagining yuqori burchagidan pastki ko’ndalang chiziqning o’rtasigacha qiya qilib tushiriladi. Kichik tayoqcha bilan uzun tayoqcha , qo’l harakatini uzmasdan bir butun shaklda yoziladi. 2-Raqami yozuvdagi so’roq belgisiga o’xshash bo’lib, bir butun shaklda yoziladi, pastki to’lqinsimon chizig’i daftar pastki chizig’ining ustida joylashadi. Uni tuguncha yoki to’g’ri shaklida yozish mumkin emas. 3-Raqami ikki elementdan, ustki va pastki yarim chiziqlar hamda doiralarda iborat bo’lib, qo’l harakati uzilmay bir- biriga bog’lab yoziladi. Bu raqamni yozishda uning qiyaligiga e’tibor berish lozim. 4-RaqamI uch element “tayoqcha” lardan iborat bo’lib, uchinchi tayoqchani yozishda qo’l harkati uziladi. Uning birinchi tayoqchasi daftar katagining yuqori chizig’iga o’rtasidan boshlanib, bir tomonga qiya holatda katakning o’rtasidan bir oz pastroqqa tushiriladi va o’ng tomoga qo’l harakatini uzmasdan ko’ndalang chiziq chiziladi. 5-Raqami uch elementdan iborat bo’lib, birinchi kichik yoy shaklidagi elementi yoziladi, so’ngra kichik tayoqcha va o’ng yarim doira shaklidagi elementlari qo’l harakatini uzmasdan bog’lab yoziladi. 6-Raqami bir butun shaklda yoziladi u chap yarim cho’zinchoq doiaradan iborat. 7-Raqami uch elementdan iborat bo’lib, kichik to’lqinsimon chiziqdan iborat. Kichik ko’ndalang tayoqcha, uzun tayoqchaning teng o’rtasida bo’lishi shart. 8-Raqami, kichik va katta cho’zinchoq doiralardan iborat bo’lib, butun shaklda qo’l harakatini uzmay yoziladi. 9-Raqami kichik cho’zinchoq doira va o’ng yarim cho’zinchoq doiradan iborat bolib, bir butun shaklda yoziladi. 0-nol alifbodagi “o” harfi shaklida quyidagicha yoziladi. Yuqorida ko’rsatib o’tilgan barcha qoidalarni o’qituvchi koundalik dars jarayonida o’quvchilarga eslatib ko’rsatib borish lozim. Har bir o’quvchi raqamlarni qayerdan boshlashni katak ichida qanday joylashtirish, qayerda tugashini yaxshi o’rganib olgan taqdirdagina xatoga yo’l qo’ymaydilar. O’quvchilar oddiy katak daftarga o’tganlaridan so’ng raqamlarning o’lchami maydalashib boradi, chunki misol va masalalarni yechishda raqamlar bir- biri bilan qo’shilib ketmasligi kerak. Shuning uchun raqamlarni katak daftarning ko’ndalang chizig’i ustida yozish mashq qildiriladi. Matematika darslarida ham yozuvning sifat va samaradorligini oshirish uchun umumiy metodik, gigiyenik va kallografik talablar qo’yiladi. Maktab dasturida ko’rsatilganidek, bolalarning yozuvlari toza, aniq va chiroyli bo’lishi kerak. Bu talabni har bir o’quvchi yaxshi bilishi va esdan chiqarmasligi kerak, shundagina “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunni bajargan bo’lamiz. Savol va topshiriqlar 1. Matеmatik raqamlarning birinchi guruhiga qaysilar kiradi? 2. Matеmatik raqamlarni husnixat bilan yozish qaysi sinfda o`rgatiladi? 3. Matеmatik raqamlar uchun ko`rgazma tayyorlang. Adabiyotlar ro`yxati: 1.Q.Abdullaеva va boshqalar. Savod o`rgatish.,T.,1996 2. Y.Abdullaеv .Hamrohim.,T, 1997. 3. Y.Abdullaеv. Sovg`a.T., 1998. 4. Y.Abdullaеv, Sh.Yo`ldoshеva. Yangi alifbo va imlo.T, 2000. 5. Husnixat daftari. 1-4-sinf uchun.T., 2000