Milliy oʻquv dasturi va DTS mazmuni va uni tahlili.

Yuklangan vaqt

2025-01-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

408,4 KB


Milliy oʻquv dasturi va DTS mazmuni va uni tahlili. Mashgʻulot maqsadi: Talabalarga boshlangʻich ta’lim matematika fanining o‘qitilishi, tuzilishi, mazmuni va xususiyatlari bo‘yicha bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalarini rivojlantirish, boshlangʻich ta’lim matematika fanidan milliy o‘quv dasturini hamda darsliklar mazmunini puxta o‘zlashtirishni ta’minlash. Mashgʻulot materiallari: Boshlang‘ich ta’lim matematikadan davlat ta’lim standarti, umumiy o‘rta ta’limning milliy o‘quv dasturi, 1-2-3-4-sinf matematika darsligi. Tayanch tushunchalar: fan, milliy o‘quv dasturi, darslik, metod, kompetensiya, o‘rgatish, o‘qitish, bilim, ko‘nikma, malaka, predmet, maqsad, vazifa, fanlararo bog‘liqlik. Amaliy ishlash uchun topshiriqlar: 1. Boshlang‘ich ta’lim matematikadan davlat ta’lim standarti va milliy o‘quv dasturi haqida tushuncha. 2. Matematika fani bo‘yicha o‘quvchilarda rivojlantiriladigan kompetensiyalar. 3. 1-4-sinflarda matematika darsligining o‘quv dasturi bilan mosligi. 4. Mavzuga doir didaktik topshiriqlar. 1. Boshlang‘ich ta’lim matematikadan davlat ta’lim standarti va milliy o‘quv dasturi haqida tushuncha. Davlat ta’lim standarti- -bu davlatning ta’lim darajasiga qo‘ygan me’yori sifatida qabul qilingan asosiy parametrlar tizimi bo‘lib, muayyan shaxsning ta’lim tizimidagi mavjud imkoniyatlari va ularni ideal darajaga yetkazishga erishishni anglatadi. -ta’limning zarur, yetarli darajasi va o‘quv yuklamalari hajmiga qo‘yiladigan asosiy davlat talablari majmuasidir. Davlat ta’lim standartini bajarish O‘zbekiston Respublikasi hududida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha umumiy o‘rta ta’lim muassasalari uchun majburiydir. “Standart” so’zi inglizcha bo‘lib, “nusxa”, “o‘lcham”, “me’yor” degan ma’nolarini anglatadi. Milliy oʻquv dasturi va DTS mazmuni va uni tahlili. Mashgʻulot maqsadi: Talabalarga boshlangʻich ta’lim matematika fanining o‘qitilishi, tuzilishi, mazmuni va xususiyatlari bo‘yicha bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalarini rivojlantirish, boshlangʻich ta’lim matematika fanidan milliy o‘quv dasturini hamda darsliklar mazmunini puxta o‘zlashtirishni ta’minlash. Mashgʻulot materiallari: Boshlang‘ich ta’lim matematikadan davlat ta’lim standarti, umumiy o‘rta ta’limning milliy o‘quv dasturi, 1-2-3-4-sinf matematika darsligi. Tayanch tushunchalar: fan, milliy o‘quv dasturi, darslik, metod, kompetensiya, o‘rgatish, o‘qitish, bilim, ko‘nikma, malaka, predmet, maqsad, vazifa, fanlararo bog‘liqlik. Amaliy ishlash uchun topshiriqlar: 1. Boshlang‘ich ta’lim matematikadan davlat ta’lim standarti va milliy o‘quv dasturi haqida tushuncha. 2. Matematika fani bo‘yicha o‘quvchilarda rivojlantiriladigan kompetensiyalar. 3. 1-4-sinflarda matematika darsligining o‘quv dasturi bilan mosligi. 4. Mavzuga doir didaktik topshiriqlar. 1. Boshlang‘ich ta’lim matematikadan davlat ta’lim standarti va milliy o‘quv dasturi haqida tushuncha. Davlat ta’lim standarti- -bu davlatning ta’lim darajasiga qo‘ygan me’yori sifatida qabul qilingan asosiy parametrlar tizimi bo‘lib, muayyan shaxsning ta’lim tizimidagi mavjud imkoniyatlari va ularni ideal darajaga yetkazishga erishishni anglatadi. -ta’limning zarur, yetarli darajasi va o‘quv yuklamalari hajmiga qo‘yiladigan asosiy davlat talablari majmuasidir. Davlat ta’lim standartini bajarish O‘zbekiston Respublikasi hududida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha umumiy o‘rta ta’lim muassasalari uchun majburiydir. “Standart” so’zi inglizcha bo‘lib, “nusxa”, “o‘lcham”, “me’yor” degan ma’nolarini anglatadi. Standart, standartlashtirish me’yorlari tushunchalari DTS ta’lim mazmuni shakllari, vositalari, usullari va ularning sifatini baholash tartibini belgilaydi. Ta’lim mazmunini o‘zagi hisoblangan standart vositasida, mamlakat hududida faoliyat ko‘rsatayotgan turli ta’lim muassasalarida (davlat va nodavlat) ta’limning barqaror darajasini ta’minlash sharti amalga oshiriladi. DTS o‘z mohiyatiga ko‘ra o‘quv dasturlari, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, nizomlar, o‘quv rejasi va boshqa meyoriy hujjatlarini yaratish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. DTSni, uning talablarini bajarish O‘zbekiston Respublikasi hududida faoliyat ko‘rsatayotgan mulkchilik shakli va idoraviy bo‘ysinishdan qatiy nazar barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir. DTS ning tarkibiy qismi sifatida umumiy o‘rta (kasb – hunar va oliy) ta’lim muassasalari uchun tayanch o‘quv rejasi ishlab chiqiladi. Tayanch o‘quv reja ta’lim sohalarini meyorlash hamda ta’lim muassasalarini moliyaviy taminotini ta’minlashga asos bo‘luvchi davlat muassasalarini moliyaviy taminotini ta’minlashga asos bo‘luvchi davlat hujjati sanaladi. Tayanch o‘quv rejasi o‘quv predmeti bo‘yicha beriladigan ta’lim mazmunini ta’lim oluvchiga yetkazish uchun ajratilgan o‘quv soatlarining minimum hajmidagi miqdorini belgilaydi. Matematika fani asoslarini yaratishga ulkan hissa qo‘shgan Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad al Fargʻoniy, Abu Rayxon Beruniy va Mirzo Ulugʻbek kabi buyuk allomalarimizga munosib yosh avlodni tarbiyalash, zamonaviy bilimlarni o‘quvchilarga еtkazish hamda mamlakatimiz yoshlarini matematika go‘zallikllaridan bahramand bo‘lishlariga sharoit yaratib berish – barcha uchun ham qarz, ham farz hisoblanadi. Matematika olamni bilishning asosi bo‘lib, tevarak-atrofda kechayotgan voqea va hodisalarning o‘ziga xos qonuniyatlarini ochib berishda hamda ishlab chiqarish, fan- texnika va texnologiyalarning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Ma’lumki, matematika fani inson aqlini charxlaydi, diqqatini rivojlantiradi, ko‘zlangan maqsadga erishish uchun qat’iyat va irodani tarbiyalaydi, algoritmik tarzda tartib- intizomlilikka o‘rgatadi va eng muhimi mulohaza yuritishga chorlaydi hamda tafakkurni kengaytiradi. Muhtaram Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “Matematika hamma fanlarga asos. Bu fanni yaxshi bilgan bola aqlli, keng tafakkurli bo‘lib o‘sadi, istalgan sohada muvaffaqiyatli ishlab ketadi”. Mamlakatimizda matematika 2020-yildagi ilm-fanni rivojlantirishning ustuvor yunalishlaridan biri sifatida belgilandi hamda matematika ilm-fani va ta’limi Standart, standartlashtirish me’yorlari tushunchalari DTS ta’lim mazmuni shakllari, vositalari, usullari va ularning sifatini baholash tartibini belgilaydi. Ta’lim mazmunini o‘zagi hisoblangan standart vositasida, mamlakat hududida faoliyat ko‘rsatayotgan turli ta’lim muassasalarida (davlat va nodavlat) ta’limning barqaror darajasini ta’minlash sharti amalga oshiriladi. DTS o‘z mohiyatiga ko‘ra o‘quv dasturlari, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, nizomlar, o‘quv rejasi va boshqa meyoriy hujjatlarini yaratish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. DTSni, uning talablarini bajarish O‘zbekiston Respublikasi hududida faoliyat ko‘rsatayotgan mulkchilik shakli va idoraviy bo‘ysinishdan qatiy nazar barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir. DTS ning tarkibiy qismi sifatida umumiy o‘rta (kasb – hunar va oliy) ta’lim muassasalari uchun tayanch o‘quv rejasi ishlab chiqiladi. Tayanch o‘quv reja ta’lim sohalarini meyorlash hamda ta’lim muassasalarini moliyaviy taminotini ta’minlashga asos bo‘luvchi davlat muassasalarini moliyaviy taminotini ta’minlashga asos bo‘luvchi davlat hujjati sanaladi. Tayanch o‘quv rejasi o‘quv predmeti bo‘yicha beriladigan ta’lim mazmunini ta’lim oluvchiga yetkazish uchun ajratilgan o‘quv soatlarining minimum hajmidagi miqdorini belgilaydi. Matematika fani asoslarini yaratishga ulkan hissa qo‘shgan Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad al Fargʻoniy, Abu Rayxon Beruniy va Mirzo Ulugʻbek kabi buyuk allomalarimizga munosib yosh avlodni tarbiyalash, zamonaviy bilimlarni o‘quvchilarga еtkazish hamda mamlakatimiz yoshlarini matematika go‘zallikllaridan bahramand bo‘lishlariga sharoit yaratib berish – barcha uchun ham qarz, ham farz hisoblanadi. Matematika olamni bilishning asosi bo‘lib, tevarak-atrofda kechayotgan voqea va hodisalarning o‘ziga xos qonuniyatlarini ochib berishda hamda ishlab chiqarish, fan- texnika va texnologiyalarning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Ma’lumki, matematika fani inson aqlini charxlaydi, diqqatini rivojlantiradi, ko‘zlangan maqsadga erishish uchun qat’iyat va irodani tarbiyalaydi, algoritmik tarzda tartib- intizomlilikka o‘rgatadi va eng muhimi mulohaza yuritishga chorlaydi hamda tafakkurni kengaytiradi. Muhtaram Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “Matematika hamma fanlarga asos. Bu fanni yaxshi bilgan bola aqlli, keng tafakkurli bo‘lib o‘sadi, istalgan sohada muvaffaqiyatli ishlab ketadi”. Mamlakatimizda matematika 2020-yildagi ilm-fanni rivojlantirishning ustuvor yunalishlaridan biri sifatida belgilandi hamda matematika ilm-fani va ta’limi rivojlantirishini yangi sifat bosqichiga olib chiqishga qaratilgan qator tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. 6 Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019- yil 29- apreldagi PF-5712-sonli Farmoni asosida qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi”, 2019- yil 9- iyuldagi “Matematika ta’limi va fanlarini yanada rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining V.I.Romanovskiy nomidagi matematika instituti faoliyatini tubdan takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4387-sonli Qarori, 2020- yil 7- maydagi “Matematika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4708-sonli Qarori, 2020- yil 24- yanvardagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida matematika fani va ta’limini har tomonlama takomillashtirish va rivojlantirish yuzasidan qator salmoqli vazifalar belgilangan. Xususan, mazkur dasturdan o‘rin olgan “Matematika ta’limini rivojlantirish konsepsiyasi” yuqoridagi matematika ta’limini har tomonlama takomillashtirish hamda yangi sifat bosqichiga olib chiqish yuzasidan belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida ishlab chiqilgan. Matematika olamni, dunyoni bilishning asosi bo‘lib, tevarak atrofimizdagi voqea va hodisalarning o‘ziga xos qonuniyatlarini ochib berishda juda katta ahamiyatga egaki, matematik bilimlarsiz ishlab chiqarish va fanning rivojlanishini tasavvur qilib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham matematik madaniyat - umuminsoniy madaniyatning tarkibiy qismi hisoblanadi. Matematika fanini o‘qitishdan ko‘zlangan zamonaviy maqsad va vazifalar quyidagilardan iborat: - o‘quvchilarda kundalik faoliyatda qo‘llash, fanlarni o‘rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan matematik bilim va ko‘nikmalar tizimini shakllantirish va rivojlantirish; - jadal taraqqiy etayotgan jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yurita oladigan, aniq va ravshan, tanqidiy hamda mantiqiy fikrlay oladigan shaxsni shakllantirish; - milliy, ma’naviy va madaniy merosni qadrlash, tabiiy-moddiy resurslardan oqilona foydalanish va asrab-avaylash, matematik madaniyatni umumbashariy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida tarbiyalashdan iborat. Mamlakatimizning dunyo hamjamiyatiga integratsiyalashuvi, fan texnika va texnologiyalarning rivojlanishi yosh avlodning o‘zgaruvchan dunyoda raqobatbardosh bo‘lishi fanlarni mukammal egallashni taqozo etadi, bu esa ta’lim tizimiga, jumladan, matematikani o‘rgatish bo‘yicha ham rivojlantirishini yangi sifat bosqichiga olib chiqishga qaratilgan qator tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. 6 Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019- yil 29- apreldagi PF-5712-sonli Farmoni asosida qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi”, 2019- yil 9- iyuldagi “Matematika ta’limi va fanlarini yanada rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining V.I.Romanovskiy nomidagi matematika instituti faoliyatini tubdan takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4387-sonli Qarori, 2020- yil 7- maydagi “Matematika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4708-sonli Qarori, 2020- yil 24- yanvardagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida matematika fani va ta’limini har tomonlama takomillashtirish va rivojlantirish yuzasidan qator salmoqli vazifalar belgilangan. Xususan, mazkur dasturdan o‘rin olgan “Matematika ta’limini rivojlantirish konsepsiyasi” yuqoridagi matematika ta’limini har tomonlama takomillashtirish hamda yangi sifat bosqichiga olib chiqish yuzasidan belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida ishlab chiqilgan. Matematika olamni, dunyoni bilishning asosi bo‘lib, tevarak atrofimizdagi voqea va hodisalarning o‘ziga xos qonuniyatlarini ochib berishda juda katta ahamiyatga egaki, matematik bilimlarsiz ishlab chiqarish va fanning rivojlanishini tasavvur qilib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham matematik madaniyat - umuminsoniy madaniyatning tarkibiy qismi hisoblanadi. Matematika fanini o‘qitishdan ko‘zlangan zamonaviy maqsad va vazifalar quyidagilardan iborat: - o‘quvchilarda kundalik faoliyatda qo‘llash, fanlarni o‘rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan matematik bilim va ko‘nikmalar tizimini shakllantirish va rivojlantirish; - jadal taraqqiy etayotgan jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yurita oladigan, aniq va ravshan, tanqidiy hamda mantiqiy fikrlay oladigan shaxsni shakllantirish; - milliy, ma’naviy va madaniy merosni qadrlash, tabiiy-moddiy resurslardan oqilona foydalanish va asrab-avaylash, matematik madaniyatni umumbashariy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida tarbiyalashdan iborat. Mamlakatimizning dunyo hamjamiyatiga integratsiyalashuvi, fan texnika va texnologiyalarning rivojlanishi yosh avlodning o‘zgaruvchan dunyoda raqobatbardosh bo‘lishi fanlarni mukammal egallashni taqozo etadi, bu esa ta’lim tizimiga, jumladan, matematikani o‘rgatish bo‘yicha ham xalqaro tajriba va andozalarni joriy etish orqali ta’minlanadi. Bundan ta’lim bo‘yicha qator xalqaro tashkilotlarning tadqiqotlari ham dalolat bermoqda. Shu o‘rinda, Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD)ning 15 yoshli o‘quvchilarning ona tili, matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlik darajasini baholashga qaratilgan PISA - o‘quvchilar yutuqlarini baholash xalqaro dasturi tadqiqotlari natijalari e’tiborga molik. Bundan tashqari, ta’limiy yutuqlarni baholash xalqaro uyushmasi (IEA) tomonidan tashkil etilgan TIMSS - matematika va tabiiy fanlar ta’lim sifatining xalqaro monitoringi dasturini ham keltirish mumkin. Ushbu tadqiqot o‘quvchilarning turli davlatlarda matematika va tabiiy fanlardan bilim darajasi va sifatini solishtirishga hamda milliy ta’lim tizimidagi farqlarni aniqlashga ko‘maklashadi. Tadqiqotlar natijalariga asoslangan holda matematika fanini o‘qitishga xalqaro baholash dasturlarining mazmuni, baholash me’zonlari va mexanizmlari mahalliy sharoitdan kelib chiqqan holda joriy etilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. STEAM (S – science - tabiiy fanlar T – technology - texnologiya, E – engineering - muhandislik, A – art - san’at, M – mathematics - matematika) ta’lim texnologiyasi aniq fanlar blok-modulida o‘quvchilarning egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini kundalik hayot bilan bog‘liqligini ko‘rsatishda dars va sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda o‘quv tadqiqotlarini o‘tkazish, tajribalarni bajarish, loyihalashtirishga yo‘naltirilgan ijodkorligini tarbiyalash, yangiliklar yaratishga bo‘lgan qiziqishlarini rivojlantirishga qaratilgan. Bu texnologiyani amalga oshirishda o‘quvchilar tomonidan turli texnik qurilmalarni yasash uchun loyihalar yaratish, loyiha asosida qurilmaningmaketini yaratish va uni amaliyotda ishlatib ko‘rish, kamchiliklarini topish hamda uni bartaraf etish kabi vazifalar bajariladi. xalqaro tajriba va andozalarni joriy etish orqali ta’minlanadi. Bundan ta’lim bo‘yicha qator xalqaro tashkilotlarning tadqiqotlari ham dalolat bermoqda. Shu o‘rinda, Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD)ning 15 yoshli o‘quvchilarning ona tili, matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonlik darajasini baholashga qaratilgan PISA - o‘quvchilar yutuqlarini baholash xalqaro dasturi tadqiqotlari natijalari e’tiborga molik. Bundan tashqari, ta’limiy yutuqlarni baholash xalqaro uyushmasi (IEA) tomonidan tashkil etilgan TIMSS - matematika va tabiiy fanlar ta’lim sifatining xalqaro monitoringi dasturini ham keltirish mumkin. Ushbu tadqiqot o‘quvchilarning turli davlatlarda matematika va tabiiy fanlardan bilim darajasi va sifatini solishtirishga hamda milliy ta’lim tizimidagi farqlarni aniqlashga ko‘maklashadi. Tadqiqotlar natijalariga asoslangan holda matematika fanini o‘qitishga xalqaro baholash dasturlarining mazmuni, baholash me’zonlari va mexanizmlari mahalliy sharoitdan kelib chiqqan holda joriy etilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. STEAM (S – science - tabiiy fanlar T – technology - texnologiya, E – engineering - muhandislik, A – art - san’at, M – mathematics - matematika) ta’lim texnologiyasi aniq fanlar blok-modulida o‘quvchilarning egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini kundalik hayot bilan bog‘liqligini ko‘rsatishda dars va sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda o‘quv tadqiqotlarini o‘tkazish, tajribalarni bajarish, loyihalashtirishga yo‘naltirilgan ijodkorligini tarbiyalash, yangiliklar yaratishga bo‘lgan qiziqishlarini rivojlantirishga qaratilgan. Bu texnologiyani amalga oshirishda o‘quvchilar tomonidan turli texnik qurilmalarni yasash uchun loyihalar yaratish, loyiha asosida qurilmaningmaketini yaratish va uni amaliyotda ishlatib ko‘rish, kamchiliklarini topish hamda uni bartaraf etish kabi vazifalar bajariladi. 1-4-sinflarda matematika darsligining milliy o‘quv dasturi bilan mosligi. 1-4-sinflarda matematika darsligining milliy o‘quv dasturi bilan mosligi. MATEMATIK MAZMUN STANDARTLARI (Bilim va ko‘nikmalar) Qisqacha tavsifi: Asosiy matematik tushunchalar va munosabatlar mohiyatini tushunish va ulardan tipik o‘quv topshiriqlarini bajarishda foydalanish. Ushbu standartlar o‘quvchilar matematikani o‘rganish orqali nimani tushunishi va nimalarni bajarishga qodir bo‘lish kerakligini belgilab beradi. Matematikada tushunishning o‘ziga xos belgilaridan biri - bu o‘quvchining matematik o‘zlashtirish darajasidan kelib chiqqan holda muayyan matematik ifodaning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekani yoki muayyan matematik qoidaning qayerdan kelib chiqishini asoslab berish qobiliyatidir. Matematik tushuncha mohiyatini tushunish va tipik amallarni bajarish ko‘nikmasi bir xilda muhim bo‘lib, ular muayyan murakkablik darajasidagi standart topshiriqlar yordamida baholanadi. Matematik mazmun standartlari umumlashgan talablar ko‘rinishida ifodalanib, ular matematikaning quyidagi bo‘limlarini qamrab oladi (kelgusida ishlatish qulay bo‘lsin uchun bo‘limlar nomi ikki bosh harfi bilan kodlanadi): - sonlar va amallar (SA); - algebra va funksiyalar (AF): - geometriya va o‘lchashlar (GO‘); - statistika va ehtimollik (SE); - matematik analiz asosari (MA) MATEMATIK AMALIYOT STANDARTLARI (Kompetensiyalar) Qisqacha tavsifi: O‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalarini amaliy masalalarni еchishda va notanish vaziyatlarda qo‘llay olish (kompetensiyalar). Mazkur standartlar ham umumlashgan mazmundagi amaliy tatbiq standatlardan iborat bo‘lib, ular o‘quvchilarning quyidagi aqliy faoliyati sohalarini qamrab oladi (kelgusida ishlatish qulay bo‘lsin uchun aqliy faoliyat sohalari, mos ravishda M1, M2, M3, M4 va M5 bilan kodlanadi): - mulohaza yuritish (M1); matematikaga oid fikrni asoslash, isbotlash yoki o‘zgalar fikriga munosabat bildirish uchun mantiqan asosli va tushunarli dalillarni keltirish; - modellashtirish (M2): o‘quv va hayotiy muammolarni matematika tilida ifodalash, ularning matematik modelini qurish; MATEMATIK MAZMUN STANDARTLARI (Bilim va ko‘nikmalar) Qisqacha tavsifi: Asosiy matematik tushunchalar va munosabatlar mohiyatini tushunish va ulardan tipik o‘quv topshiriqlarini bajarishda foydalanish. Ushbu standartlar o‘quvchilar matematikani o‘rganish orqali nimani tushunishi va nimalarni bajarishga qodir bo‘lish kerakligini belgilab beradi. Matematikada tushunishning o‘ziga xos belgilaridan biri - bu o‘quvchining matematik o‘zlashtirish darajasidan kelib chiqqan holda muayyan matematik ifodaning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekani yoki muayyan matematik qoidaning qayerdan kelib chiqishini asoslab berish qobiliyatidir. Matematik tushuncha mohiyatini tushunish va tipik amallarni bajarish ko‘nikmasi bir xilda muhim bo‘lib, ular muayyan murakkablik darajasidagi standart topshiriqlar yordamida baholanadi. Matematik mazmun standartlari umumlashgan talablar ko‘rinishida ifodalanib, ular matematikaning quyidagi bo‘limlarini qamrab oladi (kelgusida ishlatish qulay bo‘lsin uchun bo‘limlar nomi ikki bosh harfi bilan kodlanadi): - sonlar va amallar (SA); - algebra va funksiyalar (AF): - geometriya va o‘lchashlar (GO‘); - statistika va ehtimollik (SE); - matematik analiz asosari (MA) MATEMATIK AMALIYOT STANDARTLARI (Kompetensiyalar) Qisqacha tavsifi: O‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalarini amaliy masalalarni еchishda va notanish vaziyatlarda qo‘llay olish (kompetensiyalar). Mazkur standartlar ham umumlashgan mazmundagi amaliy tatbiq standatlardan iborat bo‘lib, ular o‘quvchilarning quyidagi aqliy faoliyati sohalarini qamrab oladi (kelgusida ishlatish qulay bo‘lsin uchun aqliy faoliyat sohalari, mos ravishda M1, M2, M3, M4 va M5 bilan kodlanadi): - mulohaza yuritish (M1); matematikaga oid fikrni asoslash, isbotlash yoki o‘zgalar fikriga munosabat bildirish uchun mantiqan asosli va tushunarli dalillarni keltirish; - modellashtirish (M2): o‘quv va hayotiy muammolarni matematika tilida ifodalash, ularning matematik modelini qurish; - muammoni yеchish (M3): matematikani qo‘llab muammoni hal qilish; - muloqot qilish (M4): matematik tushuncha, belgi va timsollar asosida matematika tilida o‘zaro muloqot qilish; - ma’lumotlar bilan ishlash (M5): ma’lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va turli shakllarda tasvirlash. Matematika fanidan 1-sinf ta’lim standartlari matematik mazmun va amaliyot standartlaridan iborat. Matematik mazmun standartlari 1-sinfda matematik mazmun standartlari matematikaning: - Sonlar va amallar (SA); - Geometriya va o‘lchashlar (GO‘); - Ehtimollik va statistika (ES) bo‘limlarini qamrab oladi. Kelgusida ishlatish qulay bo‘lsin uchun 1-sinfda qamrab olingan bo‘limlar nomi - avval sinfning tartib raqami, so‘ng bo‘limning ikki bosh harfi bilan kodlanadi. Standartlar kodida esa avval sinf tartib raqami, song bo‘lim nomi va oxirida standart tartib raqami keltirladi. Masalan, 1.SA.3 kod - birinchi sinfning “Sonlar va amallar” bo‘limi bo‘yicha 3- standartini bildiradi. Muayyan sinfga kiritilgan standartlar o‘z navbatida sinflar kesimida yanada aniqlashtiriladi. Ular quyida kichik lotin harflari bilan keltirilmoqda. 1-sinf o‘quvchilari ta’lim jarayoni yakunida matematika fanidan quyidagi bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari lozim. Mavzuga doir didaktik topshiriqlar. Talabalar kichik guruhlarga bo‘linadi va berilgan topshiriqlarni bajarishadi. Topshiriqni bajarish uchun ularga 15 daqiqa beriladi. 1-GURUH 1. 1-sinf milliy o‘quv dasturi va darsligini tahlil qiling. 2. “Idrok xaritasi” metodi orqali taqdimot qiling. 2-GURUH 1. 2-sinf milliy o‘quv dasturi va darsligini tahlil qiling. 2. “Idrok xaritasi” metodi orqali taqdimot qiling. 3-GURUH 1. 3-sinf milliy o‘quv dasturi va darsligini tahlil qiling. 2. “Idrok xaritasi” metodi orqali taqdimot qiling. 4-GURUH 1. 4-sinf milliy o‘quv dasturi va darsligini tahlil qiling. 2. “Idrok xaritasi” metodi orqali taqdimot qiling. “Idrok xaritasi” metodi yordamida 1-2-3-4-sinf o‘quv dasturi va darsligining mosligini tahlil qiling. Idrok xaritasi - fikrlashning vizuallashgan ko‘rinishi. - muammoni yеchish (M3): matematikani qo‘llab muammoni hal qilish; - muloqot qilish (M4): matematik tushuncha, belgi va timsollar asosida matematika tilida o‘zaro muloqot qilish; - ma’lumotlar bilan ishlash (M5): ma’lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va turli shakllarda tasvirlash. Matematika fanidan 1-sinf ta’lim standartlari matematik mazmun va amaliyot standartlaridan iborat. Matematik mazmun standartlari 1-sinfda matematik mazmun standartlari matematikaning: - Sonlar va amallar (SA); - Geometriya va o‘lchashlar (GO‘); - Ehtimollik va statistika (ES) bo‘limlarini qamrab oladi. Kelgusida ishlatish qulay bo‘lsin uchun 1-sinfda qamrab olingan bo‘limlar nomi - avval sinfning tartib raqami, so‘ng bo‘limning ikki bosh harfi bilan kodlanadi. Standartlar kodida esa avval sinf tartib raqami, song bo‘lim nomi va oxirida standart tartib raqami keltirladi. Masalan, 1.SA.3 kod - birinchi sinfning “Sonlar va amallar” bo‘limi bo‘yicha 3- standartini bildiradi. Muayyan sinfga kiritilgan standartlar o‘z navbatida sinflar kesimida yanada aniqlashtiriladi. Ular quyida kichik lotin harflari bilan keltirilmoqda. 1-sinf o‘quvchilari ta’lim jarayoni yakunida matematika fanidan quyidagi bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari lozim. Mavzuga doir didaktik topshiriqlar. Talabalar kichik guruhlarga bo‘linadi va berilgan topshiriqlarni bajarishadi. Topshiriqni bajarish uchun ularga 15 daqiqa beriladi. 1-GURUH 1. 1-sinf milliy o‘quv dasturi va darsligini tahlil qiling. 2. “Idrok xaritasi” metodi orqali taqdimot qiling. 2-GURUH 1. 2-sinf milliy o‘quv dasturi va darsligini tahlil qiling. 2. “Idrok xaritasi” metodi orqali taqdimot qiling. 3-GURUH 1. 3-sinf milliy o‘quv dasturi va darsligini tahlil qiling. 2. “Idrok xaritasi” metodi orqali taqdimot qiling. 4-GURUH 1. 4-sinf milliy o‘quv dasturi va darsligini tahlil qiling. 2. “Idrok xaritasi” metodi orqali taqdimot qiling. “Idrok xaritasi” metodi yordamida 1-2-3-4-sinf o‘quv dasturi va darsligining mosligini tahlil qiling. Idrok xaritasi - fikrlashning vizuallashgan ko‘rinishi. T.Byuzen va B.Byuzenlar tomonidan kishilarda fikrlash qobiliyatini intellekt xaritalar orqali rivojlantirish gʻoyasi ilgari surilgan. idrok xaritalaridan o‘z faoliyatini tahlil etishda, o‘quv materiali tarkibini o‘rganish, tushunish va eslab qolishda, muammolarni tahlil qilish, qaror qabul qilish, ma’lumotlarni o‘zlashtirish, taqdimot o‘tkazish kabi jarayonlarda yuqori samaradorlikka erishiladi. 3- amalioy mashg’ulot. Daftar bilan ishlash metodikasi. Mashgʻulot maqsadi: Talabalarning boshlang’ich sinflarda sonlarni raqamlash, tayyorgarlik davri, daftar bilan ishlash metodikasi, 1 sinf matematika darsligi o‘quv materialini o‘rganish boʻyicha olgan bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalarini mustahkamlash, mavzu yuzasidan o‘rganilgan malaka talablarini amaliyotga tadbiq etishni o‘rgatish. Mashgʻulot materiallari: “Boshlangʻich sinflarda matemalika o‘qitish metodikasi” darsligi, 1-2-3-4-sinf matematika darsligi, tarqatma materiallar, AKT va boshqalar. Tayanch tushunchalar: tayyorgarlik davri, daftar bilan ishlash, bilim, ko‘nikma, malaka, kompetensiya, bosqich, didaktik o‘yin, matematik diktant, og‘zaki, yozma, usul, hisoblash, ketma-ketlik. Amaliy ishlash uchun topshiriqlar: 1. Boshlang’ich sinflarda sonlarni raqamlash, tayyorgarlik davri. 1-sinf matematika darsligi tahlili. 2. Daftar bilan ishlash metodikasi. 1-sinf matematika darsligi o‘quv materialini o‘rganish. 3. Mavzuga doir didaktik topshiriqlar. Daftar bilan ishlash metodikasi. 1-sinf matematika darsligi o‘quv materialini o‘rganish. Sinfda ishlashda darslik bilan bir qatorda bosma asosli daftar asosiy qo‘llanma hisoblanadi. Daftarda berilgan mashqlar darslik materialini tarkiban to‘ldiradi. Mazmuniga ko‘ra u darslik bilan uzviy bog‘langan, har bir darsning konkret vazifalariga erishishga yordam beradi va shu bilan bir 50 vaqtda o‘quvchi faoliyatiga xilma-xillik kiritadi, bunda u o‘quvchiga rasm solish, chala ishlangan rasmni chizib tugatish, bo‘yash, chiziqlar bilan birlashtirish, o‘rash va shu singari imkoniyatlarni beradi. Bu bola qo‘lini raqamlarni yozishga yaxshi tayyorgarlik bo‘lib xizmat qiladi. Mashq daftari - darslikning tarkibiy qismi hisoblanadigan, davlat ta’lim standartlariga muvofiq o’quvchilar tomonidan egallangan bilim va T.Byuzen va B.Byuzenlar tomonidan kishilarda fikrlash qobiliyatini intellekt xaritalar orqali rivojlantirish gʻoyasi ilgari surilgan. idrok xaritalaridan o‘z faoliyatini tahlil etishda, o‘quv materiali tarkibini o‘rganish, tushunish va eslab qolishda, muammolarni tahlil qilish, qaror qabul qilish, ma’lumotlarni o‘zlashtirish, taqdimot o‘tkazish kabi jarayonlarda yuqori samaradorlikka erishiladi. 3- amalioy mashg’ulot. Daftar bilan ishlash metodikasi. Mashgʻulot maqsadi: Talabalarning boshlang’ich sinflarda sonlarni raqamlash, tayyorgarlik davri, daftar bilan ishlash metodikasi, 1 sinf matematika darsligi o‘quv materialini o‘rganish boʻyicha olgan bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalarini mustahkamlash, mavzu yuzasidan o‘rganilgan malaka talablarini amaliyotga tadbiq etishni o‘rgatish. Mashgʻulot materiallari: “Boshlangʻich sinflarda matemalika o‘qitish metodikasi” darsligi, 1-2-3-4-sinf matematika darsligi, tarqatma materiallar, AKT va boshqalar. Tayanch tushunchalar: tayyorgarlik davri, daftar bilan ishlash, bilim, ko‘nikma, malaka, kompetensiya, bosqich, didaktik o‘yin, matematik diktant, og‘zaki, yozma, usul, hisoblash, ketma-ketlik. Amaliy ishlash uchun topshiriqlar: 1. Boshlang’ich sinflarda sonlarni raqamlash, tayyorgarlik davri. 1-sinf matematika darsligi tahlili. 2. Daftar bilan ishlash metodikasi. 1-sinf matematika darsligi o‘quv materialini o‘rganish. 3. Mavzuga doir didaktik topshiriqlar. Daftar bilan ishlash metodikasi. 1-sinf matematika darsligi o‘quv materialini o‘rganish. Sinfda ishlashda darslik bilan bir qatorda bosma asosli daftar asosiy qo‘llanma hisoblanadi. Daftarda berilgan mashqlar darslik materialini tarkiban to‘ldiradi. Mazmuniga ko‘ra u darslik bilan uzviy bog‘langan, har bir darsning konkret vazifalariga erishishga yordam beradi va shu bilan bir 50 vaqtda o‘quvchi faoliyatiga xilma-xillik kiritadi, bunda u o‘quvchiga rasm solish, chala ishlangan rasmni chizib tugatish, bo‘yash, chiziqlar bilan birlashtirish, o‘rash va shu singari imkoniyatlarni beradi. Bu bola qo‘lini raqamlarni yozishga yaxshi tayyorgarlik bo‘lib xizmat qiladi. Mashq daftari - darslikning tarkibiy qismi hisoblanadigan, davlat ta’lim standartlariga muvofiq o’quvchilar tomonidan egallangan bilim va ko’nikmalarni mustahkamlash hamda o’quv fanining mavzulariga mos ravishda ishlab chiqilgan, mantiq va tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan (krossvordlar, boshqotirmalar, mantiqiy fikrlashga undovchi topshiriqlar va hokazo) topshiriqlardan iborat bo’lgan didaktik vosita. 6 yoshli bolalar qo‘llarining mayda mushaklari 7 yoshli bolalarnikiga qaraganda bo‘shroq rivojlangan, harakat koordinatsiyalari darajasi pastroq. Bu xususiyatlarni bolalarni raqamlar yozishga o‘rgatish va boshqa matematik yozuvlarni bajarishga o‘rgatishda hisobga olmasdan bo‘lmaydi. Mana shularni hisobga olib, bosma asosli daftarlarda kataklar kattaroq qilib chizilgan, bu daftarlar kataklari odatdagi o‘quvchilar daftaridagiga qaraganda 1,5 marta katta (7 x 7 mm). Daftarda raqamlarni yozishga uzoq vaqt tayyorgarlik ko‘rish ishi nazarda tutilgan, bolalar oldin rasmlarni bo‘yab, belgilangan kontur bilan o‘rab chiqishni mashq qiladilar. Shundan keyin katakli qog‘ozda ishlashga tayyorgarlik boshlanadi, satrni, ustunni ajratishga yordam beruvchi mashqlar beriladi nihoyat, punktir bilan belgilash chiziqlarini, jiyaklarni, yozuv namunalarini o‘rab chiqishga oid ko‘p sondagi, mashqlar berilgan. Shunday tayyorgarliklardan keyingina raqamlarni mustaqil yozish kiritiladi, so‘ngra misollar va masalalar yechimlarining yozuvlari ham kiritiladi. Har gal daftarda navbatdagi topshiriqni bajarishdan oldin bolalar uni qanday bajarishlari kerakligini albatta ko‘rsatish kerak. Bularning hammasini doskada ko‘rsatish kerak, shundan keyin o‘quvchilar o‘qituvchi tushuntirishlarini takrorlashadi, qo‘llariga qalam (ruchka) olib, o‘z daftarlarida bajarishlari kerak bo‘ladigan harakat yo‘nalishlarini «havoda» ko‘rsatadilar, shundan keyingina mustaqil ishga kirishadilar. ko’nikmalarni mustahkamlash hamda o’quv fanining mavzulariga mos ravishda ishlab chiqilgan, mantiq va tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan (krossvordlar, boshqotirmalar, mantiqiy fikrlashga undovchi topshiriqlar va hokazo) topshiriqlardan iborat bo’lgan didaktik vosita. 6 yoshli bolalar qo‘llarining mayda mushaklari 7 yoshli bolalarnikiga qaraganda bo‘shroq rivojlangan, harakat koordinatsiyalari darajasi pastroq. Bu xususiyatlarni bolalarni raqamlar yozishga o‘rgatish va boshqa matematik yozuvlarni bajarishga o‘rgatishda hisobga olmasdan bo‘lmaydi. Mana shularni hisobga olib, bosma asosli daftarlarda kataklar kattaroq qilib chizilgan, bu daftarlar kataklari odatdagi o‘quvchilar daftaridagiga qaraganda 1,5 marta katta (7 x 7 mm). Daftarda raqamlarni yozishga uzoq vaqt tayyorgarlik ko‘rish ishi nazarda tutilgan, bolalar oldin rasmlarni bo‘yab, belgilangan kontur bilan o‘rab chiqishni mashq qiladilar. Shundan keyin katakli qog‘ozda ishlashga tayyorgarlik boshlanadi, satrni, ustunni ajratishga yordam beruvchi mashqlar beriladi nihoyat, punktir bilan belgilash chiziqlarini, jiyaklarni, yozuv namunalarini o‘rab chiqishga oid ko‘p sondagi, mashqlar berilgan. Shunday tayyorgarliklardan keyingina raqamlarni mustaqil yozish kiritiladi, so‘ngra misollar va masalalar yechimlarining yozuvlari ham kiritiladi. Har gal daftarda navbatdagi topshiriqni bajarishdan oldin bolalar uni qanday bajarishlari kerakligini albatta ko‘rsatish kerak. Bularning hammasini doskada ko‘rsatish kerak, shundan keyin o‘quvchilar o‘qituvchi tushuntirishlarini takrorlashadi, qo‘llariga qalam (ruchka) olib, o‘z daftarlarida bajarishlari kerak bo‘ladigan harakat yo‘nalishlarini «havoda» ko‘rsatadilar, shundan keyingina mustaqil ishga kirishadilar. 3. Mavzuga doir didaktik topshiriqlar 1. Son va sanoq tushunchasini shakllantirish bosqichlarini yoriting. 2. Boshlang’ich sinflarda sonlarni raqamlashga doir didaktik topshiriqlar tuzing. 3. Sonlarni raqamlashga tayyorgarlik davriga dars parchasi yozing. (Yangi mavzu bayoni) 4. Sonlarni raqamlashga tayyorgarlik davrida qo‘llaniladigan didktik o‘yin tuzing. Uyga topshiriq. 0 dan 10 gacha bo’lgan sonlarni yozib kelish. 3. Mavzuga doir didaktik topshiriqlar 1. Son va sanoq tushunchasini shakllantirish bosqichlarini yoriting. 2. Boshlang’ich sinflarda sonlarni raqamlashga doir didaktik topshiriqlar tuzing. 3. Sonlarni raqamlashga tayyorgarlik davriga dars parchasi yozing. (Yangi mavzu bayoni) 4. Sonlarni raqamlashga tayyorgarlik davrida qo‘llaniladigan didktik o‘yin tuzing. Uyga topshiriq. 0 dan 10 gacha bo’lgan sonlarni yozib kelish.