“Milliy tarbiya” fani o‘qitish amaliyotini takomillashtirish yo‘llari. Reja: 1. “Milliy tarbiya” fanini o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda tadqiqotlar xulosalaridan foydalanish. 2. Fanni o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda ijtimoiy so‘rovnomalardan foydalanish. 3. Fanni o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda individual amaliy tajribalardan foydalanish. “Tarbiya” fanini o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda tadqiqotlar xulosalaridan foydalanish. Oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilariga “Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘qitishda butunlay yangi amaliy asoslarga tayanish lozim bo‘ladi. Chunki bu fan quyidagi jihatlari bilan bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining kasbiy faoliyatida muhim o‘rin tutadi: 1) fan butunlay yangi bo‘lib, uni o‘qitishda yangicha asoslarga tayanish lozim; 2) fanning nazariy, metodologik va amaliy asoslari innovatsion g‘oyalarga, yondashuvlarga hamda texnologiyalarga tayanadi; 3) fanning amaliy samaradorligi ta’lim oluvchilarning tarbiyalanganlik darajasini amaliyoti bilan belgilanadi. Shu sababli “Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini oliy pedagogik ta’lim jarayonida o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda pedagogik tadqiqotlar xulosalaridan muntazam foydalanib borish muhim o‘rin tutadi. Bunday tadqiqotlarning xulosalarida quyidagilar bo‘yicha muhim yondashuvlar va tavsiyalar taqdim etilgan hisoblanadi: - mavzularning takomillashtirib borilishi va o‘quv materiallarini yangilash asoslari yaratilganligi; - mazkur o‘quv fanning metodlari, texnologiyalari va ularning xususiyatlari bo‘yicha tavsiyalar berilganligi; - bu fanning amaliy samaradorligiga erishish bo‘yicha metodik asoslar taqdim etilganligi. Oliy pedagogik ta’olim jarayonida “Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘qitishning amaliy jihatdan takomillashtirib borishda ilmiy tadqiqotlarda taqdim etiladigan xulosalarni muntazam o‘rganib borish va ularni amaliyotga joriy qilish taqoza etiladi. Fanni o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda ijtimoiy so‘rovnomalardan foydalanish. Oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun “Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘qitishning amaliyotini takomillashtirib borish mexanizmlaridan biri ijtimoiy so‘rovnomalar o‘tkazish va ularning natijalari asosida fanni o‘qitish asoslarini takomillashtirib borish muhim ahamiyatga ega. Bunda quyidagilarga asoslanish tavsiya etiladi: 1) fan mavzularini va ularning o‘quv materiallarini takomillashtiruvchi davriy ijtimoiy so‘rovnomalar o‘tkazib borish; 2) fanni o‘qitishda ta’lim oluvchilar va undan manfaatdorlarning fikrini bilib borish bo‘yicha choraklik ijtimoiy so‘rovnomalar o‘tkazib borish; 3) fanning metodlari, texnologiyalari va uning innovatsion asoslarini takomillashtirib borish bo‘yicha ijtimoiy so‘rovnomalar o‘tkazib borish; 4) fanni o‘qitishni takomillashtirib borish bo‘yicha o‘quv va ilmiy muassasalarning takliflarini bilib borishga doir yilliy ijtimoiy so‘rovnomalar o‘tkazib borish. E’tibor berilsa, ijtimoiy so‘rovnoma va ularning natijasida olinadigan tahlillar oliy pedagogik ta’lim jarayonida “Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘qitishni amaliy takomillashtirib borishda o‘ziga xos laboratoriya manbaidir. Bunday yondashuv asosida fanni o‘qitishning yangicha asoslari kashf etib boriladi va bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining kasbiy ko‘nikmalarini amaliy shakllantirib borish imkoniyatiga ega bo‘linadi. Shu sababli ijtimoiy so‘rovnoma mexanizmlaridan oqilona foydalanish bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari va amaliy faoliyatdagi o‘qituvchilarga tavsiya etiladi. Fanni o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda individual amaliy tajribalardan foydalanish. Oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun “Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda individual amaliy tajribalardan foydalanish ham muhim ahamiyatga ega. Individual amaliy tajribalar bu– “Tarbiya” fanini o‘qitishni amalga oshiruvchi professor va o‘qituvchilarning o‘ziga xos yondashuvlari, metodlari va texnologiyalari majmuidir. Shu sababli bu tajriba majmui fanni o‘qitishda o‘ziga xos tayanchlardan biri hisoblanadi. Oliy pedagogik ta’lim jarayonida “Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘qitishning individual amaliy tajribalaridan foydalanish uchun quyidagilarga amal qilish maqsadga muvofiq bo‘ladi: 1) oliy, o‘rta maxsus va umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida “Tarbiya” o‘quv fani bo‘yicha faoliyat olib borayotgan professor va o‘qituvchilarning faoliyatini monitoring qilib borish; 2) mazkur fanni o‘qitishda muvaffaqiyatga erishayotgan professor va o‘qituvchilarning yutuqlarini tahlil qilib borish; 3) mazkur fan bo‘yicha ta’lim oluvchilar, ta’lim beruvchilar, o‘quv va ilmiy muassasalarning tashabbuslarini o‘rganib borish; 4) o‘rganilayotgan individual amaliy tajribalarni fanni o‘qitish jarayoniga tadbiq etish mexanizmlarini yaratib borish. Bunday yondashuv oliy pedagogik ta’lim jarayonida “Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘qitish amaliyotini takomillashtirishning muhim mexanizmi hisoblanadi. Shunday qilib oliy pedagogik ta’lim jarayonida “Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitish metodikasi” o‘quv fanini o‘qitishning amaliyotini takomillashtirib borishda ilmiy- tadqiqot xulosalari, ijtimoiy so‘rovnoma va ilg‘or individual amaliy tajribalar muhim ahamiyatga ega. Bu tajribalar asosida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining kasbiy kompetensiyasini zamonaviy talablar asosida rivojlantirishga muhim tayanchlar bo‘lib xizmat qiladi. Mustahkamlash uchun savollar va topshiriq: 1. “Tarbiya” fanini o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda tadqiqotlar xulosalaridan foydalanish qanday bo‘ladi? 2. Fanni o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda ijtimoiy so‘rovnomalardan foydalanishning asoslari nimalardan iborat? 3. Fanni o‘qitish amaliyotini takomillashtirishda individual amaliy tajribalardan foydalanish tayanchlarini nimalar tashkil etadi? “Milliy tarbiya” fani o‘qitish amaliyotini takomillashtirish yo‘llari Nima uchun Oʻzbekiston maktablarida “Tarbiya” fani joriy etildi? Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oʻqituvchi va murabbiylar kuniga bagʻishlangan tantanali marosimdagi nutqida nima uchun maktablarida “Tarbiya” fani joriy etilganining mohiyatini ochib berdi. Uning soʻzlariga koʻra, bugungi murakkab globallashuv davrida jamiyatimizda milliy gʻoya va mafkuraviy immunitetni kuchaytirish, yoshlarimizni turli zararli gʻoya va tahdidlardan asrash, ularni oʻz mustaqil fikriga ega, irodali, fidoyi va vatanparvar insonlar etib tarbiyalash har qachongidan ham dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. “Shu sababli biz birinchi marta umumtaʼlim maktablarida “Tarbiya” fanini joriy etmoqdamiz”, — deya taʼkidladi Prezident. Uning fikriga koʻra, maʼrifatparvar bobomiz Abdulla Avloniyning asriy qadriyatlarimiz asosida yaratgan “Turkiy “Guliston” yoxud axloq” asari sharqona tarbiyaning noyob qoʻllanmasi sifatida bugungi kunda ham oʻzining qadri va ahamiyatini yoʻqotgan emas. “Biz “Tarbiya” fanining nazariy asoslarini ishlab chiqishda mana shunday bebaho asarlardan samarali foydalanishimiz zarur”- oʻz soʻzini yakunladi davlat rahbari. Shuhrat Sattorov: "“Tarbiya”ning ortidan barcha darsliklarni oʻquvchi uchun qiziq va foydali yaratilishini maqsad qildik" “Tarbiya” darsliklari 7 tilda, jami 63 nomdan iborat toʻliq tarkibida tayyor boʻldi. Nafaqat bolalar, balki kattalar uchun ham foydali darslik deya eʼtirof etilayotgan kitobning ilk sahifalariga tushirilgan mundarijalarni (Ilk bor darslik mundarijasi old sahifaga koʻchirildi) oʻqishdan boshlab, mazmundagi oʻzgarishni his qilish mumkin. “2020-yilda “Tarbiya” darsliklari tayyorlab toʻliq chop etilishi Xalq taʼlimi vazirligi, Respublika taʼlim markazi uchun yilning eng katta yutugʻi deyish mumkin. Oliy Majlisga murojaatnomada yoshlarni ijodiy fikrlashga oʻrgatadigan, koʻnikmalarni shakllantiruvchi hayotiy darsliklar yaratish ehtiyoji davlatimiz rahbari tomonidan koʻtarilganida, endi barcha darsliklarni “Tarbiya”ning ortidan oʻquvchi uchun qiziq va foydali yaratilishini maqsad qildik”, -deydi Respublika taʼlim markazi direktori Shuhrat Sattorov. 1-SINF "TARBIYA" DARSLIGINI O`QITISH | “TARBIYA” DARSLARI MAKTABDA QANDAY OʻTILADI? “Onlayn kasbiy rivojlantirish” loyihasi asosidagi ushbu videoroliklar oʻqituvchilar uchun tayyorlangan. Videorolikni YouTube orqali ko‘rish havolasi bu yerda: (https://www.youtube.com/watch?v=iewpNPa6kuk) Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oʻqituvchi va murabbiylar kuniga bagʻishlangan tantanali marosimdagi nutqida nima uchun maktablarida “Tarbiya” fani joriy etilganining mohiyatini ochib berdi: “Bizni hamisha o‘ylantirib keladigan yana bir muhim masala – bu yoshlarimizning odob- axloqi, yurish-turishi, bir so‘z bilan aytganda, dunyoqarashi bilan bog‘liq. Bugun zamon shiddat bilan o‘zgaryapti. Bu o‘zgarishlarni hammadan ham ko‘proq his etadigan kim – yoshlar. Mayli, yoshlar o‘z davrining talablari bilan uyg‘un bo‘lsin. Lekin ayni paytda o‘zligini ham unutmasin. Biz kimmiz, qanday ulug‘ zotlarning avlodimiz, degan da’vat ularning qalbida doimo aks-sado berib, o‘zligiga sodiq qolishga undab tursin. Bunga nimaning hisobidan erishamiz? Tarbiya, tarbiya va faqat tarbiya hisobidan”. "TARBIYA" HADISLARDAN BOSHLANADI Hadislar “Tarbiya” darsligi orqali 1-sinfdan boshlab oʻquvchilarga oʻrgatib boriladi. 1-sinf “Tarbiya” 1. Hojatxonaga chap oyogʻingiz bilan kiring, oʻng oyogʻingiz bilan chiqing. 2. Ishlatilgan qogʻozlarni maxsus idishlarga tashlang. 3. Qoʻlingizni sovunlab yuving. 4. Hojatxonada gaplashmang. 3-sinf “Tarbiya” Rivoyat qilinishicha, bir kuni Muhammad (s.a.v.) Hiro gʻorida oʻtirganlarida Jabroil farishta kelib: “Oʻqing!” — dedi. U kishi: “Men oʻqishni bilmayman”, — dedilar. Farishta yana: “Oʻqing” — dedi. “Men oʻqishni bilmayman”, — dedilar. U yana bir bor: “Oʻqing!” — dedi. “Men oʻqishni bilmayman”, — deb uchinchi marotaba javob qaytardilar. Jabroil farishta: “Oʻqing, Rabbingiz ismi bilan! Oʻqing!” — dedi qatʼiylik bilan. *** Darslikda hadislar oʻquvchilarga sodda va tushunarli tilda keltirilgan: 1. Shaxsiy gigiyena Uyingizni ozoda tuting. 2. Qoʻllaringizni va tanangizni tez-tez yuving. 3. Toza ichimlik suvidan foydalaning. 4. Mevalarni yeyishdan avval yuvishni unutmang. 5. Kiyimlaringizni toza tuting. *** Taomdan avval qoʻllarni yuvish sogʻligʻingizga, taomdan keyin qoʻl yuvish boylikka foyda. 8-sinf “Tarbiya” Goʻzal xulq musulmon kishiga xos sifatlardandir. Musulmon kishi soʻkib haqorat qilinsa, u ham shunday javob qaytarmaslikka, balki tilini tiyib, sabr qilishga buyurilgan. Agar sizni biror kishi soʻksa, unga: “Alloh seni kechirsin”, deb ayting. Shuningdek, ushbu darslik orqali islomshunos olimlar-Imom -al Buxoriy hayotlari hamda ular yaratgan asarlari oʻquvchilarning yoshga xos xususiyatlarni inobatga olgan holda yetkaziladi. Ilk bor aynan “Tarbiya”darsligiga Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusufning umr yoʻllari haqida kiritilgan maʼlumotlar hamda ularning shaxsiy sifatlari haqidagi matn ham eʼtiborga molik. 9- sinf “Tarbiya” Tarbiyali va odobli inson har qanday holatda ham gunoh va beodoblikni oʻziga ep koʻrmaydi. Iymon va axloqi qayerda, qachon va qanday holatda boʻlsa ham, uni faqat yaxshilikka chorlaydi. Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf 2-SINF "TARBIYA" DARSLIGINI O`QITISH | “TARBIYA” DARSLARI MAKTABDA QANDAY OʻTILADI? “Onlayn kasbiy rivojlantirish” loyihasi asosidagi ushbu videoroliklar oʻqituvchilar uchun tayyorlangan. Videorolikni YouTube orqali ko‘rish havolasi bu yerda: (https://youtu.be/5txVnZMNfTo) Bugungi kunda rivojlangan davlatlarda yoshlar bilan ishlashning yangicha modellarini yaratishda innovatsion mexanizm va texnologiyalarni qo‘llashga doir ko‘plab amaliy ishlar qilinmoqda. Shiddat bilan o‘zgarayotgan dunyoda o‘quvchi-yoshlarni muvaffaqiyatli ijtimoiy hayotga tayyorlashda mas’uliyat, majburiyat, huquqiy ong va huquqiy madaniyat, teran dunyoqarash, sog‘lom e’tiqodlilik, ma’rifatlilik, diniy va milliy bag‘rikenglik, ma’naviy, fuqaroviy, madaniyatlararo, ijtimoiy kabi fazilatlarni shakllantirish kun tartibidagi asosiy masalalarga aylanib bormoqda. Shu bois yoshlar tarbiyasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan “Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” turkumiga kiruvchi fanlarni o‘qitish ta’lim jarayoniga yangicha yondashuvni taqozo etmoqda. Jumladan, yoshlar tarbiyasida dunyoda yuz berayotgan murakkab geosiyosiy va mafkuraviy jarayonlarga to‘g‘ri baho bera olish, ijtimoiy muammolarni hal etishda to‘g‘ri qaror qabul qilish, hayotda o‘z o‘rnini topish bilan bog‘liq bo‘lgan aniq maqsadlarni shakllantira olishga o‘rgatish, buning natijasi o‘laroq, oila-jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarning uzilib qolishining oldini olish, loqaydlik, huquqbuzarlik, “ommaviy madaniyat”ning turli ko‘rinishlaridan saqlash imkoni yaratiladi. Bu, o‘z o‘rnida, O‘zbekiston Respublikasini siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-ma’naviy rivojlantirishning muhim omili bo‘lgan yoshlar tarbiyasi shaxsan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tashabbuskorligida davlat siyosati darajasiga ko‘tarilganini inobatga olib, ushbu yo‘nalishdagi prinsipial yondashuvlarni takomillashtirish, strategik maqsad va vazifalarning konseptual asoslarini ishlab chiqish zaruratini talab qildi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida Tarbiya fanini o‘qitish talablari quyidagi bosqichlarda ishlab chiqilishi zarur: boshlang‘ich sinf (A2), to‘qqizinchi sinf (A2+), o‘n birinchi sinf (V1) bitiruvchisiga qo‘yiladigan minimal malaka talablari, kompetensiyalar, baholash tartibi va o‘quv dasturlari. Har bir bosqich ma’naviy-axloqiy, tafakkur, huquqiy, fuqaroviy, iqtisodiy, jismoniy, ekologik, estetik tarbiya turlarini o‘z ichiga olishi lozim; har bir bosqichda o‘quvchilarni milliy va umuminsoniy qadriyatlarni hurmat qilish ruhida tarbiyalash; o‘quvchilar tarbiyasida oilaning maktab bilan o‘zaro samarali hamkorligini mustahkamlash, ota-onalarga, boshqa millat va madaniyat vakillariga bo‘lgan hurmatni umuminsoniy tamoyildan kelib chiqib shakllantirishni qo‘llab-quvvatlash; bola huquqlarini himoya qilish va ularning qonuniy manfaatlarini ta’minlash; uzluksiz ta’lim tizimiga “Milliy tiklanishdan — milliy yuksalish sari” tamoyiliga asoslangan milliy qadriyatlarni singdirish; o‘quvchilarni har tomonlama, jismoniy, ruhiy, ma’naviy-axloqiy rivojlantirish orqali ijtimoiy hayotga moslashtirish va turli murakkab vaziyatlarda to‘g‘ri qaror qabul qilishga o‘rgatish; bolada faol fuqarolik pozitsiyalarini shakllantirish; dunyo dinlarining ko‘p asrlar davomida avloddan avlodga o‘tib kelayotgan ma’naviy qadriyat ekanini tushuntirish bilan bir qatorda, hech bir dunyo dinida zo‘ravonlik, terrorizm va ekstremizm g‘oyalari targ‘ib etilmasligini tushuntirish; shaxs faoliyatida ijtimoiy-ma’rifiy institutlar bilan hamkorlikni kuchaytirish; ma’naviy-axloqiy jihatdan muammosi bor yoki tarbiyasida bo‘shliqlar mavjud bo‘lgan yoki notinch oila farzandlari, jinoyatchilikka moyil bo‘lgan yoki profilaktik ro‘yxatda turadigan yoshlar bilan individual tarzda ishlash tizimini takomillashtirish (Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 6-iyundagi 422-sonli “Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida “Tarbiya” fanini bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qarori bilan tasdiqlangan “Umumiy o‘rta ta’lim muassasalari o‘quvchilari uchun “Tarbiya” fani Konsepsiyasi”dan). 3-SINF "TARBIYA" DARSLIGINI O`QITISH | “TARBIYA” DARSLARI MAKTABDA QANDAY OʻTILADI? “Onlayn kasbiy rivojlantirish” loyihasi asosidagi ushbu videoroliklar oʻqituvchilar uchun tayyorlangan. Videorolikni YouTube orqali ko‘rish havolasi bu yerda: https://www.youtube.com/watch?v=PJkb7pXq5w0 O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev raisligida o‘tkazilgan 2019-yil 23-avgust kuni Xalq ta’limi tizimini rivojlantirish masalalariga bag‘ishlangan videoselektorda maktablarda “Tarbiya” fanini joriy etish zarurligini qayd etildi. Davlatimiz rahbari “Milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari” degan tamoyilga asoslangan holda yosh avlodni bolalikdan milliy g‘urur va vatanparvarlik ruhida tarbiyalash dolzarb ahamiyatga ega ekanligini ta’kidladilar. Ta’lim-tarbiya sohasida zamonaviy va oqilona tizim yaratish, o‘qitish metodlari, ta’lim standartlari, darslik va o‘quv qo‘llanmalarini yangilash zarurligi, tarbiyada milliy an’ana va qadriyatlarga suyanish muhimligi qayd etildi. Shu tavsiyalarga ko‘ra, hukumat qarori bilan “Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasi” tasdiqlandi. Ushbu konsepsiyada “Tarbiya” fanini joriy etish haqida alohida bo‘lim ajratilgan. Haqiqatdan ham “Tarbiya” fani maktablar uchun juda ham kerak. Tariximizga nazar tashlasak, buyuk mutafakkirlarimiz ham tarbiya faniga katta e’tibor qaratishgan. Bunda jadid adabiyotining yirik vakili, shoir, muallim Abdulla Avloniy (1878- 1934)ning xizmatlari ko‘p. U maktablar ochib, shaxsan o‘zi muallimlik qilish bilan birga maktablarni darsliklar bilan ta’minlashga katta hissa qo‘shgan. Uning qalamiga mansub “Turkiy Guliston yoxud axloq”, “Birinchi muallim”, “Ikkinchi muallim”, “Maktab Gulistoni” asarlarida “Tarbiya” fani haqida mukammal fikrlar bayon etgan. Ayniqsa, “Turkiy Guliston yoxud axloq” asari o‘zbek klassik pedagogikasining ajoyib namunasi sifatida tan olingan va hozirgi kungacha yoshlarni tarbiyalashda foydalanib kelinmoqda. Abdulla Avloniyning fikricha Tarbiya – “Pedagogiya” ya’ni bola tarbiyasining fani demakdir. Muallifning ushbu kitobidagi berilgan tarbiya haqidagi ilmiy qarashlarini hozirgi yangi joriy etilayotgan “Tarbiya” fanida qo‘llansa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Chunki, bu qarashlar bizning o‘zbekona milliy mentalitetimizga juda ham mos keladi. Kitobdagi tartibga ko‘ra 1-o‘rinda: I. Badan tarbiyasi: bunda kun tartibi; shaxsiy gigiena; to‘g‘ri ovqatlanish; sport bilan shug‘ullanish; jismoniy mehnat qilish; zararli yomon odatlardan saqlanish qoidalari berilgan. Joriy etiladigan “Tarbiya” fani darsligiga bu tartib juda ham mos keladi. 1.Kun tartibi. O‘quvchining to‘g‘ri tashkil etilgan kun tartibi asosida muayyan ritm yotadi. Xilma-xil faoliyat turlarini sutkaning bir xil vaqtlarida izchil bajarib borilganda markaziy nerv tizimida faoliyatning bir turidan boshqasiga o‘tishni yengillashtiradigan, ishni eng kam quvvat sarflab bajarish imkonini beradigan murakkab bog‘liqliklar hosil bo‘ladi. O‘quvchining kun tartibi uning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda tuziladi. Bu esa, bolaning o‘sishi va rivojlanishi, uning nerv tizimini takomillashuvi, og‘irroq yumushlarni bajarishga nisbatan chidamlilikni ortib borishi, organizmning ko‘proq charchamasdan bajara olishga ko‘nikishi bilan bog‘liq. 2.Shaxsiy gigiena qoidalari. Yaxshilab yuvinish, ayniqsa qo‘llarni parvarish qilishga alohida e’tibor berish talab etiladi. Kasallik chaqiruvchi mikroblarning eng ko‘p miqdori tirnoqlar ostida to‘planadi (taxminan 95% mikroorganizmlar qo‘l terisida bo‘ladi). Shaxsiy gigienada ichki kiyimning, kiymlarning tozaligiga rioya qilish, paypoqlarni har kuni almashtirish muhim o‘rin tutadi. Og‘iz bo‘shlig‘ida tishlar alohida parvarish qilishga muhtoj. Bundan tashqari o‘quvchining portfelida, u o‘quv kuni davomida qo‘lni bir necha marta artishi uchun gigienik-antiseptik salfetkalar bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. 3.To‘g‘ri ovqatlanish. To‘g‘ri va meyorida ovqatlanish – inson salomatligini saqlashning muhim sharti hisoblanadi. Organizmimiz ovqat bilan oqsillar, yog‘lar, uglevodlar, mikroelementlar, biriktiruvchi to‘qimalar, suv va vitaminlar qabul qilish zarur va shart. 4.Sport bilan shug‘ullanish. O‘quvchilarning jismoniy va ma’naviy takomillashuviga yo‘naltirilgan tarbiya bo‘lib, maktabda va uyda harakat faoliyati mashg‘ulotning pedagogik tizimini tashkil etadi. Kichik maktab yoshi davrida jismoniy tarbiyaning ahamiyati har tomonlama jismoniy rivojlanish uchun poydevor yaratish, salomatlikni mustahkamlash har xil harakat ko‘nikmalari va malakalarini shakllantirishdan iborat. II.Fikr tarbiyasi – axloq-odobga taaluqli tarbiyadir. Boshlang‘ich sinflarda asosan yaxshi va yomon xulqlar, insoniy fazilatlar haqida tushunchalar berib boriladi. Soddalashtirib aytadigan bo‘lsak, “Nima yaxshi- yu, nima yomon?” tarzida tarbiyalab boriladi. Fikr tarbiyasiga vatanparvarlik, xush tabiatlilik, tejamkorlik, mehribonlik, rostgo‘ylik, ahillik, adolatlilik, kechirimli bo‘lish, g‘ayratlilik kabi fazilatlar kiritilgan. Fikr tarbiyasi haqidagi Abdulla Avloniyning quyidagi to‘rtligi juda ham o‘rinli bayon etilgan: Fikr agar yaxshi tarbiya topsa, Xanjar-u olmosdan bo‘lur o‘tkir, Fikrning oyinasi olursa zang, Ruhi ravshan zamir o‘lur benur Muallifning ushbu mukammal axloq kitobidan yangi joriy etilayotgan “Tarbiya” fanida keng foydalanish kerak deb hisoblayman. Chunki, kitobdagi oltinga teng, purma’no fikrlar hozirgi zamon “Tarbiya” fani talablariga mos keladi. Zero, Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev aytganlaridek, “Ta’lim-tarbiya sohasidagi tub islohotlarni yuksak bosqichga ko‘tarish, mamlakatimiz taqdiri va kelajagi uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga qodir bo‘lgan yangi avlod kadrlarini voyaga etkazishga qaratilgan ishlarni izchil davom ettirish hammamizning nafaqat vazifamiz, balki, muqaddas burchimizdir”. 4-SINF "TARBIYA" DARSLIGINI O`QITISH | “TARBIYA” DARSLARI MAKTABDA QANDAY OʻTILADI? “Onlayn kasbiy rivojlantirish” loyihasi asosidagi ushbu videoroliklar oʻqituvchilar uchun tayyorlangan. Videorolikni YouTube orqali ko‘rish havolasi bu yerda: https://youtu.be/334QjJTKHk8 “Tarbiya” fanini o‘qitishda xorij tajribasidan foydalanish maqsadida, Xitoy Xalq Respublikasi, Singapur, Yaponiya, Koreya Respublikasi, Avstraliya, Germaniya, Buyuk Britaniya, Fransiya va Rossiya Federatsiyasi kabi davlatlarning tajribalari o‘rganildi, amaldagi fanlarning o‘quv dasturlari har tomonlama qiyosiy tahlil qilindi. Hozirgi paytda ta’lim tizimini takomillashtirish orqali har tomonlama yetuk, barkamol, mustaqil fikrlashga qodir, irodali, fidoiy va tashabbuskor kadrlarni tayyorlashga katta e’tibor berilmoqda. Bu borada ta’lim turlari to‘g’risidagi mutlaqo yangi qoidalar hayotga joriy etildi. Ta’lim tizimiga yangi pedagogik va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini olib kirish bugungi kunning muhim masalalari sirasiga kiradi. Ta’lim-tarbiya jarayoniga axborot kommunikatsiya texnalogiyalarini joriy etish orqali bir qancha qulayliklar yaratiladi. Demakki, yurtimizda fan-texnika rivojlangani sayin axborot olish imkoniyati oshib bormoqda. Tarbiyalanuvchilarga talab doirasida ma’lumotlarni yetkazib berishda, fan-texnika yutuqlaridan unumli foydalanish zarur. O‘sib, ulgayib kelayotgan yosh avlodni barkamol qilib tarbiyalashda yangi pedagogik texnalogiyalardan o‘z vaqtida va unumli foydalanishning istiqbolli tamonlari namoyon bo‘lmoqda. “Milliy tarbiya” fani o‘qitish amaliyotini takomillashtirish yo‘llari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017-yil 19-oktabr kuni maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish masalalariga bag’ishlab o‘tkazilgan yig’ilishda “Qaysi sohani olmaylik, biz zamonaviy yetuk kadrlarni tarbiyalamasdan turib biron-bir o‘zgarishga, farovon hayotga erisha olmaymiz. Bunday kadrlarni, millatning sog’lom genofondini tayyorlash, avvalo, maktabgacha ta’lim tizimidan boshlanadi”, deb ta’kidladi. Maktabgacha ta’lim tizimi uzluksiz ta’limning birlamchi, eng asosiy bo‘g’ini hisoblanadi. Mutaxassis va pedagoglarning ilmiy xulosalariga ko‘ra, inson o‘z umri davomida oladigan barcha axborot va ma’lumotning 70 foizini 5 yoshgacha bo‘lgan davrda oladi. Ana shu dalilning o‘zi bolalarimizning yetuk va barkamol shaxs bo‘lib voyaga yetishida bog’cha tarbiyasi qanchalik katta ahamiyatga ega ekanini yaqqol ko‘rsatib turibdi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Koreya Respublikasiga 2017-yil 22-25- noyabr kunlari davlat tashrifi doirasida Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan 20 ga yaqin uchrashuvlar o‘tkazilib, tajriba almashinuvi, O‘zbekistonda eksperimental tarzda bolalar bog’chalarini ochish, birgalikda kadrlar tayyorlash va ilmiy izlanishlar olib borish imkoniyatlarini o‘rganib chiqish bo‘yicha kelishuvlarga erishildi. Jumladan, 2017-yilning 23-noyabr kuni Koreya bolalar parvarishi va maktabgacha ta’lim masalalarini o‘rganish Instituti (KICCE) bilan Hadli kelishuv imzolandi. Kelishuv doirasida Maktabgacha ta’lim vazirligi va KICCE hamkorligida qo‘shma tadqiqotlar o‘tkaziladi, pedagogik kadrlarni tayyorlash orqali tajriba almashinuviga qaratilgan dasturlar amalga oshiriladi, seminarlar va konferensiyalar tashkil etiladi. “Janubiy Koreyada 750 turdagi davlat xizmatlari ko‘rsatilar ekan. Seul shahri ma’muriyati vakillari kelib, Toshkent shahrida ham shunday xizmatlarni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha yordam beradi. Ana shunday tizimni yo‘lga qo‘ysak, o‘ylaymanki, xalqimizga katta yengillik yaratiladi, odamlar bizdan rozi bo‘ladi.”[1.] Janubiy Koreya Respublikasi ko‘plab tadqiqotchilarning diqqatini o‘ziga tortmoqda, sababi bu davlat postindustrial tsivilizatsiya yutuqlarini egallagan Osiyo – Tinch okeani regionining noyob davlatlaridan biridir. Koreyaliklar bajarilishi shart bo‘lgan asosiy vazifa - o‘z an’anaviy madaniyatini saqlash, siyosiy va ijtimoiy- iqtisodiy islohotlarni o‘z madaniy-siyosiy identivlik, Sharqning an’anaviy qadriyatlari va orientirlari bilan bog’lashga intilish deb hisoblaydilar. Bu davlatning 47 ta’lim tizimi YUNISEF ekspertlari xulosasiga ko‘ra sanoati rivojlangan davlatlar ichida “eng samaralisi” deb tan olingan. Ko‘pchilikning yagona fikricha, Janubiy Koreyaning iqtisodiyoti va texnikadagi yutuqlari “inson resursiga investitsiyani to‘g’ri tikkanligida” deb ta’kidlashadi. Konfutsiy davridan saqlanib qolgan ziyoli odamga jamoat xizmati xozirgi kungacha bor. Janubiy Koreyada 1980- yillardan beri ilmiy kasblar eng nufuzli hisoblanadi. Janubiy Koreya ta’lim tizimi yana bitta butunjahon tamoyilini amalga oshiradi: bu ta’lim va fan integratsiyasidir. Dunyo amaliyotida o‘quv muassasalari va ilmiy-tadqiqot institutlarini o‘z ichiga oluvchi akademik konglomeratlar samarali faoliyat olib borishmoqda. Bunday birlashuv ilm va ta’lim integratsiyasining aniq asosi bo‘lib xizmat qiladi va mamlakatda yagona ilmiy-texnik va ta’lim siyosatini olib borish imkoniyatini beradi. Koreyaning zamonaviy ta’lim tizimi rasman Yaponiya mustamlakasidan ozod bo‘lgan 1945-yildan boshlangan. Ammo kengroq qaraydigan bo‘lsak, koreyslarda ta’lim tizimi 1894-yilgi isloxotlardan keyin yuzaga kelgan, deyish mumkin. 1881- yili Koreyadagi Choson hukumati mamlakat xavfsizligini kuchaytirish maqsadida maxsus armiya tuzadi va g’arbliklar harbiy san’atdan dars bera boshladilar. Janubiy Koreya ilg’or pedagogik texnologiyalari didaktik asoslari ham Yaponiya pedagogik tizimidagi kabi o‘ziga xos xususiyatlarga egadir: Janubiy Koreya ta’lim – tarbiya tizimidagi asosiy ustivor jihat bu bizning halqimizga xos bo‘lgan bolajonlik va uning tarbiyasiga 86 nisbatan o‘ta jiddiy yondoshish, ya’ni «bola aziz, tarbiyasi esa undan aziz» tamoyili buyicha yondoshuvidir; Janubiy Koreya umumkoreys yaxlit madaniyatining ajralmas bir qismi bo‘lib, u koreys ma’naviy – ma’rifat mentalitetida albatta milliy tamaddun to‘laqonliligini taqozo etadi; Janubiy Koreya ta’lim – tarbiya tizimida xitoy, yapon, manjur, mo‘g’ul jihatlarining tarixiy qo‘shilib ketishi natijasida o‘ziga xos bir multimadaniyat tizimi yuzaga kelganki, u barcha davrlarda bir xil yashovchanlik immunitetini hosil qilgan; Janubiy Koreya ta’lim – tarbiya an’analarida davlat ta’sirining hal qiluvchi kuchga ega ekanligi har qanday yangi texnologiya buyicha ishlarning davlat kuzatish doirasida ko‘plab kuvvatlanishida o‘z aksini topadi. Koreya Respublikasining tajribasi albatta e’tiborga molik va ishonamizki, O‘zbekistonda ta’lim tizimini isloh qilish jarayonlarida bu boradagi Koreya modeli elementlari albatta o‘z aksini topadi. Germaniya davlat tuzilmasiga ko‘ra federativ hisoblanadi, uning tarkibida 16 ta maʼmuriy-hududiy birlashma - federal o‘lkalar bor. Germaniya - tabiati go‘zal va qiziqarli shaharlarga boy mamlakat. Bu mamlakat iqtisodiyoti Yevropada eng kuchli bo‘lib, jahonda beshinchi o‘rinda turadi. Germaniya 16 ta federal o‘lkadan tashkil topgan, ularning har biri qandaydir, masalan madaniyat va taʼlim sohasida masalani hal qilishda maʼlum darajada siyosiy erkinliklardan foydalanadi. Shu jumladan, Germaniyada taʼlim tizimi markazlashtirilmagan: barcha 16 ta federal o‘lka oliy va o‘rta taʼlim sohasida o‘zining qonun va normativ hujjatlariga ega. Shu bilan birga, har bir federal hudud taʼlim tizimi yo‘nalishlari bo‘yicha o‘z qarashlariga ega. Misol tariqasida qaraydigan bo‘lsak, mazkur hududdagi maktab darsliklari va dasturlari bir-biridan tubdan farq qilishi odatiy holat. Germaniyaliklarning fikricha, taʼlim tizimining asosi yuqori samaradorlikka qaratilgan taʼlim bo‘lib, bu kelajakka ulkan sarmoya olib kiruvchi bo‘g‘in hisoblanadi. Shu sababli ular bu masalaga masʼuliyat bilan qarashadi. Germaniya maktablari taʼlim tizimining ayrim jabhalari yoki mavzuviy yondashuvi bizning mamlakatimizning mentalitetiga to‘g‘ri kelmasligini ham aytib o‘tishni joiz deb o‘ylayman. Chunki, o‘quvchi - yoshlarning biologik, fiziologik va jinsiy yetilishiga doir maʼlumotlarni, o‘quvchilar aynan sevgi-muhabbat, jinsiy yetilish, reproduktiv ko‘payish yoki juft tanlashga doir maʼlumotlarni boshlang‘ich sinf(Mensch, Natur, Kultur). (Odam, Tabiat va madaniyat kabi) darsliklardan olishlaridir. Buning sababi ham oddiy izohlanadi, yaʼni o‘quvchilar ko‘chadagi begona insonlar, tengdoshlari yoki turli xil boshqa vositalardan xabar topishidan ko‘ra, maktab o‘qituvchilari tomonidan to‘g‘ri tushuntiriladi. Maqsad esa kelajakda bu borada yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan salbiy oqibatlarning oldini olishdan iborat. 9- 10 yoshli o‘quvchilar voyaga yetmaganlar huquqiga doir bir qator maʼlumotlarga ega bo‘lishlari uchun bu boradagi ilk tushunchalar boshlang‘ich sinfliklaridayoq berib boriladi. O‘quvchilarda ijtimoiy tenglik, jamiyatda aholining turli qatlamlarining mavjudligi, o‘z huquq va qarashlarni himoya qila olish kabi ko‘nikmalar shakllanib boradi. Mazkur yoshdagi bolalarda bag‘rikenglik kabi tushunchalar ham shakllantiriladi, buning uchun ular dunyo hamjamiyatida yuz berayotgan turli hodisalardan xabardor qilib boriladi. Yaʼni insoniyat boshiga tushgan og‘ir kulfatlar: ocharchilik, ishsizlik, uy-joysiz qolish, nogironlik, urushlarning salbiy oqibatlari natijasida insoniyatning chekayotgan aziyatini his etishi rahm-shafqat singari xislatlarni shakllantirish uchun darsliklari shu mazmundagi illyustratsiyalar bilan boyitilgan. Bolalarga shu mazmundagi videolavhalar ham ko‘rsatib boriladi, to‘g‘ri, bu bola ruhiyatiga salbiy taʼsir etadi, deyishingiz mumkin, lekin bularni ko‘rgan aksariyat bolalar qalbida insoniylik xislatlari paydo bo‘ladi. Buni isboti sifatida har yili Germaniya maktablarida o‘tkaziladigan xayriya yig‘inlarida barcha maktab o‘quvchilarining faol ishtirokini ko‘rishimiz mumkin. Bunda o‘quvchilar turli mamlakatlarda yashayotgan, lekin qiyin vaziyatga tushgan tengqurlariga kiyim- kechak, o‘quv anjomlari, o‘yinchoqlar, kitoblar hadya qilishadi. Yana bu darslikning qiziqarli jihatlaridan biri o‘quvchilarda hayot uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalar ham shakllantiriladi. Darslikka o‘quvchilarning qiziqishlarini inobatga olingan holda mavzular kiritiladi. O‘quvchilar vaqtning, umrning qadrini, vaqt o‘tishi bilan yuz beradigan o‘zgarishlar yoshi katta avlodga hurmat, izzat ko‘rsatish kerakligi bo’yicha tushunchalarga ega bo‘ladilar. Kitobning qiziqarli tomonlari shundaki, mavzular takrorlanmaydi, har gal yangi mavzu, qiziqarli maʼlumotlar, hayot davomida kerakli bo‘lgan ko‘nikmalarni shakllantiradi. Umuman olganda, darslikda berilgan mavzular o‘quvchi yoshi, psixofiziologiyasi maʼlum bir yoshda kerakli bo‘lgan ko‘nikmalarni shakllantirishga qaratilgan, murakkab va tushunarsiz mavzular mavjud emas. Bu esa o‘quvchilar orasida tushunmovchiliklar keltirib chiqarmaydi. Taʼlim olishga bo‘lgan qiziqish va motivatsiya boshlang‘ich sinfda yuqori bo‘lishini inobatga olib, hayotda zarur bo‘ladigan dastlabki ko‘nikmalar aynan shu davrda shakllantiriladi.