“Milliy tarbiya” fanini o‘qitishning noan’anaviy hamda masofaviy shakllari

Yuklangan vaqt

2024-10-19

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

19

Faytl hajmi

110,2 KB


“Milliy tarbiya” fanini o‘qitishning noan’anaviy hamda masofaviy shakllari. Reja: 1. O‘qitishning noan’anaviy shakllari xususiyatlari. “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishda xorij tajribasidan foydalanish. 2. Milliy tarbiya fanini o‘qitishda individual uslublar. 3. Masofaviy ta’lim xususiyatlari. “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishda masofaviy ta’limning o‘rni. 4. Masofaviy ta’lim vositasida “Milliy tarbiya” fanini o‘qitish samaradorligi. O‘qitishning noan’anaviy shakllari xususiyatlari. Jamiyatning rivojlanishida o‘qitishning noan’anaviy shakllarini amaliyotga tadbiq etish jarayoni kechmoqda. Noan’anaviy shakl deganda auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlar va masofaviy ta’limning shakllari tushuniladi. Bunday ta’limning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: - o‘quv materiallarining erkin tanlanishi va ularning amaliyot bilan bog‘liqligi; - ta’lim oluvchilarning erkin munosabatda bo‘lishi; - ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchilarning faolligi; - ta’lim va tarbiyada amaliy samaraga erishishning mavjudligi. Shu sababli bugungi kunda o‘qitishning noan’anaviy shakllariga alohida e’tibor berilmoqda. Misol uchun, ana shunday shakllardan biri auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlardir. Bunday mashg‘ulotlarning quyidagi turlari o‘qitish jarayonida maqsadga erishish imkonini beradi: - “Tarbiya” fani bo‘yicha maxsus kurslar, to‘garaklar va klublar tashkil qilish; “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishning noan’anaviy hamda masofaviy shakllari. Reja: 1. O‘qitishning noan’anaviy shakllari xususiyatlari. “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishda xorij tajribasidan foydalanish. 2. Milliy tarbiya fanini o‘qitishda individual uslublar. 3. Masofaviy ta’lim xususiyatlari. “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishda masofaviy ta’limning o‘rni. 4. Masofaviy ta’lim vositasida “Milliy tarbiya” fanini o‘qitish samaradorligi. O‘qitishning noan’anaviy shakllari xususiyatlari. Jamiyatning rivojlanishida o‘qitishning noan’anaviy shakllarini amaliyotga tadbiq etish jarayoni kechmoqda. Noan’anaviy shakl deganda auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlar va masofaviy ta’limning shakllari tushuniladi. Bunday ta’limning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: - o‘quv materiallarining erkin tanlanishi va ularning amaliyot bilan bog‘liqligi; - ta’lim oluvchilarning erkin munosabatda bo‘lishi; - ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchilarning faolligi; - ta’lim va tarbiyada amaliy samaraga erishishning mavjudligi. Shu sababli bugungi kunda o‘qitishning noan’anaviy shakllariga alohida e’tibor berilmoqda. Misol uchun, ana shunday shakllardan biri auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlardir. Bunday mashg‘ulotlarning quyidagi turlari o‘qitish jarayonida maqsadga erishish imkonini beradi: - “Tarbiya” fani bo‘yicha maxsus kurslar, to‘garaklar va klublar tashkil qilish; - muzeylar va sayohat maskanlarida tarbiya masalalari bo‘yicha mashg‘ulotlar tashkil etish; - jamiyatimizning eng mashhur kishilari bilan suhbatlar va uchrashuvlar tashkil qilish; - tarbiya jarayonida muvaffaqiyatga erishayotganlarni axborot- kommunikatsion vositalari orqali namuna sifatida ko‘rsatib borish. O‘qitishning bunday noa’anaviy shakllari ta’limning amaliy jihatini kuchaytiradi. Mazkur fanning noan’anaviy o‘qitish shakllaridan foydalanishda quyidagilarga alohida e’tibor berish kerak: - har bir mavzuni imkon qadar auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlar vositasida amaliy jihatdan mustahkamlash; - mavzular bo‘yicha ta’lim oluvchilarning og‘zaki va yozma tashabbuslarini hisobga olgan holda muntazam yangi ma’lumotlar bilan boyitib borish; - mavzular bo‘yicha mutaxassislarning takliflari va ularning ishtirokidagi mashg‘ulotlarni kengaytirib borish; - mazkur fanning amaliy mashg‘ulotlarini noan’anaviy shakllarda o‘tkazish. Bunday yondashuv “Tarbiya” fanini noan’anaviy shakllarda o‘qitish vositalari hisoblanadi. Shuni ta’kidlash lozimki, o‘qitishning noan’anaviy shakllari amaliyotga yo‘naltirilganligi bilan ahamiyatga ega. Shu sababli oliy pedagogik ta’lim jarayonida mazkur fanni noan’anaviy o‘qitish shakllariga asosan ta’lim berish asoslari bo‘yicha bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilariga yetarli darajada nazariy bilim va ko‘nikma berish taqozo etiladi. Bizning yondashuvimizga ko‘ra, o‘qitishning elektron-modulli tizimi sharoitida noan’anaviy mashg‘ulotlar shakllarini amaliy mashg‘ulotlar vositasida tashkil etish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Umuman, amaliy mashg‘ulotlarni noan’anaviy shaklda, ya’ni auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlar vositasida amalga oshirish samarali hisoblanadi. Shu jihatdan “Tarbiya” fanini noan’anaviy shakllarga asosan talabalarga tushuntirish, ularning mazkur fan bo‘yicha ko‘nikmalarini rivojlantirish va tarbiya ishi jarayoniga tayyorlash amaliy jihatdan kutilgan samarani beradi. “Tarbiya” fanini o‘qitishda xorij tajribasidan foydalanish. “Tarbiya” fani O‘zbekiston ta’lim tizimi uchun mutlaqo yangi hodisa hisoblanadi. Shu sababli bu - muzeylar va sayohat maskanlarida tarbiya masalalari bo‘yicha mashg‘ulotlar tashkil etish; - jamiyatimizning eng mashhur kishilari bilan suhbatlar va uchrashuvlar tashkil qilish; - tarbiya jarayonida muvaffaqiyatga erishayotganlarni axborot- kommunikatsion vositalari orqali namuna sifatida ko‘rsatib borish. O‘qitishning bunday noa’anaviy shakllari ta’limning amaliy jihatini kuchaytiradi. Mazkur fanning noan’anaviy o‘qitish shakllaridan foydalanishda quyidagilarga alohida e’tibor berish kerak: - har bir mavzuni imkon qadar auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlar vositasida amaliy jihatdan mustahkamlash; - mavzular bo‘yicha ta’lim oluvchilarning og‘zaki va yozma tashabbuslarini hisobga olgan holda muntazam yangi ma’lumotlar bilan boyitib borish; - mavzular bo‘yicha mutaxassislarning takliflari va ularning ishtirokidagi mashg‘ulotlarni kengaytirib borish; - mazkur fanning amaliy mashg‘ulotlarini noan’anaviy shakllarda o‘tkazish. Bunday yondashuv “Tarbiya” fanini noan’anaviy shakllarda o‘qitish vositalari hisoblanadi. Shuni ta’kidlash lozimki, o‘qitishning noan’anaviy shakllari amaliyotga yo‘naltirilganligi bilan ahamiyatga ega. Shu sababli oliy pedagogik ta’lim jarayonida mazkur fanni noan’anaviy o‘qitish shakllariga asosan ta’lim berish asoslari bo‘yicha bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilariga yetarli darajada nazariy bilim va ko‘nikma berish taqozo etiladi. Bizning yondashuvimizga ko‘ra, o‘qitishning elektron-modulli tizimi sharoitida noan’anaviy mashg‘ulotlar shakllarini amaliy mashg‘ulotlar vositasida tashkil etish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Umuman, amaliy mashg‘ulotlarni noan’anaviy shaklda, ya’ni auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlar vositasida amalga oshirish samarali hisoblanadi. Shu jihatdan “Tarbiya” fanini noan’anaviy shakllarga asosan talabalarga tushuntirish, ularning mazkur fan bo‘yicha ko‘nikmalarini rivojlantirish va tarbiya ishi jarayoniga tayyorlash amaliy jihatdan kutilgan samarani beradi. “Tarbiya” fanini o‘qitishda xorij tajribasidan foydalanish. “Tarbiya” fani O‘zbekiston ta’lim tizimi uchun mutlaqo yangi hodisa hisoblanadi. Shu sababli bu fanni o‘qitishda xorij tajribalaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Bu o‘rinda e’tiboringizga eng muhim xorij tajribalarini taqdim etamiz. Buyuk Britaniyada tarbiya jarayoni psixologik qonuniyatlarga asoslanadi. Unda tarbiyalanuvchilarda oliyjanoblik ko‘nikmasini shakllantirishga asosiy e’tibor qaratiladi. Ayni paytda, ingliz tilining xalqaro tillardan biri ekanligidan foydalanib, tarbiyalanuvchilar dunyoda kasbiy faoliyat ko‘rsatishga yo‘naltiriladi. Germaniyada tarbiya jarayonida asosiy e’tibor ideal g‘oyalarga qaratiladi. Bunda har bir yosh avlodda ideal g‘oya bo‘lishiga erishish uchun qisqa va aniq tizimga ega tarbiya jarayoniga asoslaniladi. Shu sababli germaniyalik fuqarolar ko‘p hollarda haqgo‘yligi bilan ajralib turadi. Fransiya tarbiya jarayonida shaxsning estetik didini rivojlantirishga alohida e’tibor beriladi. Bunda har bir frantsuz kishisi hamma narsadar estetik go‘zallik izlash ruhi bilan voyaga yetkaziladi. Shu sababli Fransiyaning ta’lim tizimida ma’rifatparvarlik g‘oyasi ustuvor hisoblanadi. Italiya tarbiya jarayonida avlodlar bilan g‘ururlanish ruhi ustuvor qo‘yiladi. Haqiqatan ham mazkur mamlakatdan yetishib chiqgan Suqrot, Aflotun, Aristotel va Sitseronning insoniyat ta’limiga qilgan hizmati mashhurdir. Saudiya Arabistonida tarbiya jarayonida shaxsning e’tiqodli bo‘lishiga alohida e’tibor beriladi. Bunda shaxsda sog‘lom e’tiqod, diniy bag‘rikenglik va odamlarni tushunuvchanlik ko‘nikmalarini shakllantirish bilan yosh avlod voyaga yetkaziladi. Diqqat qilinsa, mazkur xorij tajribalaridan “Tarbiya” fanini o‘qitishda foydalanish muqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu borada ayniqsa, boshlang‘ich ta’limda amalga oshiriladigan “Tarbiya” fanini o‘qitish jarayonida o‘qituvchi maqbul hisoblagan xorij tajribasidan foydalanish tavsiya etiladi. Tarbiya bo‘yicha Yevropa va Osiyo xalqlari pedagogikasida umumiylik va farqlilik jihatlari mavjud. Bunda insonni tarbiyalash, uni madaniylashtirish va ijtimoiylashtirish jihatidan umumiylikka ega, ayni paytda, jismoniy, aqliy va axloqiy jihatdan tarbiyalashda xorij tajribasida farqliliklar uchraydi. Misol uchun, AQSHda asosan aqliy ko‘nikmalarni shakllarntirish va rivojlantirishga urg‘u beriladi, Osiyo mamlakatlaridan islom diniga amal qiluvchi davlatlarda aqliy va axloqiy tarbiyaning uyg‘unligiga asosiy e’tibor qaratiladi. Shu sababli “Tarbiya” fanini o‘qitishda xorij tajribasidan foydalanish uchun quyidagilarga e’tibor berish tavsiya etiladi: fanni o‘qitishda xorij tajribalaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Bu o‘rinda e’tiboringizga eng muhim xorij tajribalarini taqdim etamiz. Buyuk Britaniyada tarbiya jarayoni psixologik qonuniyatlarga asoslanadi. Unda tarbiyalanuvchilarda oliyjanoblik ko‘nikmasini shakllantirishga asosiy e’tibor qaratiladi. Ayni paytda, ingliz tilining xalqaro tillardan biri ekanligidan foydalanib, tarbiyalanuvchilar dunyoda kasbiy faoliyat ko‘rsatishga yo‘naltiriladi. Germaniyada tarbiya jarayonida asosiy e’tibor ideal g‘oyalarga qaratiladi. Bunda har bir yosh avlodda ideal g‘oya bo‘lishiga erishish uchun qisqa va aniq tizimga ega tarbiya jarayoniga asoslaniladi. Shu sababli germaniyalik fuqarolar ko‘p hollarda haqgo‘yligi bilan ajralib turadi. Fransiya tarbiya jarayonida shaxsning estetik didini rivojlantirishga alohida e’tibor beriladi. Bunda har bir frantsuz kishisi hamma narsadar estetik go‘zallik izlash ruhi bilan voyaga yetkaziladi. Shu sababli Fransiyaning ta’lim tizimida ma’rifatparvarlik g‘oyasi ustuvor hisoblanadi. Italiya tarbiya jarayonida avlodlar bilan g‘ururlanish ruhi ustuvor qo‘yiladi. Haqiqatan ham mazkur mamlakatdan yetishib chiqgan Suqrot, Aflotun, Aristotel va Sitseronning insoniyat ta’limiga qilgan hizmati mashhurdir. Saudiya Arabistonida tarbiya jarayonida shaxsning e’tiqodli bo‘lishiga alohida e’tibor beriladi. Bunda shaxsda sog‘lom e’tiqod, diniy bag‘rikenglik va odamlarni tushunuvchanlik ko‘nikmalarini shakllantirish bilan yosh avlod voyaga yetkaziladi. Diqqat qilinsa, mazkur xorij tajribalaridan “Tarbiya” fanini o‘qitishda foydalanish muqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu borada ayniqsa, boshlang‘ich ta’limda amalga oshiriladigan “Tarbiya” fanini o‘qitish jarayonida o‘qituvchi maqbul hisoblagan xorij tajribasidan foydalanish tavsiya etiladi. Tarbiya bo‘yicha Yevropa va Osiyo xalqlari pedagogikasida umumiylik va farqlilik jihatlari mavjud. Bunda insonni tarbiyalash, uni madaniylashtirish va ijtimoiylashtirish jihatidan umumiylikka ega, ayni paytda, jismoniy, aqliy va axloqiy jihatdan tarbiyalashda xorij tajribasida farqliliklar uchraydi. Misol uchun, AQSHda asosan aqliy ko‘nikmalarni shakllarntirish va rivojlantirishga urg‘u beriladi, Osiyo mamlakatlaridan islom diniga amal qiluvchi davlatlarda aqliy va axloqiy tarbiyaning uyg‘unligiga asosiy e’tibor qaratiladi. Shu sababli “Tarbiya” fanini o‘qitishda xorij tajribasidan foydalanish uchun quyidagilarga e’tibor berish tavsiya etiladi: - aqliy, axloqiy, jismoniy, ruhiy va estetik tarbiyalarga doir muayyan mamlakatning tajribasini o‘rganish hamda uning ilg‘or jihatlarini qabul qilish; - xorij tajribasidan shaxsni umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda foydalanish; - O‘zbekiston Respublikasi Milliy malakalar ramkasiga asosan xorijning tarbiyaviy ishlar tajribasidan foydalanganda ijodiy yondashish; - xorij mamlakatlarida o‘ziga xos tajribadan o‘tgan dinlararo bag‘rikenglik, millatlaro totuvlik va elatlar hamda millatlarning qadriyatlarini hurmat qilish ko‘nikmalarini qabul qilish; - umuminsoniy g‘oyalar bo‘lgan birodarlik va tinchliksevarlik kompetensiyalarini shaxsda tarkib toptirishga e’tibor berish. Kezi kelganda ta’kidlash lozimki, “Tarbiya” fanimizning negizini ikki tamoyil tashkil etadi: insonparvarlik va demokratlik. Bu tamoyillar mazkur fan vositasida boshlang‘ich ta’limdayoq o‘quvchilar ongida singdirilishi va bunda xorijiy mamlakatlarning tajribalarini hisobga olish zaruriyat hisoblanadi. Chunki dunyodagi barcha xalqlar insonparvarlik va demokratlik qadriyatlarini birlamchi biladi hamda tarbiya jarayonida ana shu tamoyillarni ustuvor darajada belgilaydi. Shu jihatdan “Tarbiya” fani milliylik negizida umuminsoniylik tizimi g‘oyasiga asoslanadi. Bu g‘oyani bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ko‘nikma sifatida qabul qilishi kerak. “Tarbiya” fanini o‘qitishda individual uslublar. “Tarbiya” fanini o‘qitishda individual uslublarning muhim o‘rni bor. Individual uslublar deganda mazkur fan bo‘yicha o‘ziga xos usul, uslub va yondashuvlarga ega o‘qituvchilarning tajribasi nazarda tutiladi. Shu sababli oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini individual uslub bilan qurollantirish quyidagicha amalga oshiriladi: - o‘qitishning eng oson, maqbul va samarali uslublari bilan tanishtirish; - pedagogik va malakaviy amaliyot jarayonida ilg‘or o‘qituvchilarning tajribasi bilan tanishtirish; - talabada mavjud bo‘lgan uslubni rivojlantirish; - talabani o‘zi ustida ishlashga ko‘niktirish. - aqliy, axloqiy, jismoniy, ruhiy va estetik tarbiyalarga doir muayyan mamlakatning tajribasini o‘rganish hamda uning ilg‘or jihatlarini qabul qilish; - xorij tajribasidan shaxsni umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda foydalanish; - O‘zbekiston Respublikasi Milliy malakalar ramkasiga asosan xorijning tarbiyaviy ishlar tajribasidan foydalanganda ijodiy yondashish; - xorij mamlakatlarida o‘ziga xos tajribadan o‘tgan dinlararo bag‘rikenglik, millatlaro totuvlik va elatlar hamda millatlarning qadriyatlarini hurmat qilish ko‘nikmalarini qabul qilish; - umuminsoniy g‘oyalar bo‘lgan birodarlik va tinchliksevarlik kompetensiyalarini shaxsda tarkib toptirishga e’tibor berish. Kezi kelganda ta’kidlash lozimki, “Tarbiya” fanimizning negizini ikki tamoyil tashkil etadi: insonparvarlik va demokratlik. Bu tamoyillar mazkur fan vositasida boshlang‘ich ta’limdayoq o‘quvchilar ongida singdirilishi va bunda xorijiy mamlakatlarning tajribalarini hisobga olish zaruriyat hisoblanadi. Chunki dunyodagi barcha xalqlar insonparvarlik va demokratlik qadriyatlarini birlamchi biladi hamda tarbiya jarayonida ana shu tamoyillarni ustuvor darajada belgilaydi. Shu jihatdan “Tarbiya” fani milliylik negizida umuminsoniylik tizimi g‘oyasiga asoslanadi. Bu g‘oyani bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ko‘nikma sifatida qabul qilishi kerak. “Tarbiya” fanini o‘qitishda individual uslublar. “Tarbiya” fanini o‘qitishda individual uslublarning muhim o‘rni bor. Individual uslublar deganda mazkur fan bo‘yicha o‘ziga xos usul, uslub va yondashuvlarga ega o‘qituvchilarning tajribasi nazarda tutiladi. Shu sababli oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini individual uslub bilan qurollantirish quyidagicha amalga oshiriladi: - o‘qitishning eng oson, maqbul va samarali uslublari bilan tanishtirish; - pedagogik va malakaviy amaliyot jarayonida ilg‘or o‘qituvchilarning tajribasi bilan tanishtirish; - talabada mavjud bo‘lgan uslubni rivojlantirish; - talabani o‘zi ustida ishlashga ko‘niktirish. Bunday yondashuv asosida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini individual uslubini shakllantirish imkoniyati mavjud. “Tarbiya” fanini o‘qitishda individual uslublarni o‘zlashtirish jarayoni quyidagicha amalga oshiriladi: - ilg‘or va tajribali o‘qituvchilarning o‘qitish uslublarini o‘rganib borish va ularning mashg‘ulotlarida ishtirok etish; - pedagogik adabiyotlar orqali mashhur o‘qituvchilarning tajribalarini o‘rganib borish; - malakaviy va pedagogik amaliyotlar davrida umumta’lim maktablari o‘qituvchilarining mashg‘ulotlarida ishtirok etish; - individual uslublar bo‘yicha izlanishlar olib borish. - Bunday yondashuv bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarida o‘qitishning individual uslublari bo‘yicha ko‘nikmani shakllantiradi. - o‘qitishning individual uslubida mutaxassisning psixologik mahorati ham aks etadi. Shu ma’noda har bir talaba o‘zining ruhiy tajribalari asosida individual uslub bo‘yicha izlanishlar olib borishi kutilgan samarani beradi. Buning uchun quyidagilarga amal qilish kerak: - izlanish jarayonida ruhiy ko‘tarinkilikka amal qilish; - o‘zi yoqtirgan individual uslubni o‘rganishga harakat qilish; - boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining psixologik imkoniyatlari bo‘yicha ma’lumotga ega bo‘lish; - imkonqadar ijtimoiy psixologiya qoidalarini o‘rganish. Bunday yondashuv o‘qitishning individual uslublarini o‘zlashtirishda qo‘l keladi. Shuni ta’kidlash lozimki, har bir mohir pedagog aynan individual izlanish tufayli o‘zining o‘qitish uslubiga ega bo‘ladi. Pedagog olimlarning fikricha, individual uslubga ega bo‘lish uchun 3 yil yetarli muddat hisoblanadi. Shu ma’noda “Tarbiya” fanini o‘qitishda har bir boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining individual uslubga ega bo‘lishidan jamiyat manfaatdor hisoblanadi. O‘qitishning individual uslubi ta’lim va tarbiya jarayonida bir xillikni oldini oladi hamda o‘qitish jarayonida turli xillikni tarkib toptiradi. O‘qitishning turli uslublar, yondashuvlar va yo‘nalishlarga ega bo‘lishi ta’lim va tarbiyaning samaradorligiga olib keladi. Shu sababli “Tarbiya” fanini o‘qitishda individual Bunday yondashuv asosida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini individual uslubini shakllantirish imkoniyati mavjud. “Tarbiya” fanini o‘qitishda individual uslublarni o‘zlashtirish jarayoni quyidagicha amalga oshiriladi: - ilg‘or va tajribali o‘qituvchilarning o‘qitish uslublarini o‘rganib borish va ularning mashg‘ulotlarida ishtirok etish; - pedagogik adabiyotlar orqali mashhur o‘qituvchilarning tajribalarini o‘rganib borish; - malakaviy va pedagogik amaliyotlar davrida umumta’lim maktablari o‘qituvchilarining mashg‘ulotlarida ishtirok etish; - individual uslublar bo‘yicha izlanishlar olib borish. - Bunday yondashuv bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarida o‘qitishning individual uslublari bo‘yicha ko‘nikmani shakllantiradi. - o‘qitishning individual uslubida mutaxassisning psixologik mahorati ham aks etadi. Shu ma’noda har bir talaba o‘zining ruhiy tajribalari asosida individual uslub bo‘yicha izlanishlar olib borishi kutilgan samarani beradi. Buning uchun quyidagilarga amal qilish kerak: - izlanish jarayonida ruhiy ko‘tarinkilikka amal qilish; - o‘zi yoqtirgan individual uslubni o‘rganishga harakat qilish; - boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining psixologik imkoniyatlari bo‘yicha ma’lumotga ega bo‘lish; - imkonqadar ijtimoiy psixologiya qoidalarini o‘rganish. Bunday yondashuv o‘qitishning individual uslublarini o‘zlashtirishda qo‘l keladi. Shuni ta’kidlash lozimki, har bir mohir pedagog aynan individual izlanish tufayli o‘zining o‘qitish uslubiga ega bo‘ladi. Pedagog olimlarning fikricha, individual uslubga ega bo‘lish uchun 3 yil yetarli muddat hisoblanadi. Shu ma’noda “Tarbiya” fanini o‘qitishda har bir boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining individual uslubga ega bo‘lishidan jamiyat manfaatdor hisoblanadi. O‘qitishning individual uslubi ta’lim va tarbiya jarayonida bir xillikni oldini oladi hamda o‘qitish jarayonida turli xillikni tarkib toptiradi. O‘qitishning turli uslublar, yondashuvlar va yo‘nalishlarga ega bo‘lishi ta’lim va tarbiyaning samaradorligiga olib keladi. Shu sababli “Tarbiya” fanini o‘qitishda individual uslublarning o‘ziga xos amaliy ahamiyati bor. Oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari individual uslublarni o‘zlashtirishi, bu borada alohida izlanishlar olib borishi va Ustozlar maslahatidan oqilona foydalanishi tavsiya etiladi. Kuzatishlar va tahlillar shuni ko‘rsatadiki, mamlakatimizda o‘zining individual uslubiga ega boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ko‘p. Ayni paytda, axborot- kommunikatsion vositalar asosida ularning uslublarini targ‘ib qilish, pedagogik turkumdagi o‘quv adabiyotlarida bunday o‘ziga xos uslublarni tahlilini berish va ana shunday uslubga ega o‘qituvchilarning oliy ta’lim muassasasi bilan hamkorligini yo‘lga qo‘yish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Misol uchun, bu borada Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika institutida amaliy ishlar yo‘lga qo‘yilgan. Chirchiq shahri va viloyatning tumanlarida “O‘qish va matematik savodxonlik sinfi”, “Pedagoglar sinfi”, “Kelajak o‘qituvchisi” kabi amaliy tizimlar tashkil etilgan. Buning natijasida o‘quvchilar va o‘qituvchilarning institut bilan hamkorligi talab darajasida yo‘lga qo‘yilgan. Natijada Toshkent viloyatining maktablarida faoliyat ko‘rsatayotgan individual uslubiga ega o‘qituvchilarning tajribalarini targ‘ibot qilish imkoniyatlariga ega bo‘linmoqda. Shunday qilib, “Tarbiya” fanini o‘qitishda noan’anaviy shakllarning imkoniyatlaridan oqilona foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Buning uchun oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari o‘qitishning noan’anaviy shakllarini o‘zlashtirishi taqozo etiladi. Masofaviy ta’lim xususiyatlari. Masofaviy ta’lim o‘qitishning o‘ziga xos shakllaridan biri bo‘lib, unda ta’lim va tarbiya jarayoni virtual asosda amalga oshiriladi. Pedagog olimlarning fikricha, masofaviy ta’limni quyidagilarga tayangan holda amalga oshirish samarali hisoblanadi: - televideniya orqali; - radio orqali; - kompyuter texnikasi vositasi orqali; - ixtisoslashgan texnik jihozlar vositasida. Masofaviy ta’limning bu vositalari murakkab sharoitlarda ham juda qo‘l keladi. Misol uchun, COVID-19 pandemiya sharoitida mamlakatimiz ta’lim tizimida televidenie orqali o‘qitish jarayoni tashkil etildi. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, uslublarning o‘ziga xos amaliy ahamiyati bor. Oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari individual uslublarni o‘zlashtirishi, bu borada alohida izlanishlar olib borishi va Ustozlar maslahatidan oqilona foydalanishi tavsiya etiladi. Kuzatishlar va tahlillar shuni ko‘rsatadiki, mamlakatimizda o‘zining individual uslubiga ega boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ko‘p. Ayni paytda, axborot- kommunikatsion vositalar asosida ularning uslublarini targ‘ib qilish, pedagogik turkumdagi o‘quv adabiyotlarida bunday o‘ziga xos uslublarni tahlilini berish va ana shunday uslubga ega o‘qituvchilarning oliy ta’lim muassasasi bilan hamkorligini yo‘lga qo‘yish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Misol uchun, bu borada Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika institutida amaliy ishlar yo‘lga qo‘yilgan. Chirchiq shahri va viloyatning tumanlarida “O‘qish va matematik savodxonlik sinfi”, “Pedagoglar sinfi”, “Kelajak o‘qituvchisi” kabi amaliy tizimlar tashkil etilgan. Buning natijasida o‘quvchilar va o‘qituvchilarning institut bilan hamkorligi talab darajasida yo‘lga qo‘yilgan. Natijada Toshkent viloyatining maktablarida faoliyat ko‘rsatayotgan individual uslubiga ega o‘qituvchilarning tajribalarini targ‘ibot qilish imkoniyatlariga ega bo‘linmoqda. Shunday qilib, “Tarbiya” fanini o‘qitishda noan’anaviy shakllarning imkoniyatlaridan oqilona foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Buning uchun oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari o‘qitishning noan’anaviy shakllarini o‘zlashtirishi taqozo etiladi. Masofaviy ta’lim xususiyatlari. Masofaviy ta’lim o‘qitishning o‘ziga xos shakllaridan biri bo‘lib, unda ta’lim va tarbiya jarayoni virtual asosda amalga oshiriladi. Pedagog olimlarning fikricha, masofaviy ta’limni quyidagilarga tayangan holda amalga oshirish samarali hisoblanadi: - televideniya orqali; - radio orqali; - kompyuter texnikasi vositasi orqali; - ixtisoslashgan texnik jihozlar vositasida. Masofaviy ta’limning bu vositalari murakkab sharoitlarda ham juda qo‘l keladi. Misol uchun, COVID-19 pandemiya sharoitida mamlakatimiz ta’lim tizimida televidenie orqali o‘qitish jarayoni tashkil etildi. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, bunday ta’lim jarayonida boshlang‘ich sinf o‘quvchilari qiziqish va hoxish bilan ishtirok etdi. Ularning o‘zlashtirish darajasi ham qoniqarli bo‘ldi. Shu jihatdan onlayn shakldagi masofaviy ta’lim kutilgan samarani beradi. Masofaviy ta’limda quyidagilarga amal qilish birlamchi hisoblanadi: - ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilarning faolligi; - o‘quv materiallarining qulayligi va takomillashtirilib boruvchanligi; - o‘qitishning multimediya, animatsiya shakllaridan foydalanishning mavjudligi; - matbuot vositalari orqali o‘quv materiallarini shakllantirish imkoniyatlarining borligi; - masofaviy ta’lim vositasida ta’lim va tarbiyani ommalashtirish. Umuman, masofaviy ta’lim hozirgi zamon ta’lim va tarbiya jarayonining zamonaviy shakllaridan biri hisoblanadi. Bu ta’lim shakliga dunyoning ko‘pchilik mamlakatlari amal qilmoqda. Misol uchun, Birlashgan Millatlar Tashkilotining tashabbusi bilan “Hayot davomida ta’lim olish” dasturi amalga kiritildi. Unga ko‘ra, inson butun umri davomida ta’lim olishi mumkin va bu g‘oya O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunida ham aks etgan. Mazkur g‘oyani amalga oshirishda masofaviy ta’lim asosiy o‘qitish shakli hisoblanadi. Shu jihatdan “Tarbiya” fanini o‘qitishda ham masofaviy ta’limning muhim o‘rni bor. Masalan, katta yoshli shaxsning tarbiyaga oid muammolari, savollari va murojaatlari aynan masofaviy ta’lim vositasida hal etiladi. Shu sababli oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining masofaviy ta’lim asoslarini chuqur o‘zlashtirilishi taqozo etiladi. Masofaviy ta’lim quyidagilarga asoslanib amalga oshiriladi: 1) masofaviy ta’lim o‘qishga ijobiy yondashuvni tarkib toptiradi; 2) pedagogik jarayoni maqsadi sifatida ta’lim oluvchiga yo‘nalish berishga amal qilinadi; 3) metodologik, nazariy va uslubiy bilimlarni qulaylashtirilgan tarzda beriladi; 4) bilim faoliyatini mustaqil tashkil etishga amal qilinadi; 5) ta’limning turli axborotlarini topish va o‘zlashtirishga imkoniyat beriladi. Shu sababli masofaviy ta’lim o‘ziga xos xususiyatlarga egaligi bilan ajralib turadi. Mazkur ta’lim turining yagona kamchiligi shundaki, shaxsning bunday ta’lim jarayonida boshlang‘ich sinf o‘quvchilari qiziqish va hoxish bilan ishtirok etdi. Ularning o‘zlashtirish darajasi ham qoniqarli bo‘ldi. Shu jihatdan onlayn shakldagi masofaviy ta’lim kutilgan samarani beradi. Masofaviy ta’limda quyidagilarga amal qilish birlamchi hisoblanadi: - ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilarning faolligi; - o‘quv materiallarining qulayligi va takomillashtirilib boruvchanligi; - o‘qitishning multimediya, animatsiya shakllaridan foydalanishning mavjudligi; - matbuot vositalari orqali o‘quv materiallarini shakllantirish imkoniyatlarining borligi; - masofaviy ta’lim vositasida ta’lim va tarbiyani ommalashtirish. Umuman, masofaviy ta’lim hozirgi zamon ta’lim va tarbiya jarayonining zamonaviy shakllaridan biri hisoblanadi. Bu ta’lim shakliga dunyoning ko‘pchilik mamlakatlari amal qilmoqda. Misol uchun, Birlashgan Millatlar Tashkilotining tashabbusi bilan “Hayot davomida ta’lim olish” dasturi amalga kiritildi. Unga ko‘ra, inson butun umri davomida ta’lim olishi mumkin va bu g‘oya O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunida ham aks etgan. Mazkur g‘oyani amalga oshirishda masofaviy ta’lim asosiy o‘qitish shakli hisoblanadi. Shu jihatdan “Tarbiya” fanini o‘qitishda ham masofaviy ta’limning muhim o‘rni bor. Masalan, katta yoshli shaxsning tarbiyaga oid muammolari, savollari va murojaatlari aynan masofaviy ta’lim vositasida hal etiladi. Shu sababli oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining masofaviy ta’lim asoslarini chuqur o‘zlashtirilishi taqozo etiladi. Masofaviy ta’lim quyidagilarga asoslanib amalga oshiriladi: 1) masofaviy ta’lim o‘qishga ijobiy yondashuvni tarkib toptiradi; 2) pedagogik jarayoni maqsadi sifatida ta’lim oluvchiga yo‘nalish berishga amal qilinadi; 3) metodologik, nazariy va uslubiy bilimlarni qulaylashtirilgan tarzda beriladi; 4) bilim faoliyatini mustaqil tashkil etishga amal qilinadi; 5) ta’limning turli axborotlarini topish va o‘zlashtirishga imkoniyat beriladi. Shu sababli masofaviy ta’lim o‘ziga xos xususiyatlarga egaligi bilan ajralib turadi. Mazkur ta’lim turining yagona kamchiligi shundaki, shaxsning tarbiyalanganlik darajasini kuzatib bo‘lmaydi. Bunda faqat maxsus o‘rganishlar vositasida shaxsning tarbiyalanganlik darajasini monitoring qilib borish imkoniyati mavjud. Eng asosiysi, masofaviy ta’lim vositasida bilim berishni kuchaytirish bilan shaxs tarbiyasida natijaga erishish mumkin. Masofaviy ta’limni tashkil etishda o‘qituvchi alohida tayyorgarlik ko‘rishi lozim. Bunda o‘quv materiallarini tayyorlash, o‘quvchilarning o‘zlashtirish shakllarini ishlab chiqish va masofadan turib beriladigan ta’limning samaradorligiga erishishga e’tibor berish muhim hisoblanadi. Buning natijasida ta’lim oluvchi masofadan turib bilimlarni o‘zlashtiradi va o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajarish bilan o‘zining bilim darajasini namoyon etadi. Axborot-kommunikatsion texnologiyalari rivojlanib borgan sari masofaviy ta’lim imkoniyatlaridan keng foydalanish amaliyotga kiritilmoqda. Shu sababli oldiy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ta’limning bu shakllarini kutilgan darajada o‘zlashtirilishi tavsiya etiladi. “Tarbiya” fanini o‘qitishda masofaviy ta’limning o‘rni. “Tarbiya” fanini o‘qitish jarayonida foydalaniladigan masofaviy ta’limning metodologik asoslarini ishlab chiqish zaruriyat bo‘lib turibdi. Bunday metodologik asoslarning eng muhimlari quyidagilardan iborat: 1) masofaviy o‘qitishga kommunikativ yondashuv: bunda masofaviy ta’lim jarayonida qatnashuvchilarning muloqotlari asosida o‘qitish jarayoni amalga oshiriladi va o‘quv materiallari texnik vositalar asosida taqdim etiladi; 2) masofaviy o‘qitishda nazoratni amalga oshirish: bunda masofaviy ta’lim jarayonida ta’lim berishning o‘ziga xos shakllariga asoslaniladi va ta’lim oluvchilarning o‘zlashtirish jarayoni virtual tarzda nazorat qilib boriladi; 3) masofaviy o‘qitishning axborotli vazifasi: bunda masofaviy ta’lim jarayonidagi o‘quv materiallari anketa, jadval, diagramma, gistogramma va mulьtimediyalar shakllarda taqdim etiladi; 4) masofaviy ta’limda o‘qitish vazifasi: bunda asosiy e’tibor o‘quv fanining mavzularini modullar asosida o‘qitishga qaratiladi. Bularning barchasi “Tarbiya” fanini masofaviy ta’lim vositasida o‘qitish asoslarini tashkil etadi. Bu o‘rinda e’tiboringizni biz tomonimizdan ishlab chiqilgan “Renessans” nomli kompyuterli texnologiyaga tortamiz. tarbiyalanganlik darajasini kuzatib bo‘lmaydi. Bunda faqat maxsus o‘rganishlar vositasida shaxsning tarbiyalanganlik darajasini monitoring qilib borish imkoniyati mavjud. Eng asosiysi, masofaviy ta’lim vositasida bilim berishni kuchaytirish bilan shaxs tarbiyasida natijaga erishish mumkin. Masofaviy ta’limni tashkil etishda o‘qituvchi alohida tayyorgarlik ko‘rishi lozim. Bunda o‘quv materiallarini tayyorlash, o‘quvchilarning o‘zlashtirish shakllarini ishlab chiqish va masofadan turib beriladigan ta’limning samaradorligiga erishishga e’tibor berish muhim hisoblanadi. Buning natijasida ta’lim oluvchi masofadan turib bilimlarni o‘zlashtiradi va o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajarish bilan o‘zining bilim darajasini namoyon etadi. Axborot-kommunikatsion texnologiyalari rivojlanib borgan sari masofaviy ta’lim imkoniyatlaridan keng foydalanish amaliyotga kiritilmoqda. Shu sababli oldiy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ta’limning bu shakllarini kutilgan darajada o‘zlashtirilishi tavsiya etiladi. “Tarbiya” fanini o‘qitishda masofaviy ta’limning o‘rni. “Tarbiya” fanini o‘qitish jarayonida foydalaniladigan masofaviy ta’limning metodologik asoslarini ishlab chiqish zaruriyat bo‘lib turibdi. Bunday metodologik asoslarning eng muhimlari quyidagilardan iborat: 1) masofaviy o‘qitishga kommunikativ yondashuv: bunda masofaviy ta’lim jarayonida qatnashuvchilarning muloqotlari asosida o‘qitish jarayoni amalga oshiriladi va o‘quv materiallari texnik vositalar asosida taqdim etiladi; 2) masofaviy o‘qitishda nazoratni amalga oshirish: bunda masofaviy ta’lim jarayonida ta’lim berishning o‘ziga xos shakllariga asoslaniladi va ta’lim oluvchilarning o‘zlashtirish jarayoni virtual tarzda nazorat qilib boriladi; 3) masofaviy o‘qitishning axborotli vazifasi: bunda masofaviy ta’lim jarayonidagi o‘quv materiallari anketa, jadval, diagramma, gistogramma va mulьtimediyalar shakllarda taqdim etiladi; 4) masofaviy ta’limda o‘qitish vazifasi: bunda asosiy e’tibor o‘quv fanining mavzularini modullar asosida o‘qitishga qaratiladi. Bularning barchasi “Tarbiya” fanini masofaviy ta’lim vositasida o‘qitish asoslarini tashkil etadi. Bu o‘rinda e’tiboringizni biz tomonimizdan ishlab chiqilgan “Renessans” nomli kompyuterli texnologiyaga tortamiz. HA YO‘Q O’qituvchi O’quvchi Кompyuter O’quvchilarda pedagogik konfliktlarning bartaraf etilishini tekshirish М1 М2 М3 М4 Maqsadga erishildi Pedagogik konfliktlar bartafar etildimi? М5 М6 М7 Ma’lumotlar banki Pedagogik konfliktlarni bartaraf etish mezonlari М8 М9 HA YO‘Q O’qituvchi O’quvchi Кompyuter O’quvchilarda pedagogik konfliktlarning bartaraf etilishini tekshirish М1 М2 М3 М4 Maqsadga erishildi Pedagogik konfliktlar bartafar etildimi? М5 М6 М7 Ma’lumotlar banki Pedagogik konfliktlarni bartaraf etish mezonlari М8 М9 1-rasm. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida pedagogik konfliktlarni bartaraf etishning “Renessans” kompyuterli texnologiyasi Mazkur kompyuterli texnologiyadan masofaviy ta’limda foydalanish kutilgan samarani beradi. Masofaviy ta’lim vositasida “Tarbiya” fanini o‘qitish samaradorligi. Hozirgi zamon ta’lim jarayonida “Tarbiya” fanini o‘qitishning samaradorligiga erishish yo‘llari ishlab chiqilmoqda. Biz bu borada quyidagi yondashuvlarni taqdim etamiz: - umuta’lim maktablarida o‘qitiladigan “Tarbiya” fani mavzularini o‘zaro bog‘liqlik va uzviylik tamoyillari asosida tuzish; - mazkur fanning darsliklarini matniy chuqurlik va dizayn jihatidan estetika talablariga mos ravishda tayyorlash; - bu fanning boshqa fanlar vositasida amalga oshiriladigan tarbiya ishlarini muvofiqlashtirib borish maqomiga erishish; - “Tarbiya” fani o‘qituvchilarining bilimi va malakasini muntazam ravishda oshirib borish; - mazkur fan o‘qituvchilari va Sinf rahbarlarining tarbiyaga doir vazifalarini maktab Nizomida aniq belgilab qo‘yish. Bularning barchasi masofaviy ta’lim vositasida “Tarbiya” fanini o‘qitish samaradorligiga olib keladi. Shu jihatdan o‘rta umumta’lim maktablarining “Tarbiya” fanini o‘qitish jarayonini virtual tarmoqlar orqali hamkorligini yo‘lga qo‘yish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Misol uchun, bu borada Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika institutida “Maktab-laboratoriya” tizimi yo‘lga qo‘yilgan. Unda Toshkent viloyatining umumiy o‘rta ta’lim maktablarida amalga oshirilayotgan o‘qitish jarayonining muammolari o‘rganib boriladi va buning natijasida institutda “Pedagogik ta’lim iinovatsion klasteri” tuzilgan. Klaster doirasidagi o‘rta umumta’lim maktablarining tajribasi targ‘ibot qilib borilmoqda. “Tarbiya” fanini masofaviy ta’lim vositasida o‘qitishda quyidagilarga alohida e’tibor berish lozim: - ta’lim oluvchilarning, ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining mavzularni o‘zlashtirishini virtual tarzda izchil nazorat qilib borish; - fanning mashg‘ulotlarini to‘liq ko‘rgazmali virtual vositalar asosida o‘tkazish; 1-rasm. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida pedagogik konfliktlarni bartaraf etishning “Renessans” kompyuterli texnologiyasi Mazkur kompyuterli texnologiyadan masofaviy ta’limda foydalanish kutilgan samarani beradi. Masofaviy ta’lim vositasida “Tarbiya” fanini o‘qitish samaradorligi. Hozirgi zamon ta’lim jarayonida “Tarbiya” fanini o‘qitishning samaradorligiga erishish yo‘llari ishlab chiqilmoqda. Biz bu borada quyidagi yondashuvlarni taqdim etamiz: - umuta’lim maktablarida o‘qitiladigan “Tarbiya” fani mavzularini o‘zaro bog‘liqlik va uzviylik tamoyillari asosida tuzish; - mazkur fanning darsliklarini matniy chuqurlik va dizayn jihatidan estetika talablariga mos ravishda tayyorlash; - bu fanning boshqa fanlar vositasida amalga oshiriladigan tarbiya ishlarini muvofiqlashtirib borish maqomiga erishish; - “Tarbiya” fani o‘qituvchilarining bilimi va malakasini muntazam ravishda oshirib borish; - mazkur fan o‘qituvchilari va Sinf rahbarlarining tarbiyaga doir vazifalarini maktab Nizomida aniq belgilab qo‘yish. Bularning barchasi masofaviy ta’lim vositasida “Tarbiya” fanini o‘qitish samaradorligiga olib keladi. Shu jihatdan o‘rta umumta’lim maktablarining “Tarbiya” fanini o‘qitish jarayonini virtual tarmoqlar orqali hamkorligini yo‘lga qo‘yish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Misol uchun, bu borada Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika institutida “Maktab-laboratoriya” tizimi yo‘lga qo‘yilgan. Unda Toshkent viloyatining umumiy o‘rta ta’lim maktablarida amalga oshirilayotgan o‘qitish jarayonining muammolari o‘rganib boriladi va buning natijasida institutda “Pedagogik ta’lim iinovatsion klasteri” tuzilgan. Klaster doirasidagi o‘rta umumta’lim maktablarining tajribasi targ‘ibot qilib borilmoqda. “Tarbiya” fanini masofaviy ta’lim vositasida o‘qitishda quyidagilarga alohida e’tibor berish lozim: - ta’lim oluvchilarning, ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining mavzularni o‘zlashtirishini virtual tarzda izchil nazorat qilib borish; - fanning mashg‘ulotlarini to‘liq ko‘rgazmali virtual vositalar asosida o‘tkazish; - tarbiyaga doir ilmiy-o‘quv ishlanmalarni taqdim etish; - o‘quvchilarning tarbiyalanganlik darajasini ota-onalar va jamoatchilik vositasida o‘rganib borish; - jamoatchilikning tarbiya ishida ishtirok etishiga erishish. O‘qitishning masofaviy ta’lim vositasida ta’lim va tarbiya berish qulayliklarga ega bo‘lib, unda ta’lim beruvchilar hamda ta’lim oluvchilar faol ishtirok etadi. Ayni paytda, “Tarbiya” fanini masofaviy ta’lim asosida o‘qitishning metodologiyasini ishlab chiqish taqozo etiladi. Bunday metodologiyani ishlab chiqishda quyidagi hujjatlarga asoslanish shart: - O‘zbekiston Respublikasi Milliy malakalar ramkasi; - Birlashgan Millatlar Tashkilotining “Yoshlar-2030” strategiyasi; - “Tarbiya” fani uchun umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlari; - “Tarbiya” fani bo‘yicha umumiy o‘rta ta’lim muassasalari o‘quvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari; - tarbiya bo‘yicha pedagogik ilmiy-tadqiqotlarning hulosalari. Bunday yondashuv asosida “Tarbiya” fanini masofaviy ta’lim vositasida o‘qitishning metodologiyasini ishlab chiqish maqsadga muvofiq bo‘ladi. “Tarbiya” fanini o‘qitishda masofaviy ta’limning bunday imkoniyatlaridan foydalanish kutilgan samarani beradi. Shu sababli oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari masofaviy ta’limning turli shakllarini o‘zlashtirishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Mustahkamlash uchun savollar va topshiriq: 1. O‘qitishning noan’anaviy shakllari xususiyatlari deganda nimalarni tushunasiz? 2. “Tarbiya” fanini o‘qitishda qaysi xorij tajribalarini bilasiz? 3. Tarbiya fanini o‘qitishda individual uslublar qanday xususiyatlarga ega bo‘ladi. 4. “Mening uslubim” mavzusida insho yozing. 5. Masofaviy ta’lim xususiyatlari deganda nimani tushunasiz? 6. “Tarbiya” fanini o‘qitishda masofaviy ta’limning o‘rni qanday? - tarbiyaga doir ilmiy-o‘quv ishlanmalarni taqdim etish; - o‘quvchilarning tarbiyalanganlik darajasini ota-onalar va jamoatchilik vositasida o‘rganib borish; - jamoatchilikning tarbiya ishida ishtirok etishiga erishish. O‘qitishning masofaviy ta’lim vositasida ta’lim va tarbiya berish qulayliklarga ega bo‘lib, unda ta’lim beruvchilar hamda ta’lim oluvchilar faol ishtirok etadi. Ayni paytda, “Tarbiya” fanini masofaviy ta’lim asosida o‘qitishning metodologiyasini ishlab chiqish taqozo etiladi. Bunday metodologiyani ishlab chiqishda quyidagi hujjatlarga asoslanish shart: - O‘zbekiston Respublikasi Milliy malakalar ramkasi; - Birlashgan Millatlar Tashkilotining “Yoshlar-2030” strategiyasi; - “Tarbiya” fani uchun umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlari; - “Tarbiya” fani bo‘yicha umumiy o‘rta ta’lim muassasalari o‘quvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari; - tarbiya bo‘yicha pedagogik ilmiy-tadqiqotlarning hulosalari. Bunday yondashuv asosida “Tarbiya” fanini masofaviy ta’lim vositasida o‘qitishning metodologiyasini ishlab chiqish maqsadga muvofiq bo‘ladi. “Tarbiya” fanini o‘qitishda masofaviy ta’limning bunday imkoniyatlaridan foydalanish kutilgan samarani beradi. Shu sababli oliy pedagogik ta’lim jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari masofaviy ta’limning turli shakllarini o‘zlashtirishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Mustahkamlash uchun savollar va topshiriq: 1. O‘qitishning noan’anaviy shakllari xususiyatlari deganda nimalarni tushunasiz? 2. “Tarbiya” fanini o‘qitishda qaysi xorij tajribalarini bilasiz? 3. Tarbiya fanini o‘qitishda individual uslublar qanday xususiyatlarga ega bo‘ladi. 4. “Mening uslubim” mavzusida insho yozing. 5. Masofaviy ta’lim xususiyatlari deganda nimani tushunasiz? 6. “Tarbiya” fanini o‘qitishda masofaviy ta’limning o‘rni qanday? 7. Masofaviy ta’lim vositasida “Tarbiya” fanini o‘qitish samaradorligining asolarini nimalar tashkil etadi? 8. Yuqorida taqdim etilgan masofaviy ta’limning kompyuterli texnologiyasini o‘zlashtiring. “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishning noan’anaviy hamda masofaviy shakllari Hozirgi zamon O‘zbekiston boshlang‘ich ta’limida o‘qitishning bir necha shakllari amal qilmoqda. Shu jihatdan ushbu mavzuni o‘zlashtirishda o‘qitishning noan’anaviy shakli asoslari, vositalari va usullarini o‘zlashtirishga e’tibor qaratish tavsiya etiladi. O‘qitishning noan’anaviy shakllari deganda darsdan tashqari mashg‘ulotlar, shuningdek, masofadan turib amalga oshiriladigan virtual mashg‘ulotlar tushuniladi. Bunda noan’anaviylik tushunchasi mavzularni tushuntirishda, ularni o‘zlashtirishda va o‘quvchilar tomonidan to‘liq o‘rganilishida qat’iy qoidalarga asoslanmagan mashg‘ulot ma’nosina anglatadi. “Tarbiya” fanini o‘qitishning noana’anaviy shakllarini o‘zlashtirishda quyidagilarga e’tibor berish kutilgan samarani beradi: - o‘qitishning noan’anaviy shaklida ko‘proq o‘quvchilar faolligiga tayaniladi; - mashg‘ulotlar erkin va ixtiyoriy yondashuvlar asosida tashkil etiladi; - mashg‘ulotlarda o‘quvchilarning faolligiga va tashabbuskorligiga alohida e’tibor qaratiladi; - ushbu fanni o‘qitishning noana’aviy shakli o‘qituvchi tomonidan kashf etiladi va amalga oshiriladi. O‘qitishning noana’aviy shakli quyidagilarni o‘zlashtirishga e’tibor berish bilan ahamiyatga ega: - tajribali o‘qituvchilarning individual o‘qitish uslublarini o‘rganib borish; - darsdan tashqari mashg‘ulotlarni qiziqarli tashkil etish va amalga oshirish; - o‘qituvchining o‘z tajribasiga tayanishi; - o‘quv-texnik jihozlar va vositalardan oqilona foydalanish. 7. Masofaviy ta’lim vositasida “Tarbiya” fanini o‘qitish samaradorligining asolarini nimalar tashkil etadi? 8. Yuqorida taqdim etilgan masofaviy ta’limning kompyuterli texnologiyasini o‘zlashtiring. “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishning noan’anaviy hamda masofaviy shakllari Hozirgi zamon O‘zbekiston boshlang‘ich ta’limida o‘qitishning bir necha shakllari amal qilmoqda. Shu jihatdan ushbu mavzuni o‘zlashtirishda o‘qitishning noan’anaviy shakli asoslari, vositalari va usullarini o‘zlashtirishga e’tibor qaratish tavsiya etiladi. O‘qitishning noan’anaviy shakllari deganda darsdan tashqari mashg‘ulotlar, shuningdek, masofadan turib amalga oshiriladigan virtual mashg‘ulotlar tushuniladi. Bunda noan’anaviylik tushunchasi mavzularni tushuntirishda, ularni o‘zlashtirishda va o‘quvchilar tomonidan to‘liq o‘rganilishida qat’iy qoidalarga asoslanmagan mashg‘ulot ma’nosina anglatadi. “Tarbiya” fanini o‘qitishning noana’anaviy shakllarini o‘zlashtirishda quyidagilarga e’tibor berish kutilgan samarani beradi: - o‘qitishning noan’anaviy shaklida ko‘proq o‘quvchilar faolligiga tayaniladi; - mashg‘ulotlar erkin va ixtiyoriy yondashuvlar asosida tashkil etiladi; - mashg‘ulotlarda o‘quvchilarning faolligiga va tashabbuskorligiga alohida e’tibor qaratiladi; - ushbu fanni o‘qitishning noana’aviy shakli o‘qituvchi tomonidan kashf etiladi va amalga oshiriladi. O‘qitishning noana’aviy shakli quyidagilarni o‘zlashtirishga e’tibor berish bilan ahamiyatga ega: - tajribali o‘qituvchilarning individual o‘qitish uslublarini o‘rganib borish; - darsdan tashqari mashg‘ulotlarni qiziqarli tashkil etish va amalga oshirish; - o‘qituvchining o‘z tajribasiga tayanishi; - o‘quv-texnik jihozlar va vositalardan oqilona foydalanish. Boshlang‘ich sinflarda “Tarbiya” fanini o‘qitishning noana’aviy shakllari murakkab sharoitlarda qo‘l keladi. Shu sababli bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari oliy pedagogik ta’lim jarayonida o‘qitishning noan’anaviy shakllari asoslari, usullari va vositalarini chuqur o‘zlashtirishi kerak. O‘qitishning noan’anaviy shakli asoslarini konspekt qiling va o‘zlashtiring. 1-Topshiriq: O‘qitishning noan’anaviy shakllari afzalliklari va kamchiliklarini 1-jadvalda keltiring: 1-jadval Afzalliklari: Kamchiliklari: 2-Topshiriq: “Tarbiya” fanini o‘qitishda xorij tajribalarini milliy o‘qitish tizimi bilan toifalang. Boshlang‘ich sinflarda “Tarbiya” fanini o‘qitishning noana’aviy shakllari murakkab sharoitlarda qo‘l keladi. Shu sababli bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari oliy pedagogik ta’lim jarayonida o‘qitishning noan’anaviy shakllari asoslari, usullari va vositalarini chuqur o‘zlashtirishi kerak. O‘qitishning noan’anaviy shakli asoslarini konspekt qiling va o‘zlashtiring. 1-Topshiriq: O‘qitishning noan’anaviy shakllari afzalliklari va kamchiliklarini 1-jadvalda keltiring: 1-jadval Afzalliklari: Kamchiliklari: 2-Topshiriq: “Tarbiya” fanini o‘qitishda xorij tajribalarini milliy o‘qitish tizimi bilan toifalang. 3-Topshiriq: “Venn diagrammasi”dan foydalanib o‘qitishning an’anaviy va noan’anaviy shakllarining o‘xshash va farqli tomonlarini ko‘rsatib bering “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishning noan’anaviy hamda masofaviy shakllari O‘zbekiston boshlang‘ich ta’limi jarayonida o‘qitishning yangi shakli metodikasini rivojlantirib borish jarayoni kechmoqda. Shu sababli boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitishning masofaviy ta’lim shakli metodikasini o‘zlashtirishda quyidagilarga e’tibor berish tavsiya etiladi: - masofaviy ta’lim deganda kompyuter kabi texnik vositalar asosida virtual tarzda amalga oshiriladigan o‘qitish jarayoni nazarda tutiladi; - masofaviy ta’limda har bir mavzuning o‘quv materiallari bir necha variantda o‘qituvchi tomonidan maxsus tayyorlanadi va kompyuter dasturiga kiritiladi; - masofaviy ta’limda o‘qituvchi va o‘quvchilar teng faol ishtirok etadi; - masofaviy ta’limda mavzu materiallarining qiziqarli, qisqa va aniq bo‘lishi shart; - o‘qituvchi tomonidan o‘qitish jarayoni nazorat qilib boriladi va boshqariladi. Farqli tomoni Farqli tomomi Umumiy (o‘xshash) tomoni 3-Topshiriq: “Venn diagrammasi”dan foydalanib o‘qitishning an’anaviy va noan’anaviy shakllarining o‘xshash va farqli tomonlarini ko‘rsatib bering “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishning noan’anaviy hamda masofaviy shakllari O‘zbekiston boshlang‘ich ta’limi jarayonida o‘qitishning yangi shakli metodikasini rivojlantirib borish jarayoni kechmoqda. Shu sababli boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitishning masofaviy ta’lim shakli metodikasini o‘zlashtirishda quyidagilarga e’tibor berish tavsiya etiladi: - masofaviy ta’lim deganda kompyuter kabi texnik vositalar asosida virtual tarzda amalga oshiriladigan o‘qitish jarayoni nazarda tutiladi; - masofaviy ta’limda har bir mavzuning o‘quv materiallari bir necha variantda o‘qituvchi tomonidan maxsus tayyorlanadi va kompyuter dasturiga kiritiladi; - masofaviy ta’limda o‘qituvchi va o‘quvchilar teng faol ishtirok etadi; - masofaviy ta’limda mavzu materiallarining qiziqarli, qisqa va aniq bo‘lishi shart; - o‘qituvchi tomonidan o‘qitish jarayoni nazorat qilib boriladi va boshqariladi. Farqli tomoni Farqli tomomi Umumiy (o‘xshash) tomoni E’tibor berilsa, o‘qitishning masofaviy ta’lim shakli metodikasi qiziqarli bilan ahamiyatga ega. Chunki o‘qituvchi tomonidan mavzu materiallarining yangi ma’lumotlar bilan boyitib borish imkoniyatlari mavjud. Bundan tashqari, turli axborot vositalarining imkoniyatlaridan foydalangan holda kun davomida o‘qitishni amalga oshirish mumkin. Bunda o‘quvchilarning faolligi va qiziquvchanligi oshadi. Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitishning masofaviy ta’lim shaklidan foydalangan holda o‘qitish tavsiya etiladi. Oliy pedagogik ta’lim jaaryonida o‘qitishning masofaviy ta’lim shakli metodikasi asoslarini chuqur o‘zlashtiring. Kichik guruhlarda ishlashga mo‘ljallangan an’anaviy va masofaviy dars turlarini tashkil etishga doir amaliy topshiriqlar 1-topshiriq. Kichik guruhlarda hamkorlikda ishlash asosida aralash darsni ko‘rsatib berish. 1-guruh darsning tashkiliy qismi va o‘tilgan mavzuni takrorlashni ko‘rsatib beradi; 2-guruh: yangi o‘quv materialini bayon qilish tartibini tushuntirib beradi; 3-guruh: o‘rganilganini mustahkamlash, o‘quvchilarni baholash va uy vazifasi berishni amalga oshiradi. Mazkur topshiriqni bajarishda o‘qituvchi “Zig-zag” metodiga asoslanadi. Ya’ni har bir kichik guruh o‘ziga berilgan topshiriqni bajarib bo‘lgach, bir-birlari bilan o‘zaro almashinuv asosida o‘tkaziladigan dars haqida yaxlit tasavvur hosil qilinadi. Talabalarda o‘tkaziladigan dars haqida yaxlit tasavvur hosil bo‘lgach, kichik guruhlar navbati bilan o‘zlariga berilgan vazifalarning taqdimotini o‘tkazishadi. Topshiriqni bajarish oldidan guruh bilan kelishilgan holda, mutaxassislik bilan bog‘liq biror mavzuni tanlab olish maqsadga muvofiq. 2-topshiriq. Kichik guruhlarda nostandart darslardan lavha ko‘rsatish. 1-guruh uchun: konferensiya darsini o‘tkazilishini ko‘rsatib berish. 2-guruh uchun: masofaviy darsni tashkil etish. 3-guruh uchun: o‘yin tipidagi darsni namoyish etish. E’tibor berilsa, o‘qitishning masofaviy ta’lim shakli metodikasi qiziqarli bilan ahamiyatga ega. Chunki o‘qituvchi tomonidan mavzu materiallarining yangi ma’lumotlar bilan boyitib borish imkoniyatlari mavjud. Bundan tashqari, turli axborot vositalarining imkoniyatlaridan foydalangan holda kun davomida o‘qitishni amalga oshirish mumkin. Bunda o‘quvchilarning faolligi va qiziquvchanligi oshadi. Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitishning masofaviy ta’lim shaklidan foydalangan holda o‘qitish tavsiya etiladi. Oliy pedagogik ta’lim jaaryonida o‘qitishning masofaviy ta’lim shakli metodikasi asoslarini chuqur o‘zlashtiring. Kichik guruhlarda ishlashga mo‘ljallangan an’anaviy va masofaviy dars turlarini tashkil etishga doir amaliy topshiriqlar 1-topshiriq. Kichik guruhlarda hamkorlikda ishlash asosida aralash darsni ko‘rsatib berish. 1-guruh darsning tashkiliy qismi va o‘tilgan mavzuni takrorlashni ko‘rsatib beradi; 2-guruh: yangi o‘quv materialini bayon qilish tartibini tushuntirib beradi; 3-guruh: o‘rganilganini mustahkamlash, o‘quvchilarni baholash va uy vazifasi berishni amalga oshiradi. Mazkur topshiriqni bajarishda o‘qituvchi “Zig-zag” metodiga asoslanadi. Ya’ni har bir kichik guruh o‘ziga berilgan topshiriqni bajarib bo‘lgach, bir-birlari bilan o‘zaro almashinuv asosida o‘tkaziladigan dars haqida yaxlit tasavvur hosil qilinadi. Talabalarda o‘tkaziladigan dars haqida yaxlit tasavvur hosil bo‘lgach, kichik guruhlar navbati bilan o‘zlariga berilgan vazifalarning taqdimotini o‘tkazishadi. Topshiriqni bajarish oldidan guruh bilan kelishilgan holda, mutaxassislik bilan bog‘liq biror mavzuni tanlab olish maqsadga muvofiq. 2-topshiriq. Kichik guruhlarda nostandart darslardan lavha ko‘rsatish. 1-guruh uchun: konferensiya darsini o‘tkazilishini ko‘rsatib berish. 2-guruh uchun: masofaviy darsni tashkil etish. 3-guruh uchun: o‘yin tipidagi darsni namoyish etish. 5-Amaliy mashg’ulot mavzusi Mavzu: “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishning inklyuziv ta’lim shakli Boshlang‘ich ta’limdan asosiy maqsad o‘quvchilarning ruhiy, aqliy va jismoniy imkoniyatlaridan qat’iy nazar ularni mazkur ta’lim bosqichi bilan qamrab olishdan iborat. Shu sababli boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga “Tarbiya” fanini o‘qitishning inklyuziv ta’lim shakli texnologiyasini bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari tomonidan chuqur o‘zlashtirishi zaruriyat hisoblanadi. Inklyuziv ta’lim – bu o‘quvchilarning ruhiy, jismoniy va aqliy imkoniyatlarga mos ravishda o‘qitishni amalga oshirishdir. Bunda ta’lim jarayoni maxsus yondashuvlar va vositalar asosida amalga oshiriladi. Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitishning inklyuziv ta’lim shakli texnologiyasi asoslari quyidagilardan iborat: - mashg‘ulotlarni o‘quvchilarning ruhiy, jismoniy va aqliy imkoniyatlariga mos ravishda texnik vositalardan foydalangan holda tashkil etish; - ruhiy yoki jismoniy nuqsoni mavjud bo‘lgan o‘quvchilar uchun maxsus mashg‘ulotlar tashkil etish, unda vaqt omilini va o‘quvchilarning o‘zlashtirishini hisobga olish; - o‘quv-tarbiya muassasalarida mazkur fanni inklyuziv ta’lim vositasida o‘qitish; - aqliy nuqsoni mavjud bo‘lgan o‘quvchilar uchun sensor tarbiyani amalga oshirish; - mazkur ta’lim shaklida mashg‘ulotlar tashkil etilganida mutaxassislar ishtirokidan unumli foydalanish. Inklyuziv ta’lim shakli “Tarbiya” fanini o‘qitishda o‘quvchilarni to‘liq qamrab olish imkonini beradi. Shu sababli bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari pedagogik turkumdagi fanlar vositasida inklyuziv ta’lim asoslarini chuqur o‘zlashtirishi shart. Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitishning inklyuziv ta’lim shakli texnologiyasi asoslarini konspekt qiling. 5-Amaliy mashg’ulot mavzusi Mavzu: “Milliy tarbiya” fanini o‘qitishning inklyuziv ta’lim shakli Boshlang‘ich ta’limdan asosiy maqsad o‘quvchilarning ruhiy, aqliy va jismoniy imkoniyatlaridan qat’iy nazar ularni mazkur ta’lim bosqichi bilan qamrab olishdan iborat. Shu sababli boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga “Tarbiya” fanini o‘qitishning inklyuziv ta’lim shakli texnologiyasini bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari tomonidan chuqur o‘zlashtirishi zaruriyat hisoblanadi. Inklyuziv ta’lim – bu o‘quvchilarning ruhiy, jismoniy va aqliy imkoniyatlarga mos ravishda o‘qitishni amalga oshirishdir. Bunda ta’lim jarayoni maxsus yondashuvlar va vositalar asosida amalga oshiriladi. Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitishning inklyuziv ta’lim shakli texnologiyasi asoslari quyidagilardan iborat: - mashg‘ulotlarni o‘quvchilarning ruhiy, jismoniy va aqliy imkoniyatlariga mos ravishda texnik vositalardan foydalangan holda tashkil etish; - ruhiy yoki jismoniy nuqsoni mavjud bo‘lgan o‘quvchilar uchun maxsus mashg‘ulotlar tashkil etish, unda vaqt omilini va o‘quvchilarning o‘zlashtirishini hisobga olish; - o‘quv-tarbiya muassasalarida mazkur fanni inklyuziv ta’lim vositasida o‘qitish; - aqliy nuqsoni mavjud bo‘lgan o‘quvchilar uchun sensor tarbiyani amalga oshirish; - mazkur ta’lim shaklida mashg‘ulotlar tashkil etilganida mutaxassislar ishtirokidan unumli foydalanish. Inklyuziv ta’lim shakli “Tarbiya” fanini o‘qitishda o‘quvchilarni to‘liq qamrab olish imkonini beradi. Shu sababli bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari pedagogik turkumdagi fanlar vositasida inklyuziv ta’lim asoslarini chuqur o‘zlashtirishi shart. Boshlang‘ich ta’limda “Tarbiya” fanini o‘qitishning inklyuziv ta’lim shakli texnologiyasi asoslarini konspekt qiling. Topshiriq: «Ta’lim to‘g‘risida"gi yangi qonun va inklyuziya: qanday bo‘lishi kerak? Fikringizni izohlang. "Pinbord" texnikasi «Ta’lim to‘g‘risida"gi yangi qonun va inklyuziya: qanday bo‘lishi kerak? amalga oshirilish ketma-ketligini "Pinbord" texnikasida aniqlang va mazmunini yoritib bering. Pinbord texnikasi (inglizchadan: pin — mahkamlash, board — doska) Muammoni hal qilishga oid fikrlarni tizimlashtirish va sinflashni amalga oshirishga, jamoa tarzda yagona yoki aksincha qarama-qarshi pozitsiyani shakllantirishga imkon beradi. O‘qituvchi taklif etilgan muammo bo‘yicha o‘z nuqtayi nazarlarini bayon qilishni so‘raydi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki ommaviy aqliy hujumning boshlanishini tashkil qiladi (rag‘batlantiradi). Topshiriq: «Ta’lim to‘g‘risida"gi yangi qonun va inklyuziya: qanday bo‘lishi kerak? Fikringizni izohlang. "Pinbord" texnikasi «Ta’lim to‘g‘risida"gi yangi qonun va inklyuziya: qanday bo‘lishi kerak? amalga oshirilish ketma-ketligini "Pinbord" texnikasida aniqlang va mazmunini yoritib bering. Pinbord texnikasi (inglizchadan: pin — mahkamlash, board — doska) Muammoni hal qilishga oid fikrlarni tizimlashtirish va sinflashni amalga oshirishga, jamoa tarzda yagona yoki aksincha qarama-qarshi pozitsiyani shakllantirishga imkon beradi. O‘qituvchi taklif etilgan muammo bo‘yicha o‘z nuqtayi nazarlarini bayon qilishni so‘raydi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki ommaviy aqliy hujumning boshlanishini tashkil qiladi (rag‘batlantiradi). Maktablarda inklyuziv ta’lim joriy qilinadi “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo’lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Prezident qarori qabul qilindi (PQ–4860, 13.10.2020 y). Qaror bilan 2020-2025 yillarda xalq ta’limi tizimida inklyuziv ta’limni rivojlantirish kontseptsiyasi va uni 2020-2021 yillarda amalga oshirish bo’yicha "yo’l xaritasi" tasdiqlandi. Qarorga muvofiq, 2021/2022 o’quv yilida tajriba-sinov tariqasida: - shaharlarda va Toshkent shahrining tumanlarida joylashgan bittadan maktablarda inklyuziv ta’lim joriy qilinadi; - Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida joylashgan bittadan maktabda alohida ta’lim ehtiyojlari bo’lgan bolalar uchun boshlang’ich tayanch korrektsion sinflar ochiladi; - Qashqadaryo, Farg’ona va Xorazm viloyatlarida joylashgan bittadan kasb- hunar maktabida ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarining 9-sinf bitiruvchilari Fikrlarni taklif qiladilar, muhokama qiladilar, baholaydilar va eng optimal (samarali) fikrni tanlaydilar. Ularni tayanch xulosaviy fikr (2 ta so‘zdan ko‘p bo‘lmagan) sifatida alohida qog‘ozlarga yozadilar va doskaga mahkamlaydilar. Maktablarda inklyuziv ta’lim joriy qilinadi “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo’lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Prezident qarori qabul qilindi (PQ–4860, 13.10.2020 y). Qaror bilan 2020-2025 yillarda xalq ta’limi tizimida inklyuziv ta’limni rivojlantirish kontseptsiyasi va uni 2020-2021 yillarda amalga oshirish bo’yicha "yo’l xaritasi" tasdiqlandi. Qarorga muvofiq, 2021/2022 o’quv yilida tajriba-sinov tariqasida: - shaharlarda va Toshkent shahrining tumanlarida joylashgan bittadan maktablarda inklyuziv ta’lim joriy qilinadi; - Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida joylashgan bittadan maktabda alohida ta’lim ehtiyojlari bo’lgan bolalar uchun boshlang’ich tayanch korrektsion sinflar ochiladi; - Qashqadaryo, Farg’ona va Xorazm viloyatlarida joylashgan bittadan kasb- hunar maktabida ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarining 9-sinf bitiruvchilari Fikrlarni taklif qiladilar, muhokama qiladilar, baholaydilar va eng optimal (samarali) fikrni tanlaydilar. Ularni tayanch xulosaviy fikr (2 ta so‘zdan ko‘p bo‘lmagan) sifatida alohida qog‘ozlarga yozadilar va doskaga mahkamlaydilar. hamda alohida ta’lim ehtiyojlari bo’lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan guruhlar tashkil etiladi. Shuningdek, 2021/2022 o’quv yilidan: - ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarida majburiy o’rta ta’lim 11 yillik (intellektual rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar uchun (yordamchi) maktablar, maktab-internatlarda 9 yillik) muddatda amalga oshiriladi; - ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarining 10-11 sinf (intellektual rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar uchun (yordamchi) maktablar, maktab-internatlarda 8-9 sinf) o’quvchilari uchun kasbga o’qitish kurslari tashkil etiladi va bitiruvchilarga sertifikat beriladi. - 2021-yil 1-yanvardan ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarining rahbar xodimlariga mehnatning alohida sharoitlari uchun har oyda to’lanadigan ustama haqi bazaviy tarif stavkasining 100 foizi miqdorida to’lanadi. - O’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish va psixologik-pedagogik respublika tashxis markazi qoshida uning belgilangan shtat birliklari doirasida “Inklyuziv ta’lim laboratoriyasi” tashkil etiladi. - Mazkur laboratoriyaning asosiy vazifalaridan biri maktablarda inklyuziv ta’lim uchun shart-sharoitlar yaratish, inklyuziv ta’lim berishning sifati va samaradorligini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish hamda ularning bajarilishini nazorat qilish hisoblanadi. hamda alohida ta’lim ehtiyojlari bo’lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan guruhlar tashkil etiladi. Shuningdek, 2021/2022 o’quv yilidan: - ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarida majburiy o’rta ta’lim 11 yillik (intellektual rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar uchun (yordamchi) maktablar, maktab-internatlarda 9 yillik) muddatda amalga oshiriladi; - ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarining 10-11 sinf (intellektual rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar uchun (yordamchi) maktablar, maktab-internatlarda 8-9 sinf) o’quvchilari uchun kasbga o’qitish kurslari tashkil etiladi va bitiruvchilarga sertifikat beriladi. - 2021-yil 1-yanvardan ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarining rahbar xodimlariga mehnatning alohida sharoitlari uchun har oyda to’lanadigan ustama haqi bazaviy tarif stavkasining 100 foizi miqdorida to’lanadi. - O’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish va psixologik-pedagogik respublika tashxis markazi qoshida uning belgilangan shtat birliklari doirasida “Inklyuziv ta’lim laboratoriyasi” tashkil etiladi. - Mazkur laboratoriyaning asosiy vazifalaridan biri maktablarda inklyuziv ta’lim uchun shart-sharoitlar yaratish, inklyuziv ta’lim berishning sifati va samaradorligini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish hamda ularning bajarilishini nazorat qilish hisoblanadi.