Mintaqalarda qishloq turizmini rivojlantirish resurslari. Reja: 1. Qishloq turizmi tushunchasi. Qishloq joylarida turizmni rivojlantirish imkoniyatlari. 2. Agroturizm turlari. Sport madaniy tanishuv, fermerchilik. Ish yuzasidan faoliyat, ekologik agroturizm. 3. Mintaqalarda agroturizmni rivojlantirishning o‘ziga xos xususiyatlari. 4. Qishloq joylarida ekoturizm ob’ekti sifatida rekreatsion resurslardan foydalanish. 8.1 Qishloq turizmi tushunchasi. Qishloq joylarida turizmni rivojlantirish imkoniyatlari. Hozirgi davrning muhim masalasi iqtisodiyotni rivojlantirish, aholini ijtimoiy – iqtisodiy ahvolini yaxshilashdir. Respublikamiz aholisining 60% dan ortiq qismi qishloq joylarida istiqomat qiladi. SHuning uchun mehnat resurslariga boy hisoblangan qishloq joylarida yangi ish o’rinlarini ochish, aholini faravon yashashida asosiy omil bo’lib hisoblnadi. Bu borada 2007 yil 12 fevralda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yilda ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2007 yil iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirishning eng muhim ustivor yo’nalishlariga bag’ishlangan majlisida respublikamiz prezdenti I.A. Karimovning «YAngilanish va barqaror taraqqiyot yo’lidan yanada izchil harakat qilish, xalqimiz uchun farovon turmush sharoiti yaratish – asosiy vazifamizdir» deb nomlangan nutqida qishloq aholisini yashash tarzini yanada yaxshilash, buning uchun yangi ish o’rinlarini ochish muhimligini ta’kidladilar. Bugungi kunda turizm jahondagi eng ko’p foyda keltiruvchi biznes ko’rinishlaridan biriga aylangan. U bozor iqtisodiyotining ajralmas qismi bo’lib, danyoning ko’pgina mamlakatlarida tezkorlik bilan rivojlanib borayotgan tarmoqqa aylandi. Turizm sohasi jahon xo’jaligining transport, aloqa, savdo-sotiq, qurilish industriyasi, qishloq xo’jaligi, iste’mol mollari ishlab chiqaruvchi sanoat tarmoqlari bilan chambarchas holda rivojlanib, jahon iqtisodiyotida o’z o’rniga ega bo’lmoqda. Turizm ham respublikamiz iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi, sanoat, transport va boshqa makroiqtisodiy tarmoqlar qatori o’zining munosib o’rniga ega bo’lishi uchun yetarlicha resurslarga ega. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo’yicha Markaziy Osiyo davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. Respublikamiz tarixiy, arxeologik, arxitektura, san’at va boshqa turistik resurslarga boy hisoblanadi. Bundan tashqari mamlakatimizning betakror tabiati, tog’ va tekisligi, daryolari, cho’l va vaholari, turli landshaft zonalari asosiy rekreasiya resurslaridir. Mamlakatimizda yosh tarmoq hisoblangan turizm, kundan kunga rivojlanmoqda. Bu esa, ko’pgina ish o’rinlari ochish imkoniyati mavjudligini bildiradi. Ayni kunlarda respublikamizda iqtisodiy faol aholining turizm sohasida bandlik ulushi juda ham oz. Bu borada qishloq aholisining ishtiroki umuman kam. 8.2 Agroturizm turlari. Sport madaniy tanishuv, fermerchilik. Ish yuzasidan faoliyat, ekologik agroturizm. Hozirgi kunda jahon tajribasida turizmning agroturizm shakli keng rivojlanmoqda. Agroturizmni mamlakatimizda rivojlanishi istiqbollari porloq hisoblanadi. CHunki, mamlakatimiz agrar-industrial xo’jalikka ega bo’lib, asosiy mehnat resurslarimiz qishloq xo’jaligida band. Undan tashqari, mamlakatimiz rekreasiya resurslariga boy hisoblanib, rekreasiya faoliyati tarmoqlarini rivojlantirish mumkin. Bozor iqtisodiyotiga o’tuvchi mamlakatlar uchun moliyaviy resurs manbalari o’ta zarur hisoblanadi. SHu jihatdan oladigan bo’lsak, agroturizm yuqori daromat keltiruvchi xizmat ko’rsatish sohasi hisoblanadi. Mutaxasislar agroturizmni besh turini ajratishadi:  Sport;  Madaniy – tanishuv;  Fermerchilik;  Ish yuzasidan faoliyat;  Ekologik. Bunda, birinchi ikkitasi ijtimoiy ahamiyatga, keyingi ikkitasi ishlab chiqarish ahamiyatiga ega. Fermerchilik asosida agroturizmni tashkil etish asosida qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish faoliyati yotsa, ish yuzasidan agroturizm ilmiy – texnik hamkorlik, qo’shma korxonalar tashkil etish va boshqa faoliyatlarda shakllanadi. Agroturizmni rivojlantirishni o’ziga xos xususiyatlariga ega. Bularga quyidagilar hisoblanadi:  qishloq joylarida joylashish va ovqatlanish shaharga nisbatan 2-2,5 marotaba arzonligi;  qishloq joylarining ekologik jihatdan tozaligi;  ekologik toza ovqat turlarining mavjudligi;  etnografik turizm ob’ekti sifatida, qishloq joylarida milliylikni ko’proq saqlanib qolganligi va boshqalar. 8.3. Mintaqalarda agroturizmni rivojlantirishning o‘ziga xos xususiyatlari. Qishloq turizmi haqida gapiradigan bo’lsak, XX asr boshlarida Sankt - Peterburg aristokratlari va ular qatoriga o’zlarini qo’yuvchi bylar ham Baden – Badenda dam olishga qurblari yetmagan. Bunday kishilar o’sha vaqtlarda kurort rayon hisoblagan Martishkino (peterburgning janubiy qismi)da yoki Finlyandiya poytaxtiga 30 km. lik yo’l bo’lgan Teriokoda arzon dala hovlilarni dam olish uchun ijaraga olishgan. Sababi, u yerda xorij pasportlarini rasmiylashtirish kerak bo’lmagan. Bunday dala hovlilarni ijaraga oluvchi talabdorlar asosan ziyolilar bo’lgan. Dam olish vaqti har qanday shaharlik uchun qishloqdami yoki hovlidami juda ham maroqlidir. Bu hayot talabi, me’yoridir. Har qachon ham dala hovlilarni yoki boshqa joylarni ko’p yillar davomida ishonganva tekshirilgan joylarda dam olish uchun ijaraga olingan. Qishloq turizmining o’ziga xos tomonlari shundaki, masalan, Sisiliyaning agrar viloyatlorida ishchi kuchi keragidan ortiqligi kambag’al turistlarni yoki talabalarni ish haqi to’lamasdan, boshrana va ovqat uchun ishga yo’llash mumkin. Bunday «dam oluvchi» o’sha yerga borib qaytishi uchun mablag’ topsa bo’lgani. Yo’l-yo’lakay bir-ikki kun plajlarda cho’milish, muzeylarni, yodgorliklarni va boshqalarni ko’rishi mumkin. Hozirgi vaqtda qishloq turizmi alog’ida daromad keltirilgan tur hisoblanib, dunyo turizm bozorida alohida qat’iy o’rin tutadi. Qishloq turizmi dengiz kurortlari kabi katta hajmlar bilan raqobatlasha olmasa ham, turizm sohasida muayyan o’rin tutadi. Uni o’rganib rivojlantirish alohida e’tiborga loyiq. Respublikaimz qishloq turizmi yo’q darajada. Qishloqdagi aholining kamligi, tabiatning tozoligi, ekologik jihatdan qulayligi tufayli uning kelajagi bor. Aytish joizki, qishloqlarada turist bo’lib turish, kurort zonalariyoki mashhur turistik markazlarga nisbatan ancha arzon. Hamma ham qimmatboho turistik markazlarda dam ololmaydi, shu jihatdan qishloq turizmni rivojlanish katta ahamiyatga ega. Qishloq turizmi quyidagi hollarda amalga oshiriladi:  qishloq joylarda aholida kategoriya odamlar uchun ularning pul mablag’lari miqdoriga qaramay, masalan, oilaning an’analariga ko’ra;  vrach maslahatiga binoan qishloq iqlim sharoitlarida sog’lomlashtirishni olib borishga ko’ra;  tabiat bilan yaqinlik, ko’proq vaqtni toza havoda o’tkazish maqsadiga;  ekologik toza va arzon mahsulotlar bilan oziqlanish mumkinligi uchun;  qishloq xo’jaligi ishlari bilan band bo’lish, ishlash uchun real imkonlar borligi;  hayot uchun zarur bo’lgan kerakli narsalarni topish maqsadida minglab kilometr masofani bosib o’tirmaslik uchun;  boshqa ijtimoiy guruhidagi odamlar bilan muloqotda bo’lish, ularning madaniyati, urf-odati bilan tanishish, bayramlari va o’yinlarida qatnashish imkoniyatini mavjudligi. YUqorida ta’kidlaganimizdek, mamlakatimiz rekreasiya resurslariga boy hisoblanadi. Rekreasiya resurslari bu - turli komponentlar birikmasidan iborat, insonning dam olishi va davolanishi ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladigan vositalardir. Kelib chiqishi va foydalanish xususiyatlariga ko’ra rekreasiya resurslari ikki guruhga ajratiladi: tabiiy va antropogen rekreasiya resurslari. Tabiiy rekreasiya resurslariga, hududiy tabiiy komponentlar birikmasidan iborat, go’zal tabiat go’sha(landshaft)lari kiradi. Ular daryo, ko’l, dengiz bo’ylari, tog’ etaklaridagi o’simlik dunyosi, xilma – xil manzarali joylar, mineral suvli shifobaxsh maskanlar bo’lishi mumkin. Undan tashqari aholining dam olishi, sport bilan shug’ullanishi, ov qilishi imkoniyatlari uchun keng hududlar, shahar atrofidagi yashil mintaqalar, park va bog’lar yoki qo’riqxona, milliy bog’lar ham tabiiy rekreasiya resurslaridir. 8.4. Qishloq joylarida ekoturizm ob’ekti sifatida rekreatsion resurslardan foydalanish. Turizmni shakllanishiga asos bo’luvchi turistik resurslar asosan qishloq joylarida joylashgan. Bu holatni Samarqand viloyati bo`yicha tahlil etadigan bo’lsak, viloyatning yer osti va yer usti gidrologik suv resurslari, tog’, tog’ oldi etaklari hamda tog’ oralig’i soylarida tabiiy ravishda hosil bo’lgan landshaftlar (tabiat manzaralari), yam-yashil o’rmonzorlar (Omonqo’ton), tog’u-tosh jins shakllari (Qoratepa), tog’ daralari (chuqurliklari), g’orlar (Hazrati Dovud, Kelsi, Lev), noyob tabiat yodgorliklari (Kamongaron, G’us), shifobaxsh buloqlar, YUqori chinor (Mingchinor), Qaynar buloq, Rohatbuloq, ajoyib ko’llar (Muz buloq, Alvasti ko’llari), go’zal shar-sharalar (G’ussoy, Kamangaron) va hakozolar mintaqamiz turizm imkoniyatlarini yanada oshiradi. Zarafshon daryosi qadimiy turistik ob’ektlarga boy yaxlit sayyohlik majmuasi hisoblanadi. SHuni ta’kidlash joizki, viloyatning tog’, tog’ oldi hududlarida mavjud bo’lgan beqiyos shifobaxsh, tibbiyot va boshqa sohalarda keng ko’lamda foydalanadigan chashma va buloq suvlari o’zining ekologik jihatdan tozaligi, xilma- xil kimyoviy elemerntlarga boyligi bilan alohida ajralib turadi. Ular aholi sog’ligini tiklash, sog’lomlashtirish, dam olish uchun qo’lay imkoniyatlarni yaratadi va mintaqamizda rekreasiya (sog’lomlashtirish, hordiq chiqarish) turizmning ahamiyatini oshiradi. Bunday tabiiy maskanlar viloyatimizning Urgut, Samarqand, Nurobod, Qo’shrobod va boshqa tumanlari tog’, tog’oldi hududlarida tarqalgan bo’lib, ulardan turizm maqsadida foydalanish muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Viloyatning yana bir qator tumanlarida va qishloqlarida ming yillik davrga teng qadimiy noyob daraxtlar (archalar, chinorlar) hanuzgacha saqlanib qolgan. Ular qatoriga Urgut shahridagi yuqori CHor CHinor (1020 yillik), Kattaqo’rg’on tumani Qoradaryo qishlog’idagi chinor (565 yillik), Nurobod tumani Tim qishlog’idagi archa 1000 yillik, Jomboy tumani Xolvoyi qishlog’idagi ming yillik archalarni misol keltirish mumkin. Ayniqsa, Jomboy tumanida joylashgan Zarafshon daryosi qayirida joylashgan Zarafshon qo’riqxonasi betakror o’simlik va hayvonat dunyosining xilma-xilligi bilan alohida ajralib turadi va mavsumiy hamda qisqa muddatli sayyohlikni tashkil qilish uchun qulay imkoniyatlar yaratadi. Viloyatning chala cho’l va cho’l hududlari ham esa o’ziga xos hayvonat va o’simlik dunyosiga ega. Ularda sudralib yuruvchilar turkumidan turli xil zaharli ilonlar, cho’l toshbaqalari, qushlardan to’rg’ay, qarchig’oy, sut emizuvchilardan sariq sassiq ko’zan, kabilar uchraydi. Mazkur hududlar o’simlik va hayvonat dunyosiga qiziquvchi ekoturizm ishqivozlari uchun yangi turistik marshrutlarni tashkil etishni talab qiladi. Agroturizmni ma’lum bir mintaqaning o’ziga xos dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlarini yetishtirish jarayonini ko’rsatish maqsadida tashkil etish mumkin. Bu tajriba Yevropaning bir qancha davlatlarida rivojlangan. Masalan, Fransiya va Portugaliya mamlakatlarida uzumni yetishtirishdan boshlab, undan turli ichimliklar olishgacha bo’lgan bir butun jarayon tur sifatida taklif etilgan. Xuddi shunday jarayonlarni mamlakatimizda ham rivojlantirish imkoniyatlari keng. Mamlakatimizning xalqaro darajada ixtisoslashgan tarmog’i hisoblangan paxtachilik tarmog’ida ham bir qancha turlarni ishlab chiqish mumkin. Bu jarayonni quyidagi ketma - ketlikda amalga oshirsa bo’ladi: Paxta maydoni → paxta qabul qilish punkti → paxta tozalash zavodi → ip- yigiruv korxonasi → tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchi korxona. Bu turda, birinchi navbatda paxta maydoniga boriladi, unda hosilni yig’ib olish jarayoni ko’rsatilishidan boshlab, tayyor mahsulotga bo’lgan bir butun faoliyatni qamrab olinadi. Yuqoridagi sxemaga o’xshab qishloq xo’jaligini boshqa tarmoqlarida ham turli turlarni ishlab chiqish mumkin. Sog’lomlashtirish va sog’likni tiklash turizmi bevosita rekreasiya resurslari bilan bog’liq bo’lib, kishilarning mehnat ta’tili vaqtlarida o’z salomatligini va ish qobiliyatini tiklashga qaratilgan faoliyatidir. YUrtimizdagi havosi toza, o’ziga xos tabiatiga ega joylarga boy. Bu mintaqalarda sanatoriya – sog’lomlashtirish majmui hisoblangan kurortlarni tashkil etish katta ahamiyatga ega. Undan tashqari qishloq joylarimiz diniy turizm , ya’ni aziz avliyolar qadamjolarini ziyorat qilish maskanlariga juda boy hisoblanadi. Birgina Samarqand viloyati Payariq tumanida joylashgan Imom Al-Buxoriy ziyoratgohi misolida oladigan bo’lsak, bu majmua mustaqillikdan keyingi bunyodkorlik natijasida muhim ziyoratgohga aylandi. Bu ziyoratgoh musulmon olamida Makka va Madina shaharlaridan keyin eng muhim