Mintaqaviy turizm fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

Yuklangan vaqt

2025-01-01

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

17

Faytl hajmi

39,7 KB


Mintaqaviy turizm fanining predmeti, maqsadi va vazifalari Reja: 1. “Mintaqaviy turizm” fanining maqsad va vazifalari. Fanning predmeti va mazmuni. 2. Mustaqillikka erishgandan keyingi O‘zbekiston hukumatining turizm sohasiga e’tibor qaratishi. 3. “O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi”ning tashkil etilishi. 4. O‘zbekiston milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda turizmning roli. 1. “Mintaqaviy turizm” fanining maqsad va vazifalari. Fanning predmeti va mazmuni. Fanni maqsadi – talabalarning O‘zbekiston mintaqasida joylashgan turistik resurslar turlari haqida ma’lumotga ega bo‘lish, hamda ulardan turizm maqsadida samarali foydalanish bo‘yicha bilimlar bilan ta’minlash. Fanning asosiy vazifalari – mintaqaviy turizm haqida tushuncha berish. Ushbu turistik resurslardan samarali foydalanish imkoniyatlarini o‘rganish, turistik resurslarni mintaqalar bo‘yicha joylanishi, turistik resurslarni guruhlarga bo‘lish haqida talabalarga tushuncha berishdir. Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalariga quyidagi talablar qo‘yiladi.  mintaqaviy turizmning asosiy tushunchalari;  mintaqaviy turizm rivojlanishining asosiy omillari va vazifalari; Mintaqaviy turizm fanining predmeti, maqsadi va vazifalari Reja: 1. “Mintaqaviy turizm” fanining maqsad va vazifalari. Fanning predmeti va mazmuni. 2. Mustaqillikka erishgandan keyingi O‘zbekiston hukumatining turizm sohasiga e’tibor qaratishi. 3. “O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi”ning tashkil etilishi. 4. O‘zbekiston milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda turizmning roli. 1. “Mintaqaviy turizm” fanining maqsad va vazifalari. Fanning predmeti va mazmuni. Fanni maqsadi – talabalarning O‘zbekiston mintaqasida joylashgan turistik resurslar turlari haqida ma’lumotga ega bo‘lish, hamda ulardan turizm maqsadida samarali foydalanish bo‘yicha bilimlar bilan ta’minlash. Fanning asosiy vazifalari – mintaqaviy turizm haqida tushuncha berish. Ushbu turistik resurslardan samarali foydalanish imkoniyatlarini o‘rganish, turistik resurslarni mintaqalar bo‘yicha joylanishi, turistik resurslarni guruhlarga bo‘lish haqida talabalarga tushuncha berishdir. Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalariga quyidagi talablar qo‘yiladi.  mintaqaviy turizmning asosiy tushunchalari;  mintaqaviy turizm rivojlanishining asosiy omillari va vazifalari;  mintaqaviy turizmni rivojlantirishda davlat siyosatining asosiy maqsad va yo‘nalishlari; – turistik resurslarning ijtimoiy – iqtisodiy mazmuni va uning turizmni rivojlantirishdagi ahamiyati to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lishi;  turizm mintaqalari bo‘yicha davlat siyosati;  mintaqa turizmini O‘zbekistonda rivojlantirishning qonuniy me’yoriy asoslari;  mintaqaning turistik resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini baholash;  milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda mintaqa turistik resurslaridan samarali foydalanishni bilishi va ulardan foydalana olishi;  turistik mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasini baholay olish;  O‘zbekistonning turistik resurslarini joylashgan mintaqasi doirasida ulardan foydalanish istiqbollarini baholay olish;  turistik resurslardan foydalanish infratuzilmalarini yaxshilash chora- tadbirlarini ishlab chiqish va ularning ijrosini ta’minlay olish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi;  turizmni mintaqalar bo‘yicha rivojlantirishning dastlabki dasturini tayyorlay olish;  jahon va O‘zbekistonning turizm mintaqalaridagi turistik resurslari holatini baholay olish malakalariga ega bo‘lishi kerak. Mintaqaviy turizm fanining predmeti va mazmuni. Ma’lumki, jahon turizmi bugungi kunda iqtisodiyot sohalari ichida daromad keltirishi bo’yicha eng yuqori o’rinlardan birini egallaydi, mehnatga layoqatli aholini ish bilan banlligini ta’minlab, ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish ko’rsatkichlarini yuqori bo’lishini taqazo etadi va shu jihatdan ham u har doim barqaror rivojlanishga moyil. SHuning uchun ham turizm sohasi jadal rivojlanayotgan mamlakatlar, birinchi navbatda, bu sohani harakatga keltiruvchi mavjud turistik resurslardan samarali foydalanish yo’llarini qidirmokda va uni barqaror rivojlanish jarayonlariga e’tiborini qaratishmokda. SHuning hisobiga u yoki bu mamlakatga turist sifatida tashrif buyuruvchilar soni yildan – yilga ko’payib bormoqda. Va bu jarayon har doim o’zining ob’ektiv va  mintaqaviy turizmni rivojlantirishda davlat siyosatining asosiy maqsad va yo‘nalishlari; – turistik resurslarning ijtimoiy – iqtisodiy mazmuni va uning turizmni rivojlantirishdagi ahamiyati to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lishi;  turizm mintaqalari bo‘yicha davlat siyosati;  mintaqa turizmini O‘zbekistonda rivojlantirishning qonuniy me’yoriy asoslari;  mintaqaning turistik resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini baholash;  milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda mintaqa turistik resurslaridan samarali foydalanishni bilishi va ulardan foydalana olishi;  turistik mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasini baholay olish;  O‘zbekistonning turistik resurslarini joylashgan mintaqasi doirasida ulardan foydalanish istiqbollarini baholay olish;  turistik resurslardan foydalanish infratuzilmalarini yaxshilash chora- tadbirlarini ishlab chiqish va ularning ijrosini ta’minlay olish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi;  turizmni mintaqalar bo‘yicha rivojlantirishning dastlabki dasturini tayyorlay olish;  jahon va O‘zbekistonning turizm mintaqalaridagi turistik resurslari holatini baholay olish malakalariga ega bo‘lishi kerak. Mintaqaviy turizm fanining predmeti va mazmuni. Ma’lumki, jahon turizmi bugungi kunda iqtisodiyot sohalari ichida daromad keltirishi bo’yicha eng yuqori o’rinlardan birini egallaydi, mehnatga layoqatli aholini ish bilan banlligini ta’minlab, ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish ko’rsatkichlarini yuqori bo’lishini taqazo etadi va shu jihatdan ham u har doim barqaror rivojlanishga moyil. SHuning uchun ham turizm sohasi jadal rivojlanayotgan mamlakatlar, birinchi navbatda, bu sohani harakatga keltiruvchi mavjud turistik resurslardan samarali foydalanish yo’llarini qidirmokda va uni barqaror rivojlanish jarayonlariga e’tiborini qaratishmokda. SHuning hisobiga u yoki bu mamlakatga turist sifatida tashrif buyuruvchilar soni yildan – yilga ko’payib bormoqda. Va bu jarayon har doim o’zining ob’ektiv va sub’ektiv rivojlanish qonuniyatiga ega bo’lib, undan maqsadli foydalanish lozim bo’ladi. Bunga amal qilgan ko’pgina mamlakatlarda turizmning rivojlanishi yuqori samara berib kelmokda. Mustaqillikning dastlabki davrlaridan boshlab, O’zbekistonda ham turizmni shakllantirish va qaror toptirishga katta ahamiyat berilib, bu jarayonda turistik resurslardan, ayniqsa mintaqa xududlarida mavjud bo’lgan salohiyatdan samarali foydalanish yo’l – yo’riqlari qidirilmoqda va uning imkoniyatlari o’rganilmokda. Turizm ham respublikamiz iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi, sanoat, transport va boshqa makroiqtisodiy tarmoqlar qatori o’zining munosib o’rniga ega bo’lishi uchun yetarlicha resurslarga ega. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo’yicha Markaziy Osiyo davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. Respublikamiz tarixiy, arxeologik, arxitektura, san’at, musiqa va boshqa turistik resurslarga boy hisoblanadi. Bundan tashqari mamlakatimizning betakror tabiati, tog’ va tekislik, daryolari, cho’l va vaholari, ko’p va turli landshaft zonalari asosiy rekreasiya resurslaridir. Mamlakatimizda yosh tarmoq hisoblangan turizm, kundan kunga rivojlanmoqda. Bu esa, ko’pgina ish o’rinlari ochish imkoniyati mavjudligini bildiradi. O’zbekistonda tarixiy – madaniy, arxitektura, arxeologiya ahamiyatidagi 7 mingdan ortiq ob’ektlar mavjud. Ekspert B. To’raev fikricha ulardan 545 tasi – arxitektura, 578 tasi – tarixiy, 1457 tasi – san’at yodgorliklari va 5500 dan ortig’i arxeologik ahamiyatiga jalb etilgan. 200 dan ortiq ob’ektlar ta’mirlanmoqda, 500 tasi esa ta’mirlanishga muhtoj. Ko’p mamlakatlar tajribasiga ko’ra, ta’mirlanish jarayonini o’zi turistlar uchun qiziqarli hisoblanadi. Undan tashqari respublikamizda 300 dan ortiq mezeylar, 1200 ta xalq ijodiyoti tashkilotlari mavjud. Turistik ob’ektlari miqdori bo’yicha Toshkentda -144 ta, Samarqandda – 118 ta, Buxoroda - 201 ta, Xiva -310 tani tashkil etadi. Ammo asosiy turistik resurslarimizdan turizm maqsadida foydalanish tashkil etilmagan. SHu sababdan milliy madaniy va tabiiy merosimizni turizm faoliyati maqsadida har jihatdan o’rganish va muhofaza etish o’ta muhimdir. YUNYeSKOning «Butunjahon madaniy va tabiiy merosini muhofaza qilish» konvensiyasida har bir davlat o’z hududidagi madaniy va tabiiy merosini muhofaza etishi, uni targ’ibot etishi, bunda o’zining samarali siyosatini olib borishi lozimligi ta’kidlanadi. sub’ektiv rivojlanish qonuniyatiga ega bo’lib, undan maqsadli foydalanish lozim bo’ladi. Bunga amal qilgan ko’pgina mamlakatlarda turizmning rivojlanishi yuqori samara berib kelmokda. Mustaqillikning dastlabki davrlaridan boshlab, O’zbekistonda ham turizmni shakllantirish va qaror toptirishga katta ahamiyat berilib, bu jarayonda turistik resurslardan, ayniqsa mintaqa xududlarida mavjud bo’lgan salohiyatdan samarali foydalanish yo’l – yo’riqlari qidirilmoqda va uning imkoniyatlari o’rganilmokda. Turizm ham respublikamiz iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi, sanoat, transport va boshqa makroiqtisodiy tarmoqlar qatori o’zining munosib o’rniga ega bo’lishi uchun yetarlicha resurslarga ega. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo’yicha Markaziy Osiyo davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. Respublikamiz tarixiy, arxeologik, arxitektura, san’at, musiqa va boshqa turistik resurslarga boy hisoblanadi. Bundan tashqari mamlakatimizning betakror tabiati, tog’ va tekislik, daryolari, cho’l va vaholari, ko’p va turli landshaft zonalari asosiy rekreasiya resurslaridir. Mamlakatimizda yosh tarmoq hisoblangan turizm, kundan kunga rivojlanmoqda. Bu esa, ko’pgina ish o’rinlari ochish imkoniyati mavjudligini bildiradi. O’zbekistonda tarixiy – madaniy, arxitektura, arxeologiya ahamiyatidagi 7 mingdan ortiq ob’ektlar mavjud. Ekspert B. To’raev fikricha ulardan 545 tasi – arxitektura, 578 tasi – tarixiy, 1457 tasi – san’at yodgorliklari va 5500 dan ortig’i arxeologik ahamiyatiga jalb etilgan. 200 dan ortiq ob’ektlar ta’mirlanmoqda, 500 tasi esa ta’mirlanishga muhtoj. Ko’p mamlakatlar tajribasiga ko’ra, ta’mirlanish jarayonini o’zi turistlar uchun qiziqarli hisoblanadi. Undan tashqari respublikamizda 300 dan ortiq mezeylar, 1200 ta xalq ijodiyoti tashkilotlari mavjud. Turistik ob’ektlari miqdori bo’yicha Toshkentda -144 ta, Samarqandda – 118 ta, Buxoroda - 201 ta, Xiva -310 tani tashkil etadi. Ammo asosiy turistik resurslarimizdan turizm maqsadida foydalanish tashkil etilmagan. SHu sababdan milliy madaniy va tabiiy merosimizni turizm faoliyati maqsadida har jihatdan o’rganish va muhofaza etish o’ta muhimdir. YUNYeSKOning «Butunjahon madaniy va tabiiy merosini muhofaza qilish» konvensiyasida har bir davlat o’z hududidagi madaniy va tabiiy merosini muhofaza etishi, uni targ’ibot etishi, bunda o’zining samarali siyosatini olib borishi lozimligi ta’kidlanadi. O’zbekistonning turistik resurslar fanining ob’ekti sifatida mamlakatimizdagi barcha turizm faoliyatida foydalanish mumkin bo’lgan turizm ob’ektlari hisoblanadi. Mamlakatimizning betakror tabiat go’shalari, ya’ni tog’ vodiylari, cho’lu- dashtlari, boy madaniy-tarixiy merosi, ajoyib tarixiy arxitektura yodgorliklari, urf- odatlari, milliy resurslarning bisyorligidan darak beradi. Fanning ob’ektidan kelib chiqib, mazkur fanning predmeti kelib chiqadi. Bu fanning predmeti turistik resurslarni, turlari va mohiyatini, ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni, hudud bo’yicha joylanish xususiyatlarini, milliy iqtisodiyotda samarali foydalanishni, ekologik-iqtisodiy xususiyatlarini, turizm faoliyatida foydalanish va muhofaza qilishni o’rganishdan kelib chiqadi. Mintaqaviy turizm fanining maqsadi va vazifalari Hozirgi davrda iqtisodiyotimizni rivojlantirish, aholini ijtimoiy – iqtisodiy ahvolini yaxshilashda yangi ish o’rinlarini ochish katta ahamiyatga ega. SHuning uchun qaysi tarmoqlarda yangi ish o’rinlari ochish imkoniyati bo’lsa, undan samarali foydalanish lozim. Bugungi kunda turizm jahondagi eng ko’p foyda keltiruvchi biznes ko’rinishlaridan biriga aylangan. U bozor iqtisodiyotining ajralmas qismi bo’lib, dunyoning ko’pgina mamlakatlarida tezkorlik bilan rivojlanib borayotgan tarmoqqa aylandi. Turizm sohasi jahon xo’jaligining transport, aloqa, savdo-sotiq, qurilish industriyasi, qishloq xo’jaligi, iste’mol mollari ishlab chiqaruvchi sanoat tarmoqlari bilan chambarchas holda rivojlanib, jahon iqtisodiyotida o’z o’rniga ega bo’lmoqda. Iqtisodiyotimizda turistik resurslardan samarali foydalanishda sohada yangi ish o’rinlari ochish katta ahamiyatga ega. Har bir hududda turizm shakllanar ekan, bu hududda turizm faoliyatida foydalanilayotgan turistik resurslar mavjud bo’ladi. Bu resurslarni turizmni tashkil etish asosi desak bo’ladi. Lekin, har bir hududning resurs salohiyati resurslarning miqdor va sifat jihatiga ko’ra farq qiladi. SHu sababli turistik resurslarni har jihatdan o’rganish, baholash, umuman olganda turizm faoliyatida foydalanish imkoniyatlarini, tahlil etish ma’lum mintaqada turizmni rivojlantirish istiqbolini belgilaydi. YUqoridagi mulohazalardan kelib chiqib bu fanning maqsadi mamlkatimizning turizm salohiyatini belgilash nuqtai nazaridan turistik resurslarimizni har taraflama o’rganib chiqishdir. SHu jihatdan kelib chiqib turizm faoliyatida turistik resurslardan samarali foydalanish, uni iqtisodiy asoslarini O’zbekistonning turistik resurslar fanining ob’ekti sifatida mamlakatimizdagi barcha turizm faoliyatida foydalanish mumkin bo’lgan turizm ob’ektlari hisoblanadi. Mamlakatimizning betakror tabiat go’shalari, ya’ni tog’ vodiylari, cho’lu- dashtlari, boy madaniy-tarixiy merosi, ajoyib tarixiy arxitektura yodgorliklari, urf- odatlari, milliy resurslarning bisyorligidan darak beradi. Fanning ob’ektidan kelib chiqib, mazkur fanning predmeti kelib chiqadi. Bu fanning predmeti turistik resurslarni, turlari va mohiyatini, ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni, hudud bo’yicha joylanish xususiyatlarini, milliy iqtisodiyotda samarali foydalanishni, ekologik-iqtisodiy xususiyatlarini, turizm faoliyatida foydalanish va muhofaza qilishni o’rganishdan kelib chiqadi. Mintaqaviy turizm fanining maqsadi va vazifalari Hozirgi davrda iqtisodiyotimizni rivojlantirish, aholini ijtimoiy – iqtisodiy ahvolini yaxshilashda yangi ish o’rinlarini ochish katta ahamiyatga ega. SHuning uchun qaysi tarmoqlarda yangi ish o’rinlari ochish imkoniyati bo’lsa, undan samarali foydalanish lozim. Bugungi kunda turizm jahondagi eng ko’p foyda keltiruvchi biznes ko’rinishlaridan biriga aylangan. U bozor iqtisodiyotining ajralmas qismi bo’lib, dunyoning ko’pgina mamlakatlarida tezkorlik bilan rivojlanib borayotgan tarmoqqa aylandi. Turizm sohasi jahon xo’jaligining transport, aloqa, savdo-sotiq, qurilish industriyasi, qishloq xo’jaligi, iste’mol mollari ishlab chiqaruvchi sanoat tarmoqlari bilan chambarchas holda rivojlanib, jahon iqtisodiyotida o’z o’rniga ega bo’lmoqda. Iqtisodiyotimizda turistik resurslardan samarali foydalanishda sohada yangi ish o’rinlari ochish katta ahamiyatga ega. Har bir hududda turizm shakllanar ekan, bu hududda turizm faoliyatida foydalanilayotgan turistik resurslar mavjud bo’ladi. Bu resurslarni turizmni tashkil etish asosi desak bo’ladi. Lekin, har bir hududning resurs salohiyati resurslarning miqdor va sifat jihatiga ko’ra farq qiladi. SHu sababli turistik resurslarni har jihatdan o’rganish, baholash, umuman olganda turizm faoliyatida foydalanish imkoniyatlarini, tahlil etish ma’lum mintaqada turizmni rivojlantirish istiqbolini belgilaydi. YUqoridagi mulohazalardan kelib chiqib bu fanning maqsadi mamlkatimizning turizm salohiyatini belgilash nuqtai nazaridan turistik resurslarimizni har taraflama o’rganib chiqishdir. SHu jihatdan kelib chiqib turizm faoliyatida turistik resurslardan samarali foydalanish, uni iqtisodiy asoslarini yaratish bu fanning asosiy vazifasidir. Undan tashqari, Vatanimizning kelajagi hisoblangan yoshlar ongida Milliy merosimizga, jumladan, madaniy-tariziy, tabiiy yodgorliklar va milliy an’analarimizga bo’lgan munosabatni shakllantirish fanning asosiy maqsadidir. Xalqimiz milliy boyligimiz hisoblangan turistik ob’ektlarimizni, tabiatimizni qanchalik asrab-avaylasa, shunchalik mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari oshib boradi. Fanning vazifasi - turistik resurslar haqida tushuncha berish, turistik resurslardan samarali foydalanish imkoniyatlarini o’rganish, O’zbekistonning turistik resurslarini mintaqalar bo’yicha joylanishi, turistik rayonlashtirish hamda, mamlakatimiz turistik resurslarini muhofaza qilish tadbirlari to’g’risida talabalarda tasavvur hosil qilishdir. 2. Mustaqillikka erishgandan keyingi O‘zbekiston hukumatining turizm sohasiga e’tibor qaratishi Mustaqillikka erishgach, 1991-yildan keyin O‘zbekistonning turistik xizmatlar bozori shakllana boshladi. Aynan shu davrda Respublika o‘zining iqtisodiy mustaqilligini va mustaqil ravishda tashqi dunyo bozorlariga chiqishini e’lon qildi. Shu davrda qabul qilingan tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risidagi qonun turistik xizmatlarni sotuvchi korxonalarga yangi asos yaratdi. Natijada, tarmoqda yangi boshqaruv tizimini shakllantirish, turistik biznesni yuritishga yordamlashadigan qo‘shimcha biznes turlarini yaratish, sohaga xizmat qiladigan bank, audit, maslahat xizmatlarini tashkil etish, viloyatlarda turizm tarmog‘ining mintaqaviy bo‘linmalarini tuzish, xalqaro miqyosda turizm mahsulotini reklama qilish, xususiylashtirilgan turistik korxonalarni litsenziyalashtirish kabi masalalarga alohida e’tibor berildi. Mustaqillikdan keyin, turizm sohasida bir vaqtning o‘zida uchta muhim jarayon amalga oshirildi:  birinchi jarayon: eski tizimdagi korxona va tashkilotlarning tanazzulga uchrashi (ekskursiya byurosi, sayohat byurosi), o‘zlarining tuzilishi va faoliyat turiga ko‘ra yangi xizmat ko‘rsatish talablariga javob bermay qoldi;  ikkinchi jarayon: turoperator va turagent sifatida nomlangan yangi tashkilotlar tuzildi; yaratish bu fanning asosiy vazifasidir. Undan tashqari, Vatanimizning kelajagi hisoblangan yoshlar ongida Milliy merosimizga, jumladan, madaniy-tariziy, tabiiy yodgorliklar va milliy an’analarimizga bo’lgan munosabatni shakllantirish fanning asosiy maqsadidir. Xalqimiz milliy boyligimiz hisoblangan turistik ob’ektlarimizni, tabiatimizni qanchalik asrab-avaylasa, shunchalik mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari oshib boradi. Fanning vazifasi - turistik resurslar haqida tushuncha berish, turistik resurslardan samarali foydalanish imkoniyatlarini o’rganish, O’zbekistonning turistik resurslarini mintaqalar bo’yicha joylanishi, turistik rayonlashtirish hamda, mamlakatimiz turistik resurslarini muhofaza qilish tadbirlari to’g’risida talabalarda tasavvur hosil qilishdir. 2. Mustaqillikka erishgandan keyingi O‘zbekiston hukumatining turizm sohasiga e’tibor qaratishi Mustaqillikka erishgach, 1991-yildan keyin O‘zbekistonning turistik xizmatlar bozori shakllana boshladi. Aynan shu davrda Respublika o‘zining iqtisodiy mustaqilligini va mustaqil ravishda tashqi dunyo bozorlariga chiqishini e’lon qildi. Shu davrda qabul qilingan tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risidagi qonun turistik xizmatlarni sotuvchi korxonalarga yangi asos yaratdi. Natijada, tarmoqda yangi boshqaruv tizimini shakllantirish, turistik biznesni yuritishga yordamlashadigan qo‘shimcha biznes turlarini yaratish, sohaga xizmat qiladigan bank, audit, maslahat xizmatlarini tashkil etish, viloyatlarda turizm tarmog‘ining mintaqaviy bo‘linmalarini tuzish, xalqaro miqyosda turizm mahsulotini reklama qilish, xususiylashtirilgan turistik korxonalarni litsenziyalashtirish kabi masalalarga alohida e’tibor berildi. Mustaqillikdan keyin, turizm sohasida bir vaqtning o‘zida uchta muhim jarayon amalga oshirildi:  birinchi jarayon: eski tizimdagi korxona va tashkilotlarning tanazzulga uchrashi (ekskursiya byurosi, sayohat byurosi), o‘zlarining tuzilishi va faoliyat turiga ko‘ra yangi xizmat ko‘rsatish talablariga javob bermay qoldi;  ikkinchi jarayon: turoperator va turagent sifatida nomlangan yangi tashkilotlar tuzildi;  uchinchi jarayon: eski turistik korxonalarni qayta qurish yo‘li bilan O‘zbekiston va xorijiy iste’molchilar talab qiluvchi turistik mahsulotni ishlab chiqish yo‘lga qo‘yildi. 1992-yilda Respublikada «O‘zbekturizm» Milliy Kompaniyasi tashkil etildi va turizm sohasida bu kompaniya barcha tashkiliy, boshqaruv hamda muvofiqlashtirish funksiyalarini amalga oshira boshladi. 1993-yilda «O‘zbekturizm» Milliy Kompaniyasi Butunjahon turizm tashkilotiga (BTT) haqiqiy a’zo bo‘lib kirdi. Bu jarayon o‘z navbatida xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qildi. 1994-yilda BMT ning YUNESKO tashkiloti hamda O‘zbekiston hukumatining tashabbusi bilan Samarqand shahrida Buyuk Ipak yo‘lidagi shaharlarda xalqaro turizmni rivojlantirish bo‘yicha Samarqand Deklaratsiyasi qabul qilindi. Bu bosqich mobaynida, ya’ni 1994-yilda ishlab chiqilgan «Turistik korxonalarni xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish dasturi» chuqur tizimli - institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirishda juda katta ahamiyat kasb etdi. 1994–1995-yillar mobaynida «O‘zbekturizm» Milliy Kompaniyasining 87,8 foiz turistik ob’ektlari xususiylashtirildi va davlat tasarrufidan chiqarilgan edi. Amalga oshirilgan o‘zgarishlar turistlarni qabul qilish shaklini jadallik bilan rivojlantirdi. 1995-yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Buyuk ipak yo‘lini qayta tiklashda O‘zbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish va Respublikada xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar» to‘g‘risidagi Farmoni1 Buyuk Ipak yo‘lida turistik mahsulotni tiklash borasida strategik ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu o‘z navbatida O‘zbekiston turizm sohasidagi islohotlarning ikkinchi bosqichini boshlab berdi. Natijada Buyuk Ipak yo‘lidagi shaharlar va turistik manzillar ro‘yxatga olindi, Imom al-Buxoriy, Bahouddin Naqshband, Abduholiq G‘ijduvoniy, Ahmad al-Farg‘oniy, Imom al-Motrudiy, Mahmudi A’zam, Hakim at- Termiziy, Hazrati Imom, Shayx Shamsiddin Kulol, Burxoniddin Marg‘iloniy, Buxorodagi Chor Bakrlar kabi allomalarimizning maqbaralari tamirlandi va ziyoratgoh majmualarga aylantirildi. 1998-yildan boshlab, Toshkent shahrida muntazam ravishda Xalqaro turistik ko‘rgazma tashkil etila boshlandi, 1 http//www. Lex.uz  uchinchi jarayon: eski turistik korxonalarni qayta qurish yo‘li bilan O‘zbekiston va xorijiy iste’molchilar talab qiluvchi turistik mahsulotni ishlab chiqish yo‘lga qo‘yildi. 1992-yilda Respublikada «O‘zbekturizm» Milliy Kompaniyasi tashkil etildi va turizm sohasida bu kompaniya barcha tashkiliy, boshqaruv hamda muvofiqlashtirish funksiyalarini amalga oshira boshladi. 1993-yilda «O‘zbekturizm» Milliy Kompaniyasi Butunjahon turizm tashkilotiga (BTT) haqiqiy a’zo bo‘lib kirdi. Bu jarayon o‘z navbatida xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qildi. 1994-yilda BMT ning YUNESKO tashkiloti hamda O‘zbekiston hukumatining tashabbusi bilan Samarqand shahrida Buyuk Ipak yo‘lidagi shaharlarda xalqaro turizmni rivojlantirish bo‘yicha Samarqand Deklaratsiyasi qabul qilindi. Bu bosqich mobaynida, ya’ni 1994-yilda ishlab chiqilgan «Turistik korxonalarni xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish dasturi» chuqur tizimli - institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirishda juda katta ahamiyat kasb etdi. 1994–1995-yillar mobaynida «O‘zbekturizm» Milliy Kompaniyasining 87,8 foiz turistik ob’ektlari xususiylashtirildi va davlat tasarrufidan chiqarilgan edi. Amalga oshirilgan o‘zgarishlar turistlarni qabul qilish shaklini jadallik bilan rivojlantirdi. 1995-yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Buyuk ipak yo‘lini qayta tiklashda O‘zbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish va Respublikada xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar» to‘g‘risidagi Farmoni1 Buyuk Ipak yo‘lida turistik mahsulotni tiklash borasida strategik ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu o‘z navbatida O‘zbekiston turizm sohasidagi islohotlarning ikkinchi bosqichini boshlab berdi. Natijada Buyuk Ipak yo‘lidagi shaharlar va turistik manzillar ro‘yxatga olindi, Imom al-Buxoriy, Bahouddin Naqshband, Abduholiq G‘ijduvoniy, Ahmad al-Farg‘oniy, Imom al-Motrudiy, Mahmudi A’zam, Hakim at- Termiziy, Hazrati Imom, Shayx Shamsiddin Kulol, Burxoniddin Marg‘iloniy, Buxorodagi Chor Bakrlar kabi allomalarimizning maqbaralari tamirlandi va ziyoratgoh majmualarga aylantirildi. 1998-yildan boshlab, Toshkent shahrida muntazam ravishda Xalqaro turistik ko‘rgazma tashkil etila boshlandi, 1 http//www. Lex.uz mehmonxonalardagi xalqaro talablarga javob beruvchi o‘rinlar soni 4,8 barobarga ko‘paytirildi. Bu bosqichda O‘zbekistonning turizm sohasida quyidagi masalalari amalga oshirildi:  davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni;  yangi xorijiy investorlarni jalb qilish;  tashqi bozorlarga chiqishning yangi yo‘llarini izlash;  xalqaro ko‘rgazmalarga chiqish (Berlin, London, Madrid, Moskva);  turistik korxonalar va sayohatchilarning manfaatlarini himoyalovchi nodavlat tashkilotlarning vujudga kelishi;  turistik yo‘nalishlarning rang-barangligini ta’minlash, mahsulotning ekologik talablarini kuchaytirish, yangi hududlarni turistik diqqatga sazovor joylar sifatida ochish;  O‘zbekiston mehmonxonalarida xorijiy menejmentni qo‘llash;  kichik mehmonxonalar tarmog‘ini kengaytirish;  turizm sohasida mutaxassislarni tayyorlash (o‘rta maxsus hamda oliy ta’lim bosqichida);  xorijiy tajribalarni o‘rganish;  ilmiy loyihalar tayyorlash;  BTT tadqiqot guruhining O‘zbekistonga kelishi va «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunni tayyorlash borasidagi ishlar;  turfirmalarning nodavlat va koorporativ tashkilotlar «Ustoz», «Meros», «Ekosan» va h.k. bilan aloqalari yo‘lga qo‘yildi. Turizm sohasidagi islohotlarning uchinchi bosqichida, 1999-yil 15-aprelda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2005-yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat dasturi to‘g‘risida»gi Farmoni e’lon qilindi, shu yilning 20-avgustida esa O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan «Turizm to‘g‘risida» gi Qonun qabul qilindi. Buning asosida turizm sohasidagi bozor munosabatlari uzil-kesil yo‘lga qo‘yildi hamda xalqaro bozorda raqobatbardosh turistik mahsulot yaratila boshlandi, turizm tizimini boshqarishning markazlashtirilishiga chek qo‘yildi. Ko‘pchilik turistik ob’ektlar o‘zlarini mustaqil mehmonxonalardagi xalqaro talablarga javob beruvchi o‘rinlar soni 4,8 barobarga ko‘paytirildi. Bu bosqichda O‘zbekistonning turizm sohasida quyidagi masalalari amalga oshirildi:  davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni;  yangi xorijiy investorlarni jalb qilish;  tashqi bozorlarga chiqishning yangi yo‘llarini izlash;  xalqaro ko‘rgazmalarga chiqish (Berlin, London, Madrid, Moskva);  turistik korxonalar va sayohatchilarning manfaatlarini himoyalovchi nodavlat tashkilotlarning vujudga kelishi;  turistik yo‘nalishlarning rang-barangligini ta’minlash, mahsulotning ekologik talablarini kuchaytirish, yangi hududlarni turistik diqqatga sazovor joylar sifatida ochish;  O‘zbekiston mehmonxonalarida xorijiy menejmentni qo‘llash;  kichik mehmonxonalar tarmog‘ini kengaytirish;  turizm sohasida mutaxassislarni tayyorlash (o‘rta maxsus hamda oliy ta’lim bosqichida);  xorijiy tajribalarni o‘rganish;  ilmiy loyihalar tayyorlash;  BTT tadqiqot guruhining O‘zbekistonga kelishi va «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunni tayyorlash borasidagi ishlar;  turfirmalarning nodavlat va koorporativ tashkilotlar «Ustoz», «Meros», «Ekosan» va h.k. bilan aloqalari yo‘lga qo‘yildi. Turizm sohasidagi islohotlarning uchinchi bosqichida, 1999-yil 15-aprelda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2005-yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat dasturi to‘g‘risida»gi Farmoni e’lon qilindi, shu yilning 20-avgustida esa O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan «Turizm to‘g‘risida» gi Qonun qabul qilindi. Buning asosida turizm sohasidagi bozor munosabatlari uzil-kesil yo‘lga qo‘yildi hamda xalqaro bozorda raqobatbardosh turistik mahsulot yaratila boshlandi, turizm tizimini boshqarishning markazlashtirilishiga chek qo‘yildi. Ko‘pchilik turistik ob’ektlar o‘zlarini mustaqil ravishda boshqara boshladi, xizmatlar bozorida raqobatlasha olmaydigan korxonalar yopilib, ular o‘rniga samarali ishlovchi yangi korxonalar tashkil etildi. 2000-yildan boshlab, Respublikamiz turizm sohasi yuqori sur’atlar bilan rivojlana boshladi. Turizm sohasidan olinayotgan daromadlar yiliga 20 va undan ortiq foizlarda o‘sa boshladi. 2001-yilning oxirida Afg‘onistondagi tolibonlarga qarshi harakatlarning boshlanishi o‘lkamizga kelayotgan turistlar oqimini ikki yil davomida ancha kamaytirib yuborganidan so‘ng, 2003-yilning ikkinchi yarmiga kelib, o‘lkamiz turizmi yana o‘zini o‘nglab oldi. Sharqiy Osiyoda o‘tgan yillarda tarqalgan odatdan tashqari Pnevmaniya (Sars) va Parranda grippi kabi kasalliklar O‘zbekiston turizmiga 2001-yil 11-sentabr voqealaridek kuchli ta’sir ko‘rsata olmadi. Turizm sohasidagi islohotlarning to‘rtinchi bosqichi 2000-yildan boshlangan bo‘lib, hozirgi kungacha davom etmoqda. Bu davrda xususiy turistik tashkilotlar assotsiatsiyasiga va tashkil etiladigan boshqa turistik assotsiatsiyalarga asos qo‘yildi (Gid-tarjimonlar assotsiatsiyasi, Mehmonxona egalari assotsiatsiyasi, Transportchilar assotsiatsiyasi) va «O‘zbekturizm» Milliy Kompaniyasining bir qator vakolatlarini o‘tkazish ustida izlanishlar olib borildi. Bu o‘lkamiz turizm xizmatlar bozorida faoliyat yurituvchi korxonalarning yanada tezroq sur’atlarda rivojlantirishga yordam berdi. O‘zbekiston Respublikasining bu davrdagi amalga oshirilgan ulkan ishlarini hisobga olib, Islom konferensiyasi tashkiloti (OIK) tarkibidagi muassasalardan biri – Ta’lim, Fan va madaniyat masalalari bo‘yicha Xalqaro islom tashkiloti (ISESCO) Toshkentni 2007-yilda Xalqaro islom madaniyati markazi deb e’lon qildi. O‘zbekistonning islom madaniyati va ilmi oldidagi, islom merosi va yodgorliklarini asrash va yanada boyitish borasidagi mislsiz xizmatlari uchun Toshkent shunday yuksak va faxrli unvonga sazavor bo‘ldi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, 1993-yilda mamlakatimizda bor yo‘g‘i 4 ta xususiy turistik firma bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi kunda turizm xizmatlarining nodavlat sektorida 800 ta turistik firma va mehmonxona, shu jumladan umumiy sig‘imi 30 ravishda boshqara boshladi, xizmatlar bozorida raqobatlasha olmaydigan korxonalar yopilib, ular o‘rniga samarali ishlovchi yangi korxonalar tashkil etildi. 2000-yildan boshlab, Respublikamiz turizm sohasi yuqori sur’atlar bilan rivojlana boshladi. Turizm sohasidan olinayotgan daromadlar yiliga 20 va undan ortiq foizlarda o‘sa boshladi. 2001-yilning oxirida Afg‘onistondagi tolibonlarga qarshi harakatlarning boshlanishi o‘lkamizga kelayotgan turistlar oqimini ikki yil davomida ancha kamaytirib yuborganidan so‘ng, 2003-yilning ikkinchi yarmiga kelib, o‘lkamiz turizmi yana o‘zini o‘nglab oldi. Sharqiy Osiyoda o‘tgan yillarda tarqalgan odatdan tashqari Pnevmaniya (Sars) va Parranda grippi kabi kasalliklar O‘zbekiston turizmiga 2001-yil 11-sentabr voqealaridek kuchli ta’sir ko‘rsata olmadi. Turizm sohasidagi islohotlarning to‘rtinchi bosqichi 2000-yildan boshlangan bo‘lib, hozirgi kungacha davom etmoqda. Bu davrda xususiy turistik tashkilotlar assotsiatsiyasiga va tashkil etiladigan boshqa turistik assotsiatsiyalarga asos qo‘yildi (Gid-tarjimonlar assotsiatsiyasi, Mehmonxona egalari assotsiatsiyasi, Transportchilar assotsiatsiyasi) va «O‘zbekturizm» Milliy Kompaniyasining bir qator vakolatlarini o‘tkazish ustida izlanishlar olib borildi. Bu o‘lkamiz turizm xizmatlar bozorida faoliyat yurituvchi korxonalarning yanada tezroq sur’atlarda rivojlantirishga yordam berdi. O‘zbekiston Respublikasining bu davrdagi amalga oshirilgan ulkan ishlarini hisobga olib, Islom konferensiyasi tashkiloti (OIK) tarkibidagi muassasalardan biri – Ta’lim, Fan va madaniyat masalalari bo‘yicha Xalqaro islom tashkiloti (ISESCO) Toshkentni 2007-yilda Xalqaro islom madaniyati markazi deb e’lon qildi. O‘zbekistonning islom madaniyati va ilmi oldidagi, islom merosi va yodgorliklarini asrash va yanada boyitish borasidagi mislsiz xizmatlari uchun Toshkent shunday yuksak va faxrli unvonga sazavor bo‘ldi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, 1993-yilda mamlakatimizda bor yo‘g‘i 4 ta xususiy turistik firma bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi kunda turizm xizmatlarining nodavlat sektorida 800 ta turistik firma va mehmonxona, shu jumladan umumiy sig‘imi 30 ming joydan iborat 500 ta mehmonxona va 300 ga yaqin turoperator va turagentlar faoliyat olib bormoqdalar.2 3. “O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi”ning tashkil etilishi. Turizm sohasini rivojlantirish bugungi kunda respublikamizdagi asosiy ustuvor yo`nalish bo`lib hisoblanadi. Ushbu ustuvor yo`nalishni amalga oshirish bo`yicha 2016 yil 2 dekabrda qabul qilingan PF-4861 sonli “O`zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to`g`risida”gi Farmoni qabul qilindi va bu farmonning bajarilishi yuzasidan shu kunda PQ-2666- sonli “O`zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi faoliyatini tashkil etish to`g`risida”gi Qarori qabul qilindi.3 Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi faoliyatini samarali tashkil etish maqsadida qabul qilingan ushbu Prezident qarorida quyidagi chora-tadbirlar va vazifalarni izchil amalga oshirish belgilab berildi. Xususan, ushbu qo`mita faoliyatining asosiy vazifalari va yo`nalishlari qilib, quyidagilar yo`nalishlar belgilandi: - turizm salohiyatini tubdan oshirish, unga iqtisodiyotning strategik sektori maqomini berish; - sohani rivojlantirishning yaxlit konsepsiyasini shakllantirish va amalga oshirishni ta’minlash; - turizm xizmatlarining tashqi va ichki bozorlarida marketing tadqiqotlarini olib borish; - tarixiy-madaniy merosni keng targ`ib qilish, faol reklama-axborot siyosatini amalga oshirish; - ichki, tashqi va chiqish turizmini kompleks rivojlantirishning milliy va hududiy dasturlari ishlab chiqilishini muvofiqlashtirish va uning monitoringi; - turizm infratuzilmasini rivojlantirishga xorijiy investisiyalar va boshqa mablag`larni jalb etish; 2 Turizm istiqbollari. // O‘zbekiston iqtisodiy axborotnomasi.№ 1. 2014. -11.b. 3 www.lex.uz ming joydan iborat 500 ta mehmonxona va 300 ga yaqin turoperator va turagentlar faoliyat olib bormoqdalar.2 3. “O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi”ning tashkil etilishi. Turizm sohasini rivojlantirish bugungi kunda respublikamizdagi asosiy ustuvor yo`nalish bo`lib hisoblanadi. Ushbu ustuvor yo`nalishni amalga oshirish bo`yicha 2016 yil 2 dekabrda qabul qilingan PF-4861 sonli “O`zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to`g`risida”gi Farmoni qabul qilindi va bu farmonning bajarilishi yuzasidan shu kunda PQ-2666- sonli “O`zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi faoliyatini tashkil etish to`g`risida”gi Qarori qabul qilindi.3 Turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi faoliyatini samarali tashkil etish maqsadida qabul qilingan ushbu Prezident qarorida quyidagi chora-tadbirlar va vazifalarni izchil amalga oshirish belgilab berildi. Xususan, ushbu qo`mita faoliyatining asosiy vazifalari va yo`nalishlari qilib, quyidagilar yo`nalishlar belgilandi: - turizm salohiyatini tubdan oshirish, unga iqtisodiyotning strategik sektori maqomini berish; - sohani rivojlantirishning yaxlit konsepsiyasini shakllantirish va amalga oshirishni ta’minlash; - turizm xizmatlarining tashqi va ichki bozorlarida marketing tadqiqotlarini olib borish; - tarixiy-madaniy merosni keng targ`ib qilish, faol reklama-axborot siyosatini amalga oshirish; - ichki, tashqi va chiqish turizmini kompleks rivojlantirishning milliy va hududiy dasturlari ishlab chiqilishini muvofiqlashtirish va uning monitoringi; - turizm infratuzilmasini rivojlantirishga xorijiy investisiyalar va boshqa mablag`larni jalb etish; 2 Turizm istiqbollari. // O‘zbekiston iqtisodiy axborotnomasi.№ 1. 2014. -11.b. 3 www.lex.uz - soha faoliyati rivojlanishini muvofiqlashtirish, mintaqalarda yangi turizm yo`nalishlarining tashkil etilishini ta’minlash; - pasportlashtirish va yagona milliy reestrlarni shakllantirish; - turizm xizmatlari ko`rsatish sifati va xavfsizligi standartlari ishlab chiqilishini muvofiqlashtirish; - ular bo`yicha inspeksiya nazoratini amalga oshirish, sohani tartibga solishni maqbullashtirish va raqobatni rivojlantirish; - to`siqlarni bartaraf etish bo`yicha takliflarni ishlab chiqish, sohada tadbirkorlik faolligini oshirishga ko`maklashish; - axborot-kommunikasiya texnologiyalarini keng joriy etish, turizm faoliyatini BMT Butunjahon turizm tashkiloti va boshqa xalqaro, milliy tashkilotlar, kompaniyalar bilan hamkorligini kengaytirish; - xalqaro standart va normalarni amaliyotga joriy etish; - soha xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirishni yuqori darajada tashkil etish hamda tarmoq turizm fanlarini rivojlantirishga ko`maklashish. Qo`mita barcha majburiyat va shartnomalar, shu jumladan, xalqaro majburiyatlar va shartnomalar bo`yicha oldingi “O`zbekturizm” MKning huquqiy vorisi bo`lishi keltirilgan. Biroq, mehnat shartnomalari bular qatoriga kirmaydi. SHuningdek, qo`mita tuzilmasida quyidagi sub’ektlarning tashkil etilishi keltirib o`tilgan:4 - mustaqil bo`limlar sifatida tugatilgan “O`zbekturizm” MK huzuridagi “Buyuk ipak yo`li reklama agentligi” davlat unitar korxonasi negizida “Milliy turizm mahsulotlarini targ`ibot qilish markazi” davlat unitar korxonasi; - “Turizm xizmatlarini sertifikatlash markazi” unitar korxonasi negizida “Turizm xizmatlarini sertifikatlash markazi” davlat unitar korxonasi; - “Dispetcherlashtirish va sayyohlarga xizmat ko`rsatish markaziy boshqarmasi” negizida “Dispetcherlashtirish va sayyohlarga xizmat ko`rsatish markazi” davlat unitar korxonasi. SHu bilan birga, qo`mitaning tashkiliy tuzilmasi, markaziy apparatining tuzilmasi, Qoraqalpog`iston Respublikasi, Samarqand, Buxoro, Xorazm va Farg`ona 4 www.lex.uz - soha faoliyati rivojlanishini muvofiqlashtirish, mintaqalarda yangi turizm yo`nalishlarining tashkil etilishini ta’minlash; - pasportlashtirish va yagona milliy reestrlarni shakllantirish; - turizm xizmatlari ko`rsatish sifati va xavfsizligi standartlari ishlab chiqilishini muvofiqlashtirish; - ular bo`yicha inspeksiya nazoratini amalga oshirish, sohani tartibga solishni maqbullashtirish va raqobatni rivojlantirish; - to`siqlarni bartaraf etish bo`yicha takliflarni ishlab chiqish, sohada tadbirkorlik faolligini oshirishga ko`maklashish; - axborot-kommunikasiya texnologiyalarini keng joriy etish, turizm faoliyatini BMT Butunjahon turizm tashkiloti va boshqa xalqaro, milliy tashkilotlar, kompaniyalar bilan hamkorligini kengaytirish; - xalqaro standart va normalarni amaliyotga joriy etish; - soha xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirishni yuqori darajada tashkil etish hamda tarmoq turizm fanlarini rivojlantirishga ko`maklashish. Qo`mita barcha majburiyat va shartnomalar, shu jumladan, xalqaro majburiyatlar va shartnomalar bo`yicha oldingi “O`zbekturizm” MKning huquqiy vorisi bo`lishi keltirilgan. Biroq, mehnat shartnomalari bular qatoriga kirmaydi. SHuningdek, qo`mita tuzilmasida quyidagi sub’ektlarning tashkil etilishi keltirib o`tilgan:4 - mustaqil bo`limlar sifatida tugatilgan “O`zbekturizm” MK huzuridagi “Buyuk ipak yo`li reklama agentligi” davlat unitar korxonasi negizida “Milliy turizm mahsulotlarini targ`ibot qilish markazi” davlat unitar korxonasi; - “Turizm xizmatlarini sertifikatlash markazi” unitar korxonasi negizida “Turizm xizmatlarini sertifikatlash markazi” davlat unitar korxonasi; - “Dispetcherlashtirish va sayyohlarga xizmat ko`rsatish markaziy boshqarmasi” negizida “Dispetcherlashtirish va sayyohlarga xizmat ko`rsatish markazi” davlat unitar korxonasi. SHu bilan birga, qo`mitaning tashkiliy tuzilmasi, markaziy apparatining tuzilmasi, Qoraqalpog`iston Respublikasi, Samarqand, Buxoro, Xorazm va Farg`ona 4 www.lex.uz viloyatlari hududiy boshqarmalarining namunaviy tuzilmasi, qo`mita to`g`risidagi nizom kabilarning qarordagi ilovalarga muvofiq tasdiqlanishi bayon etilgan. Hamda quyidagi ish va vazifalarni amalga oshirish ko`rsatib o`tilgan: - qo`mita hududiy boshqarmalarining rahbarlari Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi va viloyatlar hokimlarining taqdimnomasiga binoan qo`mita raisi tomonidan lavozimga tayinlanishi; - davlat budjeti va qo`mita huzuridagi budjetdan tashqari Turizm sohasini qo`llab-quvvatlash jamg`armasi mablag`lari va boshqa manbalarning qo`mita faoliyatini moliyalashtirish manbalari bo`lishi; - qo`mita huzuridagi budjetdan tashqari Turizmni qo`llab-quvvatlash jamg`armasining yangidan tashkil etilishi; - qo`mita vakolatlariga muvofiq, da’vo va arizalar bo`yicha davlat boji to`lashdan ozod qilinishi, qo`mitaning joylashgan manzili; - uni zarur aloqa vositalari bilan ta’minlashga Axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarni rivojlantirish vazirligining ko`maklashishi; - hamda qabul qilingan qonun hujjatlariga o`zgartirish va qo`shimchalar to`g`risida takliflar kiritish. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasida turizmni 2005 yilgacha rivojlantirish dasturi to`g`risidagi” 1999 yil 15 aprelidagi, “Turizmni rivojlantiish uchun malakali xodimlarni tayyorlash haqidagi” farmonlariga binoan 2000 yil 14 iyunda “O`zbekturizm” MK qoshida Respublika ilmiy-o`quv konsalting markazi tashkil etildi. Markaz tashkilotchisi hozirgi kunda O`zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi hisoblanadi. Markazning asosiy vazifasi turizm sohasi bo`yicha malakali xodimlarni tayyorlash, qayta tayyorlash, malakalarini oshirish, turizm sohasini rivojlantirish bo`yicha ilmiy ishlarni qo`llab-quvvatlashdan iborat. 2004 yil 28 aprelida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O`zbekturizm” MK tomonidan markazning asosiy maqsadlari belgilandi. Ular qatoriga quyidagi vazifalar kiritilgan: - O`zbekiston Respublikasida turizm sanoati va turizm chora-tadbirlarini o`tkazishga va sohani rivojlantirishga ko`maklashish; viloyatlari hududiy boshqarmalarining namunaviy tuzilmasi, qo`mita to`g`risidagi nizom kabilarning qarordagi ilovalarga muvofiq tasdiqlanishi bayon etilgan. Hamda quyidagi ish va vazifalarni amalga oshirish ko`rsatib o`tilgan: - qo`mita hududiy boshqarmalarining rahbarlari Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi va viloyatlar hokimlarining taqdimnomasiga binoan qo`mita raisi tomonidan lavozimga tayinlanishi; - davlat budjeti va qo`mita huzuridagi budjetdan tashqari Turizm sohasini qo`llab-quvvatlash jamg`armasi mablag`lari va boshqa manbalarning qo`mita faoliyatini moliyalashtirish manbalari bo`lishi; - qo`mita huzuridagi budjetdan tashqari Turizmni qo`llab-quvvatlash jamg`armasining yangidan tashkil etilishi; - qo`mita vakolatlariga muvofiq, da’vo va arizalar bo`yicha davlat boji to`lashdan ozod qilinishi, qo`mitaning joylashgan manzili; - uni zarur aloqa vositalari bilan ta’minlashga Axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarni rivojlantirish vazirligining ko`maklashishi; - hamda qabul qilingan qonun hujjatlariga o`zgartirish va qo`shimchalar to`g`risida takliflar kiritish. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasida turizmni 2005 yilgacha rivojlantirish dasturi to`g`risidagi” 1999 yil 15 aprelidagi, “Turizmni rivojlantiish uchun malakali xodimlarni tayyorlash haqidagi” farmonlariga binoan 2000 yil 14 iyunda “O`zbekturizm” MK qoshida Respublika ilmiy-o`quv konsalting markazi tashkil etildi. Markaz tashkilotchisi hozirgi kunda O`zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi hisoblanadi. Markazning asosiy vazifasi turizm sohasi bo`yicha malakali xodimlarni tayyorlash, qayta tayyorlash, malakalarini oshirish, turizm sohasini rivojlantirish bo`yicha ilmiy ishlarni qo`llab-quvvatlashdan iborat. 2004 yil 28 aprelida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O`zbekturizm” MK tomonidan markazning asosiy maqsadlari belgilandi. Ular qatoriga quyidagi vazifalar kiritilgan: - O`zbekiston Respublikasida turizm sanoati va turizm chora-tadbirlarini o`tkazishga va sohani rivojlantirishga ko`maklashish; - turizm sohasi uchun malakali xodimlarni tayyorlash, ularni qayta tayyorlash va malakalarini oshirish; - yurtimizga tashrif buyurgan sayyohlarni respublikamizning tarixiy yodgorliklari, madaniyati, jamoatchilik va siyosiy hayoti to`g`risida ishonchli ma’lumotlar bilan ta’minlash. SHu bilan birga, O`zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi respublika ilmiy-o`quv konsalting markazining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:5 - “O`zbekturizm” Milliy Kompaniyasining tuzilmaviy bo`linmalarida xizmat ko`rsatuvchi xodimlariga konsultasiya berish va ularni attestasiyadan o`tkazishni tashkil qilish; - turizm sohasida xizmat ko`rsatuvchi xodimlar va gid-ekskursovodlar, turizm korxonalari rahbarlari uchun har yil seminar-treninglar o`tkazish; - belgilangan tartibda o`z turistik firmalarini ochmoqchi bo`lgan korxonalarga sohaviy konsultasiya berish; - turizm bo`yicha faoliyat ko`rsatayotgan tashkilotlarni zamonaviy o`quv uslublari va darsliklari bilan o`qitishni ta’minlovchi materiallarni ishlab chiqish; - milliy an’analar va urf odatlar, yangi turistik ob’ektlar bo`yicha tavsiyanomalar va ishlanmalar tashkillashtirish; - gid-ekskursovodlarning portfeli uchun broshyuralar, bukletlar, zaruriy metodik adabiyotlar va ekskursion matnlar ishlab chiqish; - yirik turistik kompaniyalar, mehmonxonalar, restoranlar, xorijiy hamkorlar va investorlar bilan birga amaliy seminarlar tashkil qilish; - respublika tarixiy-madaniy salohiyatidan maksimal foydalangan holda mashrutlar va ekskursiyalarni ishlab chiqish va amalga oshirish. - respublika ekskursovodlari va gid-tarjimonlari bankini shakllantirish va uni muntazam yangilab turish; - sayyohlarga xizmat ko`rsatish darajasini oshirish bo`yicha dasturlar va ishlanmalarni yaratish va amalga tadbiq etish; 5 www.uzbekturism.uz - turizm sohasi uchun malakali xodimlarni tayyorlash, ularni qayta tayyorlash va malakalarini oshirish; - yurtimizga tashrif buyurgan sayyohlarni respublikamizning tarixiy yodgorliklari, madaniyati, jamoatchilik va siyosiy hayoti to`g`risida ishonchli ma’lumotlar bilan ta’minlash. SHu bilan birga, O`zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo`mitasi respublika ilmiy-o`quv konsalting markazining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:5 - “O`zbekturizm” Milliy Kompaniyasining tuzilmaviy bo`linmalarida xizmat ko`rsatuvchi xodimlariga konsultasiya berish va ularni attestasiyadan o`tkazishni tashkil qilish; - turizm sohasida xizmat ko`rsatuvchi xodimlar va gid-ekskursovodlar, turizm korxonalari rahbarlari uchun har yil seminar-treninglar o`tkazish; - belgilangan tartibda o`z turistik firmalarini ochmoqchi bo`lgan korxonalarga sohaviy konsultasiya berish; - turizm bo`yicha faoliyat ko`rsatayotgan tashkilotlarni zamonaviy o`quv uslublari va darsliklari bilan o`qitishni ta’minlovchi materiallarni ishlab chiqish; - milliy an’analar va urf odatlar, yangi turistik ob’ektlar bo`yicha tavsiyanomalar va ishlanmalar tashkillashtirish; - gid-ekskursovodlarning portfeli uchun broshyuralar, bukletlar, zaruriy metodik adabiyotlar va ekskursion matnlar ishlab chiqish; - yirik turistik kompaniyalar, mehmonxonalar, restoranlar, xorijiy hamkorlar va investorlar bilan birga amaliy seminarlar tashkil qilish; - respublika tarixiy-madaniy salohiyatidan maksimal foydalangan holda mashrutlar va ekskursiyalarni ishlab chiqish va amalga oshirish. - respublika ekskursovodlari va gid-tarjimonlari bankini shakllantirish va uni muntazam yangilab turish; - sayyohlarga xizmat ko`rsatish darajasini oshirish bo`yicha dasturlar va ishlanmalarni yaratish va amalga tadbiq etish; 5 www.uzbekturism.uz - xalqaro turizm sohasida xizmat ko`rsatuvchi tashkilotlar bilan fikr almashish va ma’lumot olish; - kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malaka oshirish. Markaz quyidagi yo`nalishlar bo`yicha mutaxassislarni tayyorlaydi: - gid (ekskursovod); - turoperator; - mehmonxona administratori. Malaka oshirish va qayta tayyorlash qo`yidagi toifalarda amalga oshirildi: - “O`zbekturizm” MK tizimidagi barcha bo`linmalar rahbarlari; - turizm sohasida, mehmonxona, restoranda faoliyat ko`rsatuvchi rahbarlar; - gidlar (ekskursovlar); - turizm sohasida faoliyat ko`rsatuvchi bosh hisobchilar, iqtisodchilar; - avtotransport muassasalari rahbarlari va xodimlari; - temir yo`l transporti bo`yicha faoliyat yurituvchi ishchi xodimlari. SHularni hisobga olib, qo`mita soha xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirishni yuqori darajada tashkil etish hamda tarmoq turizm fanlarini rivojlantirishga ko`maklashish maqsadida ilgarigi ilmiy-o`quv konsalting markazi turizm sohasida kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish markaziga aylantirildi. CHunki, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash mutaxassislarning kasb bilimlari va ko`nikmalarini yangilash hamda chuqurlashtirishga qaratilgan. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash ta’lim muassasalaridagi o`qish natijalariga ko`ra davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi guvohnoma yoki sertifikat topshiriladi. Xususan, hozirgi kunga kelib, oldingi “O`zbekturizm” milliy kompaniyasining respublika ilmiy-o`quv konsalting markazida yetuk mutaxassislar tayyorlandi. CHunki, sayohat dasturining qiziqarli o`tishi, mehmonlarda mamlakat tarixi, ma’naviy-madaniy boyligi, betakror me’moriy obidalari, xalqining urf-odatlari va qadriyatlari haqida tasavvur shakllanishi ularning o`z kasbini nechog`li o`zlashtirgani bilan bevosita bog`liq. Markaz tashabbusi bilan sayyohlik korxonalari rahbarlari va turizm sohasida faoliyat ko`rsatuvchi gidlar uchun treninglar o`tkazildi. O`z sayyohlik firmasini - xalqaro turizm sohasida xizmat ko`rsatuvchi tashkilotlar bilan fikr almashish va ma’lumot olish; - kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malaka oshirish. Markaz quyidagi yo`nalishlar bo`yicha mutaxassislarni tayyorlaydi: - gid (ekskursovod); - turoperator; - mehmonxona administratori. Malaka oshirish va qayta tayyorlash qo`yidagi toifalarda amalga oshirildi: - “O`zbekturizm” MK tizimidagi barcha bo`linmalar rahbarlari; - turizm sohasida, mehmonxona, restoranda faoliyat ko`rsatuvchi rahbarlar; - gidlar (ekskursovlar); - turizm sohasida faoliyat ko`rsatuvchi bosh hisobchilar, iqtisodchilar; - avtotransport muassasalari rahbarlari va xodimlari; - temir yo`l transporti bo`yicha faoliyat yurituvchi ishchi xodimlari. SHularni hisobga olib, qo`mita soha xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirishni yuqori darajada tashkil etish hamda tarmoq turizm fanlarini rivojlantirishga ko`maklashish maqsadida ilgarigi ilmiy-o`quv konsalting markazi turizm sohasida kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish markaziga aylantirildi. CHunki, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash mutaxassislarning kasb bilimlari va ko`nikmalarini yangilash hamda chuqurlashtirishga qaratilgan. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash ta’lim muassasalaridagi o`qish natijalariga ko`ra davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi guvohnoma yoki sertifikat topshiriladi. Xususan, hozirgi kunga kelib, oldingi “O`zbekturizm” milliy kompaniyasining respublika ilmiy-o`quv konsalting markazida yetuk mutaxassislar tayyorlandi. CHunki, sayohat dasturining qiziqarli o`tishi, mehmonlarda mamlakat tarixi, ma’naviy-madaniy boyligi, betakror me’moriy obidalari, xalqining urf-odatlari va qadriyatlari haqida tasavvur shakllanishi ularning o`z kasbini nechog`li o`zlashtirgani bilan bevosita bog`liq. Markaz tashabbusi bilan sayyohlik korxonalari rahbarlari va turizm sohasida faoliyat ko`rsatuvchi gidlar uchun treninglar o`tkazildi. O`z sayyohlik firmasini ochayotgan tadbirkorlarga maslahat xizmati ko`rsatiladi. Markaz tomonidan sayyohlik tashkilotlari xodimlarini turistik biznesni tashkil etish va boshqarishning zamonaviy shakl va uslublariga o`rgatish bo`yicha yangi uslubiy tavsiya va qo`llanmalar ishlab chiqilda. Ayniqsa, gidlarning malakasini oshirish maqsadida yirik sayyohlik kompaniyalari, mehmonxonalar, restoranlar, xorijiy sheriklar va investorlar bilan hamkorlikda amaliy seminarlar tashkil etildi. Darhaqiqat, xodimlarning malakasini oshirish va qayta tayyorlashni ilgarigi “O`zbekturizm” milliy kompaniyasiga qarashli respublika ilmiy-o`quv konsalting markazi amalga oshirdi. Jumladan, markaz tomonidan 2005 yilda 51 nafar gid, 201 nafar gid-tarjimon va 90 nafar turistik operator tayyorlandi. 140 nafar mutaxassisga malaka oshirish o`quv mashg`ulotlari va 190 nafar xodimga seminar-trening uyushtirildi. Bu borada olib borilayotgan chora-tadbirlar va ishlarning barchasi O`zbekistonda turizmning keng avj olishi uchun yordam berdi. SHular bilan bir qatorda, oldingi yillarda ushbu markazda “O`zbekturizm” MK tizimidagi turistik firmalar va mehmonxonalar uchun 400 ta seminar-treninglar o`tkazildi. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi ichki turizmini tashkillashtirish bo`yicha 2 ta ilmiy-amaliy konferensiya o`tkazildi, turoperatorlik va mehmonxona faoliyati bo`yicha uslubiy qo`llanma ishlab chiqarildi. Buyuk Ipak yo`li shaharlarining qadimiy yodgorliklari bo`yicha uslubiy qo`llanmalar ishlab chiqildi. Ayniqsa, gid-tarjimonlar va turoperatorlar kurslarida ta’lim olayotganlarni o`quv materiallari va elektron qo`llanmalar bilan ta’minlash eng ustuvor yo`nalish hisoblanadi. Professional bilimlar, zamonaviy standartlari bilim va ko`nikmalariga ega bo`lgan mehnat bozori talablariga muvofiq keluvchi mutaxassislarni kompleks tayyorlashga qaratilgan o`quv rejalari va dasturlar ham ishlab chiqilgan. Dasturlarda tinglovchilar uchun nazariy bilimlar bilan birga amaliy mashg`ulotlar ham olib boriladi. Markaz ta’limining yillik ko`lami 6 o`quv soatida 36 soatgacha olib boriladi. Ta’lim seminarlar, leksiyalar va treninglar ko`rinishida bo`ladi. Hamda interfaol uslublardan keng foydalanib, vaziyatni modellash, o`yinlari, muhokamalar uslubi targ`ib etiladi. ochayotgan tadbirkorlarga maslahat xizmati ko`rsatiladi. Markaz tomonidan sayyohlik tashkilotlari xodimlarini turistik biznesni tashkil etish va boshqarishning zamonaviy shakl va uslublariga o`rgatish bo`yicha yangi uslubiy tavsiya va qo`llanmalar ishlab chiqilda. Ayniqsa, gidlarning malakasini oshirish maqsadida yirik sayyohlik kompaniyalari, mehmonxonalar, restoranlar, xorijiy sheriklar va investorlar bilan hamkorlikda amaliy seminarlar tashkil etildi. Darhaqiqat, xodimlarning malakasini oshirish va qayta tayyorlashni ilgarigi “O`zbekturizm” milliy kompaniyasiga qarashli respublika ilmiy-o`quv konsalting markazi amalga oshirdi. Jumladan, markaz tomonidan 2005 yilda 51 nafar gid, 201 nafar gid-tarjimon va 90 nafar turistik operator tayyorlandi. 140 nafar mutaxassisga malaka oshirish o`quv mashg`ulotlari va 190 nafar xodimga seminar-trening uyushtirildi. Bu borada olib borilayotgan chora-tadbirlar va ishlarning barchasi O`zbekistonda turizmning keng avj olishi uchun yordam berdi. SHular bilan bir qatorda, oldingi yillarda ushbu markazda “O`zbekturizm” MK tizimidagi turistik firmalar va mehmonxonalar uchun 400 ta seminar-treninglar o`tkazildi. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi ichki turizmini tashkillashtirish bo`yicha 2 ta ilmiy-amaliy konferensiya o`tkazildi, turoperatorlik va mehmonxona faoliyati bo`yicha uslubiy qo`llanma ishlab chiqarildi. Buyuk Ipak yo`li shaharlarining qadimiy yodgorliklari bo`yicha uslubiy qo`llanmalar ishlab chiqildi. Ayniqsa, gid-tarjimonlar va turoperatorlar kurslarida ta’lim olayotganlarni o`quv materiallari va elektron qo`llanmalar bilan ta’minlash eng ustuvor yo`nalish hisoblanadi. Professional bilimlar, zamonaviy standartlari bilim va ko`nikmalariga ega bo`lgan mehnat bozori talablariga muvofiq keluvchi mutaxassislarni kompleks tayyorlashga qaratilgan o`quv rejalari va dasturlar ham ishlab chiqilgan. Dasturlarda tinglovchilar uchun nazariy bilimlar bilan birga amaliy mashg`ulotlar ham olib boriladi. Markaz ta’limining yillik ko`lami 6 o`quv soatida 36 soatgacha olib boriladi. Ta’lim seminarlar, leksiyalar va treninglar ko`rinishida bo`ladi. Hamda interfaol uslublardan keng foydalanib, vaziyatni modellash, o`yinlari, muhokamalar uslubi targ`ib etiladi. Markazda malakali o`qituvchilar faoliyat ko`rsatib, ularda ko`pchiligi O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining a’zolari bo`lib, ilmiy daraja va salohiyatga ega. Markazda ta’lim berish uchun boshqa vazirlik va idoralardan turizm sohasida yuksak tajribaga yega bo`lgan mutaxassis va xodimlar ham jalb qilinadi. Markazning barcha o`quv auditoriyalari va xonalari, eshitish kabinetlari texnik asbob-uskunalar bilan ta’minlangan. Markaz yonida tashkil qilingan Axborot markazida turizm sohasiga oid adabiyotlar va o`quv qo`llanmalar mavjud. 4. O‘zbekiston milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda turizmning roli. Turizm ham respublikamiz iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi, sanoat, transport va boshqa makroiqtisodiy tarmoqlar qatori o’zining munosib o’rniga ega bo’lishi uchun yetarlicha resurslarga ega. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo’yicha Markaziy Osiyo davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. CHunki mamlakatimiz jahon sivilizasiya o’choqlaridan biri sifatida, o’zining asori- atiqalari bilan mashhurdir. Bizning madaniyatimiz dunyo xalqlari san’at, arxitektura, shaharsozlik va ko’pgina sohalarga ulkan hissani qo’shgan. Tarixda ma’lumki, mintaqaning rivojlanishida ma’lum darajada turizmning ham hissasi bo’lgan. CHunki, mamlakatimiz «Buyuk ipak yo’li» markazida joylashgan, shuning uchun savdo-sotiq va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar rivojlangan bo’lib, ulardan tushgan daromatlar mamlakat xazinasiga katta ulush qo’shgan. Mustahkam ko’p tarmoqli iqtisodiyotga ega bo’lish uchun iqtisodiy qaram bo’lmaslikkina emas, balki xar bir davlat o’z iqtisodiyotini mustaqil yaratishga va rivojlantirishga harakat qilishi lozim. Bu jarayon davrida ushbu davlat halqning turmush darajasi yomonlashmasligi, hamda jamoatchilikdan talab qilinadigan sarf xarajat juda kam miqdorni tashkil qilishini maqsadga muvofiq deb hisoblaydi. Har qanday davlat uchun esa turizm ana shunday amaliy yo’nalishlardan biri hisoblanadi, ayniqsa xalqaro turizm iqtisodiyotning boshqa muhim manbaa tarmoqlariga nisbatan katta sarmoya talab qilmaydi. Ayni vaqtda milliy iqtisodiyotimizda turizmning o’rniga nazar tashlasak, shu narsa ayon bo’ladiki mavjud resurslardan har doim ham samarali foydalanishga erishilmayapti. Mamlakatimizda turizm rivojlanishi jamiyatning yangilanish davriga to’g’ri kelib, u asta-sekinlik bilan sodir bo’layotgan o’zgarishlar jarayonini hisobga Markazda malakali o`qituvchilar faoliyat ko`rsatib, ularda ko`pchiligi O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining a’zolari bo`lib, ilmiy daraja va salohiyatga ega. Markazda ta’lim berish uchun boshqa vazirlik va idoralardan turizm sohasida yuksak tajribaga yega bo`lgan mutaxassis va xodimlar ham jalb qilinadi. Markazning barcha o`quv auditoriyalari va xonalari, eshitish kabinetlari texnik asbob-uskunalar bilan ta’minlangan. Markaz yonida tashkil qilingan Axborot markazida turizm sohasiga oid adabiyotlar va o`quv qo`llanmalar mavjud. 4. O‘zbekiston milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda turizmning roli. Turizm ham respublikamiz iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi, sanoat, transport va boshqa makroiqtisodiy tarmoqlar qatori o’zining munosib o’rniga ega bo’lishi uchun yetarlicha resurslarga ega. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo’yicha Markaziy Osiyo davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. CHunki mamlakatimiz jahon sivilizasiya o’choqlaridan biri sifatida, o’zining asori- atiqalari bilan mashhurdir. Bizning madaniyatimiz dunyo xalqlari san’at, arxitektura, shaharsozlik va ko’pgina sohalarga ulkan hissani qo’shgan. Tarixda ma’lumki, mintaqaning rivojlanishida ma’lum darajada turizmning ham hissasi bo’lgan. CHunki, mamlakatimiz «Buyuk ipak yo’li» markazida joylashgan, shuning uchun savdo-sotiq va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar rivojlangan bo’lib, ulardan tushgan daromatlar mamlakat xazinasiga katta ulush qo’shgan. Mustahkam ko’p tarmoqli iqtisodiyotga ega bo’lish uchun iqtisodiy qaram bo’lmaslikkina emas, balki xar bir davlat o’z iqtisodiyotini mustaqil yaratishga va rivojlantirishga harakat qilishi lozim. Bu jarayon davrida ushbu davlat halqning turmush darajasi yomonlashmasligi, hamda jamoatchilikdan talab qilinadigan sarf xarajat juda kam miqdorni tashkil qilishini maqsadga muvofiq deb hisoblaydi. Har qanday davlat uchun esa turizm ana shunday amaliy yo’nalishlardan biri hisoblanadi, ayniqsa xalqaro turizm iqtisodiyotning boshqa muhim manbaa tarmoqlariga nisbatan katta sarmoya talab qilmaydi. Ayni vaqtda milliy iqtisodiyotimizda turizmning o’rniga nazar tashlasak, shu narsa ayon bo’ladiki mavjud resurslardan har doim ham samarali foydalanishga erishilmayapti. Mamlakatimizda turizm rivojlanishi jamiyatning yangilanish davriga to’g’ri kelib, u asta-sekinlik bilan sodir bo’layotgan o’zgarishlar jarayonini hisobga olgan holda uning sifatini yanada yaxshilashga to’g’ri kelmoqda. Rivojlangan mamlakatlar tajribasidan ma’lumki, iqtisodiyotning rivojlanishi turizm sohasi bilan ham bog’liq. SHuning uchun ham, bozor iqtisodi asosida xo’jalik yuritishga o’tayotgan mamlakatlarda xalqaro turizmga katta e’tibor qaratish katta ahamiyatga ega. O’zbekiston sharoitida turizmni hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan darajada rivojlantirish uchun yetarlicha turistik resurs imkoniyatlari borligini hisobga olsak, u holda bu sohani iqtisodiyot uchun, umuman jamiyatning rivojlanishi uchun g’oyat muhim ahamiyati borligi ma’lum bo’ladi. Ayni vaqtda, respublikamizda turizmni rivojlanishi amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohatlarga, hamda mavjud resurslardan samarali foydanalish bilan bevosita bog’liqdir. O’zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi dastlabki yillardan boshlab iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida tub islohatlar va yangilanishlar boshlandi. SHu o’tgan davr mobaynida, mamlakatimiz o’z iqtisodiyotini rivojlantirishda jahon tajribasidan keng foydalanmoqda. SHu o’rinda turizm sohasida ham tub islohatlar olib borilib, davlat tomonidan katta imkoniyatlar yaratilmoqda. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Prezdentining 1992 yil 27 iyuldagi «o’zbekturizm» milliy kompaniyasini tashkil etish», 1995 yil iyuldagi «Buyuk ipak yo’lini tiklash va xalqaro turizmni rivojlantirishda O’zbekiston Respublikasining faol qatnashishini ta’minlash»ga oid farmonlari, 1997 yil Butunjahon Turistik Tashkiloti (BTT) ekspertlar guruhi bilan «O’zbekturizm» milliy kompaniyasi hamkorligidagi «O’zbekistonda turizmni barqaror rivojlantirish rejasi», 1999 yil qabul qilingan «Turizm to’g’risida»dagi qonun hamda «Turizmni 2005 yilgacha rivojlantirish dasturi», Vazirlar Mahkamasining 2001 yildagi «CHimyon-CHorvoq kurort zonasida tabiat boyliklarini saqlash, sog’lomlashtirish va dam olishni rivojlantirishni tartibga solishning qo’shimcha chora-tadbirlari to’g’risida»gi, «O’zbekturizm» milliy kompaniyasining “Turizm”Qo`mitasiga aylantirish to`g`risidagi qarori turizm sohasini rivojlanishiga katta yo’l ochmoqda. YUqoridagi qaror va Farmonlar asosida shu davr mobaynida respublikamizning ko’pgina mintaqalaridagi tarixiy, diniy obidalar, buyuk siymolar qabrlari, dahmalari, masjidu madrasalarini qaytadan tiklash va ta’mirlash ishlari olgan holda uning sifatini yanada yaxshilashga to’g’ri kelmoqda. Rivojlangan mamlakatlar tajribasidan ma’lumki, iqtisodiyotning rivojlanishi turizm sohasi bilan ham bog’liq. SHuning uchun ham, bozor iqtisodi asosida xo’jalik yuritishga o’tayotgan mamlakatlarda xalqaro turizmga katta e’tibor qaratish katta ahamiyatga ega. O’zbekiston sharoitida turizmni hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan darajada rivojlantirish uchun yetarlicha turistik resurs imkoniyatlari borligini hisobga olsak, u holda bu sohani iqtisodiyot uchun, umuman jamiyatning rivojlanishi uchun g’oyat muhim ahamiyati borligi ma’lum bo’ladi. Ayni vaqtda, respublikamizda turizmni rivojlanishi amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohatlarga, hamda mavjud resurslardan samarali foydanalish bilan bevosita bog’liqdir. O’zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi dastlabki yillardan boshlab iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida tub islohatlar va yangilanishlar boshlandi. SHu o’tgan davr mobaynida, mamlakatimiz o’z iqtisodiyotini rivojlantirishda jahon tajribasidan keng foydalanmoqda. SHu o’rinda turizm sohasida ham tub islohatlar olib borilib, davlat tomonidan katta imkoniyatlar yaratilmoqda. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Prezdentining 1992 yil 27 iyuldagi «o’zbekturizm» milliy kompaniyasini tashkil etish», 1995 yil iyuldagi «Buyuk ipak yo’lini tiklash va xalqaro turizmni rivojlantirishda O’zbekiston Respublikasining faol qatnashishini ta’minlash»ga oid farmonlari, 1997 yil Butunjahon Turistik Tashkiloti (BTT) ekspertlar guruhi bilan «O’zbekturizm» milliy kompaniyasi hamkorligidagi «O’zbekistonda turizmni barqaror rivojlantirish rejasi», 1999 yil qabul qilingan «Turizm to’g’risida»dagi qonun hamda «Turizmni 2005 yilgacha rivojlantirish dasturi», Vazirlar Mahkamasining 2001 yildagi «CHimyon-CHorvoq kurort zonasida tabiat boyliklarini saqlash, sog’lomlashtirish va dam olishni rivojlantirishni tartibga solishning qo’shimcha chora-tadbirlari to’g’risida»gi, «O’zbekturizm» milliy kompaniyasining “Turizm”Qo`mitasiga aylantirish to`g`risidagi qarori turizm sohasini rivojlanishiga katta yo’l ochmoqda. YUqoridagi qaror va Farmonlar asosida shu davr mobaynida respublikamizning ko’pgina mintaqalaridagi tarixiy, diniy obidalar, buyuk siymolar qabrlari, dahmalari, masjidu madrasalarini qaytadan tiklash va ta’mirlash ishlari keng miqiyosda amalga oshirildi. Buning natijasida turistik resurslarimiz yanada ko’paydi hamda yaxshilandi. Turizm faoliyatini yaxshilash maqsadida tashkil etilgan yagona siyosatni amalga oshiruvchi maxsus davlat organi – «O’zbekturizm» milliy kompaniyasi qoshida viloyat va mintaqa filiallari ochildi. 1993 yil Bali (Indoneziya) shahrida bo’lib o’tgan Butunjahon turistik tashkilotini (BTT) 10 sessiyasida «O’zbekturizm» miliy kompaniyasi ushbu nufuzli tashkilotga to’la huquqli a’zo bo’ldi (To’xliev, 1996). 1995 yil BTTning qohirada o’tkazilgan navbatdagi 11- sessiyasida o’zbekiston «Atrof muhitni muhofaza qilish komiteti»ga a’zo bo’ldi va Istambuldagi 12- sessiyasida esa Markaziy Osiyo mintaqasi «Buyuk ipak yo’li» dasturida mamlakatimizning o’rni alohida ta’kidlab o’tildi. Shuningdek, YUNYeSKOning O’zbekistondagi qarorgohi, madaniyat vazirligi va Fanlar akamediyasi bilan hamkorlikda «Meros» dasturi asosida «Buyuk Ipak yo’li»da joylashgan tarixiy, arxitektura, arxeologik va boshqa yodgorliklarni tiklash, ta’mirlash va ilmiy o’rganish bo’yicha amaliy ishlar qilinishi bevosita respublikada turizm rivojlanishi uchun katta turtki bo’ldi (A.S.Soliev, M.R.Usmonov, 2005). keng miqiyosda amalga oshirildi. Buning natijasida turistik resurslarimiz yanada ko’paydi hamda yaxshilandi. Turizm faoliyatini yaxshilash maqsadida tashkil etilgan yagona siyosatni amalga oshiruvchi maxsus davlat organi – «O’zbekturizm» milliy kompaniyasi qoshida viloyat va mintaqa filiallari ochildi. 1993 yil Bali (Indoneziya) shahrida bo’lib o’tgan Butunjahon turistik tashkilotini (BTT) 10 sessiyasida «O’zbekturizm» miliy kompaniyasi ushbu nufuzli tashkilotga to’la huquqli a’zo bo’ldi (To’xliev, 1996). 1995 yil BTTning qohirada o’tkazilgan navbatdagi 11- sessiyasida o’zbekiston «Atrof muhitni muhofaza qilish komiteti»ga a’zo bo’ldi va Istambuldagi 12- sessiyasida esa Markaziy Osiyo mintaqasi «Buyuk ipak yo’li» dasturida mamlakatimizning o’rni alohida ta’kidlab o’tildi. Shuningdek, YUNYeSKOning O’zbekistondagi qarorgohi, madaniyat vazirligi va Fanlar akamediyasi bilan hamkorlikda «Meros» dasturi asosida «Buyuk Ipak yo’li»da joylashgan tarixiy, arxitektura, arxeologik va boshqa yodgorliklarni tiklash, ta’mirlash va ilmiy o’rganish bo’yicha amaliy ishlar qilinishi bevosita respublikada turizm rivojlanishi uchun katta turtki bo’ldi (A.S.Soliev, M.R.Usmonov, 2005).