1 MOLIYAVIY TAHLIL VA UNI TASHKIL ETISH MUNDARIJA Kirish I-BOB. MOLIYAVIY TAHLIL ASOSLARI 1.1. Moliyaviy tahlilning mohiyati va ahamiyati 1.2. Moliyaviy tahlil tushunchasi va uning tarkibiy qismlari II-BOB. MOLIYAVIY TAHLIL BOSQICHLARI 2.1. Moliyaviy tahlilning asosiy tamoyillari va usullari 2.2. Moliyaviy ko'rsatkichlar va ularning roli Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 2 Kirish Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi iqtisodiy sharoitda korxonalarning samaradorligini oshirish va raqobatbardoshligini ta’minlash uchun moliyaviy tahlil va uni tashkil etish jarayoni nihoyatda dolzarb hisoblanadi. Korxonalarning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi va ularning moliyaviy barqarorligi ko'p jihatdan to'g'ri va samarali moliyaviy tahlil asosida qarorlar qabul qilishga bog'liq. Moliyaviy tahlil bu – korxona faoliyatining moliyaviy natijalarini baholash va tahlil qilish jarayoni bo'lib, u korxonaning moliyaviy holatini, resurslaridan samarali foydalanish darajasini va moliyaviy barqarorligini aniqlashga yordam beradi. Bu jarayon nafaqat korxona ichidagi moliyaviy resurslarni boshqarishni o'z ichiga oladi, balki tashqi investitsiya va kreditorlar uchun ham muhim axborot manbai hisoblanadi. Kurs ishining maqsadi – moliyaviy tahlilning nazariy va amaliy asoslarini o'rganish hamda uning korxona faoliyatidagi o‘rnini va ahamiyatini yoritishdan iborat. Shuningdek, moliyaviy tahlilni tashkil etish jarayonida yuzaga keladigan asosiy muammolar va ularni hal qilish yo‘llari ham tahlil qilinadi. Ushbu mavzuni o‘rganishning dolzarbligi shundaki, to‘g‘ri tashkil etilgan moliyaviy tahlil jarayoni korxonaning foydaliligini oshirishga, moliyaviy barqarorligini ta'minlashga va uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishishga xizmat qiladi. Mazkur kurs ishida zamonaviy moliyaviy tahlil usullaridan foydalanish, ularni amaliyotga tatbiq etish yo‘nalishlari va turli korxonalar misolida tahlil natijalarini samarali boshqarish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishga e'tibor qaratiladi. Shu bilan birga, ushbu mavzu nafaqat korxonalarning ichki boshqaruviga, balki tashqi muhit bilan bog‘liq iqtisodiy sharoitlarga ham ta'sir etuvchi omillarni o‘rganishga yordam beradi. Moliyaviy tahlil natijalaridan samarali foydalanish esa korxonaning kelajakdagi rivojlanish yo‘nalishlarini aniqlashga va raqobatbardoshligini ta'minlashga imkon yaratadi. Moliyaviy tahlilni to‘g‘ri tashkil etish natijasida korxona rahbariyati o‘z resurslaridan maksimal samaradorlik bilan foydalanishi, o‘z moliyaviy holatini barqarorlashtirishi va xavflarni kamaytirishi mumkin. 3 I-BOB. MOLIYAVIY TAHLIL ASOSLARI 1.1. MOLIYAVITNING TAHLILNIG MOHIYATI VA AHAMIYATI Moliyaviy tahlilning mohiyati va ahamiyati Moliyaviy tahlil korxona yoki tashkilotning moliyaviy holatini, uning rivojlanish dinamikasini, iqtisodiy ko‘rsatkichlarini o‘rganish va baholashga yo‘naltirilgan. Ushbu tahlil jarayoni korxona resurslarini samarali boshqarish, moliyaviy barqarorlikni ta'minlash, rentabellikni oshirish va investitsion imkoniyatlarni aniqlash uchun muhim hisoblanadi. Moliyaviy tahlilning mohiyati. Moliyaviy tahlil jarayoni korxona yoki tashkilot faoliyatining turli jabhalarini chuqur o‘rganish orqali uning iqtisodiy ko‘rsatkichlari haqida to‘liq tasavvur beradi. U quyidagi asosiy elementlarni o‘z ichiga oladi: 1. Likvidlik tahlili: Korxona qisqa muddatli majburiyatlarini vaqtida to‘lay olish qobiliyatini baholash. 2. Moliyaviy barqarorlik tahlili: Korxonaning uzoq muddatli istiqbolda mustahkam bo‘lib qolish imkoniyatini o‘lchash. 3. Rentabellik tahlili: Daromad va foyda ko‘rsatkichlarini tahlil qilib, korxonaning samaradorligini baholash. 4. Faoliyat ko‘rsatkichlari tahlili: Aktiv va passivlarning tarkibi, ular orasidagi munosabat va ta'sirlarni o‘rganish. Moliyaviy tahlilning ahamiyati Moliyaviy tahlil quyidagi jihatlar bilan ahamiyatlidir:  Qaror qabul qilish jarayonini osonlashtiradi: Rivojlanish strategiyasini belgilash, yangi loyihalarni amalga oshirish yoki mavjud faoliyatni kengaytirish qarorlarini qabul qilishda moliyaviy tahlil yordam beradi.  Korxona samaradorligini oshiradi: Tahlil natijalari asosida samaradorlikni oshirishga qaratilgan tavsiyalar ishlab chiqilishi va moliyaviy resurslar oqilona taqsimlanishi mumkin. 4  Investorlar va kreditorlar uchun ishonchli manba bo‘lib xizmat qiladi: Moliyaviy tahlil natijalari investorlar va kreditorlar uchun korxona haqida to‘liq ma'lumot berib, ularning investitsion qarorlarini to‘g‘ri yo‘naltiradi.  Risklarni kamaytiradi: Korxona faoliyatida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan moliyaviy xavflarni aniqlab, ular bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishga imkon beradi.  Ichki boshqaruv tizimini yaxshilaydi: Moliyaviy tahlil natijasida ichki boshqaruv jarayonlari tahlil qilinadi va bu asosida takomillashtirish uchun tavsiyalar ishlab chiqiladi.Moliyaviy tahlil korxona yoki tashkilotning moliyaviy ahvolini chuqur o'rganish va uni baholash uchun amalga oshiriladi. Bu jarayon korxona faoliyatining samaradorligini baholash, investitsion imkoniyatlarni aniqlash va kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan moliyaviy qiyinchiliklarni oldini olish uchun muhimdir. Moliyaviy tahlilning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: 1. Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash: Moliyaviy tahlil korxonaning moliyaviy holatini va uning barqarorlik darajasini baholashga yordam beradi. Bu korxona qisqa muddatli majburiyatlarini to‘lashga qodirmi yoki yo‘qmi, shuningdek, uzoq muddatli qarz majburiyatlarini qondirish imkoniyatini aniqlaydi. 2. Likvidlikni oshirish: Korxonaning likvidligini (ya'ni, pul mablag‘larini qisqa muddatda naqdlashtirish imkoniyatini) baholash orqali moliyaviy tahlil moliyaviy resurslarni to‘g‘ri taqsimlashga imkon beradi. Bu esa korxonani to‘lovga layoqatli bo‘lishida katta ahamiyatga ega. 3. Faoliyat samaradorligini oshirish: Moliyaviy tahlil korxonaning umumiy rentabelligini, ya'ni foyda olish darajasini o‘lchash imkoniyatini beradi. Rentabellik korxona mablag‘lari va resurslarining samarali foydalanilayotganligini bildiradi. 4. Investorlar va kreditorlar uchun ishonchli ma'lumot taqdim etish: Investorlar va kreditorlar korxonaning moliyaviy holati haqidagi ma'lumotlarga tayanadi. Moliyaviy tahlil esa ularning qarorlarini aniq va ishonchli qilishda yordam beradi. Moliyaviy tahlil bir nechta asosiy yo‘nalishlarda amalga oshiriladi: 5 1. Likvidlik va to‘lovga layoqatlilik tahlili: Korxona qisqa muddatli qarz majburiyatlarini o‘z vaqtida to‘lash qobiliyatini aniqlaydi. Bu tahlil korxonaning moliyaviy resurslarini qisqa muddatli likvidlik ko‘rsatkichlari, ya'ni pul oqimlarini boshqarish samaradorligi bilan baholaydi. 2. Moliyaviy barqarorlik tahlili: Moliyaviy barqarorlik, odatda, korxonaning uzoq muddatli qarz majburiyatlariga to‘lov qobiliyatini ifodalaydi. Bu tahlil ko‘pincha moliyaviy koeffitsiyentlar orqali amalga oshiriladi. Masalan, qarz/kapital koeffitsiyenti yoki umumiy moliyaviy barqarorlik koeffitsiyentlari kiritilishi mumkin. 3. Rentabellik tahlili: Ushbu tahlil korxona tomonidan investitsiyalarning qanchalik samarali foydalanilayotganligini ko‘rsatadi. Rentabellik tahlili foyda darajasini, xarajatlarning qisqarishi yoki daromadlarning o‘sishini ko‘rsatadi. 4. Aktivlar va passivlar tahlili: Korxonaning resurslar (aktivlar) va majburiyatlar (passivlar) tuzilishini chuqur tahlil qiladi. Aktivlar korxonaning resurslarini bildirsa, passivlar korxonaning qarz va majburiyatlarini ifodalaydi. 5. Naqd pul oqimi tahlili: Ushbu tahlil korxonaning pul oqimini boshqarish jarayonida qanchalik samarali ekanligini o‘rganadi. Naqd pul oqimi tahlili orqali korxona daromadlarni ushlab qolish va kelajakda foyda olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Moliyaviy tahlilning bir necha turini keltirib o‘tish mumkin:  Gorizontal tahlil: Ushbu tahlil orqali bir necha yil davomida korxonaning moliyaviy holati o‘zgarishi tahlil qilinadi. Asosan, o‘tgan yil bilan hozirgi yilni taqqoslashda ishlatiladi.  Vertikal tahlil: Vertikal tahlil, bir yillik moliyaviy hisobotdagi har bir ko‘rsatkichning umumiy hajmga nisbatan qismini tahlil qilish orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy tahlil quyidagi jihatlarda ahamiyatga ega: Moliyaviy qarorlarni optimallashtirish: Tahlil natijalari asosida moliyaviy qarorlar qabul qilinadi, bu esa korxonaga moliyaviy oqibatlarni bashorat qilish va tavakkalchilik darajasini kamaytirishga yordam beradi. 6  Moliyaviy qarorlarni optimallashtirish: Tahlil natijalari asosida moliyaviy qarorlar qabul qilinadi, bu esa korxonaga moliyaviy oqibatlarni bashorat qilish va tavakkalchilik darajasini kamaytirishga yordam beradi.  Ichki boshqaruv jarayonlarini takomillashtirish: Moliyaviy tahlil natijalariga asoslanib, korxonaning boshqaruv tizimini takomillashtirish imkoniyati mavjud.  Investorlar va kreditorlar uchun ko‘rsatkichlarni oshkor qilish: Tahlil natijalari investor va kreditorlar uchun korxonaning moliyaviy ahvolini tushunishga yordam beradi. Umuman olganda, moliyaviy tahlil korxonaning ichki boshqaruv jarayonini yaxshilash, to‘g‘ri moliyaviy strategiyalarni ishlab chiqish va muvaffaqiyatga erishish uchun muhim ahamiyatga ega. Moliyaviy tahlil – korxona yoki tashkilotning moliyaviy ahvolini baholash va uning iqtisodiy imkoniyatlarini aniqlash uchun ishlatiladigan usuldir. Moliyaviy tahlil asosan hisobotlar va ko'rsatkichlar bilan ishlaydi, bu esa foydalanuvchilarga korxonaning moliyaviy sog‘lomligini tushunishga yordam beradi. Quyida moliyaviy tahlilning qo‘shimcha jihatlari va usullari haqida batafsil ma'lumot berilgan: 1. Moliyaviy tahlilning maqsad va vazifalari Moliyaviy tahlilning asosiy maqsadi - korxonaning moliyaviy ahvolini to‘g‘ri baholash va kelajakdagi qarorlar uchun asos yaratishdir. U quyidagi vazifalarni bajaradi:  Moliyaviy barqarorlikni saqlash: Korxona faoliyatini davom ettirish uchun moliyaviy resurslarni barqarorlikda saqlash muhim. Tahlil bu barqarorlikni baholashga yordam beradi.  Pul oqimini boshqarish: Pul oqimini tahlil qilish orqali korxona daromad va xarajatlarni to‘g‘ri taqsimlab, rentabellik darajasini oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.  Risklarni aniqlash va ularni boshqarish: Moliyaviy tahlil korxonaning moliyaviy xavf darajasini baholash va bu xavflarni kamaytirishga imkon beradi.  Moliyaviy resurslarni optimallashtirish: Tahlil natijasida mablag‘larning samarali taqsimlanishi va resurslardan oqilona foydalanish ta'minlanadi. 7 2. Moliyaviy tahlilning yo‘nalishlari va ko‘rsatkichlari Moliyaviy tahlilning asosiy yo‘nalishlariga qo‘shimcha ravishda, turli ko‘rsatkichlardan foydalaniladi:  Likvidlik ko‘rsatkichlari: Korxonaning qisqa muddatli majburiyatlarini qoplash imkoniyatini o‘lchaydi. Masalan, joriy likvidlik koeffitsiyenti (joriy aktivlarning joriy majburiyatlarga nisbati) va tezkor likvidlik koeffitsiyenti.  Moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari: Bu ko‘rsatkichlar korxonaning uzoq muddatli barqarorligini o‘lchaydi. Masalan, umumiy qarz/kapital koeffitsiyenti va moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti.  Rentabellik ko‘rsatkichlari: Korxonaning foyda olish qobiliyatini ifodalaydi. Bu ko‘rsatkichlar investitsiyalardan olinayotgan daromadlar, sotish rentabelligi va aktivlar rentabelligi kabi ko‘rsatkichlar orqali o‘lchanadi. 3. Moliyaviy tahlilning asosiy usullari Moliyaviy tahlil bir nechta usullardan foydalanadi, quyida ba'zilariga misollar keltirilgan:  Gorizontal (dinamik) tahlil: Bir yoki bir necha yil davomida moliyaviy ko‘rsatkichlarning o‘zgarishini baholaydi. Ushbu tahlil korxonaning o‘sish yoki pasayish darajasini ko‘rsatadi va moliyaviy barqarorlikka qanday ta'sir qilishini aniqlaydi.  Vertikal (strukturaviy) tahlil: Bir yillik moliyaviy hisobotdagi har bir ko‘rsatkichni umumiy hajmga nisbatan tahlil qiladi. Ushbu tahlil yordamida korxonaning joriy moliyaviy tuzilishi o‘rganiladi.  Trend tahlili: Moliyaviy ko‘rsatkichlarning bir necha yillar davomida qanday o‘zgarganligini kuzatib, kelajakdagi tendensiyalarni bashorat qilishga yordam beradi. Solishtirma tahlil: Korxona ko'rsatkichlarini sanoatdagi o'xshash korxonalar bilan taqqoslash. Bu usul raqobatbardoshligini baholashga yordam beradi. Misol 1: Vertikal Tahlil Maqsad: Korxonaning 2023 yilgi balansini vertikal tahlil qilish. 8 Balans hisobi: Aktivlar 2023 yil % Naqd pul 50,000 20% Qisqa muddatli aktivlar 80,000 32% Uzun muddatli aktivlar 120,000 48% Jami aktivlar 250,000 100% Tahlil: - Naqd pulning ulushi 20% ni tashkil etadi, bu likvidlikni ko'rsatadi. - Uzun muddatli aktivlar ulushi yuqori, bu korxonaning investitsiya qilinganligini ko'rsatadi. Misol 2: Gorizontal Tahlil Maqsad: 2022 va 2023 yillarni taqqoslash. Daromadlar hisobi: Yil 2022 yil 2023 yil O'zgarish (%) Daromadlar 200,000 250,000 25% Xarajatlar 150,000 180,000 20% Sof foyda 50,000 70,000 40% Tahlil: - Daromadlar 25% o'sdi, xarajatlar 20% oshdi, bu sof foydaning 40% ga oshishiga olib keldi. - Korxona samaradorligi yaxshilangan. Misol 3. Trend Tahlil O'tgan 3-5 yil ichida daromadlarning o'zgarishini ko'rsatish. Misol: 2021: 150,000 2022: 200,000 2023: 250,000 Grafikda daromadlar ko'rsatiladi va o'sish tendensiyasi kuzatiladi. 9 Misol 4. Solishtirma Tahlil Korxonaning asosiy moliyaviy ko'rsatkichlarini o'rtacha sanoat ko'rsatkichlari bilan taqqoslash. Ma'lumotlar: Ko'rsatkich Korxona Sanoat o'rtacha ko'rsatkichi Rentabellik 28% 25% 10 Likvidlik koeffitsiyenti 1.6 1.3 Moliyaviy mustahkamlik 1.8 1.5 Grafikda korxona va sanoat o'rtacha ko'rsatkichlari solishtirilgan. Moliyaviy tahlil natijalari ko‘plab foydalanuvchilarga xizmat qiladi. Har bir foydalanuvchi tahlildan o‘z manfaatlariga mos keladigan jihatlarni oladi:  Investorlar: Korxonaga investitsiya kiritish yoki kiritmaslikni aniqlash uchun moliyaviy barqarorlik va rentabellik darajalariga qaraydi.  Kreditorlar: Korxonaga kredit berishdan oldin uning to‘lovga layoqatliligini tahlil qilishadi. 11  Boshqaruvchilar: Korxona faoliyatini samarali boshqarish va resurslardan oqilona foydalanish uchun moliyaviy tahlil natijalariga asoslanadi.  Iqtisodchilar va tahlilchilar: Korxonaning o‘sish tendensiyalarini baholash va bozorda o‘rni haqida xulosa qilish uchun moliyaviy tahlil ma'lumotlarini ishlatadi. 4. Moliyaviy tahlilni takomillashtirish imkoniyatlari Moliyaviy tahlilni takomillashtirish uchun yangi texnologiyalar va zamonaviy usullar joriy etilishi mumkin:  Avtomatlashtirilgan tahlil dasturlari: Korxonalarda moliyaviy hisobotlarni tezkor tahlil qilish uchun maxsus dasturlar qo‘llanilishi jarayonni tezlashtiradi va xatoliklarni kamaytiradi.  Moliyaviy model qilish: Tahlilda moliyaviy modellardan foydalanish orqali kelajakdagi moliyaviy holatni bashorat qilish va turli moliyaviy stsenariylarni tahlil qilish mumkin. 1.2. Moliyaviy tahlil tushunchasi va uning tarkibiy qismlari Moliyaviy tahlil – bu korxona yoki tashkilotning moliyaviy faoliyatini har tomonlama o‘rganish va baholash jarayoni bo‘lib, uning maqsadi korxonaning moliyaviy barqarorligini aniqlash, samaradorligini oshirish va uzoq muddatli rivojlanishini ta’minlashdan iborat. Moliyaviy tahlil korxonaning moliyaviy resurslari va ular bilan bog‘liq ko‘rsatkichlarini o‘rganib, qaror qabul qilish jarayonida ishonchli ma'lumotlar taqdim etadi. 12 Moliyaviy tahlilning asosiy tarkibiy qismlari Moliyaviy tahlil bir qancha tarkibiy qismlardan iborat bo‘lib, ularning har biri korxonaning moliyaviy holatini chuqur tahlil qilish uchun alohida ahamiyatga ega. Quyida moliyaviy tahlilning asosiy tarkibiy qismlari keltirilgan: 1. Likvidlik tahlili o Bu tahlil korxonaning qisqa muddatli majburiyatlarni to‘lash qobiliyatini baholashga yo‘naltirilgan. Likvidlik tahlilining asosiy ko‘rsatkichlari orasida joriy likvidlik koeffitsiyenti (joriy aktivlarning joriy majburiyatlarga nisbati) va tezkor likvidlik koeffitsiyenti mavjud. Bu ko‘rsatkichlar korxonaning qisqa muddatli qarzlarini to‘lash imkoniyatini baholashda qo‘l keladi. 2. Moliyaviy barqarorlik tahlili o Moliyaviy barqarorlik tahlili korxonaning uzoq muddatli qarz majburiyatlariga to‘lov qobiliyatini o‘lchaydi. Bu jarayonda umumiy qarz/kapital koeffitsiyenti, moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti va uzoq muddatli moliyaviy resurslardan foydalanish darajasi kabi ko‘rsatkichlar ishlatiladi. Moliyaviy barqarorlik tahlili korxonaning qarzga bog‘liqlik darajasini va moliyaviy mustaqilligini aniqlash uchun muhimdir. 3. Rentabellik tahlili o Rentabellik tahlili korxonaning foyda olish qobiliyatini baholaydi. Bu tahlilda sof foyda, sotuv rentabelligi, aktivlar rentabelligi kabi ko‘rsatkichlar ishlatiladi. Rentabellik ko‘rsatkichlari korxonaning investitsiyalardan qancha daromad olayotganini ko‘rsatadi va uning samaradorlik darajasini belgilaydi. 4. Faoliyat samaradorligi tahlili o Faoliyat samaradorligi tahlili korxonaning resurslardan qanchalik samarali foydalanayotganini ko‘rsatadi. Bu tahlil yordamida aktivlar aylanish koeffitsiyenti, ommaviy xarajatlar va daromadlar nisbati kabi ko‘rsatkichlar aniqlanadi. Ushbu tahlil korxona resurslarini to‘g‘ri taqsimlashda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. 5. Pul oqimi tahlili 13 o Korxonaning moliyaviy faoliyatida naqd pul oqimi tahlili ham muhim ahamiyatga ega. Bu tahlil korxonaning pul mablag‘larini qanday boshqarayotganini ko‘rsatadi, uning moliyaviy barqarorligini saqlashda va qisqa muddatli qarz majburiyatlarini to‘lashda yordam beradi. Pul oqimi tahlili kelajakda mablag‘ yetishmovchiligiga yo‘l qo‘ymaslik uchun zarur. 6. Investitsiya tahlili o Investitsiya tahlili korxonaning uzoq muddatli investitsiya loyihalarini baholashga yo‘naltirilgan. Ushbu tahlilda investitsiya rentabelligi, investitsiya qaytimi, loyiha qiymatini baholash va xavflarni aniqlash ko‘rsatkichlari o‘rganiladi. Bu esa korxonaga kapital qo‘yilmalar qilish yoki ularni boshqa maqsadga yo‘naltirishda yordam beradi. Moliyaviy tahlilning muhimligi Moliyaviy tahlil korxona uchun quyidagi jihatlarda muhim ahamiyatga ega:  Xavflarni kamaytirish: Moliyaviy tahlil yordamida korxona faoliyatidagi tavakkalchiliklar aniqlanadi va bularni kamaytirish uchun chora-tadbirlar belgilanadi.  Samaradorlikni oshirish: Tahlil natijalariga asoslanib resurslardan samarali foydalanish imkoniyati yaratiladi, bu esa korxona samaradorligini oshiradi.  Strategik qarorlarni qo'llab-quvvatlash: Moliyaviy tahlil boshqaruv qarorlarini qabul qilishda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi, u moliyaviy resurslarni oqilona taqsimlash va moliyaviy barqarorlikni ta'minlash uchun imkoniyat yaratadi.  Moliyaviy ko'rsatkichlarni yaxshilash: Moliyaviy tahlil natijalari orqali korxona faoliyatida mavjud kamchiliklarni aniqlash va ularni bartaraf etish yo‘llari ishlab chiqiladi. Moliyaviy tahlilning yuqoridagi tarkibiy qismlari korxonaning moliyaviy sog‘lomligini, rivojlanish imkoniyatlarini va raqobatbardoshligini ta’minlashda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Moliyaviy tahlil tushunchasi va uning tarkibiy qismlari bo‘yicha batafsil ma’lumot Moliyaviy tahlil – korxona yoki tashkilotning moliyaviy holatini chuqur o‘rganish, qaror qabul qilish va rivojlanish strategiyalarini belgilash uchun zarur bo‘lgan asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Bu jarayon korxona faoliyatining rentabelligi, likvidligi, qarz yuki, aktivlar 14 samaradorligi va boshqaruv sifatini baholash uchun ishlatiladi. Moliyaviy tahlilning tarkibiy qismlari orqali korxona haqida batafsil ma'lumotga ega bo‘lish, o‘zining moliyaviy barqarorligini oshirish va risklarni boshqarish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Moliyaviy tahlilning keng qamrovli tarkibiy qismlari Moliyaviy tahlilning quyidagi tarkibiy qismlari korxonaning moliyaviy faoliyati, uning ichki va tashqi imkoniyatlarini aniq baholashda yordam beradi: 1. Likvidlik tahlili Likvidlik tahlili – korxonaning qisqa muddatli majburiyatlarini bajarish qobiliyatini aniqlaydi. Bunda korxonaning naqd mablag‘lar va boshqa likvid aktivlar miqdori uning qisqa muddatli qarzlarini qoplash imkoniyatini o‘lchaydi. Likvidlik tahlili ko‘rsatkichlari:  Joriy likvidlik koeffitsiyenti: Joriy aktivlarning joriy majburiyatlarga nisbati. Ushbu ko‘rsatkich 1 dan yuqori bo‘lsa, korxona qisqa muddatli qarzlarni qoplashda yetarli resurslarga ega hisoblanadi.  Tezkor likvidlik koeffitsiyenti: Pul mablag‘lari, debitorlik qarzlari va boshqa likvid aktivlarning joriy majburiyatlarga nisbati. Bu ko‘rsatkich naqd pul bilan to‘lash qobiliyatini ko‘rsatadi. 2. Moliyaviy barqarorlik tahlili Moliyaviy barqarorlik tahlili – korxonaning uzoq muddatli qarz majburiyatlariga qanday ta’sir qilishini aniqlashga yordam beradi. Bu korxonaning moliyaviy mustahkamligini baholash uchun zarurdir. Moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari:  Moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti: O‘z mablag‘larining umumiy mablag‘larga nisbati. Bu ko‘rsatkich yuqori bo‘lsa, korxonaning mustaqilligi yuqori.  Qarz yuki koeffitsiyenti: Uzoq muddatli qarzning o‘z mablag‘lariga nisbati. Qanchalik kam bo‘lsa, moliyaviy mustaqillik shunchalik yaxshi hisoblanadi. 15 3. Rentabellik tahlili Rentabellik tahlili korxonaning foyda olish qobiliyatini baholaydi. Bu ko‘rsatkichlar orqali korxonaning umumiy samaradorligi aniqlanadi va foydani oshirish imkoniyatlari tahlil qilinadi. Rentabellik ko‘rsatkichlari:  Sotuv rentabelligi: Foydaning sotish hajmiga nisbati.  Aktivlar rentabelligi: Foydaning aktivlar hajmiga nisbati, bu ko‘rsatkich aktivlarning daromad olish samaradorligini bildiradi.  Kapital rentabelligi: Sof foydaning o‘z mablag‘lariga nisbati, bu esa investitsiya kiritilgan kapitalning rentabelligini ko‘rsatadi. 4. Faoliyat samaradorligi tahlili Bu tahlil orqali korxonaning mavjud resurslardan qanday foydalanayotgani baholanadi. Faoliyat samaradorligi tahlilida aylanish koeffitsiyentlari, daromadlar va xarajatlar o‘rtasidagi nisbat o‘lchanadi. Faoliyat samaradorligi ko‘rsatkichlari:  Aktivlar aylanish koeffitsiyenti: Sotuvning umumiy aktivlarga nisbati. Bu ko‘rsatkich resurslardan qanchalik samarali foydalanayotganini ko‘rsatadi.  Debitorlik qarzi aylanish koeffitsiyenti: Debitorlik qarzlarining qoplash muddatini aniqlash uchun ishlatiladi va korxonaning mijozlar bilan munosabatlaridagi samaradorlikni baholashda yordam beradi. 5. Naqd pul oqimi tahlili Pul oqimi tahlili – korxona pul mablag‘lari oqimini boshqarish qobiliyatini baholash va uni boshqarishga qaratilgan. Bu tahlil korxonaning pul oqimini to‘g‘ri boshqarishi va qisqa muddatli qarzlarini to‘lashga yetarli mablag‘lari mavjudligini ko‘rsatadi. Naqd pul oqimi ko‘rsatkichlari:  Operatsion pul oqimi: Korxonaning asosiy faoliyatidan kelib tushadigan pul mablag‘lari miqdori. Bu ko‘rsatkich foyda va naqd mablag‘lar o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadi. 16  Investitsion pul oqimi: Investitsiyalardan keladigan va ularga ketadigan mablag‘larni ko‘rsatadi.  Moliyaviy pul oqimi: Moliyalashtirish manbalaridan olingan mablag‘lar va qarzlar to‘lanishiga ketgan mablag‘larni o‘lchaydi. 6. Investitsiya tahlili Investitsiya tahlili korxonaning kapitalni qanday taqsimlashini va uning kelajakdagi rentabelligini aniqlash uchun amalga oshiriladi. Bu tahlil korxona loyihalari rentabelligi va tavakkalchilik darajalarini baholashga yordam beradi. Investitsiya tahlili ko‘rsatkichlari:  Investitsiya rentabelligi: Investitsiyalarning foydaga aylanish darajasini ko‘rsatadi.  Net joriy qiymat (NPV): Investitsiyadan keladigan daromad va uning xarajatlari o‘rtasidagi farq.  Ichki daromadlilik normasi (IRR): Investitsiya loyihasining rentabellik darajasini baholaydi. Moliyaviy tahlilning ahamiyati va foydali tomonlari Moliyaviy tahlilning ahamiyati va foydali tomonlari quyidagilar:  Kelajakdagi qarorlarni asoslash: Moliyaviy tahlil natijalari asosida kelajakdagi investitsion va moliyaviy qarorlar qabul qilinadi, bu esa tavakkalchiliklarni kamaytiradi.  Rentabellik va samaradorlikni oshirish: Moliyaviy ko‘rsatkichlarning yaxshilanishi, foyda va rentabellikning oshishi imkoniyatini beradi.  Xavflarni boshqarish: Tahlil yordamida xavflar aniqlanadi va ularni boshqarish uchun tegishli strategiyalar ishlab chiqiladi.  Investorlar va kreditorlar uchun ishonchli ma'lumot: Moliyaviy tahlil natijalari investorlar va kreditorlarga korxona haqida ishonchli ma'lumot taqdim etadi, bu esa ularga qabul qilinayotgan qarorlarning aniq va puxta ekanligini ko‘rsatadi. Yuqoridagi barcha tarkibiy qismlar korxona moliyaviy barqarorligini oshirishda va raqobatbardoshligini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Moliyaviy tahlil korxona resurslarini samarali boshqarish, faoliyat natijalarini optimallashtirish va qaror qabul qilish 17 jarayonini takomillashtirishda asosiy vosita hisoblanadi. Moliyaviy tahlil korxona faoliyatining turli ko‘rsatkichlari va jarayonlarini chuqur o‘rganish imkonini beruvchi muhim jarayon bo‘lib, u nafaqat mavjud vaziyatni baholash, balki korxonaning uzoq muddatli rivojlanish strategiyasini belgilashda ham katta ahamiyatga ega. Quyida moliyaviy tahlilning qo‘shimcha jihatlari va ularning korxona faoliyatiga ta’siri batafsil keltirilgan. Moliyaviy tahlilning qo‘shimcha tarkibiy qismlari: 1. Byudjet tahlili Byudjet tahlili korxonaning moliyaviy rejalarini va ularning amaliyotda bajarilish darajasini baholash uchun ishlatiladi. Bu tahlil yordamida rejalashtirilgan daromad va xarajatlarning faktik ko‘rsatkichlardan qanday farq qilishini aniqlash mumkin. Byudjet tahlili korxonaning moliyaviy rejalarini optimallashtirish va ulardagi kamchiliklarni bartaraf etishda yordam beradi. Byudjet tahlil ko‘rsatkichlari:  Byudjet farqi: Rejalashtirilgan va faktik ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi farq. Masalan, xarajatlar byudjeti farqi korxonaning xarajatlarining o‘rtacha darajada yoki oshiqcha sarflanganini ko‘rsatadi.  Byudjet ijro etilishi koeffitsiyenti: Faktik ko‘rsatkichlarning rejalashtirilgan ko‘rsatkichlarga nisbati. Ushbu koeffitsiyent ko‘rsatkichlar reja bo‘yicha amalga oshirilishini o‘lchaydi. 2. Xavf (risk) tahlili Xavf tahlili korxonaning tavakkalchiliklarni oldindan baholash va ularni boshqarish uchun qo‘llaniladi. Bu tahlil xavflarni aniqlash, ularni tahlil qilish va xavflarni kamaytirishga qaratilgan strategiyalar ishlab chiqishga yordam beradi. Korxona faoliyatidagi har xil xavflar, masalan, moliyaviy, bozor, operatsion va boshqaruv xavflari aniqlanadi va ular ustida ishlash zarurati tug‘iladi. Xavf tahlili ko‘rsatkichlari:  Xavfning o‘rtacha bahosi: Korxona xavfning yuz berishi ehtimoli va undan kelib chiqadigan yo‘qotishlar qiymatini baholaydi. 18  Tavakkalchilik koeffitsiyenti: Ushbu koeffitsiyent tavakkal darajasini o‘lchaydi va korxona qanchalik darajada xavflarni boshqarishga tayyor ekanini ko‘rsatadi. 3. Bozor tahlili Bozor tahlili korxonaning bozordagi holatini, raqobatbardoshligini va bozor ulushini baholash uchun ishlatiladi. Ushbu tahlil orqali korxonaning iste’molchilar ehtiyojlariga qay darajada javob bera olishi va raqobatchilar bilan kurashish qobiliyati aniqlanadi. Bozor tahlili ko‘rsatkichlari:  Bozor ulushi: Korxonaning bozorda egallagan ulushi va uning raqobatbardoshligini baholaydi.  Mijozlarning qoniqish darajasi: Korxonaning mahsulot yoki xizmatlariga mijozlarning qancha darajada rozi ekanligini o‘lchaydi.  Raqobatchilar tahlili: Raqobatchilar faoliyati va ular bilan solishtirish orqali korxona bozorini kengaytirish imkoniyatlarini aniqlaydi. Quyida moliyaviy tahlilning asosiy qo‘llanilishi va foydali tomonlari keltirilgan: 1. Kelajakdagi moliyaviy qarorlarni shakllantirish: Moliyaviy tahlil korxona kelajagini rejalashtirishda zarur bo‘lgan asosiy ma’lumotlarni beradi. Misol uchun, investitsion qarorlar qabul qilishda yoki korxonaning yangi bozorlarni o‘zlashtirishida moliyaviy tahlil natijalari asosida ishonchli qarorlar qabul qilinadi. 2. Resurslarni optimallashtirish: Moliyaviy tahlil orqali korxona resurslardan samarali foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu nafaqat xarajatlarni kamaytirishga, balki foydani oshirishga ham xizmat qiladi. 3. Xavflarni boshqarish va kamaytirish: Moliyaviy tahlil natijalari asosida korxona tavakkalchiliklarni aniqlab, ularni boshqarish strategiyalarini ishlab chiqadi. Masalan, likvidlik va moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari orqali korxona o‘zining moliyaviy xavfsizligini ta'minlaydi va risklarni kamaytiradi. 4. Strategik qarorlarni qabul qilish: Moliyaviy tahlil boshqaruvning strategik qarorlar qabul qilish jarayonida muhim vosita hisoblanadi. Ushbu tahlil orqali korxona kelajakdagi rejalashtirish, kengaytirish yoki sarmoya kiritish jarayonlarini aniq va ishonchli asosda amalga oshiradi. 19 5. Investorlar va kreditorlar uchun ma'lumotlar tayyorlash: Moliyaviy tahlil orqali investorlar va kreditorlar korxonaning moliyaviy salohiyatini ko‘rib chiqadilar. Bu esa korxonaning kelajakda qo‘shimcha mablag‘ jalb qilish imkoniyatlarini oshiradi. Korxona faoliyatini monitoring qilish: Moliyaviy tahlil orqali korxona o‘z faoliyatini muntazam monitoring qilib, yutuqlarni va mavjud kamchiliklarni aniqlab boradi. Shu orqali foydani oshirish va zararlarni kamaytirishga erishiladi. Moliyaviy tahlilning qo‘llanilishi va foydali tomonlariMoliyaviy tahlil orqali korxona o‘zining moliyaviy salohiyatini aniqlab, kelajakda qanday strategiyalar ishlab chiqishi kerakligini belgilash imkoniyatiga ega bo‘ladi. II-BOB. MOLIYAVIY TAHLIL BOSQICHLARI 2.1. Moliyaviy tahlilning asosiy tamoyillari va usullari Moliyaviy tahlil korxonaning moliyaviy holati va barqarorligini baholashda aniq tamoyillar va usullarga asoslanadi. Bu tamoyillar korxonaning o‘zgaruvchan vaziyatlarga moslashishiga yordam beradi va samarali qarorlar qabul qilish uchun kerakli asosni taqdim etadi. Quyida moliyaviy tahlilning asosiy tamoyillari va usullari batafsil keltirilgan. Moliyaviy tahlilning asosiy tamoyillari Moliyaviy tahlilni samarali amalga oshirish uchun quyidagi asosiy tamoyillar muhim hisoblanadi: 1. Ob’ektivlik: Moliyaviy tahlilda barcha ma’lumotlar va ko‘rsatkichlar real holatga asoslangan bo‘lishi kerak. Ob’ektivlik tamoyili tahlil natijalarining ishonchliligini ta’minlaydi va qaror qabul qilishda xato qilish ehtimolini kamaytiradi. 2. Doimiylik: Tahlil qilinayotgan ko‘rsatkichlar va ularning o‘lchov usullari doimiy bo‘lishi kerak. Doimiylik tamoyili orqali vaqt davomida olingan natijalarni o‘zaro solishtirish va tendensiyalarni aniqlash osonlashadi. 20 3. Davriylik: Moliyaviy tahlilni muntazam o‘tkazish, masalan, yillik, choraklik yoki oylik ravishda bajarish, tahlilning samaradorligini oshiradi va korxonaning moliyaviy holati to‘g‘risida aniqroq tasavvur beradi. 4. O‘rganilganlik darajasi: Tahlilda chuqurlik va kenglik prinsiplariga e’tibor qaratish zarur. Moliyaviy ko‘rsatkichlarni chuqur o‘rganish va ularning dinamikasini, o‘zgarish sabablarini aniqlash, to‘g‘ri qarorlar qabul qilishda yordam beradi. 5. Kompleks yondashuv: Tahlilni o‘tkazishda korxonaning barcha moliyaviy jihatlarini e’tiborga olish lozim. Masalan, likvidlik, rentabellik, qarz yuki, operatsion samaradorlik va boshqa ko‘rsatkichlarni birgalikda o‘rganish yaxlit tahlilni ta’minlaydi. 6. Qiyosiylik: Moliyaviy ko‘rsatkichlarni boshqa korxonalar yoki soha o‘rtacha ko‘rsatkichlari bilan solishtirish orqali korxonaning bozordagi o‘rnini va raqobatbardoshligini baholash mumkin. Moliyaviy tahlil usullari Moliyaviy tahlilni amalga oshirishda bir qancha usullar qo‘llaniladi. Bu usullar moliyaviy ko‘rsatkichlarni aniqlash, tahlil qilish va qaror qabul qilishda yordam beradi. Asosiy moliyaviy tahlil usullari quyidagilardan iborat: 1. Gorizontal tahlil Gorizontal tahlil usuli ko‘rsatkichlarning bir necha yil davomida o‘zgarishini tahlil qiladi. Bu usul orqali korxonaning o‘sish sur’ati yoki pasayishi aniqlanadi. Misol: Bir yildan ikkinchi yilga o‘tishdagi sof foydaning o‘zgarishini tahlil qilish. Bu ko‘rsatkichning dinamikasi moliyaviy natijalarni yaxshilashga yordam beradi. 2. Vertikal tahlil Vertikal tahlil usuli moliyaviy hisobotlarda har bir ko‘rsatkichning umumiy hajmga nisbatan ulushini aniqlash uchun qo‘llaniladi. Bu usul orqali daromad va xarajatlarning strukturasini o‘rganish mumkin. Misol: Korxona daromadlaridagi har bir xarajat turining ulushini aniqlash va foydaning ulushini hisoblash orqali moliyaviy strukturani baholash. 21 3. Ko‘rsatkichlar asosidagi tahlil Ko‘rsatkichlar asosidagi tahlil usuli korxonaning moliyaviy salohiyatini, rentabellik, likvidlik, qarz yuki va samaradorlik kabi asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlarni tahlil qiladi. Ushbu usul korxonaning moliyaviy barqarorligi va uning qisqa hamda uzoq muddatli majburiyatlarni bajarish qobiliyatini baholaydi. Misol: Moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti, joriy likvidlik koeffitsiyenti va sotuv rentabelligi kabi ko‘rsatkichlarni hisoblash. 4. Trend tahlili Trend tahlili yordamida ko‘rsatkichlarning vaqt o‘tishi bilan qanday o‘zgarishini o‘rganish mumkin. Bu usul korxonada uzoq muddatli o‘zgarishlarni kuzatish uchun ishlatiladi. Misol: So‘nggi besh yildagi sof foyda yoki aktivlarning o‘zgarishini tahlil qilish va ular asosida kelajakdagi tendensiyalarni prognoz qilish. 5. Qiyosiy tahlil Qiyosiy tahlil usuli orqali korxona ko‘rsatkichlarini boshqa korxonalar yoki soha o‘rtacha ko‘rsatkichlari bilan solishtirish amalga oshiriladi. Bu usul raqobat kuchini baholash va bozorda o‘z o‘rnini mustahkamlashga yordam beradi. Misol: Korxonaning o‘z foydalari yoki rentabelligini raqobatchilar bilan solishtirish. 6. Faktoriy tahlil Faktoriy tahlil usuli ko‘rsatkichlarga ta’sir qiluvchi asosiy omillarni aniqlash va ularning natijalarga ta’sirini baholash uchun qo‘llaniladi. Bu usul korxona faoliyatidagi muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish choralarini ko‘rishda yordam beradi. Misol: Sotuv rentabelligiga ta’sir qiluvchi omillarni (masalan, xarajatlar, narxlar, ishlab chiqarish hajmi) tahlil qilish. 7. Diskontlash usuli Diskontlash usuli moliyaviy oqimlarning hozirgi qiymatini aniqlashda qo‘llaniladi. Ushbu usul investitsion loyihalarni baholashda, investitsiya qaytish darajasini va kelajakdagi daromadlar qiymatini hisoblashda muhim hisoblanadi. Misol: Korxonaning investitsiya loyihasidan keladigan pul oqimlarini diskontlash va investitsiyalarning joriy qiymatini baholash. 22 8. Korxonaning moliyaviy barqarorligini tahlil qilish usullari Bu usul korxonaning uzoq muddatli moliyaviy barqarorligini va o‘z mablag‘lariga asoslanganligini aniqlash uchun ishlatiladi. Ushbu usul yordamida qarz yuki koeffitsiyentlari va moliyaviy mustaqillik koeffitsiyentlari hisoblanadi. Misol: Korxonaning qarz yuki darajasi va moliyaviy mustaqilligi haqida to‘liq tasavvur olish uchun uzoq muddatli qarzlarning o‘z kapitaliga nisbati. Moliyaviy tahlil tamoyillari va usullarining foydali jihatlari Moliyaviy tahlilning asosiy tamoyillari va usullarini qo‘llash orqali korxona quyidagi afzalliklarga ega bo‘ladi:  Tezkor qaror qabul qilish: Moliyaviy tahlil usullari orqali korxona rahbariyati tez va aniq qarorlar qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi.  Raqobatbardoshlikni oshirish: Tahlil natijalariga ko‘ra, korxona bozor o‘zgarishlariga tez javob bera oladi va o‘z raqobatbardoshligini mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladi.  Tavakkalchiliklarni kamaytirish: Moliyaviy tahlil xavf va tavakkalchiliklarni aniq baholashga yordam beradi, bu esa korxonaning barqarorligini ta’minlaydi. Kelajakdagi strategiyalarni ishlab chiqish: Moliyaviy tahlil korxonaning uzoq muddatli rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqishda muhim ma’lumot manbai hisoblanadi.Ushbu tamoyil va usullardan samarali foydalanish orqali korxonalar o‘z moliyaviy ahvolini yaxshilaydi. Moliyaviy tahlilning asosiy tamoyillari va usullari: Qo'shimcha Ma'lumotlar Moliyaviy tahlilning asosiy tamoyillari Moliyaviy tahlilni samarali o'tkazish uchun quyidagi asosiy tamoyillarni hisobga olish zarur: 1. Ob’ektivlik: o Moliyaviy tahlil ob’ektiv ma’lumotlarga asoslanishi kerak. Tahlil natijalarini xato tushunish va baholashdan saqlanish uchun hisob-kitoblar aniq va asosli bo‘lishi lozim. 23 o Ob’ektivlik tamoyili tahlil jarayonida shaxsiy nuqtai nazarlardan xoli bo‘lishni ta’minlaydi. 2. Doimiylik: o Moliyaviy ko‘rsatkichlar va ularning o‘lchov usullari bir xilda saqlanishi lozim. Masalan, har bir tahlilda bir xil usulni qo‘llash orqali natijalarni taqqoslash mumkin. o Bu tamoyil tahlil davomida o‘zgarishlarni aniqlash va moliyaviy ko‘rsatkichlarning dinamikasini baholashda yordam beradi. 3. Davriylik: o Moliyaviy tahlilni vaqt davomida, masalan, yillik, choraklik yoki oylik ravishda o'tkazish, tahlilning samaradorligini oshiradi. o Davriylik tamoyili orqali korxonaning moliyaviy holati qanday o'zgarayotganini kuzatish mumkin. 4. O‘rganilganlik darajasi: o Tahlilning chuqurligi va kengligi moliyaviy ko‘rsatkichlarni batafsil o‘rganishni ta’minlaydi. o O‘rganilganlik darajasi korxonaning moliyaviy salohiyatini aniq baholash imkonini beradi. 5. Kompleks yondashuv: o Moliyaviy tahlilni o‘tkazishda barcha moliyaviy jihatlarni hisobga olish kerak. o Bu tamoyil orqali korxonaning umumiy moliyaviy holatini yaxlit tahlil qilish va asosiy muammolarni aniqlash mumkin. 6. Qiyosiylik: o Moliyaviy ko‘rsatkichlarni boshqa korxonalar yoki soha o‘rtacha ko‘rsatkichlari bilan solishtirish, korxonaning raqobatbardoshligini baholashga yordam beradi. o Bu tamoyil orqali bozorda korxonaning o‘rni aniqroq baholanishi mumkin. Moliyaviy tahlil usullari 1. Gorizontal tahlil: 24 o Gorizontal tahlil bir necha yil davomida ko‘rsatkichlarning o‘zgarishini tahlil qiladi. Ushbu usul yordamida korxonaning o‘sish sur’ati va iqtisodiy holati aniqlanadi. o Misol: Sof foydaning o‘zgarishini ko‘rsatish, yil davomida o‘sgan yoki pasayganini ko‘rsatadi. 2. Vertikal tahlil: o Vertikal tahlil moliyaviy hisobotlarda har bir ko‘rsatkichning umumiy hajmga nisbatan ulushini aniqlaydi. o Misol: Xarajatlar va daromadlarning foizli taqsimoti orqali moliyaviy strukturaning yaxlit tasvirini olish. 3. Ko‘rsatkichlar asosidagi tahlil: o Bu usul korxonaning moliyaviy ko‘rsatkichlarini (masalan, likvidlik, rentabellik) tahlil qilishga qaratilgan. o Misol: Likvidlik koeffitsiyenti, operatsion rentabellik koeffitsiyentlari va moliyaviy mustaqillik koeffitsiyentlarini hisoblash. 4. Trend tahlili: o Trend tahlili orqali vaqt davomida ko‘rsatkichlarning qanday o‘zgarishini kuzatish mumkin. o Misol: Korxona daromadlarining o‘tgan yillar davomida qanday o‘zgarishi va kelajakdagi tendensiyalarni prognoz qilish. 5. Qiyosiy tahlil: o Qiyosiy tahlil usuli orqali boshqa korxonalar yoki soha ko‘rsatkichlari bilan solishtirish amalga oshiriladi. o Misol: Raqobatchilar daromadlari yoki foyda ko‘rsatkichlari bilan solishtirish. 6. Faktoriy tahlil: o Faktoriy tahlil ko‘rsatkichlarga ta’sir qiluvchi asosiy omillarni aniqlash uchun qo‘llaniladi. o Misol: Daromadlarning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni (masalan, narx, xarajat) tahlil qilish. 7. Diskontlash usuli: 25 o Diskontlash usuli kelajakdagi pul oqimlarining joriy qiymatini hisoblashda qo‘llaniladi. o Misol: Investitsiya loyihalarining hozirgi qiymatini baholash uchun diskont stavkasi qo‘llaniladi. 8. Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilish usullari: o Moliyaviy barqarorlik tahlili korxonaning uzoq muddatli moliyaviy salohiyatini baholash uchun ishlatiladi. o Misol: Qarzdorlik va kapital koeffitsiyentlarini aniqlash. Moliyaviy tahlil jarayonida qanday ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi 1. Likvidlik koeffitsiyentlari: o Joriy likvidlik koeffitsiyenti: Joriy aktivlarning joriy majburiyatlarga nisbati. Bu koeffitsiyent korxonaning qisqa muddatli qarzlarini qoplash qobiliyatini ko‘rsatadi. o Tezlik likvidlik koeffitsiyenti: Joriy aktivlardan inventarizatsiya chiqarilganda qolgan qismini o‘z ichiga oladi. Bu koeffitsiyent qisqa muddatli qarzlarni qoplash imkoniyatini baholaydi. 2. Rentabellik koeffitsiyentlari: o Sof foyda rentabelligi: Sof foydaning daromadlarga nisbati. Bu ko‘rsatkich korxonaning daromadlaridan qancha foyda olishini ko‘rsatadi. o Aktiv rentabelligi: Sof foydaning aktivlarga nisbati. Bu ko‘rsatkich korxonaning aktivlardan qanday daromad olishini baholaydi. 3. Qarz koeffitsiyentlari: o Qarz yuki koeffitsiyenti: Korxonaning umumiy qarzlari va aktivlariga nisbati. Bu koeffitsiyent korxonaning moliyaviy barqarorligini baholaydi. o Moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti: O‘z kapitalining umumiy moliyaviy resurslarga nisbati. Bu koeffitsiyent korxonaning o‘z mablag‘laridan foydalanish darajasini ko‘rsatadi. 26 Moliyaviy tahlilning foydali jihatlari  Yutuqlarni baholash: Tahlil orqali korxona moliyaviy yutuqlarini baholash va ularni mustahkamlash bo‘yicha tavsiyalar olish mumkin.  Samaradorlikni oshirish: Moliyaviy ko‘rsatkichlarni tahlil qilish orqali xarajatlarni kamaytirish va daromadlarni oshirish strategiyalarini ishlab chiqish mumkin.  Raqobatga tayyorlik: Raqobatbardosh tahlil orqali korxona bozorda o‘z o‘rnini mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Ushbu tamoyil va usullardan foydalanish orqali moliyaviy tahlil jarayoni samarali va natijali bo‘lishi ta’minlanadi. Moliyaviy tahlil yordamida korxona o‘zining moliyaviy salohiyatini kuchaytirishi va barqarorligini ta'minlashi mumkin. Moliyaviy tahlil: Qo'shimcha Ma'lumotlar va Misollar Moliyaviy tahlilning maqsadlari Moliyaviy tahlilning maqsadlari quyidagilardan iborat: 1. Moliyaviy holatni baholash: o Korxonaning hozirgi moliyaviy holatini, uning aktivlari, passivlari, daromad va xarajatlarini baholash. o Misol: 2024 yil uchun moliyaviy hisobotni ko‘rib chiqish va umumiy aktivlar bilan joriy majburiyatlar o‘rtasidagi munosabatni aniqlash. 2. O‘sish va rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqish: o Korxonaning o‘sish sur’atlarini aniqlash va kelajakdagi o‘sish imkoniyatlarini baholash. o Misol: O‘sish strategiyalarini ishlab chiqishda raqobatchilar bilan solishtirish va bozor tendensiyalarini tahlil qilish. 3. Qaror qabul qilish: o Investitsiya, qarz olish, operatsion va moliyaviy qarorlar qabul qilishda asos bo‘lish. o Misol: Moliyaviy ko‘rsatkichlarni tahlil qilish orqali yangi loyiha uchun investitsiyalarni jalb qilish to‘g‘risida qaror qabul qilish. 4. Risklarni boshqarish: 27 o Moliyaviy tavakkalchiliklarni aniqlash va boshqarish strategiyalarini ishlab chiqish. o Misol: Iqtisodiy muammolar yoki bozor o‘zgarishlariga tayyor turish uchun tavakkalchiliklarni baholash va ularga qarshi choralar ko‘rish. Moliyaviy tahlil usullarining kengaytirilgan ko‘rinishlari 1. Nashr tahlili: o Moliyaviy hisobotlar va boshqa nashrlar asosida tahlil o'tkazish. Bu usulda, moliyaviy ko‘rsatkichlar haqidagi hisobotlar va nashrlar tahlil qilinadi. o Misol: Yillik hisobotlarni o‘rganish va iqtisodiy tahlil qilish. 2. Proyeksiya tahlili: o Moliyaviy ko‘rsatkichlarning kelajakdagi o‘zgarishini prognoz qilish. Bunda o‘zgarishlar uchun turli ssenariylar ishlab chiqiladi. o Misol: Daromadlarning o‘sishi yoki pasayishi bo‘yicha turli ssenariylar orqali moliyaviy natijalarni prognoz qilish. 3. Davr tahlili: o Moliyaviy ko‘rsatkichlar orasidagi munosabatlarni o‘rganish. Bu usulda o‘zgaruvchanlik va o‘zaro bog‘liqlik aniqlanadi. o Misol: Xarajatlar va daromadlar o‘rtasidagi munosabatni tahlil qilish. Moliyaviy tahlilning muhim ko‘rsatkichlari 1. Moliyaviy barqarorlik koeffitsiyentlari: o Moliyaviy barqarorlik, o‘z mablag‘lariga bo‘lgan bog‘liqlik va qarzlarni boshqarish darajasini ko‘rsatadi. o Misol: O‘z kapitalining umumiy qarzlarga nisbati, moliyaviy mustaqillik koeffitsiyenti. 2. Samaradorlik koeffitsiyentlari: o Korxonaning resurslarini qanday samarali ishlatishini ko‘rsatadi. o Misol: Sof foyda koeffitsiyenti, aktiv rentabelligi. 3. Qarzdorlik koeffitsiyentlari: o Korxonaning o‘z majburiyatlarini qoplash qobiliyatini ko‘rsatadi.