MOSLASHUVGA TAYYOR BO‘LISH

Yuklangan vaqt

2024-12-18

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

6

Faytl hajmi

27,1 KB


MOSLASHUVGA TAYYOR BO‘LISH REJA: 1. Iqlim o‘zgarishining qishloq xo‘jalik ekinlariga ta’siri 2. Iqlim o‘zgarishining suv resurslarga ta’siri 3. Iqlim o‘zgarishiga moslashish Iqlim o‘zgarishining qishloq xo‘jalik ekinlariga ta’siri Iqlim ssenariyalariga ko‘ra yozgi haroratning o‘sishi uncha katta emas, lekin qishloq xo‘jaligi ekinlarining rivojlanishida noqulay hisoblangan o‘ta issiq kunlar soni ortishi mumkin. A.X. Abdullaevning (1997) ma’lumotlari bo‘yicha maksimal havo haroratining 400dan yuqori bo‘lishi qishloq xo‘jalik ekinlarini etishtirishda, ayniqsa ularning gullashi davrida noqulayliklar keltirib chiqaradi. Ekin muddatining optimal muddatlariga nisbatan 5-10 kunga surilishi hosildorlikni o‘rta hisobda 10- 20% ga pasaytiradi. O‘rtapishar va o‘rta kechpishar sholi navlarining hosildorligi barcha ekin zonalarida havo harorati 2-30 ga ko‘tarilganida hozirgi darajaga nisbatan 80-90%ga pasayadi, kechpishar navlar uchun bu ko‘rsatgich 80-100% ni tashkil qiladi. Havo harorati yanada ko‘tarilib borganida sholining hosildorligi 55-80% ga pasayadi. G‘o‘za suv bilan optimal ta’minlanganida va mavjud melioroativ holatda havo harorati 1-20 ga ko‘tarilganida hamda optimal muddatda ekilganida hosildorlik 3- 12% ga ko‘tarilishi mumkin. Havo harorati yana 2-30 va undan ortiqqa ko‘tarilganda hosildorlik 2-4% ga pasayadi. Havo harorati o‘rtacha 2-30 ko‘tarilganda va baland haroratli kunlar soni ortib borganda Zarafshon vohalarida, ya’ni Samarqand va Buxoro viloyatlarida paxta hosildorligi 6-12% pasayishi mumkin. Havo haroratining 2-30 va undan yuqoriga ko‘tarilishi bugungi suv ta’minoti sharoitlarida, ayniqsa, ekishning optimal muddatlariga va sug‘orish rejimiga rioya MOSLASHUVGA TAYYOR BO‘LISH REJA: 1. Iqlim o‘zgarishining qishloq xo‘jalik ekinlariga ta’siri 2. Iqlim o‘zgarishining suv resurslarga ta’siri 3. Iqlim o‘zgarishiga moslashish Iqlim o‘zgarishining qishloq xo‘jalik ekinlariga ta’siri Iqlim ssenariyalariga ko‘ra yozgi haroratning o‘sishi uncha katta emas, lekin qishloq xo‘jaligi ekinlarining rivojlanishida noqulay hisoblangan o‘ta issiq kunlar soni ortishi mumkin. A.X. Abdullaevning (1997) ma’lumotlari bo‘yicha maksimal havo haroratining 400dan yuqori bo‘lishi qishloq xo‘jalik ekinlarini etishtirishda, ayniqsa ularning gullashi davrida noqulayliklar keltirib chiqaradi. Ekin muddatining optimal muddatlariga nisbatan 5-10 kunga surilishi hosildorlikni o‘rta hisobda 10- 20% ga pasaytiradi. O‘rtapishar va o‘rta kechpishar sholi navlarining hosildorligi barcha ekin zonalarida havo harorati 2-30 ga ko‘tarilganida hozirgi darajaga nisbatan 80-90%ga pasayadi, kechpishar navlar uchun bu ko‘rsatgich 80-100% ni tashkil qiladi. Havo harorati yanada ko‘tarilib borganida sholining hosildorligi 55-80% ga pasayadi. G‘o‘za suv bilan optimal ta’minlanganida va mavjud melioroativ holatda havo harorati 1-20 ga ko‘tarilganida hamda optimal muddatda ekilganida hosildorlik 3- 12% ga ko‘tarilishi mumkin. Havo harorati yana 2-30 va undan ortiqqa ko‘tarilganda hosildorlik 2-4% ga pasayadi. Havo harorati o‘rtacha 2-30 ko‘tarilganda va baland haroratli kunlar soni ortib borganda Zarafshon vohalarida, ya’ni Samarqand va Buxoro viloyatlarida paxta hosildorligi 6-12% pasayishi mumkin. Havo haroratining 2-30 va undan yuqoriga ko‘tarilishi bugungi suv ta’minoti sharoitlarida, ayniqsa, ekishning optimal muddatlariga va sug‘orish rejimiga rioya qilinganida qishloq xo‘jalik ekinlari hosildorligining jiddiy pasayishiga olib keladi. Haroratning 2-30 oshishi ekinlarning suvga nisbatan talabini hozirga qaraganda 10%ga oshiradi. Samarqand viloyatining Urgut tumani O‘zbekiston Respublikasida tamaki etishtirishga ixtisoslashgan yagona tuman hisobalanadi. Tamaki paxtaga nisbatan salqin ob-havo sharoitida yaxshi rivojlanadi va uning tomirlariga havo erkin kirib turishi lozim. SHu sababli ham tamaki og‘ir mexanik tarkibli tuproqlarida yaxshi o‘smaydi. Engil mexanik tarkibli tuproqlar tarqalgan chala-cho‘l mintaqadan dasht mintaqaga o‘tuvchi tabiiy sharoit tamaki uchun eng optimal sharoit hisoblanadi. Biz yuqorida keltirgan raqamlar bo‘yicha iqlim isshi ro‘y bersa, tamaki uchun ham agroiqlimiy sharoit o‘zgaradi va tamakining hosildorligi pasayib ketishi mumkin. Iqlim o‘zgarishining suv resurslarga ta’siri Havoning isishi O‘rta Osiyodagi daryolarga har xil ta’sir ko‘rsatadi. Bu eng avvalo daryolarning to‘yinishidagi farqlar bilan izohlanadi. Qordan to‘yinuvchi daryolarda harorat ko‘tarilgan sari suv oqimi kamayib boradi. Muzlikdan to‘yinuvchi daryolar esa «inertroq»dir, chunki haroratning ko‘tarilishi bilan baland tog‘lardagi mangu va muzlar ko‘proq erib, dastlab suv ko‘payadi, keyinchalik esa suvda keskin kamayish ro‘y beradi (6.10-rasmda). Iqlimiy vaziyatning sun’iy ssenariysida, masalan havo harorati 1,2,3,40 ga ko‘tarilganda to‘yinish turi har xil bo‘lgan daryolar suv oqimi ko‘rsatilgan. Zarafshon va Vaxsh daryolari muz va qordan ozuqlanuvchi daryolar hisoblanadi, shu tufayli ham havo harorati 10 oshganda bu daryolarda suv hajmi deyarlik o‘zgarmaydi. Qor va muzdan, asosan qordan va buloq suvlaridan ozuqlanuvchi daryolarda (Ohangaron, CHotqol, Piskom, Kuchart) harorat 10 ko‘tarilganda ham suv 2-6%ga kamayadi. Havo harorati 20 va 30 oshsa daryolar suvi ko‘payishi o‘rtacha me’yordagi suvga nisbatan 5-6%, 10-12%dan 20%gacha kamayadi. Harorat 40 oshgan holatda Ohangaron daryosi suvi 40%, Zarafshon daryosi suvi esa 30%gacha kamayishi mumkin. So‘zsiz, daryo suvlarining kamayishi daryolar vodiysida qurilgan suv omborlari suvining ham kamayishiga sabab bo‘ladi. qilinganida qishloq xo‘jalik ekinlari hosildorligining jiddiy pasayishiga olib keladi. Haroratning 2-30 oshishi ekinlarning suvga nisbatan talabini hozirga qaraganda 10%ga oshiradi. Samarqand viloyatining Urgut tumani O‘zbekiston Respublikasida tamaki etishtirishga ixtisoslashgan yagona tuman hisobalanadi. Tamaki paxtaga nisbatan salqin ob-havo sharoitida yaxshi rivojlanadi va uning tomirlariga havo erkin kirib turishi lozim. SHu sababli ham tamaki og‘ir mexanik tarkibli tuproqlarida yaxshi o‘smaydi. Engil mexanik tarkibli tuproqlar tarqalgan chala-cho‘l mintaqadan dasht mintaqaga o‘tuvchi tabiiy sharoit tamaki uchun eng optimal sharoit hisoblanadi. Biz yuqorida keltirgan raqamlar bo‘yicha iqlim isshi ro‘y bersa, tamaki uchun ham agroiqlimiy sharoit o‘zgaradi va tamakining hosildorligi pasayib ketishi mumkin. Iqlim o‘zgarishining suv resurslarga ta’siri Havoning isishi O‘rta Osiyodagi daryolarga har xil ta’sir ko‘rsatadi. Bu eng avvalo daryolarning to‘yinishidagi farqlar bilan izohlanadi. Qordan to‘yinuvchi daryolarda harorat ko‘tarilgan sari suv oqimi kamayib boradi. Muzlikdan to‘yinuvchi daryolar esa «inertroq»dir, chunki haroratning ko‘tarilishi bilan baland tog‘lardagi mangu va muzlar ko‘proq erib, dastlab suv ko‘payadi, keyinchalik esa suvda keskin kamayish ro‘y beradi (6.10-rasmda). Iqlimiy vaziyatning sun’iy ssenariysida, masalan havo harorati 1,2,3,40 ga ko‘tarilganda to‘yinish turi har xil bo‘lgan daryolar suv oqimi ko‘rsatilgan. Zarafshon va Vaxsh daryolari muz va qordan ozuqlanuvchi daryolar hisoblanadi, shu tufayli ham havo harorati 10 oshganda bu daryolarda suv hajmi deyarlik o‘zgarmaydi. Qor va muzdan, asosan qordan va buloq suvlaridan ozuqlanuvchi daryolarda (Ohangaron, CHotqol, Piskom, Kuchart) harorat 10 ko‘tarilganda ham suv 2-6%ga kamayadi. Havo harorati 20 va 30 oshsa daryolar suvi ko‘payishi o‘rtacha me’yordagi suvga nisbatan 5-6%, 10-12%dan 20%gacha kamayadi. Harorat 40 oshgan holatda Ohangaron daryosi suvi 40%, Zarafshon daryosi suvi esa 30%gacha kamayishi mumkin. So‘zsiz, daryo suvlarining kamayishi daryolar vodiysida qurilgan suv omborlari suvining ham kamayishiga sabab bo‘ladi. Havo haroratining 1-20ga ko‘tarilganda daryolar suvi ancha kamayadi va uzoq istiqbolda qor va muzdan to‘yinuvchi suv oqimlari keskin qisqaradi. Havo haroratining 1-20 ga ko‘tarilishi muzlarning erishini kuchaytiradi. 1957-1980 yillarda Orol dengiz havzalaridagi muzliklar 115 km3 muz (taxminan 104 km3 suv) yo‘qotgan, bu 1957 yilgi muz zahiralarining deyarlik 20% tashkil etadi. 2000 yilgacha bo‘lgan yo‘qotishlar 1957 yilgi zahiralarning yana 14%ni tashkil qiladi. 2020 yilga borib muzliklar dastlabki hajmga nisbatan yana 10%ni yo‘qotadi. Havo harorati 3-40 ko‘tarilsa tog‘larda muzliklarni halokatga olib keladi. Suv resurslari hozirgi holatiga nisbatan 30-40% kamayishi mumkin. Havo haroratining 1-20 ga ko‘tarilishi suvdagi yo‘qotishlarni (bug‘lanish, filtratsiyaning kuchayishi) yana 10% ortishiga olib keladi. Kuchayib borayotgan suv resurslari taqchilligi davlat va umuman regionning barqaror rivojlanishini suv bilan ta’minlashga yangicha yondashuvlarni ishlab chiqish, ularni mavjud barcha suv resurslaridan samarali foydalanishga zarurligini belgilaydi. Suv Bilan ta’minlanganlikni oshirishning asosiy yo‘llari quyidagilardan iborat: - suv iste’molini qisqartirish; -sug‘orish tizimlarini takomillashtirish; -sug‘orishda ilg‘or texnologiyalardan foydalanish; -atmosfera yog‘inlaridan samarali foydalanish; -tog‘ suvlaridan suv omborlari qurilish yo‘li bilan foydalanish; -suvni iqtisodiy baholash; -minerallashgan suvlarni tozalash va ulardan qayta foydalanish. Tuproqlarning sho‘rlanishga iqlim o‘zgarishining ta’siri Iqlimning biroz darajada isishi sug‘oriladigan erlarda bug‘lanishni va o‘simliklar transpiratsiyasini kuchaytiradi, bu hodisalarning muttasil takrorlanishi tuproqlarda tuz to‘planishini, sizot suvlar minerallashuvini kuchaytiradi, tuproqning ustki qatlamining qurishiga olib keladi. Hozirgi kunda Respublikamizdagi sho‘r bosgan sug‘oriladigan erlar umumiy sug‘oriladigan er maydonining 52% ga yaqinini tashkil qiladi, shu jumladan erlarning 18% o‘rtacha va kuchli sho‘rlangandir. Zarafshon vodiysining quyi Havo haroratining 1-20ga ko‘tarilganda daryolar suvi ancha kamayadi va uzoq istiqbolda qor va muzdan to‘yinuvchi suv oqimlari keskin qisqaradi. Havo haroratining 1-20 ga ko‘tarilishi muzlarning erishini kuchaytiradi. 1957-1980 yillarda Orol dengiz havzalaridagi muzliklar 115 km3 muz (taxminan 104 km3 suv) yo‘qotgan, bu 1957 yilgi muz zahiralarining deyarlik 20% tashkil etadi. 2000 yilgacha bo‘lgan yo‘qotishlar 1957 yilgi zahiralarning yana 14%ni tashkil qiladi. 2020 yilga borib muzliklar dastlabki hajmga nisbatan yana 10%ni yo‘qotadi. Havo harorati 3-40 ko‘tarilsa tog‘larda muzliklarni halokatga olib keladi. Suv resurslari hozirgi holatiga nisbatan 30-40% kamayishi mumkin. Havo haroratining 1-20 ga ko‘tarilishi suvdagi yo‘qotishlarni (bug‘lanish, filtratsiyaning kuchayishi) yana 10% ortishiga olib keladi. Kuchayib borayotgan suv resurslari taqchilligi davlat va umuman regionning barqaror rivojlanishini suv bilan ta’minlashga yangicha yondashuvlarni ishlab chiqish, ularni mavjud barcha suv resurslaridan samarali foydalanishga zarurligini belgilaydi. Suv Bilan ta’minlanganlikni oshirishning asosiy yo‘llari quyidagilardan iborat: - suv iste’molini qisqartirish; -sug‘orish tizimlarini takomillashtirish; -sug‘orishda ilg‘or texnologiyalardan foydalanish; -atmosfera yog‘inlaridan samarali foydalanish; -tog‘ suvlaridan suv omborlari qurilish yo‘li bilan foydalanish; -suvni iqtisodiy baholash; -minerallashgan suvlarni tozalash va ulardan qayta foydalanish. Tuproqlarning sho‘rlanishga iqlim o‘zgarishining ta’siri Iqlimning biroz darajada isishi sug‘oriladigan erlarda bug‘lanishni va o‘simliklar transpiratsiyasini kuchaytiradi, bu hodisalarning muttasil takrorlanishi tuproqlarda tuz to‘planishini, sizot suvlar minerallashuvini kuchaytiradi, tuproqning ustki qatlamining qurishiga olib keladi. Hozirgi kunda Respublikamizdagi sho‘r bosgan sug‘oriladigan erlar umumiy sug‘oriladigan er maydonining 52% ga yaqinini tashkil qiladi, shu jumladan erlarning 18% o‘rtacha va kuchli sho‘rlangandir. Zarafshon vodiysining quyi qismida sho‘rlangan erlar maydoni katta. Masalan Buxoro viloyatining 96%, Navoiy viloyatining 87% erlari sho‘rlangan. SHo‘rlangan er maydonlarining ko‘payishi, erlardan ilmiy asoslanmasdan, agrotexnik qoidalarga rioya qilmasdan foydalanish va foydali ish koeffitsientining pastligi bilan bog‘liq. Foydali ish koeffitsienti Qoraqalpog‘istonda -0,56% Buxoro viloyatida 0,58%ni tashkil qiladi. Hozirgi paytda zovurlar yordamida sug‘oriladigan erlarning har gektaridan 15-40 tonnagacha sho‘r yuvilmoqda. Lekin zovurlarning ish samaradorligi pastligidan tuzlarning sug‘oriladigan erlardan chetki hududlarga chiqarish samarasi katta emas. Juda ko‘p vohalarda zovurlar taglarini loyqa bilan va turli xil suv o‘tlari bilan to‘lgan. Bular zovurlar faoliyatini juda susaytiradi. Erlarning sho‘rlanishi paxta hosildorligini pasaytiruvchi jiddiy omillardan hisoblanadi. Agarda Buxoro viloyatini olib qarasak sho‘rlanish tufayli paxta hosildorligi 50% gacha, Qoraqalpog‘istonda esa 60% gacha kamayganligi ko‘rinib turibdi. Iqlimning o‘zgarishi va havo haroratining ortishi munosabati bilan, sizot suvlar er yuzasiga yaqin (0,5-1,5 m) joylashgan erlarda ikkilamchi sho‘rlanishning ortishi, tuproq degredatsiyasi jarayonlarining jadallashuvi ro‘y berishi mumkin. Qish oylarida sho‘r yuvish payti harorat yuqori bo‘lganda suv yuzasidan bug‘lanish 20-70% ga ortadi. Havo haroratining 1-20 ko‘tarilishida ham sho‘rlangan er maydonlari va sho‘rlanish darajasining ortish tendensiyasini kuchaytiradi. Iqlim isish bilan tuproq hurorat ham ko‘tariladi. Natijada sho‘rlangan erlarda g‘o‘za va ba’zi boshqa ekinlarning vertitsillez vilt bilan kasallanishi ham ko‘payyadi. Havo harorati hozirgi darajadan o‘rtacha 2-30 ga ko‘tarilganda chidamlilik darajasi past bo‘lgan o‘simliklarning kasallanishi 26-40% ortishi kuzatiladi. Iqlim o‘zgarishiga moslashish Agroiqlim resurslari va iqlim o‘zgarishlarining qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishiga ta’sirini baholash bo‘yicha o‘tkazilgan tahlil 15-20 yil davomida (istiqbolda) asosiy dehqonchilik ekinlarini joylashtirish sxemalarini tubdan qayta ko‘rib chiqish talab qilinmasligini ko‘rsatdi. Qishloq xo‘jaligining iqlim o‘zgarishiga moslashuvi er fondi va suv resurslaridan foydalanishni optimalizatsiyalash bilan bog‘liq. Bu quyidagi tadbirlarni o‘z ichiga oladi: qismida sho‘rlangan erlar maydoni katta. Masalan Buxoro viloyatining 96%, Navoiy viloyatining 87% erlari sho‘rlangan. SHo‘rlangan er maydonlarining ko‘payishi, erlardan ilmiy asoslanmasdan, agrotexnik qoidalarga rioya qilmasdan foydalanish va foydali ish koeffitsientining pastligi bilan bog‘liq. Foydali ish koeffitsienti Qoraqalpog‘istonda -0,56% Buxoro viloyatida 0,58%ni tashkil qiladi. Hozirgi paytda zovurlar yordamida sug‘oriladigan erlarning har gektaridan 15-40 tonnagacha sho‘r yuvilmoqda. Lekin zovurlarning ish samaradorligi pastligidan tuzlarning sug‘oriladigan erlardan chetki hududlarga chiqarish samarasi katta emas. Juda ko‘p vohalarda zovurlar taglarini loyqa bilan va turli xil suv o‘tlari bilan to‘lgan. Bular zovurlar faoliyatini juda susaytiradi. Erlarning sho‘rlanishi paxta hosildorligini pasaytiruvchi jiddiy omillardan hisoblanadi. Agarda Buxoro viloyatini olib qarasak sho‘rlanish tufayli paxta hosildorligi 50% gacha, Qoraqalpog‘istonda esa 60% gacha kamayganligi ko‘rinib turibdi. Iqlimning o‘zgarishi va havo haroratining ortishi munosabati bilan, sizot suvlar er yuzasiga yaqin (0,5-1,5 m) joylashgan erlarda ikkilamchi sho‘rlanishning ortishi, tuproq degredatsiyasi jarayonlarining jadallashuvi ro‘y berishi mumkin. Qish oylarida sho‘r yuvish payti harorat yuqori bo‘lganda suv yuzasidan bug‘lanish 20-70% ga ortadi. Havo haroratining 1-20 ko‘tarilishida ham sho‘rlangan er maydonlari va sho‘rlanish darajasining ortish tendensiyasini kuchaytiradi. Iqlim isish bilan tuproq hurorat ham ko‘tariladi. Natijada sho‘rlangan erlarda g‘o‘za va ba’zi boshqa ekinlarning vertitsillez vilt bilan kasallanishi ham ko‘payyadi. Havo harorati hozirgi darajadan o‘rtacha 2-30 ga ko‘tarilganda chidamlilik darajasi past bo‘lgan o‘simliklarning kasallanishi 26-40% ortishi kuzatiladi. Iqlim o‘zgarishiga moslashish Agroiqlim resurslari va iqlim o‘zgarishlarining qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishiga ta’sirini baholash bo‘yicha o‘tkazilgan tahlil 15-20 yil davomida (istiqbolda) asosiy dehqonchilik ekinlarini joylashtirish sxemalarini tubdan qayta ko‘rib chiqish talab qilinmasligini ko‘rsatdi. Qishloq xo‘jaligining iqlim o‘zgarishiga moslashuvi er fondi va suv resurslaridan foydalanishni optimalizatsiyalash bilan bog‘liq. Bu quyidagi tadbirlarni o‘z ichiga oladi: - suv xo‘jaligi va irrigatsiya tizimlarini rekonstruksiya qilish; -suvni tejovchi texnologiyalarni joriy qilish va foydalanish; -buzilgan erlarni tiklash; -ekinlar strukturasini yaxshilash; -yuqori hosilli va qurg‘oqchilikka chidamli navlarni joriy qilish; -ilg‘or agrotexnik tadbirlarni qo‘llash; -o‘simliklarni himoya qilish vositalaridan samarali foydalanish; -oqimlar shakllanadigan zonada va cho‘l hududlarida yog‘inlar miqdorini oshirish uchun faol ta’sir ko‘rsatish vositalaridan foydalanish. Sug‘oriladigan erlarda iqlim o‘zagrishiga moslashish uchun qo‘yiladiganlarni amalga oshirish zarur: -sho‘r bosgan erlarning meliorativ holatini yaxshilash; -suv va shamol eroziyasining oldini olish; -iqlimning kutilayotgan o‘zgarishlariga mos sug‘oriladigan erlarda yiliga bir yarimdan ikki-uch hosilgacha olish imkonini beradigan ekinlardan foydalanish va almashlab ekishni qo‘llash; - iqlim o‘zgarishini inobatga olgan holda o‘zgarayotgan iqlim parametrlariga mos hosildor navlarni tanlash; -qurg‘oqchilik, kasalliklar va zararkunandalarga chidamli yangi turlar va navlarni hisobga olib, muntazam ravishda ekinlar strukturasini va qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishni takomillashtirish. Suv resurslari o‘zgarishining salbiy oqibatlarini kamaytirish uchun ishonchli gidrometeorologik monitoring yaratish, qor qoplami va muzliklar xarakteristikasini baholash uchun radiolakatsion va sun’iy yo‘ldoshlar axborotlardan keng foydalanish va suv xo‘jalik tadbirlarini rejalashtirish zarur. Iqlim o‘zgarishi ekstramal hodisalar (qurg‘oqchilik, kuchli toshqin, sel, surilma) takrorlanish sonining ko‘payishiga olib keladi. Favqulotda hodisalar boshqarmasi Samarqand viloyati bo‘limi hodimlarining ma’lumotlari bo‘yicha viloyatdagi tog‘larda sel hodisasi ancha jadallashgan. 2012 yilning yanvar-may oylarida viloyat va qo‘shni hududlarda o‘ndan ortiq sel hodisasi kuzatildi, bu Samarqand, Jizzax, Navoiy viloyatlar iqtisodiyotiga ancha zarar etkazadi. Keyingi yillarda sel hodisasining ko‘payib borayotganligi ma’lum darajada iqlim o‘zgarishi - suv xo‘jaligi va irrigatsiya tizimlarini rekonstruksiya qilish; -suvni tejovchi texnologiyalarni joriy qilish va foydalanish; -buzilgan erlarni tiklash; -ekinlar strukturasini yaxshilash; -yuqori hosilli va qurg‘oqchilikka chidamli navlarni joriy qilish; -ilg‘or agrotexnik tadbirlarni qo‘llash; -o‘simliklarni himoya qilish vositalaridan samarali foydalanish; -oqimlar shakllanadigan zonada va cho‘l hududlarida yog‘inlar miqdorini oshirish uchun faol ta’sir ko‘rsatish vositalaridan foydalanish. Sug‘oriladigan erlarda iqlim o‘zagrishiga moslashish uchun qo‘yiladiganlarni amalga oshirish zarur: -sho‘r bosgan erlarning meliorativ holatini yaxshilash; -suv va shamol eroziyasining oldini olish; -iqlimning kutilayotgan o‘zgarishlariga mos sug‘oriladigan erlarda yiliga bir yarimdan ikki-uch hosilgacha olish imkonini beradigan ekinlardan foydalanish va almashlab ekishni qo‘llash; - iqlim o‘zgarishini inobatga olgan holda o‘zgarayotgan iqlim parametrlariga mos hosildor navlarni tanlash; -qurg‘oqchilik, kasalliklar va zararkunandalarga chidamli yangi turlar va navlarni hisobga olib, muntazam ravishda ekinlar strukturasini va qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishni takomillashtirish. Suv resurslari o‘zgarishining salbiy oqibatlarini kamaytirish uchun ishonchli gidrometeorologik monitoring yaratish, qor qoplami va muzliklar xarakteristikasini baholash uchun radiolakatsion va sun’iy yo‘ldoshlar axborotlardan keng foydalanish va suv xo‘jalik tadbirlarini rejalashtirish zarur. Iqlim o‘zgarishi ekstramal hodisalar (qurg‘oqchilik, kuchli toshqin, sel, surilma) takrorlanish sonining ko‘payishiga olib keladi. Favqulotda hodisalar boshqarmasi Samarqand viloyati bo‘limi hodimlarining ma’lumotlari bo‘yicha viloyatdagi tog‘larda sel hodisasi ancha jadallashgan. 2012 yilning yanvar-may oylarida viloyat va qo‘shni hududlarda o‘ndan ortiq sel hodisasi kuzatildi, bu Samarqand, Jizzax, Navoiy viloyatlar iqtisodiyotiga ancha zarar etkazadi. Keyingi yillarda sel hodisasining ko‘payib borayotganligi ma’lum darajada iqlim o‘zgarishi bilan, asosan tog‘larda cho‘llanish jarayonining kuchayib ketayotganligi bilan bog‘liq. Nafaqat daraxt-butalardan, hatto maysa o‘t qoplamidan ochilib qolgan yalong‘och yonbag‘irlarga tushgan yomg‘ir suvlari erga singmasdan, yumshoq yotqiziqlarni yuvib soyliklarga olib tushib sel hodisasini kuchaytirmoqda. Selning oldini olish choralaridan biri-tog‘ yaylovlaridan chorvachilikda foydalanishni tartibga solish va yonbag‘irlarda fitomeliorativ tadbirlarni amalga oshirish kerak. Buning uchun eng avvalo tog‘ hududida yashayotgan mahalliy aholi yoqilg‘i va elektr energiya bilan yaxshi ta’minlangan bo‘lishi zarur. Sel hodisasining oldini olish va tog‘lardagi soy suvlaridan samarali foydalanish uchun soylarda suv omborlarini qurish zarurligini vaqt taqoza etmoqda. Hozirgi Samarqand viloyatida To‘sinsoyda Ko‘lto‘sin suv ombori (24 mln m3) va Omonqo‘tonsoyda Qoratepa suv ombori (19 mln m3) qurilgan. SHu suv omborlariga o‘xshash va suv hajmi 15-20 mln m3 suv to‘planishi mumkin bo‘lgan soylar soni Samarqand viloyatidagi tog‘larda 15 dan ortiq. Bulardan tashqari suv hajmi 8-12 mln m3 suv sig‘imiga ega bo‘lgan suv omborlarini 20 ta kichik soylarda ham qurish mumkin. Kelajakda suv ta’minotini yaxshilash, suvdan samarali foydalanish uchun sug‘orishda tomchilab sug‘orish texnologiyasidan foydalanishni jadallashtirish zarar. Hozir Samarqand viloyatida 600 gektardan ortiq erlarda tomchilatib sug‘orish yo‘li bilan olma va uzum etishtirilmoqda. Suv xo‘jaligini qayta tashkil qilish strategiyasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: -xo‘jalikning hamma sohalarida suvdan tejab foydalanish texnologiyalarni keng joriy qilish; -daryo havzalarida suv taqsimlashning mexanizatsiya va avtomatizatsiya darajasini oshirish; -suv resurslaridan foydalanishning chiqindisiz tizimiga o‘tish; -tabiiy yog‘inlar suvlardan samarali foydalanish. Sug‘oriladigan erlarda suvni tejash va muhofaza qilish tadbirlari amalga oshirilsa 2010 yil hisobida sug‘orishda 4,5-5,4 km3 suvni tejash imkoniyatlari mavjud. Tejalgan suv hisobiga yangi erlarni o‘zlashtirish imkoniyatlari ochiladi. bilan, asosan tog‘larda cho‘llanish jarayonining kuchayib ketayotganligi bilan bog‘liq. Nafaqat daraxt-butalardan, hatto maysa o‘t qoplamidan ochilib qolgan yalong‘och yonbag‘irlarga tushgan yomg‘ir suvlari erga singmasdan, yumshoq yotqiziqlarni yuvib soyliklarga olib tushib sel hodisasini kuchaytirmoqda. Selning oldini olish choralaridan biri-tog‘ yaylovlaridan chorvachilikda foydalanishni tartibga solish va yonbag‘irlarda fitomeliorativ tadbirlarni amalga oshirish kerak. Buning uchun eng avvalo tog‘ hududida yashayotgan mahalliy aholi yoqilg‘i va elektr energiya bilan yaxshi ta’minlangan bo‘lishi zarur. Sel hodisasining oldini olish va tog‘lardagi soy suvlaridan samarali foydalanish uchun soylarda suv omborlarini qurish zarurligini vaqt taqoza etmoqda. Hozirgi Samarqand viloyatida To‘sinsoyda Ko‘lto‘sin suv ombori (24 mln m3) va Omonqo‘tonsoyda Qoratepa suv ombori (19 mln m3) qurilgan. SHu suv omborlariga o‘xshash va suv hajmi 15-20 mln m3 suv to‘planishi mumkin bo‘lgan soylar soni Samarqand viloyatidagi tog‘larda 15 dan ortiq. Bulardan tashqari suv hajmi 8-12 mln m3 suv sig‘imiga ega bo‘lgan suv omborlarini 20 ta kichik soylarda ham qurish mumkin. Kelajakda suv ta’minotini yaxshilash, suvdan samarali foydalanish uchun sug‘orishda tomchilab sug‘orish texnologiyasidan foydalanishni jadallashtirish zarar. Hozir Samarqand viloyatida 600 gektardan ortiq erlarda tomchilatib sug‘orish yo‘li bilan olma va uzum etishtirilmoqda. Suv xo‘jaligini qayta tashkil qilish strategiyasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: -xo‘jalikning hamma sohalarida suvdan tejab foydalanish texnologiyalarni keng joriy qilish; -daryo havzalarida suv taqsimlashning mexanizatsiya va avtomatizatsiya darajasini oshirish; -suv resurslaridan foydalanishning chiqindisiz tizimiga o‘tish; -tabiiy yog‘inlar suvlardan samarali foydalanish. Sug‘oriladigan erlarda suvni tejash va muhofaza qilish tadbirlari amalga oshirilsa 2010 yil hisobida sug‘orishda 4,5-5,4 km3 suvni tejash imkoniyatlari mavjud. Tejalgan suv hisobiga yangi erlarni o‘zlashtirish imkoniyatlari ochiladi.