OPERATSIYADAN KEYINGI DAVRDA PATSIYENT VA UNING QARINDOSH-URUG’LARI BILAN OIV/OITS PROFILAKTIKASI TO’G’RISIDA ETIKA ASOSLARI BO’YICHA MULOQAT

Yuklangan vaqt

2025-01-29

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

27,1 KB


OPERATSIYADAN KEYINGI DAVRDA PATSIYENT VA UNING QARINDOSH-URUG’LARI BILAN OIV/OITS PROFILAKTIKASI TO’G’RISIDA ETIKA ASOSLARI BO’YICHA MULOQAT OIV-infeksiya – sekin rivojlanadigan infeksion kasallik bo’lib, odam immunotanqis virusi bilan zararlanganda paydo bo’ladi. Kasallik immun sistemasini zararlantiradi va inson organizmida ikkilamchi infeksiyalar bilan zararlanish moyilligi kuchayadi (oldin kasallik chaqirmaydigan holatlarda ham har xil kasalliklar paydo bo’lish ehtimoli kuchayada (opportunistichek infeksiya – bakterial zotiljam, ya’ni pnevmoniya, odam virusli papillomasi, kandidoz, gerpes va boshq.)) va yomon sifatli o’sma, ohiri o’lim holatiga olib kelishi mumkin. OITS (orttirilgan imun tanqisligi sindromi) – kasallikning oxirgi yoki terminal bosqichi. Zararlanish manbayi – virus bilan infitsirlangan odam, – virus olib yuruvchi yoki OITS kasal. Virus olib yuruvchi bemor ko’pincha o’zini sog’lom deb yuradi, infitsirlanganligi to’g’risida shubxa tug’dirmaydi, chunki bir necha yil kasallikni belgilari ko’rinmaydi. OITSni yuqish yo’llari: Shuni bilish kerakki, OIV-infeksiya organizmning hamma suyuqliklarida bo’ladi, amma kam konsentratsiyasi qonda, spermada, ayollar urug’ligida, ko’krak sutida ham bo’ladi. Shuning uchun infektsiya o’tishi uchta asosiy yo’llar bilan o’tadi: jinsiy yo’l orqali, organizmga infitsirlangan qon orqali va infitsirlangan onadan bolaga. 1. Jinsiy yo’l orqali: himoyalanmagan holda (prezervativsiz) jinsiy aloqada OIV-infitsirlangan partner bilan bo’lish. OIV qon aylanish sistemasiga zararlangan odamdan jinsiy a’zolar orqali o’tish. OIV erkakdan ayolga, ayoldan erkakka, erkakdan erkakka, ayoldan ayolga ham o’tishi OPERATSIYADAN KEYINGI DAVRDA PATSIYENT VA UNING QARINDOSH-URUG’LARI BILAN OIV/OITS PROFILAKTIKASI TO’G’RISIDA ETIKA ASOSLARI BO’YICHA MULOQAT OIV-infeksiya – sekin rivojlanadigan infeksion kasallik bo’lib, odam immunotanqis virusi bilan zararlanganda paydo bo’ladi. Kasallik immun sistemasini zararlantiradi va inson organizmida ikkilamchi infeksiyalar bilan zararlanish moyilligi kuchayadi (oldin kasallik chaqirmaydigan holatlarda ham har xil kasalliklar paydo bo’lish ehtimoli kuchayada (opportunistichek infeksiya – bakterial zotiljam, ya’ni pnevmoniya, odam virusli papillomasi, kandidoz, gerpes va boshq.)) va yomon sifatli o’sma, ohiri o’lim holatiga olib kelishi mumkin. OITS (orttirilgan imun tanqisligi sindromi) – kasallikning oxirgi yoki terminal bosqichi. Zararlanish manbayi – virus bilan infitsirlangan odam, – virus olib yuruvchi yoki OITS kasal. Virus olib yuruvchi bemor ko’pincha o’zini sog’lom deb yuradi, infitsirlanganligi to’g’risida shubxa tug’dirmaydi, chunki bir necha yil kasallikni belgilari ko’rinmaydi. OITSni yuqish yo’llari: Shuni bilish kerakki, OIV-infeksiya organizmning hamma suyuqliklarida bo’ladi, amma kam konsentratsiyasi qonda, spermada, ayollar urug’ligida, ko’krak sutida ham bo’ladi. Shuning uchun infektsiya o’tishi uchta asosiy yo’llar bilan o’tadi: jinsiy yo’l orqali, organizmga infitsirlangan qon orqali va infitsirlangan onadan bolaga. 1. Jinsiy yo’l orqali: himoyalanmagan holda (prezervativsiz) jinsiy aloqada OIV-infitsirlangan partner bilan bo’lish. OIV qon aylanish sistemasiga zararlangan odamdan jinsiy a’zolar orqali o’tish. OIV erkakdan ayolga, ayoldan erkakka, erkakdan erkakka, ayoldan ayolga ham o’tishi mumkin. Ko’p hollarda siz sizning partnerda OIV borligini bilmaysiz. Sizning partnerda OIV borligini bekitishga ko’pgina sabablar bo’lishi mumkin. O’zingiz himoyangiz uchun partneringizga aybni to’nkashga harakat qilmang. Bunday holatlarda o’zingizni qanday himoya qilishingiz mumkin? Prezervativ ishlating, u sizni ham, partneringizni ham OIV dan va boshqa venerik kasalliklardan himoya qiladi. Bu yerda ishonish yoki ishonmaslik to’g’risida gapirmasa ham bo’ladi. Jinsiy aloqa havfsiz bo’lishi kerak. 2. Organizmga infitsirlangan qon tushishi: Tibbiy shpritslarini sterillamasdan ko’p ishlatish, kam miqdordagi qonni bir odamdan boshqa odamga o’tishi va buning oqibatida OIV bilan zararlanishga olib kelishi mumkin. Shuning uchun OIV narkomanlar orasida keng tarqalishi kuzatiladi. Ular bitta shpritsdan bir nechtasi foydalanishi oqibatida OIV bilan zararlanish extimoli juda katta. Har bir ishlatilgan shpritsdan sterillanmagan holda qayta ishlatish, bu zararlangan odamdan keyingi shu shpritsni ishlatgan odamga virus o’tishi aniq. Shpritsda yoki ninada qoladigan qon 80%ga xatarli hisoblanadi. Zararlangan qon faqatgina shprits yoki ninada emas, balki narkotik tayyorlashda ishlatiladigan boshqa uskunalarda ham, narkotik moddaning o’zida ham bo’lishi mumkin. Kompaniyada in’yeksion narkotiklarni qabul va iste’mol qilish – bu o’yin «rus ruletkasi» ham deyiladi. Umumiy ninani bir marta ishlatish ham OIV-infeksiyasi bilan zararlanishga olib kelishi mumkin. Infitsirlangan bemorning qoni infitsirlanmagan odam yarasiga tushishi natijasida ham OIV-infeksiyasi bilan zararlanish mumkin. OIV-infeksiyasi tozalanmagan, sterillanmagan quloq teshuvchi, tatirovka qo’yish uchun ishlatiladigan instrumentlar orqali ham o’tishi mumkin. Bu maqsadda ishlatiladigan ninalar, har bir o’tkazilgan seansdan so’ng sterilizatsiya qilinishi shart. Tish yuvish shetkasi, soqol oladigan britvalar ham alohida bo’lishi kerak. Donor qonini quyishdan oldin antitel OIV ga tekshirilgan bo’lishi shart. OIV bilan zararlangan bemorlar donor bo’lishlari mumkin emas. 3. Infitsirlangan onadan bolaga o’tishi: Infitsirlangan onadan bolaga o’tishi mumkin: homiladorlik paytida yoki tug’adigan paytda. Statistikada, zararlanish o’rtacha 25-50% ni tashkil etadi. Virusning onadan mumkin. Ko’p hollarda siz sizning partnerda OIV borligini bilmaysiz. Sizning partnerda OIV borligini bekitishga ko’pgina sabablar bo’lishi mumkin. O’zingiz himoyangiz uchun partneringizga aybni to’nkashga harakat qilmang. Bunday holatlarda o’zingizni qanday himoya qilishingiz mumkin? Prezervativ ishlating, u sizni ham, partneringizni ham OIV dan va boshqa venerik kasalliklardan himoya qiladi. Bu yerda ishonish yoki ishonmaslik to’g’risida gapirmasa ham bo’ladi. Jinsiy aloqa havfsiz bo’lishi kerak. 2. Organizmga infitsirlangan qon tushishi: Tibbiy shpritslarini sterillamasdan ko’p ishlatish, kam miqdordagi qonni bir odamdan boshqa odamga o’tishi va buning oqibatida OIV bilan zararlanishga olib kelishi mumkin. Shuning uchun OIV narkomanlar orasida keng tarqalishi kuzatiladi. Ular bitta shpritsdan bir nechtasi foydalanishi oqibatida OIV bilan zararlanish extimoli juda katta. Har bir ishlatilgan shpritsdan sterillanmagan holda qayta ishlatish, bu zararlangan odamdan keyingi shu shpritsni ishlatgan odamga virus o’tishi aniq. Shpritsda yoki ninada qoladigan qon 80%ga xatarli hisoblanadi. Zararlangan qon faqatgina shprits yoki ninada emas, balki narkotik tayyorlashda ishlatiladigan boshqa uskunalarda ham, narkotik moddaning o’zida ham bo’lishi mumkin. Kompaniyada in’yeksion narkotiklarni qabul va iste’mol qilish – bu o’yin «rus ruletkasi» ham deyiladi. Umumiy ninani bir marta ishlatish ham OIV-infeksiyasi bilan zararlanishga olib kelishi mumkin. Infitsirlangan bemorning qoni infitsirlanmagan odam yarasiga tushishi natijasida ham OIV-infeksiyasi bilan zararlanish mumkin. OIV-infeksiyasi tozalanmagan, sterillanmagan quloq teshuvchi, tatirovka qo’yish uchun ishlatiladigan instrumentlar orqali ham o’tishi mumkin. Bu maqsadda ishlatiladigan ninalar, har bir o’tkazilgan seansdan so’ng sterilizatsiya qilinishi shart. Tish yuvish shetkasi, soqol oladigan britvalar ham alohida bo’lishi kerak. Donor qonini quyishdan oldin antitel OIV ga tekshirilgan bo’lishi shart. OIV bilan zararlangan bemorlar donor bo’lishlari mumkin emas. 3. Infitsirlangan onadan bolaga o’tishi: Infitsirlangan onadan bolaga o’tishi mumkin: homiladorlik paytida yoki tug’adigan paytda. Statistikada, zararlanish o’rtacha 25-50% ni tashkil etadi. Virusning onadan bolaga o’tishi ko’krak bilan emizgan vaqtida ham o’tishi mumkin. Homiladorlik paytida erta ro’yxatga olish, erta test o’tkazish, OIV- infitsirlanganligini vaqtida bilish bu juda katta rol o’ynaydi. Onani OIV- infitsirlanganligini bilgandanoq, majburiy tartibda, tekin profilaktik davolash o’tkaziladi, homiladorlikning 28 haftasigacha, tug’ish paytida va tug’ishdan keyin. Tug’ilgan chaqaloq ham profilaktik davo muolajalarini oladi, bu esa bolaning zararlanish yoki infitsirlanish foizini OIV-infitsirlangan onasidan o’tishini 25-50% dano 2% gacha kamaytiradi. OIV infeksiyasi bilan zararlanish mumkin bo’lan biologik suyuqlik: • Qon; • Sperma; • Qindan ajralma; • Qon bilan aralash har xil suyuqlik; • OIV bor kultura va kultural muxit; • Sinovial suyuqlik; • Tserebrospinal suyuqlik; • Plevral suyuqlik; • Perikardial suyuqlik; • Amniotik suyuqlik. OIV yuqmaydi: OITS bilan zararlangan bemorning kiyimini kiysa, shaxsiy buyumlaridan foydalansa; OITS bilan zararlangan bemor bilan bir xonada tursa yoki bir xonada yotsa; OITS bilan zararlangan bemor bola bilan o’ynasa; OITS bilan zararlangan bemor bilan bitta vannada, basseynda, daryo yoki orolda cho’milsa; OITS bilan zararlangan bemor bilan bitta transportda yursa; OITS bilan zararlangan bemor bilan siz tomonga yo’talsa yoki aksirsa; OITS bilan zararlangan bemorga oddiy gigenik qoidalariga rioya qilgan holda qarasa; bolaga o’tishi ko’krak bilan emizgan vaqtida ham o’tishi mumkin. Homiladorlik paytida erta ro’yxatga olish, erta test o’tkazish, OIV- infitsirlanganligini vaqtida bilish bu juda katta rol o’ynaydi. Onani OIV- infitsirlanganligini bilgandanoq, majburiy tartibda, tekin profilaktik davolash o’tkaziladi, homiladorlikning 28 haftasigacha, tug’ish paytida va tug’ishdan keyin. Tug’ilgan chaqaloq ham profilaktik davo muolajalarini oladi, bu esa bolaning zararlanish yoki infitsirlanish foizini OIV-infitsirlangan onasidan o’tishini 25-50% dano 2% gacha kamaytiradi. OIV infeksiyasi bilan zararlanish mumkin bo’lan biologik suyuqlik: • Qon; • Sperma; • Qindan ajralma; • Qon bilan aralash har xil suyuqlik; • OIV bor kultura va kultural muxit; • Sinovial suyuqlik; • Tserebrospinal suyuqlik; • Plevral suyuqlik; • Perikardial suyuqlik; • Amniotik suyuqlik. OIV yuqmaydi: OITS bilan zararlangan bemorning kiyimini kiysa, shaxsiy buyumlaridan foydalansa; OITS bilan zararlangan bemor bilan bir xonada tursa yoki bir xonada yotsa; OITS bilan zararlangan bemor bola bilan o’ynasa; OITS bilan zararlangan bemor bilan bitta vannada, basseynda, daryo yoki orolda cho’milsa; OITS bilan zararlangan bemor bilan bitta transportda yursa; OITS bilan zararlangan bemor bilan siz tomonga yo’talsa yoki aksirsa; OITS bilan zararlangan bemorga oddiy gigenik qoidalariga rioya qilgan holda qarasa; OITS bilan zararlangan bemorga oddiy extiyot choralarini ko’rgan holda birinchi tibbiy yordam ko’rsatsa. Kasallik belgilari: Inkubatsion (yashirin) davri 2-3 xaftadan 3 oygacha davom etishi mumkin. Undan keyin 1/3 bemorlarda kasallikning o’tkir fazasi boshlanadi (xarorat ko’tarilishi, tomog’ida og’riq, limfa tugunlarining kattalashishi, toshma toshishi mumkmn, umumiy xolsizlik), bular 2-4 xaftadan keyin davolanishsiz o’tib ketadi. 2/3 zararlangan bemorlarda esa bu davr yashirin o’tadi. Bundan keyin uzoq muddatda kasallikning belgilari sezilmaydi (virus tashuvchi). Keyinchalik bemorda bir qancha klinik belgilar paydo bo’lib, vrachda OIV-infeksiya borligiga shubxa paydo bo’ladi. O’rtacha infektsiyalangandan to OIV-infektsiyasi terminal stadiyasigacha 10-15 yil davrni oladi. Ba’zi bir holatlarda kasallik bir oy muddatda OITS ga transformatsiyalanadi, ba’zi xolatlarda esa yillab bo’lishi mumkin. O’lim holatiga olib keladigan asosiy sabablaridan biri, ko’pincha opportunistik infeksiya va Kaposhi sarkomasi bo’lsa, OIV/OITS bemorlarda esa narkomanlarda tuberkulez kasalligi bo’lishi mumkin. OIV-infektsisiga tashxis qonni maxsus tekshirish natijalaridan keyin tasdiqlanadi, ko’p holatlarda zararlangandan so’ng 3 oylardan keyin natijasi ma’lum bo’ladi. OIV-infektsiyaga tekshiruv anonim o’tkaziladi. OIV-infeksiyaga tekshirish ko’rsatma hisoblanadi: • 1 oy davomida tana haroratini oshishi; • 1 oydan ortiq suyuq ich kelishi; • sababsiz tana vazni 10% ga va undan ortiq kamayishi; • uzoq, qaytalanuvchi yoki oddiy davolanishga berilmaydigan o’pka yalig’lanishi; • 1 oydan ortiq davr mobayinidagi yo’tal; • 2 dan ortiq gurux limfa tugunlari 1 oydan ortiq davr kattalashishi ; • oldindan sog’lom odamlarda aqli zayfligining kuzatilishi. Kasallikdan ogoxlantirish asosiy usullari: Jinsiy aloqa qilishda OIV-infeksiyasi bilan zararlanishni ogoxlantirish: – Tartibsiz va tasodifiy jinsiy aloqadan qochish; – Har qanday jinsiy aloqada yuqori sifatli prezervativdan foydalanish. OITS bilan zararlangan bemorga oddiy extiyot choralarini ko’rgan holda birinchi tibbiy yordam ko’rsatsa. Kasallik belgilari: Inkubatsion (yashirin) davri 2-3 xaftadan 3 oygacha davom etishi mumkin. Undan keyin 1/3 bemorlarda kasallikning o’tkir fazasi boshlanadi (xarorat ko’tarilishi, tomog’ida og’riq, limfa tugunlarining kattalashishi, toshma toshishi mumkmn, umumiy xolsizlik), bular 2-4 xaftadan keyin davolanishsiz o’tib ketadi. 2/3 zararlangan bemorlarda esa bu davr yashirin o’tadi. Bundan keyin uzoq muddatda kasallikning belgilari sezilmaydi (virus tashuvchi). Keyinchalik bemorda bir qancha klinik belgilar paydo bo’lib, vrachda OIV-infeksiya borligiga shubxa paydo bo’ladi. O’rtacha infektsiyalangandan to OIV-infektsiyasi terminal stadiyasigacha 10-15 yil davrni oladi. Ba’zi bir holatlarda kasallik bir oy muddatda OITS ga transformatsiyalanadi, ba’zi xolatlarda esa yillab bo’lishi mumkin. O’lim holatiga olib keladigan asosiy sabablaridan biri, ko’pincha opportunistik infeksiya va Kaposhi sarkomasi bo’lsa, OIV/OITS bemorlarda esa narkomanlarda tuberkulez kasalligi bo’lishi mumkin. OIV-infektsisiga tashxis qonni maxsus tekshirish natijalaridan keyin tasdiqlanadi, ko’p holatlarda zararlangandan so’ng 3 oylardan keyin natijasi ma’lum bo’ladi. OIV-infektsiyaga tekshiruv anonim o’tkaziladi. OIV-infeksiyaga tekshirish ko’rsatma hisoblanadi: • 1 oy davomida tana haroratini oshishi; • 1 oydan ortiq suyuq ich kelishi; • sababsiz tana vazni 10% ga va undan ortiq kamayishi; • uzoq, qaytalanuvchi yoki oddiy davolanishga berilmaydigan o’pka yalig’lanishi; • 1 oydan ortiq davr mobayinidagi yo’tal; • 2 dan ortiq gurux limfa tugunlari 1 oydan ortiq davr kattalashishi ; • oldindan sog’lom odamlarda aqli zayfligining kuzatilishi. Kasallikdan ogoxlantirish asosiy usullari: Jinsiy aloqa qilishda OIV-infeksiyasi bilan zararlanishni ogoxlantirish: – Tartibsiz va tasodifiy jinsiy aloqadan qochish; – Har qanday jinsiy aloqada yuqori sifatli prezervativdan foydalanish. OIV ni parenteral o’tish yo’lini ogoxlantirish  narkotik moddalar ist’mol qilishdan cheklash;  manikyurda, pedikyurda, pirsingda, tatuajda ko’p marotaba ishlatiladigan instrumentlarni dezinfeksiya va sterilizatsiya qilish;  og’iz bo’shliqi shilliq qavatiga qon tushguday bo’lsa, og’iz bo’shliqini 70 % etil spirti bilan chayish tavsiya qilinadi;  qon ketishlarda birichi tibbiy yordam ko’rsatishda bir marta ishlatadigan rezina qo’lqoplardan foydalanish tavsiya etiladi, terining ochiq joylarni, ko’zni qon tushishidan himoya qilish tavsiya qilinadi, har bir qonni zararlanishi katta xovf deb qaralishi lozim. OIV ni vertical o’tish yo’lini ogohlantiris: Xozirgi harakat qilayotgan qonunlar bo’yicha xar bir homilador ayol OIV- infektsiyaga tekshirishdan o’tishi lozim. Agar virus borligi aniqlansa, xomila ichi infektsiyasini oldini olish uchun profilaktik maxsus dori darmonlar bilan davolash tavsiya qilinadi. Tibbyot xodimining OIV-infeksiya va kommunaktiv kompetentligi OIV-infeksiya – bu kassallik bo’lib, inson hulqi bilan bog’liq. Epedemik holatni o’zgartirish uchun, bu kasallikka nisbatan insonni hulqini yaxshi tomonga o’zgartirish lozim bo’ladi. Birinchi navbatda tibbiyot xodimlari hulqini o’zgartirish kerak. OIV/OITS ni muavffaqiyatli profilaktikasi uchun tibbiyot xodimlaridan har kunlik kun tartibida to’xtamasdan, takror va takror OIV-infeksiyasi to’g’risida to’g’ri maslahatlar berishligi lozim bo’ladi. Tibbiyot xodimi bilan bemor orasidagi ishonch bu tibbiy yordam berish asosi bo’lishi kerak. Eng kerakligi shuki, psixologik yaxshi muhit hosil qilish, bu maxsus tibbiy yordam ko’rsatishda bemorlarni jalb qilishda va ushlab turishda qo’l keladi. Tibbiyot xodimi va patsiyent o’rtasidagi bir biriga ishonch patsiyentlarda ochiqchasiga OIV-infeksiyasi to’g’risida ma’lumotlarga ega va muloqatga tayyor bo’ladi. Patsiyentning shaxsiy kommunikatsiyasi uning sog’ligiga va xulqining o’zgartirishga, tibbiyot xodimi bilan o’zaro aloqasiga bog’liq bo’ladi «tibbiyot hodimi – patsiyent», «tibbiyot hodimi – patsiyent oilasi», «patsiyent – shu kasallikka OIV ni parenteral o’tish yo’lini ogoxlantirish  narkotik moddalar ist’mol qilishdan cheklash;  manikyurda, pedikyurda, pirsingda, tatuajda ko’p marotaba ishlatiladigan instrumentlarni dezinfeksiya va sterilizatsiya qilish;  og’iz bo’shliqi shilliq qavatiga qon tushguday bo’lsa, og’iz bo’shliqini 70 % etil spirti bilan chayish tavsiya qilinadi;  qon ketishlarda birichi tibbiy yordam ko’rsatishda bir marta ishlatadigan rezina qo’lqoplardan foydalanish tavsiya etiladi, terining ochiq joylarni, ko’zni qon tushishidan himoya qilish tavsiya qilinadi, har bir qonni zararlanishi katta xovf deb qaralishi lozim. OIV ni vertical o’tish yo’lini ogohlantiris: Xozirgi harakat qilayotgan qonunlar bo’yicha xar bir homilador ayol OIV- infektsiyaga tekshirishdan o’tishi lozim. Agar virus borligi aniqlansa, xomila ichi infektsiyasini oldini olish uchun profilaktik maxsus dori darmonlar bilan davolash tavsiya qilinadi. Tibbyot xodimining OIV-infeksiya va kommunaktiv kompetentligi OIV-infeksiya – bu kassallik bo’lib, inson hulqi bilan bog’liq. Epedemik holatni o’zgartirish uchun, bu kasallikka nisbatan insonni hulqini yaxshi tomonga o’zgartirish lozim bo’ladi. Birinchi navbatda tibbiyot xodimlari hulqini o’zgartirish kerak. OIV/OITS ni muavffaqiyatli profilaktikasi uchun tibbiyot xodimlaridan har kunlik kun tartibida to’xtamasdan, takror va takror OIV-infeksiyasi to’g’risida to’g’ri maslahatlar berishligi lozim bo’ladi. Tibbiyot xodimi bilan bemor orasidagi ishonch bu tibbiy yordam berish asosi bo’lishi kerak. Eng kerakligi shuki, psixologik yaxshi muhit hosil qilish, bu maxsus tibbiy yordam ko’rsatishda bemorlarni jalb qilishda va ushlab turishda qo’l keladi. Tibbiyot xodimi va patsiyent o’rtasidagi bir biriga ishonch patsiyentlarda ochiqchasiga OIV-infeksiyasi to’g’risida ma’lumotlarga ega va muloqatga tayyor bo’ladi. Patsiyentning shaxsiy kommunikatsiyasi uning sog’ligiga va xulqining o’zgartirishga, tibbiyot xodimi bilan o’zaro aloqasiga bog’liq bo’ladi «tibbiyot hodimi – patsiyent», «tibbiyot hodimi – patsiyent oilasi», «patsiyent – shu kasallikka chalingan yana bir patsiyent», «tibbiyot hodimi va uning komandasidan yana bir a’zo va patsiyent». OIV-infeksisiga chalingan insonlar yordam so’rab (maslaxatga va tekshiruvga va davolanishga), psixologik stressda bo’lishadi va oilasi yoki aholi tomonidan tayziqqa uchrashi mumkin. Bunday holatlarda patsiyentning tibbiyot xodimi bilan sifat kommunikatsiyasi asosiy rol o’ynaydi. Tibbiyot mutaxasislari bunda patsiyentning ba’zi bir o’zini tutish holatlariga e’tibor bermasdan, patsiyentga nisbatan maxfiy ma’lumotlarni saqlash kerak bo’ladi, patsiyentni yaxshilab eshitib, uni ruxiy ko’tarib, uning savollariga aniq javob berib qo’llab quvatlash kerak bo’ladi. OIV-infeksiyasi bilan yashayotgan insonlar, ko’pincha o’ziga kerak tibbiy yordam olishda har xil to’sqinliklarga uchrashi mumkin. Sigmatizatsiyadagi qo’rquv patsiyentga yordam olishda qo’shimcha to’siqlarlarga uchrashiga olib keladi. Bu holatda ushbu to’siqlarni yengishda OIV-infeksiyalangan inson uchun o’z xuquqlarini himoya qilishda bilimlari, atrofidagi tibbiyot xodimlari ko’makda bo’lishi kerak. Yuqoridagilarni inobatga olib, OIV/OITS bemorlarda yangi klinik-psixoligik muammo yuzaga keladi va bunday holatda ular tibbiyot hodimlari tomonidan kuzatuvga va yordamga muxtoj bo’lib qolishadi. Bunda tibbiyot hodimlarini diplomdan keyingi tayyorlash muammolari yuzaga keladi va shunga yarasha mutaxasislar tayyorlashda o’zgartirishlar kiritish (birinchi navbatda vrach va klinik psixologlar) mutaxasislar tayyorlansa maqsadga muavffiq bo’ladi. Birinchi navbatda bu mutaxasislarni tayyorlashda, psixologik va kommunaktiv kompetentlik hosil qilish yotadi. Bu nimani o’z ichiga oladi? Bu nima? Asosan tibbiyot hodimi tomonidan patsiyentning psixologik holatini bilish, bir biri bilan muloqat vaqtida bo’ladigan kommunaktiv holatni o’rganish, asosan tibbiy muxitda, muammoni yengib o’tadigan yo’llarini o’rganish va patsiyenga o’rgatish, o’zaro shaxsiy va professional vazifalarni yechish, psixologik intervensiya asoslarini bilish – bu patsiyentni sog’ligini yaxshi tomonga yo’naltirish va hayot sifatini oshirish. OIV/OITS kasalligiga chalingan bemor va uning qarindosh- urug’lari bilan ishlayotgan tibbiyot xodimi bemor to’g’risida olingan mua’lumotlarni analiz sintez qilib, o’z vaqtida yordam berishi, patsiyentning muammolarini joy-joyiga qo’yib berib, davolash olib borishi lozim bo’ladi. chalingan yana bir patsiyent», «tibbiyot hodimi va uning komandasidan yana bir a’zo va patsiyent». OIV-infeksisiga chalingan insonlar yordam so’rab (maslaxatga va tekshiruvga va davolanishga), psixologik stressda bo’lishadi va oilasi yoki aholi tomonidan tayziqqa uchrashi mumkin. Bunday holatlarda patsiyentning tibbiyot xodimi bilan sifat kommunikatsiyasi asosiy rol o’ynaydi. Tibbiyot mutaxasislari bunda patsiyentning ba’zi bir o’zini tutish holatlariga e’tibor bermasdan, patsiyentga nisbatan maxfiy ma’lumotlarni saqlash kerak bo’ladi, patsiyentni yaxshilab eshitib, uni ruxiy ko’tarib, uning savollariga aniq javob berib qo’llab quvatlash kerak bo’ladi. OIV-infeksiyasi bilan yashayotgan insonlar, ko’pincha o’ziga kerak tibbiy yordam olishda har xil to’sqinliklarga uchrashi mumkin. Sigmatizatsiyadagi qo’rquv patsiyentga yordam olishda qo’shimcha to’siqlarlarga uchrashiga olib keladi. Bu holatda ushbu to’siqlarni yengishda OIV-infeksiyalangan inson uchun o’z xuquqlarini himoya qilishda bilimlari, atrofidagi tibbiyot xodimlari ko’makda bo’lishi kerak. Yuqoridagilarni inobatga olib, OIV/OITS bemorlarda yangi klinik-psixoligik muammo yuzaga keladi va bunday holatda ular tibbiyot hodimlari tomonidan kuzatuvga va yordamga muxtoj bo’lib qolishadi. Bunda tibbiyot hodimlarini diplomdan keyingi tayyorlash muammolari yuzaga keladi va shunga yarasha mutaxasislar tayyorlashda o’zgartirishlar kiritish (birinchi navbatda vrach va klinik psixologlar) mutaxasislar tayyorlansa maqsadga muavffiq bo’ladi. Birinchi navbatda bu mutaxasislarni tayyorlashda, psixologik va kommunaktiv kompetentlik hosil qilish yotadi. Bu nimani o’z ichiga oladi? Bu nima? Asosan tibbiyot hodimi tomonidan patsiyentning psixologik holatini bilish, bir biri bilan muloqat vaqtida bo’ladigan kommunaktiv holatni o’rganish, asosan tibbiy muxitda, muammoni yengib o’tadigan yo’llarini o’rganish va patsiyenga o’rgatish, o’zaro shaxsiy va professional vazifalarni yechish, psixologik intervensiya asoslarini bilish – bu patsiyentni sog’ligini yaxshi tomonga yo’naltirish va hayot sifatini oshirish. OIV/OITS kasalligiga chalingan bemor va uning qarindosh- urug’lari bilan ishlayotgan tibbiyot xodimi bemor to’g’risida olingan mua’lumotlarni analiz sintez qilib, o’z vaqtida yordam berishi, patsiyentning muammolarini joy-joyiga qo’yib berib, davolash olib borishi lozim bo’ladi. Demak, tibbiyot hodimi patsiyent va uning yaqin qarindoshlarini kompleks so’ravnoma o’tkazishni, bemor ruxiy holatini baxolashni, bemorning tibbiy psixologik va ijtimoiy muammolarini o’rganishni taqazo etadi va albatta bu ishlar mavjud bo’lgan axboratlarga tayangan bo’lishi shart. Tibbiyot hodimi bemorning psixologik holatini o’rganib, uni istiqbolini baholashi va tushinishi orqali bemor bilan samarali munosabat o’rnatishi lozim. Bemor va uning yaqin qarindoshlari bilan muloqatda bo’lganida, albatta shaxsni xurmat qilish asnosida etik yondashuvlarini qo’llashi lozim. Bundan tashqari tibbiyot hodimi bemorni davolashda uning yaqin qarindoshlarining roli muxim ekanligini tushintirishi, xar bir davo bosqichlarini va alternativ yoki muqobil usullar va maslaxatlarni izoxlab borishi va maqsadga erishish uchun davolash usullarini qo’llash uchun patsiyent yaqinlaridan ruxsat olishi lozim. Boshqa so’z bilan aytganda tibbiyot xodimi patsiyentni davolashda bilimi va maslahatlari bilan uni davo olishga unday bilishi, bemor tomonidan ushbu kasallikni yengib o’tishiga ishonch borligini uning ongigi singdira bilishi kerak bo’ladi. Davolashning yaxshi effekti vrach va bemor xamkorlikda ishlaganda bo’lishini, birgalikda kasallikka qarshi kurash olib borishni va bemorni qo’llab quvvatlash va rag’batlantirib turishi lozim bo’ladi. Bu sohada ishlayotgan tibbiyot xodimi shuni bilishi kerakki, uning bilimi, xarakatlari chegaralanganligini. SHuning uchun vrach boshqa mutaxasislar bilan ham bilimi, xarakatlari va davolash usullarini hamkorlikda o’rganib, to’ldirib borishi lozim. Buning bilan u maslaxatlar sifatini, bilim doirasini va va davolash sifatini oshirib boradi, usul va uslublarini o’rganadi va tibbiyot komandasini tashkil qiladi. Bundan tashqari vrach va klinik psixolog bitta komanda bo’lib, OIV-infitsirlangan patsiyentlarni davolash yo’llarini izlab, emotsional holatlarga tushib qolmasliklari uchun, shaxsiy va profissional darajasini oshirib borishi kerak. OIV-infitsirlangan bemorlar bilan ishlaydigan vrachning asosiy vazifalaridan biri shuki, u asosiy davo muolajasi, ya’ni virusga qarshi davolash va patsiyentga kerakli ma’lumotlar berish, dorilarni o’z vaqtida qabul qilish kerakligini, fizik va psixik holatlarini nazorat qilib turadi. O’z vaqtida dori darmonlarni qabul qilmasligi yomon oqibatlarga olib kelishini va dori darmon qabul qilishda xatolar bo’lmasligi, dori qabul qilishda sxemadan ozgina chetlashish patsiyent va vrach tomonidan Demak, tibbiyot hodimi patsiyent va uning yaqin qarindoshlarini kompleks so’ravnoma o’tkazishni, bemor ruxiy holatini baxolashni, bemorning tibbiy psixologik va ijtimoiy muammolarini o’rganishni taqazo etadi va albatta bu ishlar mavjud bo’lgan axboratlarga tayangan bo’lishi shart. Tibbiyot hodimi bemorning psixologik holatini o’rganib, uni istiqbolini baholashi va tushinishi orqali bemor bilan samarali munosabat o’rnatishi lozim. Bemor va uning yaqin qarindoshlari bilan muloqatda bo’lganida, albatta shaxsni xurmat qilish asnosida etik yondashuvlarini qo’llashi lozim. Bundan tashqari tibbiyot hodimi bemorni davolashda uning yaqin qarindoshlarining roli muxim ekanligini tushintirishi, xar bir davo bosqichlarini va alternativ yoki muqobil usullar va maslaxatlarni izoxlab borishi va maqsadga erishish uchun davolash usullarini qo’llash uchun patsiyent yaqinlaridan ruxsat olishi lozim. Boshqa so’z bilan aytganda tibbiyot xodimi patsiyentni davolashda bilimi va maslahatlari bilan uni davo olishga unday bilishi, bemor tomonidan ushbu kasallikni yengib o’tishiga ishonch borligini uning ongigi singdira bilishi kerak bo’ladi. Davolashning yaxshi effekti vrach va bemor xamkorlikda ishlaganda bo’lishini, birgalikda kasallikka qarshi kurash olib borishni va bemorni qo’llab quvvatlash va rag’batlantirib turishi lozim bo’ladi. Bu sohada ishlayotgan tibbiyot xodimi shuni bilishi kerakki, uning bilimi, xarakatlari chegaralanganligini. SHuning uchun vrach boshqa mutaxasislar bilan ham bilimi, xarakatlari va davolash usullarini hamkorlikda o’rganib, to’ldirib borishi lozim. Buning bilan u maslaxatlar sifatini, bilim doirasini va va davolash sifatini oshirib boradi, usul va uslublarini o’rganadi va tibbiyot komandasini tashkil qiladi. Bundan tashqari vrach va klinik psixolog bitta komanda bo’lib, OIV-infitsirlangan patsiyentlarni davolash yo’llarini izlab, emotsional holatlarga tushib qolmasliklari uchun, shaxsiy va profissional darajasini oshirib borishi kerak. OIV-infitsirlangan bemorlar bilan ishlaydigan vrachning asosiy vazifalaridan biri shuki, u asosiy davo muolajasi, ya’ni virusga qarshi davolash va patsiyentga kerakli ma’lumotlar berish, dorilarni o’z vaqtida qabul qilish kerakligini, fizik va psixik holatlarini nazorat qilib turadi. O’z vaqtida dori darmonlarni qabul qilmasligi yomon oqibatlarga olib kelishini va dori darmon qabul qilishda xatolar bo’lmasligi, dori qabul qilishda sxemadan ozgina chetlashish patsiyent va vrach tomonidan qilingan davolashdagi shuncha xatti xarakatni puchga chiqarishi mumkin ekanligini, kasallikni kuchayishiga olib kelishini uqtirish lozim bo’ladi. OIV/OITSni kechishida shunday holat yuzaga keladiki, bunda birinchi navbatda patsiyentga polliativ yordam kerak bo’ladi, bu esa bemorga va uning yaqinlarini psixolagik qo’llab quvatlash lozim bo’ladi. Birinchi navbatda qilinadigan polliativ yordam kordinatsion kommunikatsiya aspektlari: Atrofdagilarni jalb qilish. Atrofdagilarni jalb qilishda ularni shunga undash kerakki, ular patsiyentni kelajakka qo’yilgan maqsad va vazifalarni, rejalarini qo’llab quvvatlashlari kerak bo’ladi. Atrofdagilar patsiyentni va uning oilasini qo’llab quvvatlashi kerak. Atrofdagilar patsiyent o’z-o’zini boshqara bilishga undashi kerak va uni qo’llab quvvatlaydigan guruxlarga qo’shishi kerak bo’ladi. Patsiyentni sog’ligini o’ylaydigan komanda tashkil qilish (yaqin qarindoshi, yaqinlari, tibbiyot hodimi, boshqa patsiyentlar) va ular bilan aktiv xamkorlik qilish. Bundan tashqari statsionarda klinik aspekt kommunikatsiyasiga yondashuv. Bular ushbu aspektlar: Klinik, psixologik va sotsial holatni baholashni kuchaytirish. Patsiyentga maqsad va vazifalarni tushintirish va qo’llab quvvatlash. Patsiyent to’g’risidagi hamma aspekt va ma’lumotlarni uning o’zi bilan muxokama qilish. Davolash rejasi qancha talab qilsa, shuncha o’zgartirib turish. Tibbiyot hodimi spetsifik kommunikatsiya aspektlarini ham OITS bemorlarga polliativ tibbiy yordam berayotgan davrda qarash lozim. Bular: Patsiyentni bezovtalashiga sabab va faktini bilish. Patsiyentni klinik holatini baholash. Patsiyentni davolanishga bo’lgan moyilligini baholash (kerakli indikatorlarni qo’llash). Patsiyentning sog’ligini yomonlashishga olib keladigan faktorlar to’g’risida ma’lumot almashish. qilingan davolashdagi shuncha xatti xarakatni puchga chiqarishi mumkin ekanligini, kasallikni kuchayishiga olib kelishini uqtirish lozim bo’ladi. OIV/OITSni kechishida shunday holat yuzaga keladiki, bunda birinchi navbatda patsiyentga polliativ yordam kerak bo’ladi, bu esa bemorga va uning yaqinlarini psixolagik qo’llab quvatlash lozim bo’ladi. Birinchi navbatda qilinadigan polliativ yordam kordinatsion kommunikatsiya aspektlari: Atrofdagilarni jalb qilish. Atrofdagilarni jalb qilishda ularni shunga undash kerakki, ular patsiyentni kelajakka qo’yilgan maqsad va vazifalarni, rejalarini qo’llab quvvatlashlari kerak bo’ladi. Atrofdagilar patsiyentni va uning oilasini qo’llab quvvatlashi kerak. Atrofdagilar patsiyent o’z-o’zini boshqara bilishga undashi kerak va uni qo’llab quvvatlaydigan guruxlarga qo’shishi kerak bo’ladi. Patsiyentni sog’ligini o’ylaydigan komanda tashkil qilish (yaqin qarindoshi, yaqinlari, tibbiyot hodimi, boshqa patsiyentlar) va ular bilan aktiv xamkorlik qilish. Bundan tashqari statsionarda klinik aspekt kommunikatsiyasiga yondashuv. Bular ushbu aspektlar: Klinik, psixologik va sotsial holatni baholashni kuchaytirish. Patsiyentga maqsad va vazifalarni tushintirish va qo’llab quvvatlash. Patsiyent to’g’risidagi hamma aspekt va ma’lumotlarni uning o’zi bilan muxokama qilish. Davolash rejasi qancha talab qilsa, shuncha o’zgartirib turish. Tibbiyot hodimi spetsifik kommunikatsiya aspektlarini ham OITS bemorlarga polliativ tibbiy yordam berayotgan davrda qarash lozim. Bular: Patsiyentni bezovtalashiga sabab va faktini bilish. Patsiyentni klinik holatini baholash. Patsiyentni davolanishga bo’lgan moyilligini baholash (kerakli indikatorlarni qo’llash). Patsiyentning sog’ligini yomonlashishga olib keladigan faktorlar to’g’risida ma’lumot almashish. Diagnostika va davolash rejalari xaqidagi ma’lumotlarni klinitsistlar bilan almashish. Muxokama tashkil qilish va bir qarorga kelishish. Patsiyent tomonidan o’z o’zini boshqarishni kuchaytirish. Registratsion varaqalar va davolash kartalari yuritish. Patsiyenlarni kasallik to’g’risida o’qitishga o’rgatish. Yaqin sotsial-ijtimoiy atrofdagilar bilan xamkorlik, ushbu xamkorlikni tashkil qilish. Bemor va bemor qarindoshlari bilan bemorga yordam ko’rsatish rejasini va maqsadini muxokama qilish. OITS bemor va uning oila a’zolari kommunikatsiya asosiy aspeklari prinsiplari: Bir qarorga kelishga va qo’llab quvvatlashga ko’rsatma. Yordam ko’rsatish maqsadini muxokama qilish. Patsiyentga tibbiyot xodimi bilan birgalikda yordam ko’rsatish rejasini muxokama qilish. Patsiyentning oila a’zolarini umumiy yordam ko’rsatish rejasiga yordam ko’rsatish komandasi sifatida tibbiyot xodimlari bilan birgalikda jalb qilish. Vaqti vaqti bilan davolash rejasi muxokamasiga qaytib turish va muxokamadan keyin xamkorlikda bir qarorga kelish. Xar bir patsiyent o’z sog’ligi to’g’risida ma’lumot olishga intiladi. Vrach OIV/OITS bemor bilan ishlashda xar qanday noxush vaziyatlarni davolashdagi qiyinchiliklarni bemorga yetkazishda qiyinchilik tug’diradi, bemoga esa bu ma’lumotlarni olish og’ir, shuning uchun vrach hamma ma’lumotlarni patsentga ayta olmaydi. Shunday bo’lishiga qaramay vrach patsiyentga xar doim patsiyent bilish kerak bo’lgan ma’lumotlarni unga berib turishi maqsadga muavffiq bo’ladi. Bu muammoni hal qilishda vrach boshqa tajribali vrachlar maslaxatiga suyangan holda, og’ir holatlarda ma’lumotlar texnologiyasini ishlab chiqqib, bunday salbiy oqibatga olib keladigan ma’lumotlar konteksini o’rganishga to’g’ri keladi. Nazorat savollar: 1. OIV nima? Diagnostika va davolash rejalari xaqidagi ma’lumotlarni klinitsistlar bilan almashish. Muxokama tashkil qilish va bir qarorga kelishish. Patsiyent tomonidan o’z o’zini boshqarishni kuchaytirish. Registratsion varaqalar va davolash kartalari yuritish. Patsiyenlarni kasallik to’g’risida o’qitishga o’rgatish. Yaqin sotsial-ijtimoiy atrofdagilar bilan xamkorlik, ushbu xamkorlikni tashkil qilish. Bemor va bemor qarindoshlari bilan bemorga yordam ko’rsatish rejasini va maqsadini muxokama qilish. OITS bemor va uning oila a’zolari kommunikatsiya asosiy aspeklari prinsiplari: Bir qarorga kelishga va qo’llab quvvatlashga ko’rsatma. Yordam ko’rsatish maqsadini muxokama qilish. Patsiyentga tibbiyot xodimi bilan birgalikda yordam ko’rsatish rejasini muxokama qilish. Patsiyentning oila a’zolarini umumiy yordam ko’rsatish rejasiga yordam ko’rsatish komandasi sifatida tibbiyot xodimlari bilan birgalikda jalb qilish. Vaqti vaqti bilan davolash rejasi muxokamasiga qaytib turish va muxokamadan keyin xamkorlikda bir qarorga kelish. Xar bir patsiyent o’z sog’ligi to’g’risida ma’lumot olishga intiladi. Vrach OIV/OITS bemor bilan ishlashda xar qanday noxush vaziyatlarni davolashdagi qiyinchiliklarni bemorga yetkazishda qiyinchilik tug’diradi, bemoga esa bu ma’lumotlarni olish og’ir, shuning uchun vrach hamma ma’lumotlarni patsentga ayta olmaydi. Shunday bo’lishiga qaramay vrach patsiyentga xar doim patsiyent bilish kerak bo’lgan ma’lumotlarni unga berib turishi maqsadga muavffiq bo’ladi. Bu muammoni hal qilishda vrach boshqa tajribali vrachlar maslaxatiga suyangan holda, og’ir holatlarda ma’lumotlar texnologiyasini ishlab chiqqib, bunday salbiy oqibatga olib keladigan ma’lumotlar konteksini o’rganishga to’g’ri keladi. Nazorat savollar: 1. OIV nima? 2. OIV o’tish yo’llari? 3. OIV profilaktikasi turlari? 4. Kasallik belgilari. 5. Tibbiyot hodimining OIV-ifitsirlangan bemor bola ota-onasi va yaqin qarindoshlarilari bilan muloqat qilish taktikasi. 2. OIV o’tish yo’llari? 3. OIV profilaktikasi turlari? 4. Kasallik belgilari. 5. Tibbiyot hodimining OIV-ifitsirlangan bemor bola ota-onasi va yaqin qarindoshlarilari bilan muloqat qilish taktikasi.