ҚОРИН ПАРДАНИНГ КЛИНИК АНАТОМИЯСИ: ҚОРИН
ПАРДАНИНГ ЙЎНАЛИШИ, ПАРИЕТАЛ ВА ВИСЦЕРАЛ ҚОРИН
ПАРДА, ҚОРИН БЎШЛИҒИ ТОПОГРАФИЯСИ. ҚОРИН ПАРДАНИНГ
ЖИНСГА НИСБАТАН ФАРҚЛАРИ.
Қорин парда - peritoneum.
Қорин парда - peritoneum - қорин бўшлиғи деворини ва қорин
бўшлиғидаги аъзоларни ўраб турадиган сероз парда. Бу парда икки қаватдан:
tunica serosa ва tela subserosa лардан ташкил топган.
Қорин бўшлиғи деворининг ички тарафини қоплайдиган сероз парда -
париетал қорин парда - peritoneum parietale; қорин бўшлиғидаги аъзоларни
ўраб турган сероз парда - висцерал қорин парда - peritoneum visceralе
дейилади. Париетал ва висцерал қорин пардалар ўзаро туташган бўлиб, бу
икки қорин парда орасида қорин пардалар аро бўшлиқ - cavitas peritonei
жойлашади. Қориннинг олдинги деворидаги сербар мушаклар ички тарафдан
париетал қорин парда билан қопланган. Қорин олдинги деворининг пастки
қисмида 5-та киндик соҳасига йўналган бурма кўринади. Тоқ ҳолда, ўртадаги
бурма plica umbilicalis mediana ва жуфт ҳолдаги plica umbilicalis mediales
ҳамда plica umbilicale laterales.
Чов канали соҳасида эса, чов чуқурчаси - fossa inguinales,сон канали
соҳасида эса сон чуқурчаси - fossa femoralis бўлади. Қорин олдинги
деворидан қорин парда диафрагма юзасига йўналади. Диафрагма юзасидан
сероз парда висцерал қорин пардага давом этади. Натижада диафрагма билан
жигар орасида ўроқсимон бойлам lig. falciforme hepatis, тожсимон бойлам -
lig. coronarium hepatis, учбурчаксимон бойлам - lig. triangulare dextrum et
sinistrum ҳосил бўлади.
Жигарни ўраб олган висцерал қорин парда ўнг буйрак юзасига lig.
hepatorenale воситасида давом этади. Жигар дарвозасидан меъда кичик
эгрилигигача lig. hepatogastricum бойлами, жигар дарвозаси соҳасидан 12
бармоқли ичак юзасигача lig. hepatoduodenalе бойлами йўналади.
Lig. hepatogastricum ҳамда lig. hepatoduodenale бойламлари умумий
ҳолда кичик чарви - omentum minus дейилади. Кичик чарви omentum minus
қуйидаги бойламлардан ҳосил бўлади:
а) lig. hepatophrenicum – жигарнинг чап тожсимон бойламининг қисми;
б)
lig.
hepatoesophageale
–
жигарнинг
висцерал
юзасидан
қизилўнгачнинг қорин қисмига йўналган бойлам;
в) lig. hepatogastricum – жигарнинг висцерал юзасидан ошқозоннинг
кичик эгрилигига йўналган бойлам;
г) lig. hepatoduodenale - жигарнинг висцерал юзасидан ўникки бармоқли
ичакга йўналадиган бойлам.
Меъданинг кичик эгрилиги соҳасида қорин парда икки варақга ажралиб
меъдани ҳамма тарафдан ўраб олган ҳолда катта эгрилик соҳасида икки
парда ўзаро учрашади. Қорин парда катта эгриликдан пастга ичакларнинг
олдинги юзасидан йўналади ва чаноқ соҳасида қайрилиб юқорига
кўтарилади. Икки варақдан иборат бўлган қорин парда қорин бўшлиғининг
орқа деворидаги париетал қорин пардага давом этади. Бу соҳадаги қорин
парданинг пастки варағи эса қорин бўшлиғининг орқа деворидан кўндаланг
чамбар ичак тутқичини ҳосил қилишда қатнашади. Меъданинг катта
эгрилиги билан кўндаланг чамбар ичак висцерал қорин пардалари ораси
қўшилиб кетиши натижасида, ичакларнинг олдинги соҳасида тўрт қаватли
сероз парда ташкил бўлади ва бу ҳосилага катта чарви - omentum majus
дейилади.
Катта чарви - оmentum majus таркиби қуйидаги бойламлардан ҳосил
бўлади:
а) lig. gastrophrenicum – диафрагма билан ошқозон орасидаги бойлам;
б) lig. gastrosplenicum – ошқозон билан талоқ орасидаги бойлам;
в) lig. gastrocolicum – ошқозон билан кўндаланг чамбар ичак орасидаги
бойлам;
г) lig. phrenicosplenicum – диафрагма билан талоқ орасидаги бойлам;
д) lig. splenorenale – талоқ билан чап буйрак орасидаги бойлам;
е) lig. pancreaticosplenicum – талоқ билан ошқозон ости бези орасидаги
бойлам;
m) lig. pancreaticocolicum – кўндаланг чамбар ичак билан ошқозон ости
бези орасидаги бойлам;
n) lig. splenocolicum – талоқ билан кўндаланг чамбар ичак орасидаги
бойлам;
o) lig. phrenicocolicum – диафрагма билан кўндаланг чамбар ичак
орасидаги бойлам.
Қорин бўшлиғини орқа девори соҳасидаги париетал қорин парда
ингичка ичак деворини ўрайдиган висцерал қорин пардага ингичка ичак
тутқичлари - mesenterium - ҳолида йўналади. Ингичка ичак тутқичининг,
қориннинг орқа деворига бирикиш илдизига radix mesenteri дейилади.
Қорин орқа деворидаги қорин парда йўғон ичакнинг кўтарилувчи ва тушувчи
қисмларини уч тарафдан ўраб олади. Йўғон ичакнинг кўр ичак, кўндаланг
чамбар ичак ҳамда S - симон ичак қисмлари қорин парда билан ҳамма
тарафдан
ўралганлигида
тутқичлар
ҳосил
бўлади.
Бу
тўтқичлар
чувалчангсимон ўсимта соҳасида mesoappendix, кўндаланг чамбар ичак
соҳасида mesocolon transversum, S – симон ичак соҳасида mesocolon
sigmoideum деб номланади.
Тўғри ичакнинг эса юқори қисми интроперитонеал, ўрта қисм
мезоперитонеал, пастки қисми эса экстраперитонеал ҳолда ўралади.
Қорин орқа деворидан қорин парда чаноқ соҳасида тўғри ичакдан
сийдик пуфагига йўналади. Аёлларда эса тўғри ичакдан бачадон юзасига ва
сўнгра сийдик пуфагига йўналади. Сийдик пуфагидан сўнг висцерал қорин
парда, қорин олдинги деворининг ички юзасига давом этади.
Висцерал ва париетал қорин парда варақлари орасидаги бўшлиқни уч
қаватга ажратган ҳолда ўрганиш мумкин: юқори қават; ўрта қават; остки
қават.
Қорин парда бўшлиғининг юқори қавати диафрагма ва йўғон ичак
кўндаланг қисмининг тутқичи mesocolon transversum орасида жойлашади.
Қорин парда бўшлиғининг ўрта қавати кўндаланг чамбар ичак тутқичи
mesocolon transversum билан катта чаноқ бўшлиғи орасида жойлашади.
Қорин парда бўшлиғининг пастки қавати кичик чаноқ бўшлиғи соҳасига
тўғри келади.
1. Юқори қаватда учта қопча (бўшлиқ) ҳосил бўлади:
а) жигар қопчаси (бўшлиғи) - bursa hepatica;
б) меъда олди қопчаси (бўшлиғи) - bursa pregastrica;
в) чарви қопчаси (бўшлиғи) - bursa omentalis.
Bursa hepatica соҳасида жигарнинг ўнг бўлаги жойлашади. Унинг
деворларини диафрагма, lig. coronarium hepatis лар ташкил этади. Бу
бўшлиқ соҳасида ўнг буйрак учи ва ўнг буйрак усти бези ҳам жойлашади.
Bursa pregastrica соҳасида жигарнинг чап бўлаги, меъданинг олдинги
юзаси, талоқ жойлашади. Бу бўшлиқнинг деворларини: lig. coronarium
sinistra, меъданинг олдинги юзаси, lig. gastrolienale, lig. phrenicolienale лар
ташкил этади.
Вursa omentalis меъданинг орқасида жойлашади. Бу бўшлиқнинг
деворларини: қорин бўшлиғининг орқа девори, диафрагма, кўндаланг чамбар
ичакнинг тутқичи, lig. gastrolienale, диафрагма - талоқ бойлами lig.
phrenicosplenium, кичик чарви бойламлари lig. hepatogastricum, lig.
hepatoduodenale ташкил этади. Кичик чарви бойламлари орасида чарви
бўшлиғига тешик ва чарви дахлизи foramen et vestibulum bursae omentalis
жойлашади. Чарви бўшлиғида жигарнинг чап бўлаги, меъда ости бези, 12
бармоқли ичак, чап буйрак ва чап буйрак усти бези жойлашади.
Қорин бўшлиғининг ўрта қават бўшлиғида ингичка ичак ва йўғон
ичакнинг қисмлари жойлашади. Бу бўшлиқнинг қорин ён девори билан йўғон
ичакнинг кўтарилувчи қисми орасида ўнг ён канал - canalis laterales dexter
ҳосил бўлади. Қорин ён девори билан йўғон ичакнинг тушувчи қисмлари
орасида эса чап ён канал - canales lateralis sinister жойлашади.
Қорин бўшлиғининг ўрта соҳасида йўғон ичак қисмлари орасида
ингичка ичак қовузлоқлари жойлашади. Ингичка ичак тутқичлари қийшиқ
ҳолда чап юқори соҳадан - ўнг ёнбош соҳага йўналган бўлади.
Ингичка ичак тутқичларининг юқори ўнг бўшлиғи соҳасига sinus
mesentericus dexter дейилади. Ингичка ичак тутқичининг остки қисми чап
бўшлиқ - sinus mesentericus sinister ни ташкил этишда қатнашади.
Қорин бўшлиғининг пастки қаватида сийдик чиқарув аъзолари ва
жинсий аъзолар жойлашади. Бу бўшлиқда эркакларда сийдик қопчаси ва
тўғри ичак орасида чуқурча - excavatio rectovesicalis ҳосил бўлади. Аёлларда
эса тўғри ичак билан бачадон орасида – excavatiо rectouterina ҳамда бачадон
билан сийдик қопчаси орасида excavatio vesicouterina ҳосил бўлади.
Қорин парданинг умумий юзаси 20400 см квадрат бўлиб, тери сатҳига
тўғри келади. Қорин бўшлиғидаги аъзоларнинг ҳаммаси ҳам қорин парда
билан бир хил ўралвермайди. Ҳамма тарафидан ўралган аъзоларга -
интроперитонеал, уч тарафдан қорин парда билан ўралса - мезоперитонеал ва
фақат бир тарафдан қорин парда билан ўралса - экстраперитонеал аъзолар
дейилади.
Жигар қорин парда билан уч тарафдан ўралган - мезоперитонеал аъзо.
Жигарнинг диафрагма билан туташган бойламлари (lig. falciforme hepatis,
lig. coronarium hepatis dextrum et sinistrum,lig. triangulare dextrum et
sinistrum), ҳамда жигарнинг қўшни аъзолар билан туташган бойламлари lig.
hepatogastricum, lig. hepatoduodenale, lig. hepatorenale бўлади.
Меъда қорин парда билан ҳамма тарафдан ўралган - интроперитонеал
аъзодир. Жигар билан боғланадиган бойламдан lig. hepatogastricum дан
ташқари, меъданинг туби диафрагма билан туташга lig. phrenicogastrium,
ҳамда талоқ дарвозаси билан бирлашган lig. gastrolienale. Меъданинг йўғон
ичакнинг кўндаланг бўлими орасидаги бойлами lig. gastrocolicum - катта
чарвини ҳосил этишда қатнашади.
Талоқ - ҳамма юзаси қорин парда билан ўралган интроперитонеал
аъзодир.
12-бармоқли ичак ва меъда ости бези - қорин пардадан ташқари
жойлашган экстраперитонеал аъзодир.
Қорин парда билан ҳамма тарафдан (интроперитонеал) ўралган аъзолар
қуйидагилар: оч ичак, ёнбош ичак (ингичка ичак), йўғон ичакнинг кўр ичак
қисми - аппендикуляр ўсимтаси билан, йўғон ичакнинг кўндаланг қисми ва
S-симон қисми. Жигар, йўғон ичакнинг кўтарилувчи ва тушувчи қисмлари
қорин парда билан уч тарафдан (мезоперитонеал) ўралган.
Йўғон ичакнинг тўғри ичак бўлимининг юқориги бўлими қорин парда
билан ҳамма тарафдан (интроперитонеал), ўрта бўлими уч тарафдан
(мезоперитонеал) ўралган ва пастки бўлими қорин пардадан ташқарида
(экстраперитонеал) жойлашган.
Буйрак, буйрак усти бези, сийдик найлари, аорта, пастки кавак венаси -
фақат олд тарафдан (экстраперитонеал) қорин парда билан ўралган. Сийдик
қопчаси бўш ҳолда қорин парда билан бир тарафдан (экстраперитонеал)
ўралган бўлса, тўлган ҳолда эса қорин парда билан уч тарафдан
(мезоперитонеал) ўралган бўлади.
Бачадон, бачадон найлари ва тухумдонлар қорин парда била ҳамма
тарафдан ўралган интраперитонеал аъзолардир.
Тутқичлар mesenterium - икки қават қорин пардадан иборат бўлиб,
қорин деворидан қорин бўшлиғидаги аъзоларга ўтади. Ингичка ичак тутқичи
mesenterium, йўғон ичак тутқичи mesocolon, бачадон тутқичи mesometrium
лар ҳосил бўлади.
Ингичка ичак тутқичи қориннинг орқа девори - соҳасида тутқич
илдизини radix mesenterii ни ташкил этади. Тутқич илдизи чап тарафда II
бел умуртқаси соҳасидан бошланиб, ўнг думғаза - ёнбош бўғими соҳасигача
давом этади. Илдизнинг узунлиги 13-15 см бўлади. Ингичка ичак
тутқичининг таркибида қон томирлар, лимфа томирлари ва тугунлари,
нервлар, ёғ тўқима бўлади.
Йўғон ичакнинг кўндаланг қисми ҳам тутқичга эга бўлиб, I бел
умуртқаси соҳасида ўнг буйракнинг ўртасидан, чап буйракнинг олдинги
юзасигача давом этади.
Йўғон ичакнинг S-симон қисмида ҳам тутқич бўлиб, чап думғаза - ёнбош
бўғими соҳасидан бошланиб, I-II думғаза умуртқасининг олдинги юзасигача
тортилади
Тавсия этилган адабиётлар:
1. Баходиров Ф.Н. Одам анатомияси. Тошкент, 2005, 2006
2. Худайбердыев Р. И. , Захидов Х. З. , Ахмедов Н. К. , Аляви Р. А. Одам
анатомияси. Тошкент, 1975, 1993 й.
3. Ахмедов Н.К. Одам анатомияси. Атлас., 1997 й.
4. Ахмедов Н. К. , Шамирзаев Н. Х. Нормал ва топографик анатомия.
Тошкент, 1991.
5. Привес М. Г. Анатомия человека. М., 1985, 1997 г. г.
6. Синельников Р. Д. Атлас анатомии человека. М., 1979, 1981 г. г.
7. Михайлов С. С. Анатомия человека. М., 1973 г.
8. Крылова Н.В., Наумец Л.В. Анатомия в схемах и рисунках. Москва, 1991
