O‘ZBEKISTONNI TURISTIK RAYONLASHTIRISH XUSUSIYATLARI.

Yuklangan vaqt

2025-01-01

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

9

Faytl hajmi

33,2 KB


O‘ZBEKISTONNI TURISTIK RAYONLASHTIRISH XUSUSIYATLARI. Reja: 1. Hududiy rekreatsion tizimlari (X.T.M.) rekreatsiya maqsadida rayonlashtirish. 2. Turistik rayonlashtirishda ijtimoiy, iqtisodiy, geografik va ekologik jihatlarga e’tibor qaratilishi. 3. Mintaqaviy turistik rayonlashtirishning tajribasi. O‘zbekistonda turistik rayonlashtirishda yondashuvlar. 4. O‘zbekistonning turistik rayonlari – Toshkent turistik rayoni, Farg‘ona turistik rayoni, Mirzacho‘l tursitik rayoni, Samarqand turistik rayoni, Buxoro-Qizilqum turistik rayoni Janubiy turistik rayon. 5. Qo‘yi Amudaryo turistik rayoni. 6. Turistik rayonlardagi turistik resurslar salohiyati. 1.1 Hududiy rekreatsion tizimlari (X.T.M.) rekreatsiya maqsadida rayonlashtirish. Turistik rayonlashtirish sohaviy yoki tarmoq rayonlashtirish turkumiga kiradi. Bunday rayonlashtirishda hududiy mehnat taqsimoti va hududiy ixtisoslashuv asos qilib olinadi. Turistik rayonni shakllantiruvchi omillar sifatida tabiat landshaftlari, ijtimoiy – iqtisodiy, madaniy – tarixiy obyektlar va turistik infrastruktura xizmat qiladi (A.S.Soliyev, M.R.Usmonov, Turizm geografiyasi. 2005). O’zbekistonda turistik rayonlashtirish mutaxasislar tomonidan keyingi yillarda amalga oshirilmoqda. Bu borada ham turli qarashlar mavjud. Masalan, M.R.Usmonov o’zining tadqiqotlarida mamlakatimizda 6ta turistik rayonni ajratgan (Toshkent, Mirzacho’l, Farg’ona, Zarafshon, Janubiy, Qo’yi Amudaryo turistik rayonlari). A.N.Norchayev esa o’z tadqiqotlarida 7ta turistik rayonni ajratgan O‘ZBEKISTONNI TURISTIK RAYONLASHTIRISH XUSUSIYATLARI. Reja: 1. Hududiy rekreatsion tizimlari (X.T.M.) rekreatsiya maqsadida rayonlashtirish. 2. Turistik rayonlashtirishda ijtimoiy, iqtisodiy, geografik va ekologik jihatlarga e’tibor qaratilishi. 3. Mintaqaviy turistik rayonlashtirishning tajribasi. O‘zbekistonda turistik rayonlashtirishda yondashuvlar. 4. O‘zbekistonning turistik rayonlari – Toshkent turistik rayoni, Farg‘ona turistik rayoni, Mirzacho‘l tursitik rayoni, Samarqand turistik rayoni, Buxoro-Qizilqum turistik rayoni Janubiy turistik rayon. 5. Qo‘yi Amudaryo turistik rayoni. 6. Turistik rayonlardagi turistik resurslar salohiyati. 1.1 Hududiy rekreatsion tizimlari (X.T.M.) rekreatsiya maqsadida rayonlashtirish. Turistik rayonlashtirish sohaviy yoki tarmoq rayonlashtirish turkumiga kiradi. Bunday rayonlashtirishda hududiy mehnat taqsimoti va hududiy ixtisoslashuv asos qilib olinadi. Turistik rayonni shakllantiruvchi omillar sifatida tabiat landshaftlari, ijtimoiy – iqtisodiy, madaniy – tarixiy obyektlar va turistik infrastruktura xizmat qiladi (A.S.Soliyev, M.R.Usmonov, Turizm geografiyasi. 2005). O’zbekistonda turistik rayonlashtirish mutaxasislar tomonidan keyingi yillarda amalga oshirilmoqda. Bu borada ham turli qarashlar mavjud. Masalan, M.R.Usmonov o’zining tadqiqotlarida mamlakatimizda 6ta turistik rayonni ajratgan (Toshkent, Mirzacho’l, Farg’ona, Zarafshon, Janubiy, Qo’yi Amudaryo turistik rayonlari). A.N.Norchayev esa o’z tadqiqotlarida 7ta turistik rayonni ajratgan (Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xorazm, Farg’ona, Jizzax - Sirdaryo, Qashqadaryo - Surxondaryo turistik rayonlari). Biz yuqoridagi medologik asoslarga ko’ra mamlakatimizni quyidagicha rayonlashtirishni taklif qildik: 1. Toshkent turistik rayoni (Toshkent viloyati); 2. Farg’ona turistik rayoni (Farg’ona, Namangan,Andijon viloyatlari); 3. Mirzacho’l turistik rayoni (Jizzax, Sirdaryo viloyatlari); 4. Samarqand turistik rayoni (Samarqand viloyati); 5. Buxoro – Qizilqum turistik rayoni (Buxoro, Navoiy viloyatlari); 6. Janubiy turistik rayoni (Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlari); 7. Quyi Amudaryo (Xorazm viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasi). 12.4 O‘zbekistonning turistik rayonlari – Toshkent turistik rayoni, Farg‘ona turistik rayoni, Mirzacho‘l tursitik rayoni, Samarqand turistik rayoni, Buxoro-Qizilqum turistik rayoni Janubiy turistik rayon. Toshkent turistik rayoni Toshkent shahri va Toshkent viloyatidan iborat mintaqa hisoblanadi. Toshkent shahri – Markaziy Osiyoning eng yirik shahri – O’zbekistonning Respublikasi poytaxtidir. Toshkent qadimiy shaharlardan hisoblanib, u haqidagi dastlabki ma’lumotlar eramizdan oldingi II asrdagi Xitoy solnomalarida uchraydi. Farg’ona turistik rayoni respublikamizning uch viloyatidan iborat (Farg’ona, Andijon, Namangan), eng so’lim, tabiati go’zal maskandir. Rayon o’zoq tarixga ega hunarmandchilikning yirik markazi sifatida hozir ham ahamiyatini yuqotmagan. Qadimiy shaharlardan hisoblangan Qo’qon shahrida bir qancha arxitektura yodgorliklari mavjud. Masalan, Qo’qonning oxirgi xoni Xudoyorxon saroyi, Modarixon maqbarasi shular jumlasidandir. Mirzacho’l turistik rayoni o’zining tabiiy rekreasiya resurslari, o’ziga xos landshaft zonalari va qadimiy manzilgohlari bilan mashhur. Jizzax viloyatining Morguzar va Turkiston tog’ tizmalaridagi tabiiy va rekreasiya maskanlari, Sangzor daryosi havzasining landshaft zonalari ushbu rayonning turizm imkoniyatlarini oshiradi. Undan tashqari Zomin va Baxmal tog’ va tog’oldi mintaqalari aziz qadamjolar hamda dam olish maskanlariga boy hisoblanadi. (Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xorazm, Farg’ona, Jizzax - Sirdaryo, Qashqadaryo - Surxondaryo turistik rayonlari). Biz yuqoridagi medologik asoslarga ko’ra mamlakatimizni quyidagicha rayonlashtirishni taklif qildik: 1. Toshkent turistik rayoni (Toshkent viloyati); 2. Farg’ona turistik rayoni (Farg’ona, Namangan,Andijon viloyatlari); 3. Mirzacho’l turistik rayoni (Jizzax, Sirdaryo viloyatlari); 4. Samarqand turistik rayoni (Samarqand viloyati); 5. Buxoro – Qizilqum turistik rayoni (Buxoro, Navoiy viloyatlari); 6. Janubiy turistik rayoni (Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlari); 7. Quyi Amudaryo (Xorazm viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasi). 12.4 O‘zbekistonning turistik rayonlari – Toshkent turistik rayoni, Farg‘ona turistik rayoni, Mirzacho‘l tursitik rayoni, Samarqand turistik rayoni, Buxoro-Qizilqum turistik rayoni Janubiy turistik rayon. Toshkent turistik rayoni Toshkent shahri va Toshkent viloyatidan iborat mintaqa hisoblanadi. Toshkent shahri – Markaziy Osiyoning eng yirik shahri – O’zbekistonning Respublikasi poytaxtidir. Toshkent qadimiy shaharlardan hisoblanib, u haqidagi dastlabki ma’lumotlar eramizdan oldingi II asrdagi Xitoy solnomalarida uchraydi. Farg’ona turistik rayoni respublikamizning uch viloyatidan iborat (Farg’ona, Andijon, Namangan), eng so’lim, tabiati go’zal maskandir. Rayon o’zoq tarixga ega hunarmandchilikning yirik markazi sifatida hozir ham ahamiyatini yuqotmagan. Qadimiy shaharlardan hisoblangan Qo’qon shahrida bir qancha arxitektura yodgorliklari mavjud. Masalan, Qo’qonning oxirgi xoni Xudoyorxon saroyi, Modarixon maqbarasi shular jumlasidandir. Mirzacho’l turistik rayoni o’zining tabiiy rekreasiya resurslari, o’ziga xos landshaft zonalari va qadimiy manzilgohlari bilan mashhur. Jizzax viloyatining Morguzar va Turkiston tog’ tizmalaridagi tabiiy va rekreasiya maskanlari, Sangzor daryosi havzasining landshaft zonalari ushbu rayonning turizm imkoniyatlarini oshiradi. Undan tashqari Zomin va Baxmal tog’ va tog’oldi mintaqalari aziz qadamjolar hamda dam olish maskanlariga boy hisoblanadi. Samarqand turistik rayoni mamlakatimizning asosiy turizm markazidir. Turistik rayon ma’muriy jihatdan Samarqand viloyatidan iborat bo’lib, respublikamizda tabiiy va iqtisodiy geografik jihatdan qulay mintaqada joylashgan. Rayon tabiiy shart-sharoiti, yer usti tuzilishi geografik jihatdan chegaralanishi, ya’ni uning janub va shimol hamda shimoli-sharq tomonlari tog’ va tog’liklardan iboratligi ham turizm sohasida juda katta mazmun kasb etadi. Buxoro - Qizilqum turistik rayoni respublikamizning asosiy turizm markazlaridan hisoblanadi. Bu rayonga Buxoro va Navoiy viloyatlari kiradi. Turistik resurslarga eng boy shahar bu Buxoro shahridir. Shahar o’zining 170 tadan ortiq bebaho, takrorlanmas tarixiy arxitektura yodgorliklari bilan jahonga mashhur. Hozirgi kunda shaharning umumiy maydoni 710 gektardan ortiq bo’lib borgan sari go’zallashib bormoqda va sayyohlar oqimining ko’payishiga imkoniyat keng ochilmoqda. Janubiy turistik rayon ma’muriy jihatdan Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlaridan iborat bo’lib, tarixiy va tabiiy turistik resurslarga ega. Qashqadaryo viloyati o’zining qadimiy shaharlariga ega. Qadimda yirik savdo va hunarmandchilik markazi hisoblangan Shahrisabz shahri Amir Temur qurdirgan Oqsaroy ansambli ko’plab diniy ziyoratgohlarga boydir. Qo’yi Amudaryo turistik rayoni .O’zbekiston Respublikasining eng g’arbiy qismida, ma’muriy jihatdan Xorazm viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasidan iborat. U o’zining madaniy – tarixiy obidalari, arxeologik yodgorliklari, hunarmandchiligi va san’atining o’ziga xosligi, hamda tabiiy – rekreasiya resurslari bilan boshqa hududlardan ajralib turadi. Albatta bu turistik rayonning o’zagini Xorazm vohasi tashkil etadi. Bu voha o’zining qadimiy madaniyati, ilmu – fan va san’ati bilan mashhurdir. 12.5 Turistik rayonlardagi turistik resurslar salohiyati. O’zbekiston turistik rayonlardagi turistik resurslar salohiyati keng imkoniyatlarga ega. Turizmni bu sohasini rivojlantirish uchun rayonlashtirishni amalga oshirish katta ahamiyatga ega. Ekologik turizm nuqtai nazardan ekoturistik rayonlashtirish – ma’lum bir hududni uning ekoturistik holati, imkoniyati va kelajak istiqbollariga ko’ra ajratishdir. Samarqand turistik rayoni mamlakatimizning asosiy turizm markazidir. Turistik rayon ma’muriy jihatdan Samarqand viloyatidan iborat bo’lib, respublikamizda tabiiy va iqtisodiy geografik jihatdan qulay mintaqada joylashgan. Rayon tabiiy shart-sharoiti, yer usti tuzilishi geografik jihatdan chegaralanishi, ya’ni uning janub va shimol hamda shimoli-sharq tomonlari tog’ va tog’liklardan iboratligi ham turizm sohasida juda katta mazmun kasb etadi. Buxoro - Qizilqum turistik rayoni respublikamizning asosiy turizm markazlaridan hisoblanadi. Bu rayonga Buxoro va Navoiy viloyatlari kiradi. Turistik resurslarga eng boy shahar bu Buxoro shahridir. Shahar o’zining 170 tadan ortiq bebaho, takrorlanmas tarixiy arxitektura yodgorliklari bilan jahonga mashhur. Hozirgi kunda shaharning umumiy maydoni 710 gektardan ortiq bo’lib borgan sari go’zallashib bormoqda va sayyohlar oqimining ko’payishiga imkoniyat keng ochilmoqda. Janubiy turistik rayon ma’muriy jihatdan Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlaridan iborat bo’lib, tarixiy va tabiiy turistik resurslarga ega. Qashqadaryo viloyati o’zining qadimiy shaharlariga ega. Qadimda yirik savdo va hunarmandchilik markazi hisoblangan Shahrisabz shahri Amir Temur qurdirgan Oqsaroy ansambli ko’plab diniy ziyoratgohlarga boydir. Qo’yi Amudaryo turistik rayoni .O’zbekiston Respublikasining eng g’arbiy qismida, ma’muriy jihatdan Xorazm viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasidan iborat. U o’zining madaniy – tarixiy obidalari, arxeologik yodgorliklari, hunarmandchiligi va san’atining o’ziga xosligi, hamda tabiiy – rekreasiya resurslari bilan boshqa hududlardan ajralib turadi. Albatta bu turistik rayonning o’zagini Xorazm vohasi tashkil etadi. Bu voha o’zining qadimiy madaniyati, ilmu – fan va san’ati bilan mashhurdir. 12.5 Turistik rayonlardagi turistik resurslar salohiyati. O’zbekiston turistik rayonlardagi turistik resurslar salohiyati keng imkoniyatlarga ega. Turizmni bu sohasini rivojlantirish uchun rayonlashtirishni amalga oshirish katta ahamiyatga ega. Ekologik turizm nuqtai nazardan ekoturistik rayonlashtirish – ma’lum bir hududni uning ekoturistik holati, imkoniyati va kelajak istiqbollariga ko’ra ajratishdir. Ekoturistik rayonlashtirishning ilmiy asosi sifatida qo’yidagi geoekologik tasnifiy belgilar olindi: - har bir tabiiy geografik kompleks qaytarilmas ekoturistik imkoniyatlarga, ya’ni regionallik xususiyatlariga ega; - ekoturistik obyekt chegarasi doimo ham ma’muriy chegara to’g’ri kelavermaydi, ya’ni tabiiy geografik kompleks ta’sir doirasida turadi va shuning uchun ham undan kompleks foydalanish imkoniyati ochib berilishi lozim. Tabiatga uyushtirilgan sayyohlik mohiyatida tabiatni muhofaza qilish, turistlarning ekologik ongi va madaniyatini ko’tarish, buzilgan tabiat komplekslarini qayta tiklash masalalari turishi lozim; - ekoturistik rayonlarning iqtisodiy samaradorligini oshirish va uning jozibadorligini namoyon etish uchun ekoturstik marshurutlar, tarixiy, tabiiy, ma’naviy-ma’rifiy, diniy kabi turistik sayohatlar bilan birga olib borish imkoniyatlarini hisobga olish, ekoturistlarni milliy g’oya ruhida tarbiyalash imkoniyatini yuzaga chiqarish va h.k. Yuqorida aytib o’tilgan ilmiy prinsip va asoslarga binoan A.Nig’matov va N.Shomuratovalar O’zbekiston hududini 14 ta ekoturistik rayonga ajratgan.. Ustyurt ekoturistik rayoni. Ustyurt - O’zbekistonning shimoliy-g’arbi – Qoraqalpog’istonda joylashgan plato (yer yuzasi kam parchalangan yassi tekislik). Uning maydoni juda katta (200 ming km2 ), yo’llari asfaltsiz, o’nqir-cho’nqir yo’llardan iborat bo’lgani uchun ham ekoturistik marshurutlar “djip ” rusumdagi mashinalar, samolyot yoki vertolyotlarda olib borilgani maqul. Ustyurtning sayyohlarni o’ziga jalb qiladigan ekoturistik obyektlariga : - “chink”- dunyoda eng katta va yagona 60-150 metrlik tik qoyali jarlar bilan o’ralgan plato, doimiy oqar suvlarga ega bo’lmagan, lekin yer osti suvlariga ega supasimon tekisligi; - davolash xususiyatiga ega bo’lgan juda katta (1000 km2) tuzli Borsakelmas sho’rxoki. Unda o’simlik dunyosi deyarli yo’q. Osh tuzi va balchiqli tuzning qatlami 16-27,5 m gacha boradi. Yangi ochilgan Qo’ng’irot soda zavodi aynan Borsakelmas tuzlari hisobiga qurilgan ; - neolit davridan qolgan “ustyurt makoni”. Unda 60 yaqin qadimiy odamlar yashagan tabiiy obyektlar aniqlangan. Ularning ichida ham tarixiy ham Ekoturistik rayonlashtirishning ilmiy asosi sifatida qo’yidagi geoekologik tasnifiy belgilar olindi: - har bir tabiiy geografik kompleks qaytarilmas ekoturistik imkoniyatlarga, ya’ni regionallik xususiyatlariga ega; - ekoturistik obyekt chegarasi doimo ham ma’muriy chegara to’g’ri kelavermaydi, ya’ni tabiiy geografik kompleks ta’sir doirasida turadi va shuning uchun ham undan kompleks foydalanish imkoniyati ochib berilishi lozim. Tabiatga uyushtirilgan sayyohlik mohiyatida tabiatni muhofaza qilish, turistlarning ekologik ongi va madaniyatini ko’tarish, buzilgan tabiat komplekslarini qayta tiklash masalalari turishi lozim; - ekoturistik rayonlarning iqtisodiy samaradorligini oshirish va uning jozibadorligini namoyon etish uchun ekoturstik marshurutlar, tarixiy, tabiiy, ma’naviy-ma’rifiy, diniy kabi turistik sayohatlar bilan birga olib borish imkoniyatlarini hisobga olish, ekoturistlarni milliy g’oya ruhida tarbiyalash imkoniyatini yuzaga chiqarish va h.k. Yuqorida aytib o’tilgan ilmiy prinsip va asoslarga binoan A.Nig’matov va N.Shomuratovalar O’zbekiston hududini 14 ta ekoturistik rayonga ajratgan.. Ustyurt ekoturistik rayoni. Ustyurt - O’zbekistonning shimoliy-g’arbi – Qoraqalpog’istonda joylashgan plato (yer yuzasi kam parchalangan yassi tekislik). Uning maydoni juda katta (200 ming km2 ), yo’llari asfaltsiz, o’nqir-cho’nqir yo’llardan iborat bo’lgani uchun ham ekoturistik marshurutlar “djip ” rusumdagi mashinalar, samolyot yoki vertolyotlarda olib borilgani maqul. Ustyurtning sayyohlarni o’ziga jalb qiladigan ekoturistik obyektlariga : - “chink”- dunyoda eng katta va yagona 60-150 metrlik tik qoyali jarlar bilan o’ralgan plato, doimiy oqar suvlarga ega bo’lmagan, lekin yer osti suvlariga ega supasimon tekisligi; - davolash xususiyatiga ega bo’lgan juda katta (1000 km2) tuzli Borsakelmas sho’rxoki. Unda o’simlik dunyosi deyarli yo’q. Osh tuzi va balchiqli tuzning qatlami 16-27,5 m gacha boradi. Yangi ochilgan Qo’ng’irot soda zavodi aynan Borsakelmas tuzlari hisobiga qurilgan ; - neolit davridan qolgan “ustyurt makoni”. Unda 60 yaqin qadimiy odamlar yashagan tabiiy obyektlar aniqlangan. Ularning ichida ham tarixiy ham ekoturistik ahamiyatga moyili “Tempa” makoni bo’lib, undan arxeolog S.P. Tolstov boshchiligidagi Xorazm ekspedisiyasi 1300 dan ortiq chaqmoqtosh qurollari topilgan. Orol va Orolbo’yi rayoni ekologik inqirozli ekoturistik hudud bo’lgani uchun ham unda yuzaga kelgan ekologik inqiroz holati asosiy ekoturistik obyekt bo’lib hisoblanadi. Ekoturistik marshurutlar bir paytning o’zida ham Orolning qurilgan, ham uning ta’sirida turgan Orol atrofi hududlarini qamrab olishi zarur. Ekoturlar nafaqat trekking (piyoda) yoki tuya va otlarda, balki samolyot va vertalyotlar orqali ham amalga oshirish lozim. Zero u masofadan turib katta va tekis maydonni yuqoridan turib vizual kuzatish imkoniyatini beradi. Orol dengizining shimoliy g’arbiy qismida joylashgan va kundan kunga kattalashib borayotgan Borsakelmas oroli insonlarni atrof tabiiy muhitga salbiy ta’sirini aks ettiruvchi ekoturistik obyektdir. Unda Qozog’iston Respublikasi Borsakelmas qo’riqxonasi tashkil qilgan. Amudaryo rayoni. Amudaryoning o’zaniga yaqin har ikkala sohillarida to’qayzorlar mavjud bo’lib, ular ekoturlar uchun juda qiziqarli noyob landshaft ko’rinishlardan bo’lib hisoblanadi. Quyi Amudaryoning o’ng sohilida to’qay langshaftidagi qushlar va hayvonlarni muhofaza qilish uchun Badayto’qay qo’riqxonasi tashkil etilgan. Unga ma’rifiy-ma’naviy maqsadda tashrif buyurishni uyushtirish mumkin. Ornitafaunani saqlash uchun Xorazm buyurtmaxonasi tashkil etilgan. Bulardan tashqari Qizilqumning g’arbiy qismida, Amudaryoning o’ng qirg’og’ida, kembriy va kembriygacha burmalangan tog’ jinslari ochilmalaridan iborat, balandligi 485 metrlik Sulton Uvays tog’lariga ekoturlar uyushtirish mumkin. Amudaryo rayonida O’zbekistonning ko’hna shaharlaridan biri Xorazm joylashgan. Xorazmdagi arxitektura yodgorliklari tarixiy turizm markazlaridan biri hisoblanadi. Ekoturlarni tarixiy turlar bilan kompleks olib borish tavsiya etiladi. Qizilqum rayoni cheksiz qumliklardan iborat bo’lsada, lekin boy o’simlik va hayvonot olamiga ega. Bu yerda eolrelef shakllari – qum marzalari, do’ng qumliklar faqatgina shu yerga xos bo’lgan go’zal tabiat manzaralariga ega. U “sahro kemasi” — tuyalarda ekuskursiyalar uyushtirish ekzotik turizmni eslatadi. 1971 yilda tashkil etilgan va 10.3 mingga maydonda joylashgan Qizilqum davlat qo’riqxonasida to’qay va cho’l landshafiga xos bulgan o’simlik va xayvonlarni muhofaza etadi. Ekoturistik obyektlardan biri bulgan qo’riqxonada buxoro bo’g’usi (xongul), ekoturistik ahamiyatga moyili “Tempa” makoni bo’lib, undan arxeolog S.P. Tolstov boshchiligidagi Xorazm ekspedisiyasi 1300 dan ortiq chaqmoqtosh qurollari topilgan. Orol va Orolbo’yi rayoni ekologik inqirozli ekoturistik hudud bo’lgani uchun ham unda yuzaga kelgan ekologik inqiroz holati asosiy ekoturistik obyekt bo’lib hisoblanadi. Ekoturistik marshurutlar bir paytning o’zida ham Orolning qurilgan, ham uning ta’sirida turgan Orol atrofi hududlarini qamrab olishi zarur. Ekoturlar nafaqat trekking (piyoda) yoki tuya va otlarda, balki samolyot va vertalyotlar orqali ham amalga oshirish lozim. Zero u masofadan turib katta va tekis maydonni yuqoridan turib vizual kuzatish imkoniyatini beradi. Orol dengizining shimoliy g’arbiy qismida joylashgan va kundan kunga kattalashib borayotgan Borsakelmas oroli insonlarni atrof tabiiy muhitga salbiy ta’sirini aks ettiruvchi ekoturistik obyektdir. Unda Qozog’iston Respublikasi Borsakelmas qo’riqxonasi tashkil qilgan. Amudaryo rayoni. Amudaryoning o’zaniga yaqin har ikkala sohillarida to’qayzorlar mavjud bo’lib, ular ekoturlar uchun juda qiziqarli noyob landshaft ko’rinishlardan bo’lib hisoblanadi. Quyi Amudaryoning o’ng sohilida to’qay langshaftidagi qushlar va hayvonlarni muhofaza qilish uchun Badayto’qay qo’riqxonasi tashkil etilgan. Unga ma’rifiy-ma’naviy maqsadda tashrif buyurishni uyushtirish mumkin. Ornitafaunani saqlash uchun Xorazm buyurtmaxonasi tashkil etilgan. Bulardan tashqari Qizilqumning g’arbiy qismida, Amudaryoning o’ng qirg’og’ida, kembriy va kembriygacha burmalangan tog’ jinslari ochilmalaridan iborat, balandligi 485 metrlik Sulton Uvays tog’lariga ekoturlar uyushtirish mumkin. Amudaryo rayonida O’zbekistonning ko’hna shaharlaridan biri Xorazm joylashgan. Xorazmdagi arxitektura yodgorliklari tarixiy turizm markazlaridan biri hisoblanadi. Ekoturlarni tarixiy turlar bilan kompleks olib borish tavsiya etiladi. Qizilqum rayoni cheksiz qumliklardan iborat bo’lsada, lekin boy o’simlik va hayvonot olamiga ega. Bu yerda eolrelef shakllari – qum marzalari, do’ng qumliklar faqatgina shu yerga xos bo’lgan go’zal tabiat manzaralariga ega. U “sahro kemasi” — tuyalarda ekuskursiyalar uyushtirish ekzotik turizmni eslatadi. 1971 yilda tashkil etilgan va 10.3 mingga maydonda joylashgan Qizilqum davlat qo’riqxonasida to’qay va cho’l landshafiga xos bulgan o’simlik va xayvonlarni muhofaza etadi. Ekoturistik obyektlardan biri bulgan qo’riqxonada buxoro bo’g’usi (xongul), tung’iz, qirgovul, echkemar, jayron, qum charxiloni, turkiston kobrasini va xattoki, Prajivalskiy otlari saqlanadi. Ko’rkam tabiat o’rtasidagi ovullarda mehmon bo’lib, yulduzli osmon ostida kechani o’tkazish sayyohlarga zavq bag’ishlaydi. Kizilqumda bahor oylarida kishilarga estetik zavq berib, xordiq chiqaradigan chiroyli gulli o’simliklar – lola, chuchmoma, eremurus, lolaqizg’aldoq, boychechak kabilar o’zgacha go’zallik kasb etadi. Qizilqum rayoni yilning barcha fasllarida ajoyibdir. Tuyalar karvoni esa unga yanayam ekzotik tus beradi, hamda uni jozibadorligini ortiradi. Nurota rayoni o’zining ajoyib tabiat manzaralari, tarixiy arxitektura yodgorliklari bilan kishilarni maftun etadi. 1975 yilda tashkil etilgan va maydoni 17,8 ming ga bo’lgan Nurota tog’ yong’oqzor - meva qo’riqxonasi mavjud. Bu qo’riqxonaga "Ekosan" qoshidagi "Ekosantur" firmasi tomonidan ko’plab marshrutlar uyushtirilgan. Oqtog’ning janubiy yon bag’rida joylashgan shamol tasirida tebranib turuvchi bahaybat xarsang toshli «Samjigumon», «Koriz qoldiqlari» kabi tabiat yodgorligi ekoturizmning mo’him obyektlaridan bo’lib hisoblanadi. Nurota tog’ oldida joylashgan "Chashma bo’log’i" ko’p asrlardan buyon Nurota shahri va uning atrofidagi qishloqlarni suv bilan taminlash bilan bir qatorda diniy ziyoratgohdir. Buloq yakinida "Chilistun" masjidi, Madrasa, Abul Xasan Nuriy maqbarasi va qalasi joylashgan Chashmadagi baliqlar ilohiy hisoblanadi. Baliqdan taralayotan nur inson nigohini lol qoldiradi. Qoratog’ tizmasiniig janubiy yon bag’rida «Sarmish darasi»dagi qoyalarda avlodlarimizning hayoti va madaniyatini aks ettiruvchi lavhalar, rasmlar ishlangan. Janubiy Nurota tizmasida uzunligi 110 m, absolyut balandligi 1060 m, maydoni 163 m2 keladigan "Maydon karst g’ori", Shimoliy Nurota tizmasidagi uzunligi 130 m, absolyut balandligi 1100 m. maydoni 70 m2 keladigan «Xonaixudo karst g’or»da speleoturizmni rivojlantirish mumnin. Bulardan tashkari, XI asrda bunyod etilgan va XVIII asr boshlarigacha turgan "Rabot Malik karvonsaroyi» sayyohlarning tuxtash joyi, shuningdek savdogarlarning savdo qilish joyi bo’lgan. Rabot Malik yonida ming yillik tarixga ega bo’lan madaniyat yodgorligi - sardoba uchraydi. Yer ichiga 12 m. botirilan sardobada butun yoz buyi muzdek va toza suv saqlangan. Zarafshon rayonida Zarafshon daryolari qayirlarida joylashgan tuqay landshafti, undagi o’simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish uchun tung’iz, qirgovul, echkemar, jayron, qum charxiloni, turkiston kobrasini va xattoki, Prajivalskiy otlari saqlanadi. Ko’rkam tabiat o’rtasidagi ovullarda mehmon bo’lib, yulduzli osmon ostida kechani o’tkazish sayyohlarga zavq bag’ishlaydi. Kizilqumda bahor oylarida kishilarga estetik zavq berib, xordiq chiqaradigan chiroyli gulli o’simliklar – lola, chuchmoma, eremurus, lolaqizg’aldoq, boychechak kabilar o’zgacha go’zallik kasb etadi. Qizilqum rayoni yilning barcha fasllarida ajoyibdir. Tuyalar karvoni esa unga yanayam ekzotik tus beradi, hamda uni jozibadorligini ortiradi. Nurota rayoni o’zining ajoyib tabiat manzaralari, tarixiy arxitektura yodgorliklari bilan kishilarni maftun etadi. 1975 yilda tashkil etilgan va maydoni 17,8 ming ga bo’lgan Nurota tog’ yong’oqzor - meva qo’riqxonasi mavjud. Bu qo’riqxonaga "Ekosan" qoshidagi "Ekosantur" firmasi tomonidan ko’plab marshrutlar uyushtirilgan. Oqtog’ning janubiy yon bag’rida joylashgan shamol tasirida tebranib turuvchi bahaybat xarsang toshli «Samjigumon», «Koriz qoldiqlari» kabi tabiat yodgorligi ekoturizmning mo’him obyektlaridan bo’lib hisoblanadi. Nurota tog’ oldida joylashgan "Chashma bo’log’i" ko’p asrlardan buyon Nurota shahri va uning atrofidagi qishloqlarni suv bilan taminlash bilan bir qatorda diniy ziyoratgohdir. Buloq yakinida "Chilistun" masjidi, Madrasa, Abul Xasan Nuriy maqbarasi va qalasi joylashgan Chashmadagi baliqlar ilohiy hisoblanadi. Baliqdan taralayotan nur inson nigohini lol qoldiradi. Qoratog’ tizmasiniig janubiy yon bag’rida «Sarmish darasi»dagi qoyalarda avlodlarimizning hayoti va madaniyatini aks ettiruvchi lavhalar, rasmlar ishlangan. Janubiy Nurota tizmasida uzunligi 110 m, absolyut balandligi 1060 m, maydoni 163 m2 keladigan "Maydon karst g’ori", Shimoliy Nurota tizmasidagi uzunligi 130 m, absolyut balandligi 1100 m. maydoni 70 m2 keladigan «Xonaixudo karst g’or»da speleoturizmni rivojlantirish mumnin. Bulardan tashkari, XI asrda bunyod etilgan va XVIII asr boshlarigacha turgan "Rabot Malik karvonsaroyi» sayyohlarning tuxtash joyi, shuningdek savdogarlarning savdo qilish joyi bo’lgan. Rabot Malik yonida ming yillik tarixga ega bo’lan madaniyat yodgorligi - sardoba uchraydi. Yer ichiga 12 m. botirilan sardobada butun yoz buyi muzdek va toza suv saqlangan. Zarafshon rayonida Zarafshon daryolari qayirlarida joylashgan tuqay landshafti, undagi o’simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish uchun tashkillashtrilgan "Zarafshon qo’rikxonasi" mavjud. Buxoro viloyatinint Shofrikon o’rmon xujaligi x,ududida joylashgan qum cho’l landshafti, u yerdagi o’simliklar va hayvonlar hamda tarixiy yodgorlik (Vardanza shaxar xarobalari) davlatning alohida etibori bilan qo’rikdanadi. "Vardanza qo’riqxonasi", "To’dakul flora va faunasini boyitish buyurtmaxonasi", Qoravulbozor xo’jaligida joylashgan "Jayron- ekomarkazi", suv va botqoqqa moslashgan qushlarni kupaytiruvchi "Dengizkul buyurtmaxonasi", Zarafshon tog’ tizimlaridagi Omonquton va Temurlang karst g’orlari kabilar. Zarafshon ekoturistik rayonda O’zbekistonning qadimgi shaharlari Samarqand va Buxoro joylashganligi tufayli ham ekoturlar yakuni tarixiy-diniy arxitektura yodgorliklariga qilinadigan safarlar bilan olib borilishi maqsadga muvofikdir. Aydarko’l rayonidagi ko’llar tizimining paydo bo’lishi bevosita Mirzacho’lning o’zlashtirilishi bilan bog’likdir. Sizot suvlari hamda zovur-drenaj suvlarining Aydarko’l botig’i tomon harakatlanishi natijasida botikdagi Tuzkon ko’lining kengayishi Arnasoy hamda Aydarko’l ko’llarining paydo bo’lishiga olib keladi. Botiqdagi keyingi dinamik o’zgarishlar Chordara suv omboridagi (1969) ortikcha suvlarning tashlanishi bilan bog’liq. Bu suvlarning to’planishi natijasida Arnasoy ko’llari birlashib yagona Aydarko’llar tizimini va undagi faunani boyitib beruvchi "Arnasoy buyurtmaxonasi"ni tashkil etilishiga olib keldi. Sirdaryo rayoni Sirdaryo o’zanidagi tuqayzorlari bilan ajralib turadi. Sirdaryoning ba’zi joylarida doimiy yoki mavsumiy orolchalar mavjud bo’lib, unda juda ko’p qushlar yig’iladi va manzarali ekoturistik obyekt bo’lib hisoblaniladi. Chirchiq - Ohangaron tog’li ekoturistik rayonda xalqaro ekologik rezervat joylashgani uchun ham uning xuquqiy maqomi tabiatga ara-lashmaslik prinsipiga moslashgirilishi lozim. Undagi ekoturistik sayohatda vertolyot va samolyotlardan foydalanishga ruxsat berilmaydi. Ekoturlar oldindan belgilab berilgan kichik yo’lakchalar orkali, kam sonli turistik guruhchalarga bo’lingan tarzda, yilning hayvonot olamini urchimaydigan va ko’paymaydigan davrlarida piyoda va otlarda aylanish maqsadga muvofikdir. Mazkur ekoturistik marshrutlarda mahalliy aholining xizmatidan atroflicha foydalanish ularni noekologik yo’naltirilgan turmush tarzini ijobiy tomonlarga o’zgartiradi. tashkillashtrilgan "Zarafshon qo’rikxonasi" mavjud. Buxoro viloyatinint Shofrikon o’rmon xujaligi x,ududida joylashgan qum cho’l landshafti, u yerdagi o’simliklar va hayvonlar hamda tarixiy yodgorlik (Vardanza shaxar xarobalari) davlatning alohida etibori bilan qo’rikdanadi. "Vardanza qo’riqxonasi", "To’dakul flora va faunasini boyitish buyurtmaxonasi", Qoravulbozor xo’jaligida joylashgan "Jayron- ekomarkazi", suv va botqoqqa moslashgan qushlarni kupaytiruvchi "Dengizkul buyurtmaxonasi", Zarafshon tog’ tizimlaridagi Omonquton va Temurlang karst g’orlari kabilar. Zarafshon ekoturistik rayonda O’zbekistonning qadimgi shaharlari Samarqand va Buxoro joylashganligi tufayli ham ekoturlar yakuni tarixiy-diniy arxitektura yodgorliklariga qilinadigan safarlar bilan olib borilishi maqsadga muvofikdir. Aydarko’l rayonidagi ko’llar tizimining paydo bo’lishi bevosita Mirzacho’lning o’zlashtirilishi bilan bog’likdir. Sizot suvlari hamda zovur-drenaj suvlarining Aydarko’l botig’i tomon harakatlanishi natijasida botikdagi Tuzkon ko’lining kengayishi Arnasoy hamda Aydarko’l ko’llarining paydo bo’lishiga olib keladi. Botiqdagi keyingi dinamik o’zgarishlar Chordara suv omboridagi (1969) ortikcha suvlarning tashlanishi bilan bog’liq. Bu suvlarning to’planishi natijasida Arnasoy ko’llari birlashib yagona Aydarko’llar tizimini va undagi faunani boyitib beruvchi "Arnasoy buyurtmaxonasi"ni tashkil etilishiga olib keldi. Sirdaryo rayoni Sirdaryo o’zanidagi tuqayzorlari bilan ajralib turadi. Sirdaryoning ba’zi joylarida doimiy yoki mavsumiy orolchalar mavjud bo’lib, unda juda ko’p qushlar yig’iladi va manzarali ekoturistik obyekt bo’lib hisoblaniladi. Chirchiq - Ohangaron tog’li ekoturistik rayonda xalqaro ekologik rezervat joylashgani uchun ham uning xuquqiy maqomi tabiatga ara-lashmaslik prinsipiga moslashgirilishi lozim. Undagi ekoturistik sayohatda vertolyot va samolyotlardan foydalanishga ruxsat berilmaydi. Ekoturlar oldindan belgilab berilgan kichik yo’lakchalar orkali, kam sonli turistik guruhchalarga bo’lingan tarzda, yilning hayvonot olamini urchimaydigan va ko’paymaydigan davrlarida piyoda va otlarda aylanish maqsadga muvofikdir. Mazkur ekoturistik marshrutlarda mahalliy aholining xizmatidan atroflicha foydalanish ularni noekologik yo’naltirilgan turmush tarzini ijobiy tomonlarga o’zgartiradi. Fargona rayoni ekoturizmni rivojlantirishda muhim ahamiyatga kasb etadi. Chunki undagi landshaftlarining turli-tumanligi markazdagi cho’llardan tortib, to maftunkor tog’ cho’qqilari barchani o’ziga jalb etadi. Tog’lardagi tez oqar va ba’zida kechuv qiyin bo’lgan daralarda raftlarda oqish (rafting), Janubiy Farg’onadagi balan- dligi 10 m keladigan, dam olayotgan tuyalarni eslatuvchi ekzotik relyef shakillariga hamda «Yozyovon davlat tabiat yodgorligi»dagi ajoyib tabiiy qum massivi (1994 yilda tashkil etilgan va maydoni 1,9 ming ga) piyoda turlar uyushtirish mumkin. Koksu vodiysida 120 yil avval vujudga kelgan, oq, kulrang qoyalar bilan uralgan toza, muzdek suvli ko’k va yashil ko’llar ham ekoturizm obyektidir. Farg’ona vodiysida milliy hunarmandchilik juda ham rivojlanganligi tufayli uni ekoturizm bilan o’ygunlikda olib borish mumkin. Rishtonda avloddan-avlodga o’tib keluvchi kulolchilik san’ati, Chustda do’ppiduzlik, pichoqchilik va temirchilik, Marg’ilonda atlas to’kish kabi milliy hunarmandchilik asrlar davomida taraqqiy etib kelmokda. Turkiston rayonida ekoturlarni alohida muhofaza etiladigan hududlarda uyushtirish maqsadga muvofiqdir. Chunki bu rayonda Turkiston tizmasining shimoliy yonbag’rida 1959 yilda tashkil etilgan, absolyut balandligi 1760-3500 m. umumiy maydoni 21735 ga bo’lgan "Zomin davlat qo’riqxonasi". Maydoni 24110 ga bo’lgan noyob tog’-archa ekosistemalarini tiklash va rekreasiya maqsadlarida foydalanish uchun 1978 yilda tashkil etilgan "Zomin milliy bog’i" mavjud. . Qashqadaryo rayoni O’zbekistonning janubiy qismida joylashgan bo’lib, u cho’l, dasht, tog’oldi va tog’li xududlardan iborat. Bu rayonda yoz va bahor oylarida cho’l va dashtlarda, yilning barcha fasllarida esa tog’ oldi va tog’li hududlariga ekoturlar uyushtirish mumkin. Qashqadaryo rayonida 1979 yilda tashkil etilgan, 3938 ga maydonga ega bo’lgan, MDH davlatlari ichida yagona - "Kitob davlat geologiya qo’riqxonasi", 1992 yilda tashkil etilgan "Muborak buyurtmaxonasi", 1992 yilda tashkil etilgan "Sechenko’l buyurtmaxonasi" mavjud. Qashqadaryo rayonida ekoturizmni tarixiy, diniy turizm bilan birgalikda olib borish uchun birqancha arxitektura yodgorliklari va diniy qadamjoylar mavjud. Hisor rayonida 1983 yilda tashkil toptan O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv vazirligiga qarashli, absolyut balandligi 1150-4349 m.bo’lgan, 870 xil o’simlik, 140 xil hayvonot olamiga ega, maydoni 80,9 ming ga bo’lgan Hisor davlat Fargona rayoni ekoturizmni rivojlantirishda muhim ahamiyatga kasb etadi. Chunki undagi landshaftlarining turli-tumanligi markazdagi cho’llardan tortib, to maftunkor tog’ cho’qqilari barchani o’ziga jalb etadi. Tog’lardagi tez oqar va ba’zida kechuv qiyin bo’lgan daralarda raftlarda oqish (rafting), Janubiy Farg’onadagi balan- dligi 10 m keladigan, dam olayotgan tuyalarni eslatuvchi ekzotik relyef shakillariga hamda «Yozyovon davlat tabiat yodgorligi»dagi ajoyib tabiiy qum massivi (1994 yilda tashkil etilgan va maydoni 1,9 ming ga) piyoda turlar uyushtirish mumkin. Koksu vodiysida 120 yil avval vujudga kelgan, oq, kulrang qoyalar bilan uralgan toza, muzdek suvli ko’k va yashil ko’llar ham ekoturizm obyektidir. Farg’ona vodiysida milliy hunarmandchilik juda ham rivojlanganligi tufayli uni ekoturizm bilan o’ygunlikda olib borish mumkin. Rishtonda avloddan-avlodga o’tib keluvchi kulolchilik san’ati, Chustda do’ppiduzlik, pichoqchilik va temirchilik, Marg’ilonda atlas to’kish kabi milliy hunarmandchilik asrlar davomida taraqqiy etib kelmokda. Turkiston rayonida ekoturlarni alohida muhofaza etiladigan hududlarda uyushtirish maqsadga muvofiqdir. Chunki bu rayonda Turkiston tizmasining shimoliy yonbag’rida 1959 yilda tashkil etilgan, absolyut balandligi 1760-3500 m. umumiy maydoni 21735 ga bo’lgan "Zomin davlat qo’riqxonasi". Maydoni 24110 ga bo’lgan noyob tog’-archa ekosistemalarini tiklash va rekreasiya maqsadlarida foydalanish uchun 1978 yilda tashkil etilgan "Zomin milliy bog’i" mavjud. . Qashqadaryo rayoni O’zbekistonning janubiy qismida joylashgan bo’lib, u cho’l, dasht, tog’oldi va tog’li xududlardan iborat. Bu rayonda yoz va bahor oylarida cho’l va dashtlarda, yilning barcha fasllarida esa tog’ oldi va tog’li hududlariga ekoturlar uyushtirish mumkin. Qashqadaryo rayonida 1979 yilda tashkil etilgan, 3938 ga maydonga ega bo’lgan, MDH davlatlari ichida yagona - "Kitob davlat geologiya qo’riqxonasi", 1992 yilda tashkil etilgan "Muborak buyurtmaxonasi", 1992 yilda tashkil etilgan "Sechenko’l buyurtmaxonasi" mavjud. Qashqadaryo rayonida ekoturizmni tarixiy, diniy turizm bilan birgalikda olib borish uchun birqancha arxitektura yodgorliklari va diniy qadamjoylar mavjud. Hisor rayonida 1983 yilda tashkil toptan O’zbekiston Respublikasi Qishloq va suv vazirligiga qarashli, absolyut balandligi 1150-4349 m.bo’lgan, 870 xil o’simlik, 140 xil hayvonot olamiga ega, maydoni 80,9 ming ga bo’lgan Hisor davlat qo’riqxonasi mavjud. Bu rayonda ekoturlarni mahalliy aholining madaniyatini aks etgiruvchi "Boysun" etnografik-folklor ansambli chiqishlari bilan uyg’unlikda olib borish sayohlarni o’ziga ko’proq jalb qilish imkoniyatini beradi. Surxondaryo rayonida Kuhitang tog’li hududda 1987 yil tashkil etilgan 53,7 ming ga maydonda 800 xil o’simlik va 290 ta qush hamda 20 dan ortiq hayvon turlarini muhofaza qilishga yo’naltirilgan "Surxon davlat qo’riqxonasi" mavjud. Surxondaryo rayoni Respublikamizning o’ziga xos rayonlaridan biri hisoblanib, bu yerda quruq subtropik iqlim mintaqasi hukmron. Shuning uchun ham yilning ko’p oylarida ekoturlar uyushtirish imkoniyati bor. Xulosa qilib aytganda, ekoturistik rayonlashtirishni joyning geoekologik xususiyatlaridan kelib chikkan tarzda amalga oshirish tabiat va jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni uyg’unlashtirishga xizmat qiladi. Mustaqil nazorat qilish uchun topshiriq va savollar: 1. Hududiy rekrayesiya tizimlari (HRT) va hududiy turistik majmualar (HTM) haqida tushuncha bering. 2. Turistik – rekreasiya jihatdan rayonlashtirishning belgilari va xususiyatlari nimalardan iborat? 3. O’zbekistonda turistik rayonlashtirishda qanday yondoshuvlar mavjud? 4. O’zbekistonning turistik rayonlariga ta’rif bering. 5. O’zbekistonda ekturistik rayonlariga ta’rif bering. qo’riqxonasi mavjud. Bu rayonda ekoturlarni mahalliy aholining madaniyatini aks etgiruvchi "Boysun" etnografik-folklor ansambli chiqishlari bilan uyg’unlikda olib borish sayohlarni o’ziga ko’proq jalb qilish imkoniyatini beradi. Surxondaryo rayonida Kuhitang tog’li hududda 1987 yil tashkil etilgan 53,7 ming ga maydonda 800 xil o’simlik va 290 ta qush hamda 20 dan ortiq hayvon turlarini muhofaza qilishga yo’naltirilgan "Surxon davlat qo’riqxonasi" mavjud. Surxondaryo rayoni Respublikamizning o’ziga xos rayonlaridan biri hisoblanib, bu yerda quruq subtropik iqlim mintaqasi hukmron. Shuning uchun ham yilning ko’p oylarida ekoturlar uyushtirish imkoniyati bor. Xulosa qilib aytganda, ekoturistik rayonlashtirishni joyning geoekologik xususiyatlaridan kelib chikkan tarzda amalga oshirish tabiat va jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni uyg’unlashtirishga xizmat qiladi. Mustaqil nazorat qilish uchun topshiriq va savollar: 1. Hududiy rekrayesiya tizimlari (HRT) va hududiy turistik majmualar (HTM) haqida tushuncha bering. 2. Turistik – rekreasiya jihatdan rayonlashtirishning belgilari va xususiyatlari nimalardan iborat? 3. O’zbekistonda turistik rayonlashtirishda qanday yondoshuvlar mavjud? 4. O’zbekistonning turistik rayonlariga ta’rif bering. 5. O’zbekistonda ekturistik rayonlariga ta’rif bering.