KURS ISHI PUL OQIMLARI TO’G’RISIDAGI HISOBOT VA UNING TAHLILI. Mundarija: KIRISH ASOSIY QISM: 1. Pul oqimlari hisobotining moliyaviy boshqaruvdagi o'rni 2. Investitsion faoliyatdagi pul oqimlari tahlili… 3. Pul oqimlari toʻgʻrisidagi hisobotlarni tuzishi 4. Pul oqimlari toʻgʻrisidagi hisobotlarni tuzishiga qo‘yilgan talablar XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot malumotlari asosida tashkilotning pul oqimlari tahkil qilish tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Hisobotning axborot ahamiyati kompaniyaning potentsial muammolarini va itisodiy xavflarini aniqlashga imkon beradigan birinchi ko’rsatkichlardan biri bo’lgan pul oqimlari ekanligi bilan bog’liq. Tadqiqot milliy va xorojiy buxgalteriya (moliyaviy) hisobotlarning bir qismi sifatida pul oqimi to’g’risidagi hisobotning axborot ahamiyatini va pozitsiyasini boshlashga qaratilgan. Pul oqimlari — pul mablag'lari hamda ular ekvivalentlarining oqimi (tushumi) va chiqimi (sarflanishi, chiqishi)dan iborat. Pul oqimlari to'g'risidagi hisobot — hisobot davrida pul mablag'i oqimlarini batafsil ko'rsatuvchi ko'rsatkichlar yig'indisi. Pul oqimi to'g'risidagi hisobotni CCE (pul mablag'lari va pul ekvivalentlari) ning kiruvchi va chiquvchi harakatlarini umumlashtiruvchi moliyaviy hisobot sifatida tushunish mumkin. CFS korxonaning naqd pul holatini qanchalik yaxshi boshqarishini baholash uchun ishlatiladi. Shuningdek, u biznesning qarz majburiyatlarini to'lash va operatsion xarajatlarini moliyalashtirish uchun naqd pul ishlab chiqarishini ko'rsatadi1. Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobot ma’lumotlari asosida tashkilotning pul oqimlarini tahlil qilish tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Hisobotning axborot ahamiyati kompaniyaning potentsial muammolarini va itisodiy xavflarini aniqlashga imkon beradigan birinchi ko‘rsatkichlardan biri bo‘lgan pul oqimlari ekanligi bilan bog‘liq. Tadqiqot milliy va xorijiy buxgalteriya (moliyaviy) hisobotlarining bir qismi sifatida pul oqimi to‘g‘risidagi hisobotning axborot ahamiyatini va pozitsiyasini baholashga qaratilgan. Pul oqimi korxonalar tomonidan ma'lum vaqt davomida ishlab chiqaradigan va sarflaydigan pul mablag'lari va ularning ekvivalentlarining umumiy miqdori 1 Qudratovich, E. A. (2022). PUL OQIMLARI TO'G'RISIDAGI HISOBOTNI TUZISH USULLARI VA AXBOROT IMKONIYATLARI. Current Issues of Bio Economics and Digitalization in the Sustainable Development of Regions, 740-742. sifatida aniqlanadi. Bu foydadan farq qiladi, chunki naqd pul oqimi biznesga kiradigan va undan chiqadigan pulni anglatadi, foyda esa biznes xarajatlarini daromaddan olib tashlaganidan keyin oladigan puldir. Naqd pul oqimida olingan pul mablag'lari tushum deb ataladi va sarflangan pul mablag'lari chiqim deb ataladi. Tashkilotning investorlar uchun rag'batlantirishni yaratish qobiliyati uning ijobiy natija yaratish qobiliyati sifatida tushuniladi pul oqimlari yoki uzoq muddatli bo'sh pul oqimini yoki erkin pul oqimini ko'paytirish, ya'ni tashkilot sarflagan har qanday pulni ayirib tashlaganidan keyin g'ayritabiiy biznes operatsiyalari natijasida hosil bo'ladigan naqd puldir2. Kurs ishining maqsadi: Ushbu kurs ishini yozishdan asosiy maqsad pul, naqd pul va ularning oqimlari, yo’naltirish yo’nalishlari haqida batafsil to’xtalatib kengroq ma’lumot berib ketishdir. Kurs ishining vazifalari: Yuqoridagi maqsadlarga erishish uchun ushbu kurs ishiga qo’yiladigan asosiy vazifalar quyidagilar:  Pul oqimlari haqida tushuncha berish;  Pul oqimlari hisobotining moliyaviy boshqaruvdagi o'rni haqida tushuncha berish;  Pul oqimlari hisobotining tuzilishi haqida batafsil to’xtalish;  Pul oqimlarini tahlil qilish’ Kurs ishining tarkibi: Ushbu kurs ishi kirish, asosiy qism, xulosa va adabiyotlardan iborat. Shu bilan bir qatorda asosiy qismning o’zi ham 3ta rejadan iborat. Kurs ishining hajmi 35 bet. 2 Qudratovich, E. A. (2022). PUL OQIMLARI TO'G'RISIDAGI HISOBOTNI TUZISH USULLARI VA AXBOROT IMKONIYATLARI. Current Issues of Bio Economics and Digitalization in the Sustainable Development of Regions, 740-742. 1. Pul oqimlari hisobotining moliyaviy boshqaruvdagi o'rni. Naqd pul oqimi deganda pul mablag'larining tashkilot ichida va undan tashqarida harakatlanishi tushuniladi. Siz pul oqimi to'g'risidagi hisobotni tushunishingiz mumkin moliyaviy Tashkilotning pul mablag'lari va ularning ekvivalentlaridan vaqt o'tishi bilan manbalari va foydalanishi haqida hisobot beruvchi bayonot. Tashkilotning pul oqimi odatda turli xil biznes operatsiyalari, moliyalashtirish va pul mablag'lari oqimi sifatida tasniflanadi. sarmoya kiritish. Tashkilotning naqd pul oqimini tushunish uchun bir nechta usullar qo'llaniladi, jumladan, qarzga xizmat ko'rsatishni qoplash koeffitsienti, pulsiz pul oqimi va erkin pul oqimi. Kompaniyalar pul olishadi sotish daromad yoki daromad sifatida va kompaniyaning turli xarajatlari yoki xarajatlariga naqd pul sarflaydi. Kompaniyalar ham olishlari mumkin Daromad investitsiyalar, foizlar, royaltilar, litsenziya shartnomalari va mahsulotlarni kreditga sotishdan va hokazo. Naqd pul oqimlarining noaniqligini, miqdori va vaqtini, shuningdek, ularning kelib tushishi va chiqib ketish joylarini baholash moliyaviy hisobotning asosiy maqsadlaridan biridir. Naqd pul oqimi tashkilotning likvidligi, moslashuvchanligi va umumiy moliyaviy imkoniyatlarini baholash uchun asosiy hisoblanadi. Ijobiy pul oqimlari bu suyuqlikni anglatadi aktivlar kompaniya kengayib boradi, bu unga turli majburiyatlarni qoplash, investorlar yoki aktsiyadorlarga pul qaytarish, o'z biznesiga qayta sarmoya kiritish, xarajatlarni to'lash va kelajakdagi moliyaviy qiyinchiliklarga qarshi buferga ega bo'lish imkonini beradi. Umuman olganda, ijobiy pul oqimi kompaniyadan chiqayotganidan ko'ra ko'proq pul oqimini ko'rsatadi, salbiy pul oqimi esa kompaniyadan ko'ra ko'proq pul ketishini ko'rsatadi3. Ushbu uchta toifa pul oqimining uchta toifasi sifatida ham mashhur: 3 . Turayev, A. (2022). Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotni xalqaro standartlar asosida tuzishni takomillashtirish. Архив научных исследований, 4(1). 1. Operatsiyalardan pul oqimi (CFO) - U, shuningdek, ishlab chiqarish va to'g'ridan-to'g'ri bog'liq bo'lgan pul oqimlarini bildiruvchi operatsion oqim sifatida ham tanilgan mahsulotlarni sotish oddiy operatsiyalardan. Operatsiyalar bo'yicha pul oqimi tashkilotda hisob-kitoblarni yoki operatsion xarajatlarni to'lash uchun etarli pul oqimi mavjudligini ko'rsatadi. Kompaniyaning uzoq muddatda moliyaviy barqaror bo'lishi uchun operatsion pul tushumlari naqd pul oqimidan ko'p bo'lishi muhimdir. Moliya direktori sotishdan olingan naqd pulni olish va keyin davr uchun naqd pul bilan to'langan operatsion xarajatlarni ayirish yo'li bilan aniqlanadi. 2. Investitsiyalardan pul oqimi (CFI) - Bu, shuningdek, investitsion pul oqimi sifatida tushuniladi va ma'lum bir davrda turli investitsiyalardan qancha pul olingan yoki sarflanganligini anglatadi. U o'z ichiga olgan turli xil faoliyatlarga asbob-uskunalar yoki ko'chmas mulk kabi jismoniy aktivlarni sotib olish, qimmatli qog'ozlarga investitsiya qilish yoki aktivlarni sotish kiradi. 3. Moliyalashtirishdan pul oqimi (CFF) - U moliyaviy pul oqimi sifatida ham mashhur bo'lib, tashkilot va uning kapitalini moliyalashtirish uchun foydalaniladigan sof pul oqimlarini anglatadi. CFF mashqlari investorlarga kompaniyaning moliyaviy kuchi va u qanchalik yaxshi boshqarilishi haqida tushuncha beradi kapital tuzilishi kompaniya. Pul oqimlari turli maqsadlarda ishlatiladi Biznes boshqaruvi, shuningdek, moliyaviy tahlilni o'tkazishda. Darhaqiqat, u barcha buxgalteriya va moliyaviy faoliyatda asosiy ko'rsatkichlardan biridir. Pul oqimini aniqlashga yordam beradigan eng ko'p qabul qilingan pul o'lchovlari: 1. Sof joriy qiymat 2. Ichki daromad darajasi 3. Likvidlik 4. Pul oqimi 5. Aksiyalarda (CFPS) 6. P/CF nisbati 7. Naqd pul ayirboshlash darajasi 8. Moliyaviy bo'shliq 9. Dividend to'lovlari 10. Kapital xarajatlar va boshqalar. Pul oqimlarining turlari:  Operatsion pul oqimi: mahsulot yoki xizmatlarni sotish va ish haqi kabi kompaniyaning asosiy faoliyati bilan bog'liq naqd pul tushumlari va to'lovlari.  Investitsion pul oqimi: Uskunani sotib olish yoki ko'chmas mulkni sotish kabi aktivlarni sotib olish yoki sotish bilan bog'liq naqd pul tushumlari va to'lovlari.  Moliyaviy pul oqimi: Aktsiyalarni chiqarish, kreditlar olish yoki dividendlar to'lash kabi biznesni moliyalashtirish bilan bog'liq naqd pul tushumlari va to'lovlari. Pul oqimining muhimliligi:  Likvidlik: Korxonaning o'z majburiyatlarini o'z vaqtida to'lash qobiliyatini ta'minlaydi.  moliyaviy rejalashtirish: Aniqroq rejalashtirish imkonini beradi byudjetlarva kelajakdagi xarajatlar.  Investitsiya: Investitsiyalar va biznesni kengaytirish bo'yicha asosli qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Pul oqimini boshqarish uchun quyidagi vositalar va usullardan foydalaniladi:  Naqd pul hisobini yuritish usuli: Naqd pulni qabul qilish yoki to'lash vaqtidagi pul oqimlarini hisobga olish.  Hisoblash usuli: Haqiqiy pul oqimidan qat'i nazar, daromad va xarajatlarni ro'yxatga olish.  Byudjet tuzish va prognozlash: Moliyaviy rejalashtirish va nazorat qilish uchun byudjetlar va pul oqimlari prognozlarini yaratish.  Bo'shliqlarni tahlil qilish: Identifikatsiya va tushumlar va to'lovlar o'rtasidagi bo'shliqlar. Pul oqimini boshqarishda quyidagi muammolar yuzaga kelishi mumkin:  Likvidlik etishmasligi: Agar korxona o'z majburiyatlarini qoplash uchun etarli pul mablag'iga ega bo'lmasa.  Kreditorlar bilan muammolar: To'lovlarni kechiktirish etkazib beruvchilar va kreditorlarning ishonchini yo'qotishiga olib kelishi mumkin.  Mavsumiy o'zgarish: Ayrim tarmoqlarda pul oqimlarining yil davomida notekis taqsimlanishi kuzatilishi mumkin. Muammolarni bartaraf qilish usullari:  Daromadlarni tezlashtirish: Mijozlardan to'lovlarni qabul qilish vaqtini qisqartirish.  Xarajatlarni boshqarish: Xarajatlarni optimallashtirish va majburiyatlar bo'yicha to'lovlarni kechiktirish.  Kredit liniyalaridan foydalanish: Pul oqimidagi vaqtinchalik kamchiliklarni qoplash uchun qisqa muddatli moliyalashtirishni jalb qilish.  Aylanma kapitalga investitsiyalar: Inventarizatsiya, debitorlik va kreditorlik qarzlarini samarali boshqarish. Korxonaning moliyaviy holatini pul oqimiga qarab baholash:  Ijobiy operatsion pul oqimi: Kompaniyaning asosiy faoliyati uning operatsion xarajatlarini qoplash uchun etarli miqdorda pul ishlab chiqaradigan ko'rsatkich.  Salbiy investitsion pul oqimi: Biznes o'sishi va kengayishiga faol sarmoya kiritilishini ko'rsatishi mumkin.  Ijobiy moliyaviy pul oqimi: Kreditlar yoki aktsiyalarni chiqarish orqali qo'shimcha kapital jalb qilishni ko'rsatishi mumkin. Muvaffaqiyatli kompaniyalar pul oqimlarini boshqarishning quyidagi strategiyalaridan foydalanadilar:  Daromad manbalarini diversifikatsiya qilish: Yagona manbaga qaramlikni kamaytirish uchun daromad manbalari sonini kengaytirish.  Kreditorlik qarzlarini samarali boshqarish va kutilgan tushim: To'lovlarni o'z vaqtida qabul qilish va to'lov majburiyatlarini bajarish muddatlarini boshqarish.  Texnologiya va avtomatlashtirishdan foydalanish: Pul oqimlarini nazorat qilish va prognozlashni takomillashtirish uchun moliyaviy boshqaruv tizimlarini joriy etish. Pul oqimini to'g'ri boshqarish har qanday biznes uchun asosiy muvaffaqiyat omilidir. Bu nafaqat moliyaviy barqarorlikni saqlashga imkon beradi, balki o'sish va rivojlanish uchun imkoniyatlar ochadi4. 4 . Turayev, A. (2022). Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotni xalqaro standartlar asosida tuzishni takomillashtirish. Архив научных исследований, 356-bet 2. Investitsion faoliyatdagi pul oqimlari tahlili Pul oqimi - bu biznesga va undan tashqariga o'tkaziladigan naqd pullar va ularning ekvivalentlarining sof miqdoridir. Eng asosiy darajada, kompaniyaning aktsiyadorlar uchun qiymat yaratish qobiliyati uning ijobiy pul oqimlarini vujudga keltirish qobiliyati, aniqrog'i, uzoq muddatli bo'sh pul oqimlarini (FCF) maksimal darajada oshirish qobiliyati bilan belgilanadi5.  Naqd pul oqimi uchta shaklda amalga oshiriladi: operatsion, investitsiya va moliyalashtirish.  Operatsion pul oqimi kompaniyaning asosiy faoliyat faoliyati natijasida hosil bo'lgan barcha pul mablag'larini o'z ichiga oladi.  Investitsiyalashtirilgan pul oqimi asosiy vositalarni sotib olish va boshqa biznes korxonalariga investitsiyalarni o'z ichiga oladi.  Mablag'lar oqimini moliyalashtirish qarz va kapitalni berishdan olingan barcha daromadlarni, shuningdek kompaniya tomonidan amalga oshirilgan to'lovlarni o'z ichiga oladi.  Bepul pul oqimi, kompaniyaning rentabelligini baholash uchun keng foydalaniladigan o'lchov, kompaniyaning operatsiyalarni qo'llab-quvvatlash va asosiy vositalarni qo'llab-quvvatlash uchun naqd pul tushishini hisobga olgandan keyin hosil bo'lgan pulni anglatadi. Naqd pul oqimlarining miqdorini, vaqtini va noaniqligini baholash moliyaviy hisobotning eng muhim vazifalaridan biridir. Naqd pul oqimi to'g'risidagi hisobotni tushunish - bu operatsion pul oqimi, pul mablag'lari oqimi va pul oqimini moliyalashtirish to'g'risida hisobot beradi - kompaniyaning likvidligini, moslashuvchanligini va umumiy moliyaviy faoliyatini baholash uchun zarurdir. 5 Balabanov I.T. Moliyaviy menejment asoslari: Qo'llanma o'rta ixtisoslik uchun ta'lim muassasalari... - M .: Moliya va statistika, 2006 yil. Pulning ijobiy oqimi kompaniyaning likvid aktivlari ko'payib borayotgani, bu qarzlarni to'lash, o'z biznesiga sarmoya kiritish, aktsiyadorlarga pulni qaytarish, xarajatlarni to'lash va kelgusidagi moliyaviy qiyinchiliklarga qarshi bufer bilan ta'minlash imkonini beradi. Kuchli moliyaviy moslashuvchanlikka ega kompaniyalar foydali investitsiyalardan foydalanishlari mumkin. Shuningdek, ular moliyaviy qiyinchiliklar xarajatlaridan qochib, inqiroz sharoitida yanada yaxshi natijalarga erishmoqdalar. Qarzlarni qoplash koeffitsienti Hatto daromadli kompaniyalar ham, agar ularning operatsion faoliyati likvidlikni saqlab qolish uchun etarlicha pul hosil qilmasa, muvaffaqiyatsiz bo'lishi mumkin. Agar foyda qarzdorlik va haddan tashqari zaxiralar bilan bog'liq bo'lsa yoki kompaniya kapital xarajatlarga juda ko'p mablag 'sarf qilsa. Shunday qilib, investorlar va kreditorlar kompaniyaning qisqa muddatli majburiyatlarni bajarish uchun etarli pul mablag'lari va ularning ekvivalentlari bor- yo'qligini bilishni istaydilar. Kompaniya o'zining joriy majburiyatlarini operatsiyalardan keladigan pul mablag'lari bilan qondira oladimi yoki yo'qligini bilish uchun, tahlilchilar qarzlarni qoplash koeffitsientiga qarashadi. Qarzni qoplash darajasi = Sof operatsion daromad / qisqa muddatli qarz majburiyatlari ("Qarz xizmati" deb ham ataladi) . Ammo likvidlik bizga juda ko'p narsalarni aytib beradi. Kompaniyada ko'p pul mablag'lari bo'lishi mumkin, chunki u o'zining uzoq muddatli aktivlarini sotish yoki barqaror bo'lmagan qarzlarni olish orqali kelajakdagi o'sish potentsialini garovga qo'yadi. Biznesning haqiqiy rentabelligini tushunish uchun tahlilchilar bepul pul oqimlariga qarashadi. Bu haqiqatan ham foydali moliyaviy ko'rsatkich - bu sof daromaddan yaxshiroq voqeani hikoya qiladi - chunki u kompaniyani dividendlarni to'lash, aktsiyalarni sotib olish yoki qarzni to'lashdan keyin biznesni kengaytirish yoki aktsiyadorlarga qaytarish uchun qancha pul qoldirganligini ko'rsatadi6. 6 Bertones M., Knight R. Pul oqimini boshqarish. - SPb .: Piter, 2005 yil. Bepul pul oqimi = operatsion pul oqimi - kapital xarajatlar Firma tomonidan ishlab chiqarilgan yalpi bo'sh pul oqimini o'lchash uchun, erkin pul oqimini ishlating. Bu foizlarni to'lashdan tashqari kompaniyaning pul oqimi bo'lib, moliyaviy majburiyatlarni hisobga olishdan oldin firma uchun qancha naqd pul borligini ko'rsatadi. Naqd pul va oqlanmagan bo'sh pul oqimi o'rtasidagi farq, agar biznes haddan tashqari oshirilgan bo'lsa yoki sog'lom miqdordagi qarz bilan ishlayotgan bo'lsa. Quyida Walmart Inc (WMT) 2019 yil 31 yanvarda yakunlanadigan m o l i y a v i y y i l u c h u n p u l Operatsion faoliyatdan keladigan pul oqimi: To'langan faoliyatdan olinadigan zarar (daromad), soliq solinmasdan Davom etayotgan operatsiyalardan keladigan daromad Birlashtirilgan sof daromadni operatsion faoliyat tomonidan taqdim etilgan sof pul mablag'lari bilan solishtirish uchun tuzatishlar: Amalga oshirilmagan (Foyda) va yo'qotishlar (Foyda) va biznes operatsiyalarini yo'q qilish uchun zararlar Ayrim aktivlar va majburiyatlarning o'zgarishi: Operatsion faoliyat tomonidan taqdim etilgan sof naqd pul Investitsion faoliyatdan keladigan pul oqimlari: Mulk va asbob-uskunalar uchun to'lovlar Asosiy vositalarni tasarruf etishdan tushgan mablag'lar Muayyan operatsiyalarni tasarruf etishdan tushgan mablag'lar Olingan naqd pulni hisobga olmaganda, biznes sotib olish uchun to'lov Investitsion faoliyatda ishlatiladigan sof naqd pullar Qisqa muddatli qarzlardagi aniq o'zgarish Uzoq muddatli qarzni berishdan tushgan mablag'lar Nazorat qilinmaydigan foizlarga to'langan dividendlar Moliyalashtirishda ishlatiladigan sof naqd pullar Valyuta kurslarining pul mablag'lari va ularning ekvivalentlariga ta'siri Naqd pul mablag'lari va ularning ekvivalentlarining sof o'sishi (kamayishi) Yil boshidagi pul mablag'lari va ularning ekvivalentlari Yil oxiridagi pul mablag'lari va ularning ekvivalentlari Naqd pul oqimi to'g'risidagi hisobotni Walmart moliyaviy faoliyatining boshqa tarkibiy qismlariga qanday mos kelishini ko'rib chiqaylik. Pul mablag'lari harakati to'g'risidagi hisobotning "yil oxiridagi pul mablag'lari va ularning ekvivalentlari" oxirgi qatori "pul mablag'lari va ularning ekvivalentlari" bilan bir xil, buxgalteriya balansidagi joriy aktivlar bo'yicha birinchi qator. Pul oqimlari to'g'risidagi hisobotda birinchi raqam "jamlangan sof foyda" pastki chiziq bilan bir xil, daromadlar to'g'risidagi hisobotda "davom etayotgan operatsiyalardan olingan daromad". Pul oqimi to'g'risidagi hisobotda faqat likvidli aktivlar pul mablag'lari va ularning ekvivalentlari ko'rinishida hisobga olinganligi sababli, naqd pulning sof o'zgarishiga erishish uchun operatsion daromadga tuzatishlar kiritiladi. Amortizatsiya va amortizatsiya xarajatlari aktivlarning foyda muddati davomida ularning kamaygan qiymatini real tasavvur qilish uchun foyda to'g'risida hisobotda aks etadi. Operatsion pul oqimi faqat naqd pulga ta'sir qiladigan operatsiyalarni ko'rib chiqadi, shuning uchun ushbu tuzatishlar bekor qilinadi. Bunda, debitorlik va tovar-moddiy zaxiralar kabi naqd shaklda bo'lmagan aktivlarning sof o'zgarishi ham operatsion daromaddan olib tashlanadi. Masalan, Walmart-ning pul oqimi to'g'risidagi hisobotida 368 million dollar miqdoridagi sof debitorlik qarzlari operatsion daromaddan chegirib tashlangan. Bundan xulosa qilishimiz mumkinki, o'tgan yilga nisbatan debitor qarzdorlik 368 million dollarga oshgan. Ushbu o'sish operatsion daromadlarda qo'shimcha daromad sifatida ko'rsatilishi mumkin edi, ammo naqd pul yil oxiriga qadar olinmagan edi. Shunday qilib, yil davomida sotishdan tushgan pul ta'sirini ko'rsatish uchun debitorlik qarzdorligining o'sishini bekor qilish kerak edi. Amaldagi faoliyat ko'rsatkichidan pul oqimiga erishish uchun joriy majburiyatlar bo'yicha ham xuddi shunday bartaraf etish yuz beradi. Asosiy vositalarga investitsiyalar va boshqa korxonalarning sotib olinishi investitsiya faoliyati bo'limidagi pul oqimlarida hisobga olinadi. Uzoq muddatli qarz berishdan, qarzni to'lashdan va to'langan dividendlardan tushgan mablag'lar moliyalashtirish faoliyatining pul oqimida hisobga olinadi. Bu yil Walmart-ning pul oqimi ijobiy bo'ldi (o'sish 742 million AQSh dollari). Bu biznesdagi pul mablag'larini saqlab qolganligini va kelajakda qisqa muddatli majburiyatlar va tebranishlarni qoplash uchun zaxiralariga qo'shilganligini ko'rsatadi. Biznes subyektlarining moliyaviy resurslaridan samarali foydalanishda pul oqimlarini to‘g‘ri rejalashtirish va boshqarish muhim rol o‘ynaydi. Pul oqimlari tadbirkorlik subyektining bir yil davomidagi barcha sarflangan va kirim qilingan pul mablag‘larining harakatini ifodalaydi. Subyektning «pul oqimlari» tushunchasi o‘zida faoliyatining uzluksizligi jarayoni davomida pul mablag‘lari tushumi va chiqimining taqsimlanish yig‘indisini aks etiradi. Subyektlarning pul oqimlari tushunchasi moliyaviy boshqaruvning alohida obyekti sifatida nafaqat mahalliy, balki xorijiy adabiyotlarda ham moliyaviy boshqaruv bo‘yicha yetarli darajada o‘z aksini topmagan. Bu pul oqimlarining asosiy tarkibida pul aktivlarini boshqarish, moliyaviy resurslarni shakllantirishni boshqarish va bankrotlik xavfi sharoitida inqirozga qarshi subyektlarning boshqaruvi masalalari ko‘rib chiqiladi. Unga shuningdek, moliyaviy hisobotlar, pul mablag‘larining harakat dinamikasini tasvirlovchi buxgalterya hisobini yuritish kabi hisob turlari kiradi7. Pul oqimlarini to‘g‘ri rejalashtirish va boshqarish nisbatan murakkab vazifa bo‘lib, u endigina amaliyotga kirib kelmoqda. Shuningdek, moliyaviy hisobotining shakllaridan biri ham «pul oqimlari to‘g‘risida»dir.  Biznes subyektlarining pul oqimlaridan unumli foydalanish quyidagi vazifalarni yechishga yordam beradi: 7 Cherkasov V.E. Moliyaviy menejment. - Tver: Tver iqtisodiyot va menejment instituti, 2005 yil. Davriy nashrlar.  u tadbirkorlik subyektining «moliyaviy qon aylanish tizimi» bo‘lib, samarali tashqil etilganda moliyaviy barqarorlikni ta’minlaydi;  pul oqimlarini oqilona shakllantirish xo‘jalik operatsion faoliyatining bir maromda va doimiy amal qilishini ta’minlaydi;  pul oqimlarini samarali boshqarish qarz mablag‘lariga, ya’ni chetdan jalb qilingan kapitallarga bo‘lgan ehtiyojlarni qisqartiradi;  pul oqimlarini boshqarishning faol tizimiga ega bo‘lish o‘z mablag‘laridan samarali foydalanishni, ichki moliyaviy manbalarni shakllantirishni ta’minlaydi;  pul oqimlarini to‘g‘ri boshqarish xo‘jalik kapitalining aylanishini tezlashtiruvchi moliyaviy dastak hisoblanadi;  pul oqimlaridan samarali foydalanish tadbirkorlik subyektining to‘lov qobiliyatini oshiradi va maqsadli foyda miqdoriga erishishga yordam beradi; pul oqimlarini samarali boshqarish shakllariga ega bo‘lish, qo‘shimcha foyda olishni, bevosita pul aktivlari bo‘yicha ijobiy natijalarga erishishni, ya’ni vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘laridan samarali foydalanishni ta’minlaydi. Tadbirkorlik subyektlari «pul oqimlarini boshqarish» tushunchasi o‘zida ho‘jalik faoliyati uchun xizmat qiluvchi turli shakldagi pul oqimlari tarkibini aks ettiradi. Buning mohiyatini pul oqimlarini boshqarishda ularning alohida xususiyatlariga qarab aniqlash talab etiladi. Bunday pul oqimlarini guruhlashtirishni quyidagi asosiy belgilari bo‘yicha tashqil qilish taklif qilinadi. 1. Pul oqimlari xo‘jalik faoliyatiga xizmat qilish jarayonlarining hajmi bo‘yicha quyidagi shakllarga ajratiladi:  korxona bo‘yicha to‘liq pul oqimlari;  korxona xo‘jalik faoliyatining alohida shakllari bo‘yicha pul oqimlari;  alohida tarkibiy tuzilmalari (javobgarlik markazlari) bo‘yicha pul oqimlari;  alohida xo‘jalik operatsiyalari bo‘yicha pul oqimlari. 2. Xalqaro hisob standartlariga mos ravishda xo‘jalik faoliyatining shakllari bo‘yicha pul oqimlarining turlari quyidagilarga ajratiladi:  operatsion faoliyat bo‘yicha pul oqimlari;  investitsiya faoliyati bo‘yicha pul oqimlari;  moliyaviy faoliyat bo‘yicha pul oqimlari. 3. Pul mablag‘larining harakat yo‘nalishlari bo‘yicha pul oqimlari ikki asosiy shaklga ajratiladi:  ijobiy pul oqimlari («pul mablag‘larining kirimi»);  salbiy pul oqimlari («pul mablag‘larining chiqimi»). 4. Hajmini hisoblash usullari bo‘yicha pul oqimlari quyidagi shakllarga ajratiladi: 5. Hajmining yetarlilik darajasi bo‘yicha pul oqimlari quyidagi shakllarga 6. Pul oqimlari davrda baholash usullari bo‘yicha quyidagi shallarga ajratiladi: 7. Pul oqimlari ko‘riladigan davrda shakllantirilishining uzluksizligi bo‘yicha quyidagi shakllarga ajratiladi:  doimiy pul oqimlari;  vaqtinchalik pul oqimlari. 8. Doimiy pul oqimlari vaqt oralig‘ing barqarorligi bo‘yicha quyidagi shakllarga ajratiladi:  doimiy pul oqimlarining bir xil vaqtdagi oralig‘i;  doimiy pul oqimlarining har xil vaqtdagi oralig‘i. Tadbirkorlik subektlarining pul oqimlari operatsion faoliyat, moliyaviy faoliyat va investitsion faoliyat natijasida shakllanadigan pul oqimlaridan iborat bo‘ladi. Operatsion faoliyat bo‘yicha pul oqimlari mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schetlar, ishchilarga mehnat haqi xarajatlari va mehnatga haq to‘lash fondidan ijtimoiy ajratmalar, asosiy vositalarning eskirishi, turli ish va xizmatlar uchun to‘langan pul mablag‘lari, foiz ko‘rinishidagi xarajatlar, ishlab chiqarish xususiyatidagi boshqa xarajatlar, xo‘jalikni boshqarish xarajatlari, mahsulotni sotish xarajatlari va boshqa operatsion xarajatlar, budjetga turli soliqlar ko‘rinishidagi chiqimlar hamda mahsulot sotishdan olingan, ish va xizmatlar ko‘rsatishdan kelib tushgan tushum, royalti, foiz ko‘rinishidagi tushumlar va operatsion faoliyat bilan bog‘liq boshqa pul tushumlarini aks ettiradi. Investitsion faoliyat bo‘yicha pul oqimlari kichik biznes subyektlarining ishlab chiqarishga sarflagan real investitsiyalari va ortiqcha asosiy vositalarni sotish, boshqa subyektlarning aksiyalarini sotib olish va sotish hamda boshqa investitsiya xususiyatiga ega bo‘lgan kirim va chiqimlarni o‘z ichiga oladi. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha pul oqimlari tadbirkorlik subyektining qo‘shimcha sarmoya sifatida mablag‘ jalb qilishini, uzoq va qisqa muddatli kreditlar va qarzlarni jalb qilishni, pul ko‘rinishida dividend berish va korxona faoliyatini tashqi mablag‘lar bilan moliyalashtirishni o‘z ichiga oladi. Biznes subyektlarining pul oqimlarining shakllanishida ichki va tashqi omillar o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Tashqi ta’sirlarga tovarlar va fond bozorlaridagi vaziyat, xo‘jalik yurituvchi subyektlar orasidagi o‘zaro hisob-kitoblar tartibi, kreditlar bilan ta’minlash, soliq va bojxona tizimlari kirsa, ichki omillarga ishlab chiqarish jarayonining davomiyligi va mavsumiylik xususiyati, tadbirkorlik subyektining eskirishni hisoblash siyosati, ishlab chiqarish vositalaridan foydalanish darajasi, ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish tizimi va boshqalar misol bo‘ladi. Tadbirkorlik subyektlari doimo ijobiy pul oqimiga ega bo‘lgan taqdirda barqaror rivojlanish imkoniga ega bo‘ladi. Pul oqimlari va boshqa moliyaviy resurslarning yetarli darajada bo‘lishi nafaqat takror ishlab chiqarish va shaxsiy iste’molni kengaytirishga, balki tadbirkorlik subyektining likvidligini ta’minlashga ham imkon beradi. Tadbirkorlik subyektlarining to‘lovga qobilligi ayniqsa, moddiy resurslar ta’minoti, turli ish va xizmatlar ko‘rsatuvchi tashqi subyektlar va ularning moliyaviy faoliyati uchun muhim ko‘rsatkich hisobланади. Pul oqimlarini boshqarish butun subyekt moliyaviy faoliyatini boshqarish tizimining muim tarkibiy qismi hisoblanadi. U subyektning moliyaviy boshqaruvida turli shakldagi vazifalarni yechishda va uning subyekt moliyaviy menejmentining bosh maqsadiga qaratilganligini talab etadi8. Kichik tadbirkorlik subyektining pul oqimlarini boshqarish jarayoni quyidagi asosiy tamoyillar asosida amalga oshiriladi. 1. Axborotlarning ishonchliligi tamoyili. Har qanday boshqariladigan tizim, shuningdek, subyekt pul oqimlarini boshqarishda ham zaruriy axborot bazasi bilan ta’minlanishi kerak bo‘ladi. Bunday axborot bazalariga ega bo‘lish o‘z-o‘zidan ma’lum qiyinchiliklarni hal qilishni talab etadi. Ayniqsa, moliyaviy hisobotlar tuzish va ulardan foydalanishda yagona buxgalteriya hisobotlarini xalqaro standartlar asosida tashqil etishni shakllanitirish va boshqalar bu tamoyilga tayanilishini yaqqol ko‘rsatadi. 2. Balanslashtirilishi tamoyili. Subyektlar pul oqimlarini boshqarish ko‘proq uning tarkibiy guruhlanishidagi asosiy shakllar bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, bu jarayonlarni bir-biriga ma’lumotlarning mosligi va turli shakldaligi bilan alohida ajralib turadi. Ushbu tamoyil subyekt pul oqimlarini asosiy shakllari, hajmi, vaqt oralig‘i va boshqa xususiyatlariga qarab muvozanatlashtirishni talab etadi. 8 Mityakova O.I. Naqd pul oqimini optimallashtirish vosita sifatida inqirozni boshqarish korxona // Moliya va kredit. - 2005. - 30-son. - S. 44-50. Subyektning pul oqimlarini boshqarish jarayonlarida pul oqimi va undan foydalanishni maqbullashtirilishini ko‘zda tutadi. 3. Samaradorlikni ta’minlash tamoyili. Subyekt pul oqimlarini boshqarishda ma’lum bir vaqtda pul mablag‘larining tushumini va sarflanishining bir me’yordaligini, bo‘sh turgan pul mablag‘larining aktivligini oshirish, inflyatsiya darajasini pasaytirish, muayyan vaqtdagi qiymat bahosini samarali tashkil etishga qaratiladi. Bu tamoyilga subyekt moliyaviy investitsiyalarini harakatlantirish yo‘li bilan pul oqimlarini samarali boshqarish va boshqalar kiradi. 4. Likvidlikni ta’minlash tamoyili. Subyekt pul oqimlarining alohida shakllari bo‘yicha yuqori darajadagi maromsizlik yuzaga kelishi natijasida vaqtincha pul defitsiti paydo bo‘lib, uning likvidlik darajasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun subyekt pul oqimlarini boshqarishning davrlarida bu oqimlar likvidliligini yetarli darajada ta’minlash zarur. Pul mablag‘lari rejasini tuzishda moliyaviy hisobot moddalaridan foydalanib, subyekt to‘g‘risida atroflicha ma’lumot olinadi, shu asosda korxonada pul mablag‘larining tushumi va sarflanishi, shuningdek, moliyaviy holat, pul mablag‘larining harakatining faollik darajasi tahlil etiladi. «Pul oqimlari to‘g‘risida hisobot»da subyektning moliyaviy resurslari tarkibidagi o‘zgarishlar va pul mablag‘larining harakati, xususan, joriy xo‘jalik faoliyati jarayonida bu mablag‘larning kelib tushishi, sarflanishi, yil boshi va oxiridagi qoldig‘i, shuningdek, investitsiya va moliyaviy faoliyatga yo‘naltirilgan qismi aks ettiriladi9. 9 Burtsev V.V. Korxonaning moliyaviy tizimini qayta ko'rib chiqish // Rossiyada va chet elda menejment. - 2004. - 3-son. - S. 35-40. 3. Pul oqimlari hisobotining tuzilishi. Pul oqimlari to'g'risidagi hisobot tuzilishini tashkil etuvchi uchta komponent: 1. Operatsion faoliyatdan olingan pul mablag'lari - Ushbu faoliyatlar turli xil biznes operatsiyalaridan naqd pulning har qanday manbalari va ulardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Shuningdek, u kompaniyaning mahsulot yoki xizmatlaridan qancha pul ishlab chiqarilishini taklif qiladi. Bunday operatsion faoliyatning ayrim turlariga tovarlar va xizmatlarni sotishdan tushgan tushumlar, daromad solig'i to'lovlari, foizlar to'lovlari, lizing to'lovlari, ishlab chiqarishda foydalaniladigan tovarlar va xizmatlar yetkazib beruvchilarga to'lovlar kiradi. xodimlarga ish haqini to'lash va hokazo. 2. Investitsiya faoliyatidan olingan pul mablag'lari - Bularga kompaniya investitsiyalaridan har qanday pul manbalari va foydalanish kiradi. Ushbu turkumga sotuvchilarga berilgan yoki mijozlardan olingan aktivlar yoki k r e d i t l a r n i s o t i b o l 3. Moliyaviy faoliyatdan olingan pul mablag'lari - Bularga investorlar, shuningdek, banklar mablag'lari manbalari, shuningdek, investorlar yoki aktsiyadorlarga pul mablag'larini berish usuli kiradi. Ular, shuningdek, har qanday foyda yoki dividendlarni, shuningdek kompaniya tomonidan berilgan a s o s i y q a r z n i ( Pul oqimini hisoblashning ikkita usuli qo'llaniladi: 1. To'g'ridan-to'g'ri pul oqimi usuli = U barcha naqd to'lovlar va tushumlarni, shuningdek etkazib beruvchilarga to'langan naqd pullarni, mijozlardan olingan naqd pullarni va ish haqi sifatida to'langan pul mablag'larini o'z ichiga oladi. Odatda buxgalteriya hisobining naqd usulini tanlaydigan kichik tashkilotlar uchun bu osonroq. 2. Bilvosita pul oqimlari usuli - Ushbu usulda naqd pul oqimini hisoblash naqd pulsiz ayirboshlash natijasida yuzaga keladigan farqlarni qo'shish yoki ayirish yo'li bilan sof daromadni tuzatish orqali amalga oshiriladi. Naqd pulsiz ayirboshlash balansdagi aktivlar va passivlarning bir davrdan ikkinchisiga o'zgarishida namoyon bo'ladi. Binobarin, buxgalter sof daromad ma'lumotlariga qo'shilishi yoki ayirilishi kerak bo'lgan aktivlar va passivlar hisobidagi har qanday qo'shimchalar va kamayishlarni, kiruvchi yoki chiquvchi pul oqimini aniq tan olish uchun ajratadi10. Naqd pul oqimi deganda biznesga keladigan va/yoki undan chiqib ketadigan pul tushuniladi, foyda esa kompaniyaning moliyaviy muvaffaqiyatini qancha miqdorda o'lchash orqali aniq foydalaniladi. Pul biznesi umumiy daromad oladi. Foyda - bu kompaniyaning barcha majburiyatlarini to'laganidan keyin qolgan pul. Bundan tashqari, foydani kompaniyaning daromadidan uning xarajatlarini olib tashlaganidan keyin qolgan miqdor sifatida belgilashingiz mumkin. Pul oqimi to'g'risidagi hisobot va boshqa moliyaviy hisobotlar ekspertlar va investorlarga yaxshiroq qarorlar va takliflar qabul qilish uchun foydalaniladigan turli ko'rsatkichlar va nisbatlardan foydalanishga yordam beradi. Keling, ushbu ko'rsatkichlarni ko'rib chiqaylik: 1. Qarzni qoplash koeffitsienti (DSCR) Kompaniya o'zining mavjud majburiyatlarini kompaniyaning oddiy biznes operatsiyalari orqali ishlab chiqaradigan naqd pul yoki naqd pul ekvivalentlari bilan to'lay oladimi yoki yo'qligini tekshirish uchun mutaxassislar DSCR yoki qarz xizmatlarini qoplash nisbatini tahlil qiladilar. 2. Erkin pul oqimi (FCF) FCF biznesning haqiqiy rentabelligini tushunish uchun sinovdan o'tkaziladi. Bu moliyaviy samaradorlikning chinakam qimmatli o'lchovidir va sof daromaddan ko'ra yaxshiroq hikoyadir, chunki u dividendlar to'lash, aktsiyalarni sotib olish yoki qarzni to'lashdan keyin kompaniya o'z biznesini kengaytirish yoki investorlar yoki aktsiyadorlarga daromad keltirish uchun qancha naqd pul qolganligini ko'rsatadi. Erkin oqim = Operatsion pul oqimi - CapitalEx 3. Cheklanmagan erkin pul oqimi (UFCF) 10 Расулов, Ш. (2022). МАМЛАКАТ ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МЕҲНАТ РЕСУРСЛАРИНИНГ ЎРНИ ВА РОЛИ. Экономика и образование, 23(4), 149-153. U firma tomonidan ishlab chiqarilgan yalpi erkin pul oqimini o'lchash uchun ishlatilishi mumkin. Siz buni kompaniyaning foiz to'lovlaridan tashqari pul oqimi deb hisoblashingiz mumkin va u naqd pul majburiyatlarini ko'rib chiqishdan oldin firmada qancha naqd pul mavjudligini ko'rsatadi. 4. Pul oqimlari toʻgʻrisidagi hisobotlarni tuzishga qo‘yilgan talablar. Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tish har bir tarmoq iqtisodiyotini jadal rivojlantirish, investitsiyalardan foydalanish samaradorligini oshirishga bog’liq bo’ladi. Investitsiyalarni bozor iqtisodiyotiga moslashtirish investitsion siyosatni ham tubdan tubdan o’zgartirishni talab qilmoqda. Shu bilan birga investitsion siyosatni amalga oshirish chog’ida bozor munosabatlariga mos dastaklardan foydalanishni, ya’ni investitsion jarayon ishtirokchilarining huquq va majburiyatlarini belgilashni, mamlakatda investorlar uchun to„laqonli raqobatni ta’minlashni, moddiy va intellektual boyliklarni boshqarishda batamom erkin harakat va shunga tenglashtirilgan tadbirlarni amalga oshirishni taqoza etmoqda. Investorlar, kreditorlar va boshqa manfaatdor tomonlarga tegishli qarorlarni qabul qilishga imkon beradigan zarur va eng muhim maʼlumotlar bu pul oqimlari toʻgʻrisidagi hisobot va kelajakda kutilayotgan pul oqimlarini baholashga imkon beradigan boshqa maʼlumotlar. Pul oqimlari toʻgʻrisidagi hisobot investitsiyalarni tahlil qilish uchun zarur boʻlgan eng muhim hujjatdir. Ushbu hisobotga moliyaviy natijalar toʻgʻrisidagi hisobotga qaraganda chiqarilganqarorlar, hukmlar va taxminlar kamroq taʼsir qiladi. Shu bilana birga, kelajakda tashkilotning pul oqimlarini yaratish qobiliyati ularga koʻplab moliyaviy va moliyaviy boʻlmagan omillarning taʼsiriga, shu jumladan debitorlik qarzlarini boshqarish siyosatiga, inventarizatsiyani shakllantirishga, etkazib beruvchilar va boshqa kontragentlar bilan oʻzaro munosabatlarga bogʻliq boʻlib, ular har doim ham hisobotda toʻliq aks ettirilmaydi, bu ham investitsiya qarorlarini qabul qilish jarayonini taʼminlaydigan moliyaviy modellarni prognoz qilish va qurish muammosi bildiradi. Doimiy oʻzgaruvchan iqtisodiy voqeliklar tufayli tashkilotning moliyaviy holatini ushbu oʻzgarishlarga eng sezgir koʻrsatkichlardan biri sifatida pul oqimlari toʻgʻrisidagi hisobotni tahlil qilish va oʻrganishga asta-sekin oʻtilmoqda. Hozirgi davrda investitsion kompaniyalari uchun pul oqimi to’g’risidagi hisobotning foydali ma’lumotlarini ahamiyatini oshirish, baholash va uni takomillashtirish yo„nalishlarini aniqlash maqsadida amalga oshirilgan ko’plab professional tadqiqotlar mavjud. Investitsiyalarning naqadar katta ahamiyatga egaligini Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev quydagi nutqdan anglab olish mumkun: "jahon tajribasi shuni ko„rsatadiki, mamlakat o’z iqtisodiyotining barqaror o’sishiga erishdi, bu esa faol investitsiya siyosatini olib bormoqda. Shuning uchun investitsiyalar iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchi bo’lib, o’zbek tilida, iqtisodiyotning yuragi, agar shunday deb aytsak, hech qanday mubolag„a bo„lmaydi. Investitsiya, yangi texnologiyalar, turli soha va tarmoqlarda ilg„or tajribalar bilan bir qatorda, yuqori malakali mutaxassislar viloyatlarga keladi, tadbirkorlik jadal rivojlanadi" deb atagan. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida" gi farmonida investitsiyalash uchun quyidagi ustuvor yo„nalishlar belgilangan: xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish, jumladan, etakchi xalqaro va xorijiy moliya institutlari bilan aloqalarni kengaytirish, tashqi qarzlarning puxta o’ylangan siyosatini davom ettirish, undan samarali foydalanish. Bunda tashqari, bu borada turli iqtisodchi olim va amaliyotchilar o„zlarining ilmiy nuqtai nazaridan kelib chiqib, quyidagicha ta’riflar bergan. Masalan, prefessor E.V.Mixaylovning fikricha, “investitsiya bu-sub’ekt ixtiyoridagi barcha moliyaviy, moddiy va boshqa boyliklarni kelajakda iqtisodiy samara olish uchun biror ob’ektga sarflashdir”. Bu o’rinda investitsiyaning mohiyati bilan mazmunini bozor iqtisodiyotiga moslashtirib ochib berishga harakat qilingan. Boshqa bir iqtisodchi olimning investitsiyaga tarif berishicha, “tadbirkorlik va boshqa faoliyat turlari ob’ektlariga foyda, yaratiladigan yoki ijtimoiy samara beradigan mulkiy yoki intellektual boyliklarning hamma turlari investitsiyalardir” deb o’zining fikr va mulohazalarini bildirib o’tganlar. “Investitsiya” atamasi lotin tilidagi “Invest” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, “qo’yish”, “mablag’ni safarbar etish” ma’nosini bildiradi. Aksariyat hollarda “Investitsiya” tushunchasi iqtisodiy va boshqa faoliyat ob’ektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne’matlar hamda ularga doir huquqlar tarzida tariflanadi. Mamlakat iqtisodiyotida investitsiyalarning ahamiyati to’g’risida fikr yuritadigan bo’lsak, bu o’rinda “Investitsiya” tushunchasining moliyaviy, mulkiy va intellektual qadriyatlarni takror ishlab chiqarishning inikosi