QO‘L VA OYOQNI ARTERIAL QON BILAN TA’MINLANISHI: MAGISTRAL ARTERIYALARNI TARMOQLANISHI, PULSATSIYA NUQTALARI

Yuklangan vaqt

2024-10-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

279,4 KB


QO‘L VA OYOQNI ARTERIAL QON BILAN TA’MINLANISHI: MAGISTRAL ARTERIYALARNI TARMOQLANISHI, PULSATSIYA NUQTALARI. Qo`ltiq osti arteriyasi – a. axillaris Qo`ltiq osti arteriyasi - a. axillaris - yelka kamari va ko`krak sohalarini qon bilan ta’minlaydi va qo`yidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1. A. thoracica superior – ko`krakning yuqorigi arteriyasi. Bu arteriya ko`krak sohasidagi m. subclavius, m. pectoralis major et minor, m. serratus anterior mushaklarida va yuqoridagi qovurg`alar orasida tarqaladi. 2. A. thoracoacromialis. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) r. acromialis – akromion sohasiga tarqaladigan shox. SHu nomli arteriyalar bilan qo`shilib rete acromiale to`rini hosil etadi;. b) r. clavicularis – o`mrov sohasining shoxi; v) r. deltoideus – deltasimon mushak sohasiga yo`naluvchi shox; g) r. pectorales – ko`krak mushagi sohasiga yo`naluvchi shox; 3. A. thoracica lateralis - ko`krakning lateral arteriyasi. Ko`krakning yon sohasini, ko`krak bezini – r.r. mammarii lateralis va ko`krak mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. 4. A. subscapularis – kurak osti arteriyasi – kurak ostidagi va kurak suyagi atrofidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriya quyidagi tarmoqlarga ajraladi: a) a. thoracodorsalis – ko`krak qafasining orqa yuzasini qon bilan ta’minlaydi; b) a. circumflexa scapulae – kurak suyagini aylanib o`tuvchi arteriya; 5. A. circumflexa humeri posterior – yelka suyagini orqadan aylanib o`tadigan arteriya. YElka suyagining xirurgik bo`yin qismini orqasiga yo`naladi. Bu arteriya deltasimon mushakni va yelka kamari sohasidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. 6.A. circumflexa humeri anterior - yelka suyagini oldindan aylanib o`tuvchi arteriya. Bu arteriya yelka suyagining xirurgik bo`yin qismini oldindan aylanib o`tadi, yelka bo`g`imini va uning atrofidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. 7.6.6. Yelka arteriyasi – a .brachialis QO‘L VA OYOQNI ARTERIAL QON BILAN TA’MINLANISHI: MAGISTRAL ARTERIYALARNI TARMOQLANISHI, PULSATSIYA NUQTALARI. Qo`ltiq osti arteriyasi – a. axillaris Qo`ltiq osti arteriyasi - a. axillaris - yelka kamari va ko`krak sohalarini qon bilan ta’minlaydi va qo`yidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1. A. thoracica superior – ko`krakning yuqorigi arteriyasi. Bu arteriya ko`krak sohasidagi m. subclavius, m. pectoralis major et minor, m. serratus anterior mushaklarida va yuqoridagi qovurg`alar orasida tarqaladi. 2. A. thoracoacromialis. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) r. acromialis – akromion sohasiga tarqaladigan shox. SHu nomli arteriyalar bilan qo`shilib rete acromiale to`rini hosil etadi;. b) r. clavicularis – o`mrov sohasining shoxi; v) r. deltoideus – deltasimon mushak sohasiga yo`naluvchi shox; g) r. pectorales – ko`krak mushagi sohasiga yo`naluvchi shox; 3. A. thoracica lateralis - ko`krakning lateral arteriyasi. Ko`krakning yon sohasini, ko`krak bezini – r.r. mammarii lateralis va ko`krak mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. 4. A. subscapularis – kurak osti arteriyasi – kurak ostidagi va kurak suyagi atrofidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriya quyidagi tarmoqlarga ajraladi: a) a. thoracodorsalis – ko`krak qafasining orqa yuzasini qon bilan ta’minlaydi; b) a. circumflexa scapulae – kurak suyagini aylanib o`tuvchi arteriya; 5. A. circumflexa humeri posterior – yelka suyagini orqadan aylanib o`tadigan arteriya. YElka suyagining xirurgik bo`yin qismini orqasiga yo`naladi. Bu arteriya deltasimon mushakni va yelka kamari sohasidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. 6.A. circumflexa humeri anterior - yelka suyagini oldindan aylanib o`tuvchi arteriya. Bu arteriya yelka suyagining xirurgik bo`yin qismini oldindan aylanib o`tadi, yelka bo`g`imini va uning atrofidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. 7.6.6. Yelka arteriyasi – a .brachialis Qo`ltiq osti arteriyasi yelka sohasida yelka arteriyasi – a. brachialis ga davom etadi. Yelka arteriyasi – arteria brachialis quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1. A. profunda brachii – yelkaning chuqur arteriyasi. Bu arteriya n. radialis bilan birga yelkaning orqa sohasiga o`tadi va yelkaning orqa guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. YElkaning chuqur arteriyasining oxirgi tarmoqlari: a) a. collateralis media – tirsak bo`g`imiga yo`naladi va tirsak arteriya qon tomirlari to`rini hosil etishda qatnashadi. b) a. collateralis radialis – bilak tarafdagi yonlama arteriya – tirsak bo`g`imiga yo`naladi; v) r. deltoideus – deltasimon mushak soxasini qon bilan ta’minlaydi; g) a. nutriciae humeri – yelka suyagini qon bilan ta’minlaydi. 2. A. collateralis ulnaris superior – tirsak sohasidagi yuqorigi kollateral arteriya – tirsak sohasigacha tushib, shu bo`g`im atrofidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. 3. A. collateralis ulnaris inferior – tirsak sohasidagi pastki kollateral arteriya. Tirsak bo`g`imi atrofidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. A. brachialis o`z yo`nalishida ko`p miqdorda rami muscularis tarmoqlarini chiqaradi. Bu tarmoqlar yelkaning oldingi guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. YElka arteriyasining boshlanish soxasini, uning chuqur arteriyasi ajralguncha bo`lgan qisimni a. brachialis superficialis yelkaning yuzaki arteriyasi deyiladi. Elka arteriyasi, tirsak bo`g`imi sohasida tirsak arteriyasi a. ulnaris hamda bilak arteriyasi - a. radialis larga bo`linadi. Bilak arteriyasi. - a. radialis Bilak arteriyasi - a. radialis - bilak suyagi atrofida yo`naladi. Bilak suyagining bigizsimon o`simtasi sohasida bu arteriya juda yuzaki joylashadi va shu sohada bilak arteriyasining qisqarishini (pulsni) tekshirish mumkin. A. radialis dan quyidagi tarmoqlar ajraladi: 1. a. recurrens radialis - bilak sohasidagi orqaga qaytuvchi arteriya. Tirsak bo`g`imi sohasiga qaytib, tirsak arterial to`rini hosil etishda qatnashadi; 2. rami muscularis - bilak suyagi tarafidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi; 3. r. carpalis palmaris – kaft yuzasidagi, kaft usti suyaklar sohasini qon bilan ta’minlaydi; 4. a. carpalis dorsalis – kaft usti suyaklari sohasining orqa yuzasidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi; Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) a.a. metacarpales dorsales – kaftning orqa yuzasining arteriyalari; b) a.a. digitales dorsales – barmoqlarning orqa yuzasining arteriyalari; Qo`ltiq osti arteriyasi yelka sohasida yelka arteriyasi – a. brachialis ga davom etadi. Yelka arteriyasi – arteria brachialis quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1. A. profunda brachii – yelkaning chuqur arteriyasi. Bu arteriya n. radialis bilan birga yelkaning orqa sohasiga o`tadi va yelkaning orqa guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. YElkaning chuqur arteriyasining oxirgi tarmoqlari: a) a. collateralis media – tirsak bo`g`imiga yo`naladi va tirsak arteriya qon tomirlari to`rini hosil etishda qatnashadi. b) a. collateralis radialis – bilak tarafdagi yonlama arteriya – tirsak bo`g`imiga yo`naladi; v) r. deltoideus – deltasimon mushak soxasini qon bilan ta’minlaydi; g) a. nutriciae humeri – yelka suyagini qon bilan ta’minlaydi. 2. A. collateralis ulnaris superior – tirsak sohasidagi yuqorigi kollateral arteriya – tirsak sohasigacha tushib, shu bo`g`im atrofidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. 3. A. collateralis ulnaris inferior – tirsak sohasidagi pastki kollateral arteriya. Tirsak bo`g`imi atrofidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. A. brachialis o`z yo`nalishida ko`p miqdorda rami muscularis tarmoqlarini chiqaradi. Bu tarmoqlar yelkaning oldingi guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. YElka arteriyasining boshlanish soxasini, uning chuqur arteriyasi ajralguncha bo`lgan qisimni a. brachialis superficialis yelkaning yuzaki arteriyasi deyiladi. Elka arteriyasi, tirsak bo`g`imi sohasida tirsak arteriyasi a. ulnaris hamda bilak arteriyasi - a. radialis larga bo`linadi. Bilak arteriyasi. - a. radialis Bilak arteriyasi - a. radialis - bilak suyagi atrofida yo`naladi. Bilak suyagining bigizsimon o`simtasi sohasida bu arteriya juda yuzaki joylashadi va shu sohada bilak arteriyasining qisqarishini (pulsni) tekshirish mumkin. A. radialis dan quyidagi tarmoqlar ajraladi: 1. a. recurrens radialis - bilak sohasidagi orqaga qaytuvchi arteriya. Tirsak bo`g`imi sohasiga qaytib, tirsak arterial to`rini hosil etishda qatnashadi; 2. rami muscularis - bilak suyagi tarafidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi; 3. r. carpalis palmaris – kaft yuzasidagi, kaft usti suyaklar sohasini qon bilan ta’minlaydi; 4. a. carpalis dorsalis – kaft usti suyaklari sohasining orqa yuzasidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi; Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: a) a.a. metacarpales dorsales – kaftning orqa yuzasining arteriyalari; b) a.a. digitales dorsales – barmoqlarning orqa yuzasining arteriyalari; g) rete carpale. dorsales – kaft usti sohasidagi orqa arteriya to`ri. Yelka, bilak va kaft arteriyalari (old tomondan). 1 - a. axillaris; 2 - ramus muscularis a. axillaris; 3 - thoracica lateralis; 4 - a. subscapularis; 5 - a. profunda brachii; 6 -a. collateralis ulnaris superior; 7 - a. brachialis; 8 - a. collateralis ulnaris inferior; 9 - a. recurrens ulnaris; 10 - a. ulnaris; 11 - rete carpi palmare; 12 - arcus palmaris profundus; 13 - arcus palmaris superficialis; 14 - aa. metacarpeae palmares; 15 - aa. digitalis palmares propriae; 16 - aa. digitalis palmares communis; 17 - a. princes pollicis; 18 - a. radialis; 19 - a. interossea anterior; 20 - a. radialis; 21 - a. interossea communis; 22 - a. recurrens radiais; 23 - rr. musculares; 24 - a. circumflexa humeri posterior; 25 - plexus brachialis. 5. r. palmaris superficialis – kaftning yuzaki arteriasi. Bu arteriya tirsak arteriyasi bilan qo`shilib, kaftning yuzaki ravog`i arcus palmaris superficialis ni hosil etishda qatnashadi. Bilak arteriyasi – bilak suyagining bigizsimon o`simtasi sohasida, bilakning orqa yuzasiga o`tadi va kaftning orqa yuzasini qon bilan ta’minlash uchun quyidagi arteriyalarni chiqaradi: a) a. metacarpea dorsalis prima – kaft orqa yuzasining I arteriyasi: ko`rsatgich barmoqning orqa yuzasining lateral tarafini va bosh barmoqning orqa yuzasini qon bilan ta’minlaydi. g) rete carpale. dorsales – kaft usti sohasidagi orqa arteriya to`ri. Yelka, bilak va kaft arteriyalari (old tomondan). 1 - a. axillaris; 2 - ramus muscularis a. axillaris; 3 - thoracica lateralis; 4 - a. subscapularis; 5 - a. profunda brachii; 6 -a. collateralis ulnaris superior; 7 - a. brachialis; 8 - a. collateralis ulnaris inferior; 9 - a. recurrens ulnaris; 10 - a. ulnaris; 11 - rete carpi palmare; 12 - arcus palmaris profundus; 13 - arcus palmaris superficialis; 14 - aa. metacarpeae palmares; 15 - aa. digitalis palmares propriae; 16 - aa. digitalis palmares communis; 17 - a. princes pollicis; 18 - a. radialis; 19 - a. interossea anterior; 20 - a. radialis; 21 - a. interossea communis; 22 - a. recurrens radiais; 23 - rr. musculares; 24 - a. circumflexa humeri posterior; 25 - plexus brachialis. 5. r. palmaris superficialis – kaftning yuzaki arteriasi. Bu arteriya tirsak arteriyasi bilan qo`shilib, kaftning yuzaki ravog`i arcus palmaris superficialis ni hosil etishda qatnashadi. Bilak arteriyasi – bilak suyagining bigizsimon o`simtasi sohasida, bilakning orqa yuzasiga o`tadi va kaftning orqa yuzasini qon bilan ta’minlash uchun quyidagi arteriyalarni chiqaradi: a) a. metacarpea dorsalis prima – kaft orqa yuzasining I arteriyasi: ko`rsatgich barmoqning orqa yuzasining lateral tarafini va bosh barmoqning orqa yuzasini qon bilan ta’minlaydi. b) a. princeps pollicis – bosh barmoq arteriyasi. Bu arteriya bilak arteriyasining kaft yuzasiga qaytib chiqqanidan so`ng ajraladi va bosh barmoqni kaft yuzasini qon bilan ta’minlaydi. v) a. radialis indicis – ko`rsatgich (II) barmoq arteriyasi Bilak arteriyasi – a. radialis ning oxirgi tarmoqlari I va II kaft suyaklari orasidan, kaft yuzasiga qaytib chiqadi. Bu tarmoqlar tirsak arteriyasining chuqur kaft tarmoqlari bilan qo`shilib, chuqur kaft artarial ravog`ini arcus palmaris profundus hosil etishda qatnashadi. CHuqur ravoqdan a.a.metacarpales palmares va r.r. perforantes teshib o`tuvchi shoxlar ajratadi. Bilak arteriyasi – a. radialis o`z yo`nalishinida bilak suyagini oziqlanturuvchi tarmoqlar – a. nutricia radii tarmoqlarini chiqaradi. Kaft arterial ravoqlari. 1 - a. ulnaris, 2 - r. palmaris profundus a. ulnaris, 3 - r. superficialis a. ulnaris, 4 - arcus palmaris profundus, 5 - arcus palmaris superficialis, 6 - aa. digitales palmares communes, 7 - a. digitalis palmaris propria digiti V, 8 - aa. digitales palmare propriae, 9 - aa. metacarpeae palmares, 10 - a. princeps pollicis, 11 - r. palmaris superficialis a. radialis, 12 - a. radialis Tirsak arteriyasi. a. ulnaris Tirsak arteriyasi - a. ulnaris - bilakning tirsak suyagi sohasida joylashadi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: 1. a. recurrens ulnaris – tirsak sohasidagi orqaga qaytuvchi arteriya. Oldingi – r.anterior va orqa – r. posterior shoxlariga bo`linadi. Bu arteriya tirsak bo`g`imi sohasidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. Tirsak bo`g`imining arterial to`rini hosil etishda quyidagi arteriyalar ishtirok etadi: a. collateralis superior et inferior (a. brachialis dan), a. collateralis media (a. profunda brachii dan), a. recurrens radialis (a. radialis dan), a. recurren ulnaris (a. b) a. princeps pollicis – bosh barmoq arteriyasi. Bu arteriya bilak arteriyasining kaft yuzasiga qaytib chiqqanidan so`ng ajraladi va bosh barmoqni kaft yuzasini qon bilan ta’minlaydi. v) a. radialis indicis – ko`rsatgich (II) barmoq arteriyasi Bilak arteriyasi – a. radialis ning oxirgi tarmoqlari I va II kaft suyaklari orasidan, kaft yuzasiga qaytib chiqadi. Bu tarmoqlar tirsak arteriyasining chuqur kaft tarmoqlari bilan qo`shilib, chuqur kaft artarial ravog`ini arcus palmaris profundus hosil etishda qatnashadi. CHuqur ravoqdan a.a.metacarpales palmares va r.r. perforantes teshib o`tuvchi shoxlar ajratadi. Bilak arteriyasi – a. radialis o`z yo`nalishinida bilak suyagini oziqlanturuvchi tarmoqlar – a. nutricia radii tarmoqlarini chiqaradi. Kaft arterial ravoqlari. 1 - a. ulnaris, 2 - r. palmaris profundus a. ulnaris, 3 - r. superficialis a. ulnaris, 4 - arcus palmaris profundus, 5 - arcus palmaris superficialis, 6 - aa. digitales palmares communes, 7 - a. digitalis palmaris propria digiti V, 8 - aa. digitales palmare propriae, 9 - aa. metacarpeae palmares, 10 - a. princeps pollicis, 11 - r. palmaris superficialis a. radialis, 12 - a. radialis Tirsak arteriyasi. a. ulnaris Tirsak arteriyasi - a. ulnaris - bilakning tirsak suyagi sohasida joylashadi. Bu arteriyadan quyidagi tarmoqlar ajraladi: 1. a. recurrens ulnaris – tirsak sohasidagi orqaga qaytuvchi arteriya. Oldingi – r.anterior va orqa – r. posterior shoxlariga bo`linadi. Bu arteriya tirsak bo`g`imi sohasidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. Tirsak bo`g`imining arterial to`rini hosil etishda quyidagi arteriyalar ishtirok etadi: a. collateralis superior et inferior (a. brachialis dan), a. collateralis media (a. profunda brachii dan), a. recurrens radialis (a. radialis dan), a. recurren ulnaris (a. ulnaris dan). Bu arteriyalarining qo`shilishidan tirsak bo`g`imi sohasida arterial to`r - rete articulare cubiti – hosil bo`ladi. 2. a. interossea communis – suyaklararo umumiy arteriya. Bilak va tirsak suyaklari orasidagi parda sohasida bu arteriya ikki tarmoqga ajraladi: a) a. interossea anterior - bilakning oldingi mushaklarining chuqur guruhini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan o`rtaliqdagi nerv bilan yo`naladigan a. comitans nervi mediani ajraladi. b) a. interossea posterior - suyaklar orasidagi pardani teshib o`tib, bilakning orqa guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan teshib o`tuvchi r. perfarans va tirsak bo`g`imiga qaytuvchi a. interossea recurrens ajraladi 3. r. carpeus palmaris - kaft usti suyaklarining oldingi yuzasida tarqaladi. Bilak arteriyasining shunday tarmog`i bilan qo`shilib, kaft usti suyaklari sohasidagi oldingi arterial to`r - rete carpi palmare ni hosil etadi. 5. r. palmaris profundus – kaftning chuqur arteriyasi – bilak arteriyasi bilan qo`shilib, kaftning chuqur arterial ravog`i - arcus palmaris profundus hosil bo`ladi. Arcus palmaris profundus – ravog`idan kaft suyaklarining ikkinchisidan boshlab, uchta a. metacarpeae palmares tarmoqlari chiqadi. Bu tarmoqlar barmoqlar sohasiga o`tib, umumiy barmoqlar arteriyalariga qo`shilib ketadi va II-V barmoqlarni qon bilan ta’minlashda qatnashadi. Chuqur arteriya ravog`idan, kaftning orqa yuzasiga r.r. perforantes tarmoqlari chiqib, kaftning orqa yuzasini va barmoqlarning orqa yuzasini qon bilan ta’minlashda qatnashadi. 4. r. carpeus dorsalis - kaft usti suyaklari sohasining orqa arteriyasi. Bilak arteriyasining shunday tarmog`i bilan qo`shilib, kaft usti suyaklari sohasining orqa arterial to`ri – rete carpe dorsale – hosil bo`ladi. Arcus palmaris superficialis – kaftning yuzaki ravog`i – tirsak arteriyasi (a. ulnaris) bilan bilak arteriyasining – a. palmaris superficialis tarmoqlarining qo`shilishidan - kaft yuzasida hosil bo`ladi. Yuzaki arterial ravoqdan umumiy barmoq arterialari – a. digitales palmares communes ajraladi. O`z navbatida bu arteriyalar barmoqlarning asosida xususiy barmoq arteriyalari - a. digitale palmares propriae tarmoqlariga bo`linadi. Son arteriyasi – a. femoralis Son arteriyasi – a. femoralis – tashqi yonbosh arteriyasining davomi bo`lib hisoblanadi va son sohasida quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: ulnaris dan). Bu arteriyalarining qo`shilishidan tirsak bo`g`imi sohasida arterial to`r - rete articulare cubiti – hosil bo`ladi. 2. a. interossea communis – suyaklararo umumiy arteriya. Bilak va tirsak suyaklari orasidagi parda sohasida bu arteriya ikki tarmoqga ajraladi: a) a. interossea anterior - bilakning oldingi mushaklarining chuqur guruhini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan o`rtaliqdagi nerv bilan yo`naladigan a. comitans nervi mediani ajraladi. b) a. interossea posterior - suyaklar orasidagi pardani teshib o`tib, bilakning orqa guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan teshib o`tuvchi r. perfarans va tirsak bo`g`imiga qaytuvchi a. interossea recurrens ajraladi 3. r. carpeus palmaris - kaft usti suyaklarining oldingi yuzasida tarqaladi. Bilak arteriyasining shunday tarmog`i bilan qo`shilib, kaft usti suyaklari sohasidagi oldingi arterial to`r - rete carpi palmare ni hosil etadi. 5. r. palmaris profundus – kaftning chuqur arteriyasi – bilak arteriyasi bilan qo`shilib, kaftning chuqur arterial ravog`i - arcus palmaris profundus hosil bo`ladi. Arcus palmaris profundus – ravog`idan kaft suyaklarining ikkinchisidan boshlab, uchta a. metacarpeae palmares tarmoqlari chiqadi. Bu tarmoqlar barmoqlar sohasiga o`tib, umumiy barmoqlar arteriyalariga qo`shilib ketadi va II-V barmoqlarni qon bilan ta’minlashda qatnashadi. Chuqur arteriya ravog`idan, kaftning orqa yuzasiga r.r. perforantes tarmoqlari chiqib, kaftning orqa yuzasini va barmoqlarning orqa yuzasini qon bilan ta’minlashda qatnashadi. 4. r. carpeus dorsalis - kaft usti suyaklari sohasining orqa arteriyasi. Bilak arteriyasining shunday tarmog`i bilan qo`shilib, kaft usti suyaklari sohasining orqa arterial to`ri – rete carpe dorsale – hosil bo`ladi. Arcus palmaris superficialis – kaftning yuzaki ravog`i – tirsak arteriyasi (a. ulnaris) bilan bilak arteriyasining – a. palmaris superficialis tarmoqlarining qo`shilishidan - kaft yuzasida hosil bo`ladi. Yuzaki arterial ravoqdan umumiy barmoq arterialari – a. digitales palmares communes ajraladi. O`z navbatida bu arteriyalar barmoqlarning asosida xususiy barmoq arteriyalari - a. digitale palmares propriae tarmoqlariga bo`linadi. Son arteriyasi – a. femoralis Son arteriyasi – a. femoralis – tashqi yonbosh arteriyasining davomi bo`lib hisoblanadi va son sohasida quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1. A. epigastrica superficialis - qorinning terisida – kindik sohasigacha tarqaladi. 2. A. circumflexa ileum superficialis – yonbosh sohasini aylanib o`tuvchi yuzaki arteriya. Bu arteriya spina iliaca anterior superior sohasidagi terini qon bilan ta’minlaydi. 3. A. pudendae externae superficialis – tashqi jinsiy a’zolari yuza sohasini qon bilan ta’minlaydi. 4. A. pudendae externae profunda – tashqi jinsiy a’zolarning chuqur arteriyasi. Bu arteriyadan ayollarda – r.r. labiales anteriores, erkaklarda esa yorg`oq sohasiga – r.r. scrotales anteriores shoxlari, xamda chov boylami sohasiga – r.r. inguinales shoxlari ajraladi. 5.A. profunda femoralis – sonning chuqur arteriyasi. Bu arteriya son mushaklarini qon bilan ta’minlaydigan asosiy qon tomir bo`lib hisoblanadi. Sonning chuqur arteriyasi quyidagi tarmoqlarga ajraladi: a) a. circumflexa femoris medialis – sonni ichki tarafida aylanib o`tuvchi arteriya - sonning medial guruh mushaklarini, chanoq - son bug`imini qon bilan ta’minlaydi; Bu arteriyadan quyidagi shoxlar ajraladi. – r. supierficialis – yuzaki shox; – r. profundus – chuqur shox; – r. acetabularis – sirka kosachasi shoxi; – r. ascendens – ko`tariluvchi shox; – r. descendens – tushuvchi shox. b) a. circumflexa femoris lateralis - sonni lateral tarafdan aylanib o`tuvchi arteriya – sonning oldingi guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi; Bu arteriyadan quyidagi shoxlar ajraladi: – r. ascendens – ko`tariluvchi shox; – r. descendens – tushuvchi shox; – r. transversus – ko`ndalang shox; v) a. a. perforantes – sonning orqasiga teshib o`tuvchi arteriya – sonning orqa guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan son suyagini oziqlantiradigan a. nutriciae femoris ajraladi. 6. Rami muscularis – son arteriyasi o`z yo`nalishida atrofidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. 7. A. genus descendens – tizza bo`g`imi sohasiga tushuvchi arteriya – tizza bo`g`imi sohasidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. 1. A. epigastrica superficialis - qorinning terisida – kindik sohasigacha tarqaladi. 2. A. circumflexa ileum superficialis – yonbosh sohasini aylanib o`tuvchi yuzaki arteriya. Bu arteriya spina iliaca anterior superior sohasidagi terini qon bilan ta’minlaydi. 3. A. pudendae externae superficialis – tashqi jinsiy a’zolari yuza sohasini qon bilan ta’minlaydi. 4. A. pudendae externae profunda – tashqi jinsiy a’zolarning chuqur arteriyasi. Bu arteriyadan ayollarda – r.r. labiales anteriores, erkaklarda esa yorg`oq sohasiga – r.r. scrotales anteriores shoxlari, xamda chov boylami sohasiga – r.r. inguinales shoxlari ajraladi. 5.A. profunda femoralis – sonning chuqur arteriyasi. Bu arteriya son mushaklarini qon bilan ta’minlaydigan asosiy qon tomir bo`lib hisoblanadi. Sonning chuqur arteriyasi quyidagi tarmoqlarga ajraladi: a) a. circumflexa femoris medialis – sonni ichki tarafida aylanib o`tuvchi arteriya - sonning medial guruh mushaklarini, chanoq - son bug`imini qon bilan ta’minlaydi; Bu arteriyadan quyidagi shoxlar ajraladi. – r. supierficialis – yuzaki shox; – r. profundus – chuqur shox; – r. acetabularis – sirka kosachasi shoxi; – r. ascendens – ko`tariluvchi shox; – r. descendens – tushuvchi shox. b) a. circumflexa femoris lateralis - sonni lateral tarafdan aylanib o`tuvchi arteriya – sonning oldingi guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi; Bu arteriyadan quyidagi shoxlar ajraladi: – r. ascendens – ko`tariluvchi shox; – r. descendens – tushuvchi shox; – r. transversus – ko`ndalang shox; v) a. a. perforantes – sonning orqasiga teshib o`tuvchi arteriya – sonning orqa guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyadan son suyagini oziqlantiradigan a. nutriciae femoris ajraladi. 6. Rami muscularis – son arteriyasi o`z yo`nalishida atrofidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. 7. A. genus descendens – tizza bo`g`imi sohasiga tushuvchi arteriya – tizza bo`g`imi sohasidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. Son arteriyasi - a. femoralis - canalis adductorius – yaqinlashtiruvchi kanal orqali o`tib, tizza bo`g`imining orqa sog`asidagi taqim chuqurchasida paydo bo`ladi va taqim arteriyasi a. poplitea deb ataladi. Taqim arteriyasining tarmoqlari tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydi va tizza bo`g`imi sohasidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. Chanoq, son va boldir arteriyalari. 1 - aorta abdominalis, 2 - a. iliaca communis, 3 - a. sacralis mediana, 4 - a. iliaca interna, 5 - a. sacralis lateralis, 6 - a. obturatoria, 7 - a. circumflexa femoris medialis, 8 - a. profunda femoris, 9 - a. femoralis, 10 - a. genus descendens, 11 - a. genus superior medialis, 12 - a. poplitea, 13 - a. genus inferior medialis, 14 - a. tibialis posterior, 15 - a. peronea, 16 - a. tibialis anterior, 17 - a. reccurens tibialis anterior, 18 - a. genus lateralis inferior, 19 - rete genus, 20 - a. genus superior lateralis, 21 - a. circumflexa femoris lateralis, 22 - a. glutea inferior, 23 - a. circumflexa ilei profunda, 24 - a. epigastrica inferior, 25 - a. glutea superior, 26 - a. iliaca externa, 27 - a. iliolumbalis. Taqim arteriyasi – a. poplitea ning tarmoqlari: 1. A. superior lateralis genus tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydigan yuqorigi lateral arteriya. 2. A.superior medialis genus – tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydigan ustki medial arteriya. 3. A. media genus – tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydiga o`rta arteriya. 4.A. inferiores lateralis genus - tizza bo`g`imin qon bilan ta’minlaydigan ostki lateral arteriya. 5. A. inferior medialis genus – tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydigan pastki medial arteriya. Son arteriyasi - a. femoralis - canalis adductorius – yaqinlashtiruvchi kanal orqali o`tib, tizza bo`g`imining orqa sog`asidagi taqim chuqurchasida paydo bo`ladi va taqim arteriyasi a. poplitea deb ataladi. Taqim arteriyasining tarmoqlari tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydi va tizza bo`g`imi sohasidagi arterial to`rni hosil etishda qatnashadi. Chanoq, son va boldir arteriyalari. 1 - aorta abdominalis, 2 - a. iliaca communis, 3 - a. sacralis mediana, 4 - a. iliaca interna, 5 - a. sacralis lateralis, 6 - a. obturatoria, 7 - a. circumflexa femoris medialis, 8 - a. profunda femoris, 9 - a. femoralis, 10 - a. genus descendens, 11 - a. genus superior medialis, 12 - a. poplitea, 13 - a. genus inferior medialis, 14 - a. tibialis posterior, 15 - a. peronea, 16 - a. tibialis anterior, 17 - a. reccurens tibialis anterior, 18 - a. genus lateralis inferior, 19 - rete genus, 20 - a. genus superior lateralis, 21 - a. circumflexa femoris lateralis, 22 - a. glutea inferior, 23 - a. circumflexa ilei profunda, 24 - a. epigastrica inferior, 25 - a. glutea superior, 26 - a. iliaca externa, 27 - a. iliolumbalis. Taqim arteriyasi – a. poplitea ning tarmoqlari: 1. A. superior lateralis genus tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydigan yuqorigi lateral arteriya. 2. A.superior medialis genus – tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydigan ustki medial arteriya. 3. A. media genus – tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydiga o`rta arteriya. 4.A. inferiores lateralis genus - tizza bo`g`imin qon bilan ta’minlaydigan ostki lateral arteriya. 5. A. inferior medialis genus – tizza bo`g`imini qon bilan ta’minlaydigan pastki medial arteriya. 6.A. surales – boldirning orqa gurux mushaklarini qon bilan ta’minlashda qatnashadi. Taqim arteriyasining tarmoqlari tizza bo`g`imi srxasida qon tomir to`ri – rete articulare genus hamda tizza qopqog`i qon tomir to`ri – rete patellare larni hosil etadi. Taqim chuqurchasining ostki uchida a. poplitea ikki arteriyaga: a. tibialis anterior – oldingi katta boldir arteriyasi va a. tibialis posterior – orqadagi katta boldir arteriyalariga bo`linadi. Oldingi katta boldir arteriyasi Oldingi katta boldir arteriyasi - a. tibialis anterior taqim arteriyasining tarmog`i bo`lib, boldirning oldingi guruh mushaklarining orasida joylashadi va shu mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyaning quyidagi tarmoqlari bo`ladi : 1. A. recurrens tibialis anterior – tizza bo`g`imi sohasiga qaytuvchi oldingi arteriya - bo`g`im sohasida arterial to`r hosil etishda qatnashadi. 2. A. recurrens tibialis posterior – tizza bo`g`imi sohasiga qaytuvchi orqadagi arteriya - bo`g`im sohasida arterial to`r hosil etishda qatnashadi. 3. A. malleolares anterior lateralis – lateral to`piq sohalarini qon bilan ta’minlaydigan arteriya. 4.A. malleolaris anterior medialis – oldingi medial to`piq sohasini qon bilan ta’minlaydigan arteriya. Lateral to`piq sohasida hosil bo`lgan qon tomir to`ri – rete malleolare laterales deyiladi. A. tibialis anterior ning oxirgi tarmoqlari oyoq panja suyaklarining ustki yuzasidagi - a. dorsalis pedis qon tomiriga davom etadi. Orqa katta boldir arteriyasi. Orqa katta boldir arteriyasi - a. tibialis posterior - boldirning orqa guruh mushaklari orasida joylashadi va shu mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. Orqadagi katta boldir arteriyasidan quyidagi tarmoqlar ajraladi: 1. A. peronea - kichik boldir arteriyasi – boldirdagi lateral guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. 6.A. surales – boldirning orqa gurux mushaklarini qon bilan ta’minlashda qatnashadi. Taqim arteriyasining tarmoqlari tizza bo`g`imi srxasida qon tomir to`ri – rete articulare genus hamda tizza qopqog`i qon tomir to`ri – rete patellare larni hosil etadi. Taqim chuqurchasining ostki uchida a. poplitea ikki arteriyaga: a. tibialis anterior – oldingi katta boldir arteriyasi va a. tibialis posterior – orqadagi katta boldir arteriyalariga bo`linadi. Oldingi katta boldir arteriyasi Oldingi katta boldir arteriyasi - a. tibialis anterior taqim arteriyasining tarmog`i bo`lib, boldirning oldingi guruh mushaklarining orasida joylashadi va shu mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. Bu arteriyaning quyidagi tarmoqlari bo`ladi : 1. A. recurrens tibialis anterior – tizza bo`g`imi sohasiga qaytuvchi oldingi arteriya - bo`g`im sohasida arterial to`r hosil etishda qatnashadi. 2. A. recurrens tibialis posterior – tizza bo`g`imi sohasiga qaytuvchi orqadagi arteriya - bo`g`im sohasida arterial to`r hosil etishda qatnashadi. 3. A. malleolares anterior lateralis – lateral to`piq sohalarini qon bilan ta’minlaydigan arteriya. 4.A. malleolaris anterior medialis – oldingi medial to`piq sohasini qon bilan ta’minlaydigan arteriya. Lateral to`piq sohasida hosil bo`lgan qon tomir to`ri – rete malleolare laterales deyiladi. A. tibialis anterior ning oxirgi tarmoqlari oyoq panja suyaklarining ustki yuzasidagi - a. dorsalis pedis qon tomiriga davom etadi. Orqa katta boldir arteriyasi. Orqa katta boldir arteriyasi - a. tibialis posterior - boldirning orqa guruh mushaklari orasida joylashadi va shu mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. Orqadagi katta boldir arteriyasidan quyidagi tarmoqlar ajraladi: 1. A. peronea - kichik boldir arteriyasi – boldirdagi lateral guruh mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. 2. A. plantares lateralis et medialis – ichki to`piq sohasidan o`tganidan so`ng hosil bo`lgan bu arteriyalar oyoq panjasining kaft yuzasida tarqaladi. Arteria tibialis posterior ning tramoqlari: a) r. circumflexus fibularis – kichik boldir suyagini aylanib o`tuvchi shox; b) r.r. malleolaris mediales – medial to`piq sohasini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar; Boshqa shunday arteriyalar bilan qo`shilib, medial to`piq to`ri – rete malleolare mediale ni hosil etadi. v) r.r. calcanei – tovon sohasini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar; g) A. nutricia tibiae – katta boldir suyagini oziqlantiradigan arteriya. Arteria peronea (fibularis) tarmoqlari; a) r. perforans – teshib o`tuvchi tarmoq; b) r. communicans – qo`shib turuvchi shox; v) r.r. mallealares laterales – lateral to`piq sohasini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar; Bu qon tomirdan r.r. calcanei – tovon sohasiga shoxchalar ajraladi. Tovon sohasida boshqa shunday arteriyalar bilan qo`shilib, tovon arteriya to`ri – rete calcaneum hosil bo`ladi. g) A. nuticia fibulae – kichik boldir suyagini oziqlantiradigan arteriya. Oyoq panjasining qon bilan ta’minlanishi. Oldingi katta boldir arteriyasi – a. tibialis anterior, oyoq panjasining ustki yuzasida a. dorsalis pedis qon tomiriga davom etadi. Oyoq ustki yuzasidagi arteriya – a. dorsalis pedis quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1. A. a. tarsae lateralis et medialis - oyoq panjasining kaft usti suyaklari sohasini qon bilan ta’minlaydi. 2. A. arcuata - oyoq panjasidagi yoysimon arteriya. Oldingi katta boldir arteriyasidan ajralib, a. tarsae lateralis bilan qo`shiladi. YOysimon arteriyadan uchta – a. a. metatarseae dorsales ajraladi. O`z navbatida bu arteriyalar oyoq panjasining II-V barmoqlari asosida – a. a. digitales dorsales tarmoqlarini chiqarib II-V barmoqlarni qon bilan ta’minlaydi. 3. A. metatarsea dorsalis prima – oyoq panjasida I kaft suyaklari sohasidagi arteriya I va II barmoqlarni qon bilan ta’minlaydi. 2. A. plantares lateralis et medialis – ichki to`piq sohasidan o`tganidan so`ng hosil bo`lgan bu arteriyalar oyoq panjasining kaft yuzasida tarqaladi. Arteria tibialis posterior ning tramoqlari: a) r. circumflexus fibularis – kichik boldir suyagini aylanib o`tuvchi shox; b) r.r. malleolaris mediales – medial to`piq sohasini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar; Boshqa shunday arteriyalar bilan qo`shilib, medial to`piq to`ri – rete malleolare mediale ni hosil etadi. v) r.r. calcanei – tovon sohasini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar; g) A. nutricia tibiae – katta boldir suyagini oziqlantiradigan arteriya. Arteria peronea (fibularis) tarmoqlari; a) r. perforans – teshib o`tuvchi tarmoq; b) r. communicans – qo`shib turuvchi shox; v) r.r. mallealares laterales – lateral to`piq sohasini qon bilan ta’minlaydigan shoxlar; Bu qon tomirdan r.r. calcanei – tovon sohasiga shoxchalar ajraladi. Tovon sohasida boshqa shunday arteriyalar bilan qo`shilib, tovon arteriya to`ri – rete calcaneum hosil bo`ladi. g) A. nuticia fibulae – kichik boldir suyagini oziqlantiradigan arteriya. Oyoq panjasining qon bilan ta’minlanishi. Oldingi katta boldir arteriyasi – a. tibialis anterior, oyoq panjasining ustki yuzasida a. dorsalis pedis qon tomiriga davom etadi. Oyoq ustki yuzasidagi arteriya – a. dorsalis pedis quyidagi tarmoqlarni chiqaradi: 1. A. a. tarsae lateralis et medialis - oyoq panjasining kaft usti suyaklari sohasini qon bilan ta’minlaydi. 2. A. arcuata - oyoq panjasidagi yoysimon arteriya. Oldingi katta boldir arteriyasidan ajralib, a. tarsae lateralis bilan qo`shiladi. YOysimon arteriyadan uchta – a. a. metatarseae dorsales ajraladi. O`z navbatida bu arteriyalar oyoq panjasining II-V barmoqlari asosida – a. a. digitales dorsales tarmoqlarini chiqarib II-V barmoqlarni qon bilan ta’minlaydi. 3. A. metatarsea dorsalis prima – oyoq panjasida I kaft suyaklari sohasidagi arteriya I va II barmoqlarni qon bilan ta’minlaydi. Oyoq panjasining kaft yuzasidagi arteriyalari Oyoqning kaft yuzasidagi arteriyalar - orqadagi katta boldir arteriyasining tarmoqlaridan hosil bo`ladi. Bu arteriya ichki to`piqni aylanib o`tib, oyoqning kaft yuzasida ichki va lateral kaft arteriyalariga – a. plantaris medialis va a. plantaris lateralis larga bo`linadi. Har ikkala arteriya I kaft suyaklari sohasida qo`shiladi va yoy – arcus plantaris superfacialis hosil bo`ladi. SHu yuzadagi I va II kaft suyaklari orasidagi tirqishdan chiqgan – a . plantaris profundus – chuqur kaft arterial yoyini – arcus plantaris profundus ni hosil etishda qatnashadi. Bu yoydan barmoqlar tomoniga to`rtta – a.a. metatarseae plantares chiqadi. Bu arteriyalarning har biri barmoqlar asosiga kelganida ikkitadan – a. digitales plantares tarmog`ini chiqaradi va barmoqlarni qon bilan ta’minlaydi. Oyoq panja sohasida a. plantaris medialis et lateralis lar orasida gorizontal yoy – arcus plantaris superfacialis hosil bo`lsa, oyoq panjasining ustki yuzasidan, oyoq kaftiga tushayotgan – a. plantoris profundus ning qo`shilishi natijasida vertikal yoy – arcus plantaris profundus hosil bo`ladi. Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 1. Baxadirov F.N. «Odam anatomiyasi». - 2005, 2006 yil. Toshkent. 2. Sapin M. R. Anatomiya cheloveka. - 1998. 3. Richard L.Drake, et alt. Gray`s Anatomy for students (third edition), ELSEVIER 2014, 1161 p. 4. Anatomy of the Human Body. University of Washington. Seattle. 2004. 5. Xalkaro anatomik terminologiya eponimlar bilan. –Toshkent. 2011. 6. U. G‘ofurov.Tishlarning anatomiyasi.- o‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2015. 4. A. plantares profundus – a. dorsalis pedis ning oxirgi tarmog`i bo`lib, bu arteriya I va II kaft suyaklari orasidagi tirqishda oyoqning kaft yuzasiga o`tadi. Bu arteriya oyoq kaftidagi - kaft yoyi – arcus plantaris profundus ning vertikal anastomozini hosil etadi. Oyoq panjasining kaft yuzasidagi arteriyalari Oyoqning kaft yuzasidagi arteriyalar - orqadagi katta boldir arteriyasining tarmoqlaridan hosil bo`ladi. Bu arteriya ichki to`piqni aylanib o`tib, oyoqning kaft yuzasida ichki va lateral kaft arteriyalariga – a. plantaris medialis va a. plantaris lateralis larga bo`linadi. Har ikkala arteriya I kaft suyaklari sohasida qo`shiladi va yoy – arcus plantaris superfacialis hosil bo`ladi. SHu yuzadagi I va II kaft suyaklari orasidagi tirqishdan chiqgan – a . plantaris profundus – chuqur kaft arterial yoyini – arcus plantaris profundus ni hosil etishda qatnashadi. Bu yoydan barmoqlar tomoniga to`rtta – a.a. metatarseae plantares chiqadi. Bu arteriyalarning har biri barmoqlar asosiga kelganida ikkitadan – a. digitales plantares tarmog`ini chiqaradi va barmoqlarni qon bilan ta’minlaydi. Oyoq panja sohasida a. plantaris medialis et lateralis lar orasida gorizontal yoy – arcus plantaris superfacialis hosil bo`lsa, oyoq panjasining ustki yuzasidan, oyoq kaftiga tushayotgan – a. plantoris profundus ning qo`shilishi natijasida vertikal yoy – arcus plantaris profundus hosil bo`ladi. Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 1. Baxadirov F.N. «Odam anatomiyasi». - 2005, 2006 yil. Toshkent. 2. Sapin M. R. Anatomiya cheloveka. - 1998. 3. Richard L.Drake, et alt. Gray`s Anatomy for students (third edition), ELSEVIER 2014, 1161 p. 4. Anatomy of the Human Body. University of Washington. Seattle. 2004. 5. Xalkaro anatomik terminologiya eponimlar bilan. –Toshkent. 2011. 6. U. G‘ofurov.Tishlarning anatomiyasi.- o‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2015. 4. A. plantares profundus – a. dorsalis pedis ning oxirgi tarmog`i bo`lib, bu arteriya I va II kaft suyaklari orasidagi tirqishda oyoqning kaft yuzasiga o`tadi. Bu arteriya oyoq kaftidagi - kaft yoyi – arcus plantaris profundus ning vertikal anastomozini hosil etadi.