QORIN PARDANING KLINIK ANATOMIYASI: YO‘NALISHI, PARIETAL VA VISSERAL VARAQLARI, QORIN BO‘SHLIG‘I TOPOGRAFIYASI. ERKAK VA AYOLLAR QORIN PARDASI. Qorin parda - peritoneum Qorin parda - peritoneum - qorin bo`shlig`i devorini va qorin bo`shlig`idagi a’zolarni o`rab turadigan seroz parda. Bu parda ikki qavatdan: tunica serosa va tela subserosa lardan tashkil topgan. Qorin bo`shlig`i devorining ichki tarafini qoplaydigan seroz parda - pariyetal qorin parda - peritoneum parietale; qorin bo`shlig`idagi a’zolarni o`rab turgan seroz parda - visseral qorin parda - peritoneum viscerale deyiladi. Pariyetal va visseral qorin pardalar o`zaro tutashgan bo`lib, bu ikki qorin parda orasida qorin pardalar aro bo`shliq - cavitas peritonei joylashadi. Qorinning oldingi devoridagi serbar mushaklar ichki tarafdan pariyetal qorin parda bilan qoplangan. Qorin oldingi devorining pastki qismida 5-ta kindik sohasiga yo`nalgan burma ko`rinadi. Toq holda, o`rtadagi burma plica umbilicalis mediana va juft holdagi plica umbilicalis mediales hamda plica umbilicale laterales. CHov kanali sohasida esa, chov chuqurchasi - fossa inguinales,son kanali sohasida esa son chuqurchasi - fossa femoralis bo`ladi. Qorin oldingi devoridan qorin parda diafragma yuzasiga yo`naladi. Diafragma yuzasidan seroz parda visseral qorin pardaga davom etadi. Natijada diafragma bilan jigar orasida o`roqsimon boylam lig. falciforme hepatis, tojsimon boylam - lig. coronarium hepatis, uchburchaksimon boylam - lig. triangulare dextrum et sinistrum hosil bo`ladi. Jigarni o`rab olgan visseral qorin parda o`ng buyrak yuzasiga lig. hepatorenale vositasida davom etadi. Jigar darvozasidan me’da kichik egriligigacha lig. hepatogastricum boylami, jigar darvozasi sohasidan 12 barmoqli ichak yuzasigacha lig. hepatoduodenale boylami yo`naladi. Lig. hepatogastricum hamda lig. hepatoduodenale boylamlari umumiy holda kichik charvi - omentum minus deyiladi. Kichik charvi omentum minus quyidagi boylamlardan hosil bo`ladi: a) lig. hepatophrenicum – jigarning chap tojsimon boylamining qismi; b) lig. hepatoesophageale – jigarning visseral yuzasidan qizilo`ngachning qorin qismiga yo`nalgan boylam; v) lig. hepatogastricum – jigarning visseral yuzasidan oshqozonning kichik egriligiga yo`nalgan boylam; g) lig. hepatoduodenale - jigarning visseral yuzasidan o`nikki barmoqli ichakga yo`naladigan boylam. Me’daning kichik egriligi sohasida qorin parda ikki varaqga ajralib me’dani hamma tarafdan o`rab olgan holda katta egrilik sohasida ikki parda o`zaro uchrashadi. Qorin parda katta egrilikdan pastga ichaklarning oldingi yuzasidan yo`naladi va chanoq sohasida qayrilib yuqoriga ko`tariladi. Ikki varaqdan iborat bo`lgan qorin parda qorin bo`shlig`ining orqa devoridagi pariyetal qorin pardaga davom etadi. Bu sohadagi qorin pardaning pastki varag`i esa qorin bo`shlig`ining orqa devoridan ko`ndalang chambar ichak tutqichini hosil qilishda qatnashadi. Me’daning katta egriligi bilan ko`ndalang chambar ichak visseral qorin pardalari orasi qo`shilib ketishi natijasida, ichaklarning oldingi sohasida to`rt qavatli seroz parda tashkil bo`ladi va bu hosilaga katta charvi - omentum majus deyiladi. Katta charvi - omentum majus tarkibi quyidagi boylamlardan hosil bo`ladi: a) lig. gastrophrenicum – diafragma bilan oshqozon orasidagi boylam; b) lig. gastrosplenicum – oshqozon bilan taloq orasidagi boylam; v) lig. gastrocolicum – oshqozon bilan ko`ndalang chambar ichak orasidagi boylam; g) lig. phrenicosplenicum – diafragma bilan taloq orasidagi boylam; d) lig. splenorenale – taloq bilan chap buyrak orasidagi boylam; e) lig. pancreaticosplenicum – taloq bilan oshqozon osti bezi orasidagi boylam; m) lig. pancreaticocolicum – ko`ndalang chambar ichak bilan oshqozon osti bezi orasidagi boylam; n) lig. splenocolicum – taloq bilan ko`ndalang chambar ichak orasidagi boylam; o) lig. phrenicocolicum – diafragma bilan ko`ndalang chambar ichak orasidagi boylam. Qorin bo`shlig`ini orqa devori sohasidagi pariyetal qorin parda ingichka ichak devorini o`raydigan visseral qorin pardaga ingichka ichak tutqichlari - mesenterium - holida yo`naladi. Ingichka ichak tutqichining, qorinning orqa devoriga birikish ildiziga radix mesenteri deyiladi. Qorin orqa devoridagi qorin parda yo`g`on ichakning ko`tariluvchi va tushuvchi qismlarini uch tarafdan o`rab oladi. Yo`g`on ichakning ko`r ichak, ko`ndalang chambar ichak hamda S - simon ichak qismlari qorin parda bilan hamma tarafdan o`ralganligida tutqichlar hosil bo`ladi. Bu to`tqichlar chuvalchangsimon o`simta sohasida mesoappendix, ko`ndalang chambar ichak sohasida mesocolon transversum, S – simon ichak sohasida mesocolon sigmoideum deb nomlanadi. To`g`ri ichakning esa yuqori qismi introperitoneal, o`rta qism mezoperitoneal, pastki qismi esa ekstraperitoneal holda o`raladi. Qorin orqa devoridan qorin parda chanoq sohasida to`g`ri ichakdan siydik pufagiga yo`naladi. Ayollarda esa to`g`ri ichakdan bachadon yuzasiga va so`ngra siydik pufagiga yo`naladi. Siydik pufagidan so`ng visseral qorin parda, qorin oldingi devorining ichki yuzasiga davom etadi. Visseral va pariyetal qorin parda varaqlari orasidagi bo`shliqni uch qavatga ajratgan holda o`rganish mumkin: yuqori qavat; o`rta qavat; ostki qavat. Qorin parda bo`shlig`ining yuqori qavati diafragma va yo`g`on ichak ko`ndalang qismining tutqichi mesocolon transversum orasida joylashadi. Qorin parda bo`shlig`ining o`rta qavati ko`ndalang chambar ichak tutqichi mesocolon transversum bilan katta chanoq bo`shlig`i orasida joylashadi. Qorin parda bo`shlig`ining pastki qavati kichik chanoq bo`shlig`i sohasiga to`g`ri keladi. 1. YUqori qavatda uchta qopcha (bo`shliq) hosil bo`ladi: a) jigar qopchasi (bo`shlig`i) - bursa hepatica; b) me’da oldi qopchasi (bo`shlig`i) - bursa pregastrica; v) charvi qopchasi (bo`shlig`i) - bursa omentalis. Bursa hepatica sohasida jigarning o`ng bo`lagi joylashadi. Uning devorlarini diafragma, lig. coronarium hepatis lar tashkil etadi. Bu bo`shliq sohasida o`ng buyrak uchi va o`ng buyrak usti bezi ham joylashadi. Bursa pregastrica sohasida jigarning chap bo`lagi, me’daning oldingi yuzasi, taloq joylashadi. Bu bo`shliqning devorlarini: lig. coronarium sinistra, me’daning oldingi yuzasi, lig. gastrolienale, lig. phrenicolienale lar tashkil etadi. Vursa omentalis me’daning orqasida joylashadi. Bu bo`shliqning devorlarini: qorin bo`shlig`ining orqa devori, diafragma, ko`ndalang chambar ichakning tutqichi, lig. gastrolienale, diafragma - taloq boylami lig. phrenicosplenium, kichik charvi boylamlari lig. hepatogastricum, lig. hepatoduodenale tashkil etadi. Kichik charvi boylamlari orasida charvi bo`shlig`iga teshik va charvi daxlizi foramen et vestibulum bursae omentalis joylashadi. CHarvi bo`shlig`ida jigarning chap bo`lagi, me’da osti bezi, 12 barmoqli ichak, chap buyrak va chap buyrak usti bezi joylashadi. Qorin bo`shlig`ining o`rta qavat bo`shlig`ida ingichka ichak va yo`g`on ichakning qismlari joylashadi. Bu bo`shliqning qorin yon devori bilan yo`g`on ichakning ko`tariluvchi qismi orasida o`ng yon kanal - canalis laterales dexter hosil bo`ladi. Qorin yon devori bilan yo`g`on ichakning tushuvchi qismlari orasida esa chap yon kanal - canales lateralis sinister joylashadi. Qorin bo`shlig`ining o`rta sohasida yo`g`on ichak qismlari orasida ingichka ichak qovuzloqlari joylashadi. Ingichka ichak tutqichlari qiyshiq holda chap yuqori sohadan - o`ng yonbosh sohaga yo`nalgan bo`ladi. Ingichka ichak tutqichlarining yuqori o`ng bo`shlig`i sohasiga sinus mesentericus dexter deyiladi. Ingichka ichak tutqichining ostki qismi chap bo`shliq - sinus mesentericus sinister ni tashkil etishda qatnashadi. Qorin bo`shlig`ining pastki qavatida siydik chiqaruv a’zolari va jinsiy a’zolar joylashadi. Bu bo`shliqda erkaklarda siydik qopchasi va to`g`ri ichak orasida chuqurcha - excavatio rectovesicalis hosil bo`ladi. Ayollarda esa to`g`ri ichak bilan bachadon orasida – excavatio rectouterina hamda bachadon bilan siydik qopchasi orasida excavatio vesicouterina hosil bo`ladi. Qorin pardaning umumiy yuzasi 20400 sm kvadrat bo`lib, teri sathiga to`g`ri keladi. Qorin bo`shlig`idagi a’zolarning hammasi ham qorin parda bilan bir xil o`ralvermaydi. Hamma tarafidan o`ralgan a’zolarga - introperitoneal, uch tarafdan qorin parda bilan o`ralsa - mezoperitoneal va faqat bir tarafdan qorin parda bilan o`ralsa - ekstraperitoneal a’zolar deyiladi. Jigar qorin parda bilan uch tarafdan o`ralgan - mezoperitoneal a’zo. Jigarning diafragma bilan tutashgan boylamlari (lig. falciforme hepatis, lig. coronarium hepatis dextrum et sinistrum,lig. triangulare dextrum et sinistrum), hamda jigarning qo`shni a’zolar bilan tutashgan boylamlari lig. hepatogastricum, lig. hepatoduodenale, lig. hepatorenale bo`ladi. Me’da qorin parda bilan hamma tarafdan o`ralgan - introperitoneal a’zodir. Jigar bilan bog`lanadigan boylamdan lig. hepatogastricum dan tashqari, me’daning tubi diafragma bilan tutashga lig. phrenicogastrium, hamda taloq darvozasi bilan birlashgan lig. gastrolienale. Me’daning yo`g`on ichakning ko`ndalang bo`limi orasidagi boylami lig. gastrocolicum - katta charvini hosil etishda qatnashadi. Taloq - hamma yuzasi qorin parda bilan o`ralgan introperitoneal a’zodir. 12-barmoqli ichak va me’da osti bezi - qorin pardadan tashqari joylashgan ekstraperitoneal a’zodir. Qorin parda bilan hamma tarafdan (introperitoneal) o`ralgan a’zolar quyidagilar: och ichak, yonbosh ichak (ingichka ichak), yo`g`on ichakning ko`r ichak qismi - appendikulyar o`simtasi bilan, yo`g`on ichakning ko`ndalang qismi va S-simon qismi. Jigar, yo`g`on ichakning ko`tariluvchi va tushuvchi qismlari qorin parda bilan uch tarafdan (mezoperitoneal) o`ralgan. Yo`g`on ichakning to`g`ri ichak bo`limining yuqorigi bo`limi qorin parda bilan hamma tarafdan (introperitoneal), o`rta bo`limi uch tarafdan (mezoperitoneal) o`ralgan va pastki bo`limi qorin pardadan tashqarida (ekstraperitoneal) joylashgan.