СИРТЛАРНИ СУВОҚЛАШ ВА ҚОПЛАШ ИШЛАРИ
ТЕХНОЛОГИЯСИ
Мавзу режаси:
1. Сиртларни сувоқлашнинг моҳияти.
2. Сувоқларнинг турлари, ишлатиладиган материаллар, уларга қўйиладиган
талаблар.
3. Сиртларни сувоқ учун тайёрлаш.
4. Сувоқ қатламларини ётқизиш технологияси. Ўта сифатли сувоқни
бажариш.
5. Сувоқлаш жараёнида ишлатиладиган асбоб-ускуналар механизмлар.
Қоришмани жойига узатиш.
6. Сиртларни кошинлашда ишлатиладиган материаллар.
7. Сиртларни сунъий материаллар билан қолиплаш ишлари технологияси.
8. Ойнавандлик ишлари технологияси.
9. Меҳнат хавфсизлиги талаб ва қоидалари.
Таянч сўз ва иборалар
Сувоқ, ҳўл сувоқ, қуруқ сувоқ, сифатли ҳўл сувоқ, оддий ҳўл сувоқ, ўта
сифатли ҳўл сувоқ, махсус ҳўл сувоқ, манзарали ҳўл сувоқ, обрызг, грунт,
пардоз қатлами, қоришма, цеменли қоришма, оҳакли қоришма, оддий
қоришма, мураккаб қоришма, сувоқ станцияси, тёрка, ярим тёрка,
савок,правила, ковш, сопол, сопол плитка, сирланган сопол плитка, мармар
гранит, маяк, маяк полоса, шиша ойна, қурилиш ойнаси, витрина, шиша
ойнаси,штапик ром, мих, суркама.
Сувоқ-бино ва иншоотлар конструкциялари сиртларини текисловчи,
пардозловчи, маълум шакл берувчи ва айрим холларда махсус хусусият
берувчи қатламдир. Сувоқлар умумий ҳолда хўл ва қуруқ сувоқка бўлинади.
Қурилиш қоришмаларини пардозловчи сиртларга суртиб ҳўл сувоқ ҳосил
қилинади. Қуруқ сувоқ - заводда тайёрланган листлар кўринишида бўлиб,
сиртларга ёпиштирилади. Қуруқ сувоқ билан пардозлаш намлиги 60% дан
ошмайдиган хоналар учунгина рухсат этилади.
Сиртини пардозлашга қараб ҳўл сувоқ оддий ва манзарали ҳўл
сувоқларга бўлинади. Оддий ҳўл сувоқ ундан кейин бўялиши ёки гул коғоз
(обой) ёпиштирилиши учун бажарилади. Манзарали ҳўл сувоқнинг ўзи рангли,
ишлов берилган қиёфа кўринишидаги қатламдир.
Биноларнинг синфига ва унинг тавсиясига кўра ҳўл сувоқ сифат
талаблари бўйича қуйидагича классификацияланади:
оддий сифатли (омборхоналар, ертўлалар деворлари сувалади);
сифатли (аҳоли, турар-жой, саноат бинолари деворлари);
юқори
сифатли
(маяклар
бўйича-жамоат
бинолари
деворлари
сувоқланади);
Оддий сувоқ обрызг ва битта грунт қатлами тарзида ётқизилади.
Сифатли сувоқ обрызг, бир қатлам грунт ва пардоз қатламидан иборат. Ўта
сифатли сувоқ обрызг бир нечта грунт, бир-икки пардоз қатлами ёки манзарали
қатламлардан иборат.
Обрызг сувоқланадиган сиртни текислаб, сирт билан сувоқ қатламини
боғлаб туриш учун хизмат қилади. Обрызгнинг қалинлиги ёғоч сиртлар учун
9 мм дан, бетон ва ғишт сиртлар учун 5 мм дан ошмайди.
Грунт-сувоқнинг
асосий
қатламидир.
У
сувоқнинг
лойиҳавий
қалинлигини таъминлайди ва сиртни текислайди. Грунт ҳар бир қатламининг
қалинлиги оҳакли, оҳак-гипсли қоришмалар учун 7 мм, цементли қоришмалар
учун 5 мм ни ташкил этади.
Пардоз қатлами сувалган сиртларга юқори сифат беради (текислик,
қиёфа).
Қурилишда обрызг ва грунт қатламлари биргаликда намёт деб
юритилади. Сувоқ намётининг қалинлиги оддий сифатли сувоқ учун 12 мм,
сифатли сувоқ учун 15 мм ва юқори сифатли сувоқ учун 20 мм ни ташкил
этади.
Бино ва иншоотлар конструкцияларидан фойдаланиш даврида специфик
талаблар қўйилса улар махсус сувоқлар билан сувалади: акустик, рентгендан
ҳимояловчи, намдан ҳимояловчи ва х.к.
Сувоқ
қоришмаларини
тайёрлаш
ва
узатиш.
Оддий
сувоқ
қоришмаларини тайёрлаш учун ноорганик боғловчи моддалар (цемент, оҳак,
гипс боғловчи моддалар, суюқ шиша ва бошқалар), тўлдирувчилар (қум,
майдаланган шиша), сув ва ҳар хил актив минерал, сирт актив моддалардан
фойдаланилади.
Қоришманинг таркиби лойиҳа асосида қабул қилинади. Юқори
намликдаги хоналарни сувоқлаш учун (ваннахона, ҳаммом, бассейн) цементли
ва цемент-оҳакли қоришмалардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.
Меъерий намликдаги хоналарнинг ғиштин деворлари оҳакли қоришмада, ёғоч
деворлар-оҳак-гипсли қоришмаларда, оҳак-лойли қоришмаларда сувоқланади.
Қоришмаларни тайёрлаш ва ҳаттоки жойга узатиш учун «сувоқ
станция»ларидан (салют-2) фойдаланилади.
Махсус сувоқлар таркибига ҳар хил қўшимчалар қўшиб тайёрланади.
Масалан: сув ўтказмайдиган сувоқ учун-суюқ шиша, церезит, рентгендан
ҳимояловчи сувоқ учун-барий қуми ёки чанги, окустик сувоқ учун - катталиги
3-5 мм келадиган ғовак тулдирувчилар (пемза, шлак, керамзит) қўшилади.
Сувоқлаш технологияси
«Обрызг» ва биринчи, иккинчи грунт қатламлари учун қоришмалар.
Сиртларни тавсифи
Қоришма таркиби
охакли
мураккаб
цементли
Охак-
гипсли
Меъёрий намлик -------------- хоналарда
Бетон, тош ва ғиштли
сиртлар
1:2,5;
1:3
1:1:6
1:0,3:4
-
Ёғоч ва гипсли сиртлар
-
-
-
1:1; 1:1,5;
1:2; 1:2,5
Нам таъсирида бўладиган ташқи ва ички сиртлар
Бетон, тош ва
ғиштли
сиртлар
-
1:1:4
1:3
-
Ёғоч ва
гипсли
сиртлар
-
1:1:6
1:4
-
*-0,3 қисм оҳак пластикликни таъминлаш учун.
Изоҳ: 1. Қоришмаларининг конус бўйича чўкиши қоришма қўлда
тўшалса 110… 130 мм, қоришма механизациялашган усулда тўшалса – 80…
100 мм ни ташкил этади.
1. Грунт
қатламлар
учун
қоришманинг
конус
чўкиши
қоришма
механизациялашган усулда тўшалса 60-80 мм, қўлда тўшалса – 70… 80
мм ни ташкил этади.
Пардоз қатлами учун мўлжалланган қоришмалар
Грунтнинг тури
Қоришма таркиби
Оҳакли
мураккаб
Цементли
Оҳак-
гипсли
оҳакли
1:1
-
-
-
Текис
Сиртлар
Оҳак-
гипсли
1:2
-
-
-
Цементли
-
1:1:2
-
-
Цемент-
оҳакли
-
1:1:4
-
-
Тягалар
оҳакли
-
-
-
1:2:2
Оҳак-
гипсли
-
-
-
1:1:2
Цементли
-
-
1:1
-
Цемент-
оҳакли
-
1:1:0
-
-
*-0,25 дан 1 қисмгача гипс қўшиш мумкин.
Изоҳ: таркибида гипс бўлган қоришма ёйилувчанлиги (ок) 90-120 мм,
гипссиз қоришма ёйилувчанлиги – 70-80 ммни ташкил этади.
Сиртларни сувоқлаш учун тайёрлаш. Сувоқлаш ишларини бошлашдан
олдин деворларга барча эшик ва дераза ромлари ўрнатилган, девор ва
коробкалар
орасидаги
чоклар
тўлдирилиши
девордаги
чуқурчалар
текисланиши, санитар-техник жиҳозлар ўрнатилиб бўлинган бўлиши зарур.
Суваш учун мўлжалланган сиртлар.
Ифлослик, чанг, ёғли ва битум доғлар, тузлардан тозаланади. Деворлар
сиртлари босимли ҳаво, шетка, скребка ёрдамида тозаланади, сув билан
ювилади.
Айрим ёғли доғлар, доғланиш чуқурлиги бўйича кесиб олинади. Сиртга
чиққан тузлар металл чўткаларда туширилади. Сиртдаги ёғли бўёқ
куйдирилиб, скребкаларда тозаланади. Бўёқни юмшатадиган пасталардан
фойдаланиш мумкин. Паста 80% охак хамири ва 20% каустик содадан иборат.
Бундай химиявий ишлов беришдан сўнг ёғли бўёқ анча юмшайди ва скребка
осон олинади. Агар бундай тадбир ёрдам бермаса сирт металл сетка устидан
сувоқланади.
Сиртларни сувоқлашда сувоқнинг сиртга ишончли ёпишиб туриши
муҳим роль ўйнайди. Йиғма темир-бетон конструкциялар бирлашган
жойларидаги чоклар сувалиб сиртлар бўёқ учун тайёрланади (затирка) холос.
Агар, девор оддий бетон блоклардан ташкил топган ва сиртлар сувоқланиши
талаб қилинсачи, бу ҳолларда бундай бетон сиртлар махсус тайёрланади:
чокларни очиш, қўл асбоблари ёрдамида сиртда ғадир-будирликлар ҳосил
қилиш (иш ҳажми кичик бўлган шароитда).
Ғиштин деворлар сувалиши лозим бўлса, одатда девор ғиштдан
чокларини бўш қолдириб терилади. Бунда ғишт қаторлари орасидаги
горизонтал ва вертикал чоклар 1-1,5 см чиқурликкача бўш қолдирилади.
Айнан шу бўшлиққа сувол қоришмаси кириб қатламнинг деворга мустаҳкам
ёпишиб туришини таъминлайди. Агар ғиштлар текис сиртга эга бўлиб, чоклар
пардозланган бўлса, ғишт сиртлари, чоклар болғача урилиб, ғадир-будирлик
(нотекислик) ҳосил қилинади. Сувоқлаш бошланишидан олдин сиртга сув
сепилади.
Ёғоч сиртларга ёғоч тахтачалар қоқилади. Ёғоч сиртларга ёғоч
тахтачалар қоқилади. Ёғоч рейкачаларнинг қалинлиги 3-5 мм, эни камида 15
мм кнпи билан 20 мм бўлади. Рейкачалар сиртга аввал бир йўналишда сўнгра
унинг устидан иккинчи йнналишда михларда қоқилади.
Сиртларни сувоқлаш. Ҳар қандай конструкциялар уларнинг тўла
чўқишидан сўнггина сувоқланади. Бунда сувоқни ички қатлами учун
ишлатилган
қоришманинг
мустаҳкамлиги
пардоз
қатлами
учун
ишлатиладиган қатлам қоришмаси мустаҳкамлигидан юқори бўлиши керак.
Одатда қоришма деворга алоҳида қатламлар бўйича механизациялашган
усулда сепувчи форсунка ёрдамида сепилади. Тёрка ва ярим тёркаларда
текисланади. Форсунка девордан 0,6-1,0 м узоқликда ушлаб турилади.
Одатдаги қоришмаларда ички хоналар қуйидаги тартибда сувоқланади.
Шифтлар сувоқланади, деворнинг юқори қисми сувоқланади, карнизлар
сувоқланади. Пардоз қатлами тўшалади, затирка қилинади. Эшик ва
деразаларнинг юқори қисми, қиялиги олинади. Деворнинг пастки қисмлари
сувалади, пардоз қатлами ётқизилади, затирка қилинади.
Сувоқ қатламлари аниқ бир интервал билан суртилади. Оҳак гипсли
қоришмалар ишлатилса кейинги қатлам олдинги қатлам суртиб бўлингандан
кейин 7-15 минут цементли қоришмаларда 2-6 соат, оҳакли қоришмада
олдинги қатламнинг тўла қуриб улгурмаган, аммо сирт оқарган ҳолатидагина
суртилади.
Обрызг сиртларга яхлит қатлам сифатида етқизилиб, одатда у
текисланмайди.
Грунт қатлами обрызг устидан бир ёки бир неча қатлам кўринишида
тўшалади. Ҳар бир қатлам текисланади. Сифатли сувоқда грунт ярим теркада
маяклар бўйича текисланади. Сирт текислиги «правило»да текширилади.
Сувоқ
ишларининг
тугалловчи
жараёни
«пардоз»
қатламини
тўлдиришдир. Пардоз қатлами учун қоришма грунт қатламидагидек бўлиб
унга қўшиладиган қум майин бўлади. У сувланган грунт устидан ётқизилади.
Сиртни ишкалаб текислаш (затирка) механизациялашган усулда амалга
оширилади. Айрим холларда сувоқни устидан шпаклевка суртмаслик
(бўёқлаш учун тайёрлаш) мақсадида пардоз қатлами учун қумсиз оҳак-гипсли
қоришмадан фойдаланилади.
Маълумки юқори сифатли сувоқлада сиртларда нотекислик 2 мм гача
рухсат этилади. Бундай текислик даражасини таъминлаш жуда қийин. Шунинг
учун сувоқлаш ишларини бажаришдан олдин қатор тайёргарлик ишлари
бажарилади.
Маълумки юлори сифатли сувоқни маёқлар бўйича бажариладиган сувоқ
деб юритишади. Бундай сувоқни бажаришдаги биринчи тайёргарлик жараёни-
девор ва иншоотларни текширишдир. Бунда девор ва шифтнинг мос равишда
вертикалдан ва горизонталдан оғиши текширилади. Бунинг ишчига шовул,
молоток, михлар ва кўчма сўри керак бўлади. Деворнинг юқори бурчагига мих
урилади. Мих шляпасининг сатҳига тенглаштириб олинади. Михнинг
шляпасидан шовул-арқон орқали пастга туширилади ва пастда ҳам худди
шундай мих қоқилади. Бу жараён қарама-қаши бурчакларда ҳам бажарилади.
Михлар бўйича ип тортиб, у бўйича қўшимча михлар қоқиб чиқилади.
Бундай михлар маёқ (маяк)лар вазифасини ўтайди ва улар орасидаги
масофанинг 1,5… 2м бўлиши таъминланади. Сувоқ маёқлар бўйича
бажарилади.
Сувоқлаш ишларини бажаришни тезлаштириш, уни қуритишни
бартараф этиш мақсадида деворлар қуруқ сувоқ листлар билан қопланади.
Қуруқ сувоқ листлар гипсдан 2500 - 3300мм х1200-1300 мм ўлчамда,
қалинлиги 10-12 мм, гипс толали қоришмадан 2500 - 3150х1350 мм ўлчамда,
қалинлиги
20-30
мм
қилиб
тайёрланади.
Қуруқ
сувоқ
листлар
ёпиштириладиган девор ўлчанади, зарур материал сарфи ҳисобланади.
Листлар арраланиб, зарур ўлчамлар бўйича бўлиб олинади. Листлар қуруқ
ҳолатда 10-15 мм қалинликдаги рейка устига урна(плинтус урнига
ўрнатилган)тилиб қурилади. Сўнгра листлар кетма-кет михда коқилади ёки
оҳак-гипсли қоришмада ёпиштирилади. Бунда таянч маркалар улчами 80х80
мм бўлиб, уларнинг сони шундай қабул қилинадики, ҳар бир листга тўғри
келадиган маркаларнинг умумий юзаси листнинг юзасининг 10% ни ташкил
этиши зарур.
Сувоқлаш ишларида сувоқ лопаткаси, ковш, совок, сопол, терка, ярим
терка каби асбоблардан фойдаланилади.
Сиртларни коплаш (кошинлаш)ишлари технологияси
Кошинлаш ҳам сувоқлаш каби конструкцияларни ташқи муҳит
таъсиридан асрайди, узоққа чидамлилигини оширади, иссиқдан, совуқдан
ҳимоялайди. Ички қоплаш ишлари барча умумқурилиш ва махсус ишлар
бажариб тугатилгач бошланади (кровля, перегородка, эшик ва деразаларни
қуриш, сантехника ва электромонтаж ишлари).
Ички кошинлаш ишларида глазурланган плиткалар, шиша, полистрол
плиткалар, асбоцемент листлар, табиий тош материаллари ва бошқалардан
фойдаланилади. Кошинлаш ишларини бошлашдан олдин кошинланадиган
сиртлар акт билан қабул қилиб олинади. Сиртлар қоришмалардан, чанг ва
лойдан тозаланиши зарур. Сиртларда доғлар бўлмаслиги зарур.
Комплекс кошинлаш ишлари қуйидаги жараёнларни ўз ичига олади:
кошин материалларни сортларга ажратиш, қоришма, клейловчи мастикалар
тайёрлаш, махкамловчи элементларни тайёрлаш; вертикал юзаларнинг
тўғрилигини текшириш, гипс маякларларни ўрнатиш; кошинланадиган
сиртларни бўлиш, плита ва деталлар билан кошинлаш.
Ички юзаларни кошинлаш хона ичидаги ҳарорат 100С, кошинланадиган
сиртларнинг намлиги 8% дан ошмаслиги шароитларда бажарилади.
Керамик плиткаларни деворга ёпиштиришдан олдин, уларнинг орқа
томони
намланади
(қоришмадан
ёпиштирилса).
Агар
плиткаларни
ёпиштиришда мастика ва клейлардан фойдаланилса плитканинг орқа томони
чангдан, лойдан тозаланади мастика ёки клейда (2 марта суртилади)
грунтланади. Бунда биринчи қатлам 0,2 мм қалинликда суртилади. Қатлам
тўла қуриб бўлгач иккинчи қатлам 0,5 мм қалинликда суртилади, худди шу
пайтда кошинланадиган сиртга ҳам 2 мм қалинликда мастика (клей) суртилади
ва 10-15 минутдан сўнг унга плитка ёпиштирилади.
Пастки биринчи қатор ўртадан икки четга тамом териб борилади,
кейинги қаторлар четдан ўртага томон йуналишда кошинланади.
Маълумки сиртдан пастдан - баландга ёки баландан пастга йуналишда
кошинланади.
Сиртлар
кошинланаётганда
тайёр
андазалардан
фойдаланиш
иш
унумдорлигини
15-20%
оширади,ишнинг
сифатлирок
бажарилишини
таъминлайди. Пардозбоп материаллар копланадиган юзалар майдони 5 м2 дан
катта булмаса, кошинлар урнатиш учун С.Афонин хамда И.Греков
андазаларидан, майдони 5 м2 дан катта булган юзалар учун эса В.Радаев
таклиф этган тик режачуп - рейкадан ёки В.Андреев таклиф этган мосламадан
фойдаланиш мумкин.
В.Радаев тик режачуп – рейкасидан деворларни катта улчамли коплама
материаллар билан пардозлаган вактда хамда ишлар узун деворли хоналарда
бажарилганда фойдаланилади. Тик режачуп - рейка инвентарь мослама булиб,
чизикчалар билан даражаларга булинган таянч рейка (6) дан иборат; рейка
тирак винтлари (4) булган харакатланадиган муфталарнинг (3) пружиналари
(2) га таяниб туради, муфталар пайсимон устунчалар (1) га 2....2,5 см
баландликда махкамлаб куйилади.
Устунчалар (стойка) нинг пастни учига пластинка куринишидаги таянчлар (7)
пайвандланган, юкориги учида эса винтлари (5) бор;
устунлар ана шу винтлар ёрдамида шипга тираб махкамланади ёки деворга
кокилган узакларга махкамланади. Хар бир устунга бир ёки бир нечта муфта
(3) урнатилади, муфталарнинг битта ёки бир неча рейка таяниб турадиган
панжалари (2) бор.
Устунчалар кошинланадиган юза буйлаб тиккасига урнатилади, тиклик
даражаси шовун ёрдамида текширилади; устунчаларнинг панжараларига
таянч рейкалар деворга тегиб турадиган килиб ёки девордан коплама материал
калинлигича кочириб ёткизилади. Таянч рейкаларнинг узунлиги деворнинг
узунлигига ва коплама буюмларнинг катталигига караб белгиланади. Рейка
унинг устига куйиладиган коплама буюмлар (кошин,плита ёки листлар)
огирлигидан эгилмаслиги, балки уларни урнатиш вактида таянч вазифасини
бажариши ёки коплама буюмлар деворга обдон ёпишгунча уларни сикиб
туриши лозим.
Девор юкоридан пастга томон кошинланади. Ишлар баландда туриб
бажарилганда инвентар чорпоя - столчалардан фойдаланилади.
Юкориги катор ёпиштирилиб бир оз котгач, рейкалар муфталар билан
биргаликда новбатдаги катор кошинлари пастрокда, яъни иккинчи муфталар
устида турган рейкадан фойдаланиб урнатилади. Агар деворга ёпиштирилган
коплама материаллар катори тобига етказилиши учун узок вакт кутишга тугри
келадиган булса, у холда кошинлаш ишлари хонанинг бошка жойида, бошка
деворида олиб борилади.
Ойнавандлик ишлари. Ташқи эшик ва деразаларни ойналаш қишда
пардоз ишларидан олдин, ёзда бўёқчилик ишларидан кейин бажарилади.
Ойналанадиган эшик ва деразалар ромлари шпаклевкаланган ва бир марта
бўялган бўлиши зарур. Ойнавандлик ишлари учун оддий қурилиш шишаси (
=2-6 мм), сайкалланган шиша (5-7,6 мм), витрина шишаси (6,5-7,0 мм) нақшли
лист шиша (4,5-6,0 мм) ва арматураланган рангли шиша ва бошқалар
ишлатилади.
Дераза табакалари ойналанишидан олдин бир марта алифланади ва
қуритилади. Шиша ойна табака уйикчаси энининг ¾ қисмини эгаллаши керак.
Шиша чети ва уйикча борти орасида ками билан 2 мм ли жой қолдирилиши
зарур. Ёғоч табакаларга шиша ойна икки суркама билан ёки суркама ва штапик
ёрдамида махкамланади.
Назорат саволлари:
1. Ҳўл сувоқ сифат нуқтаи назаридан қандай бўлинишга эга?
2. Ҳўл сувоқ қандай қатламлардан иборат?
3. Обрызг учун қандай қоришма мўлжалланади?
4. Грунт қатлами учун қандай қоришма ишлатилади?
5. Сувоқ қатламлари қандай қалинликка эга?
6. Сувоқлаш учун сиртлар қандай тайёрланади?
7. Ўта сифатли сувоқ қандай тартибда бажарилади.
8. Сувоқ ишлари бажарилаётганда қандай асбоб ва ускуналардан
фойдаланилади?
9. Сиртлар нима учун кошинланади?
10. Сирланган сопол плиткалар сиртларга қандай ёпиштирилади?
11. Шиша ойналар ёғоч ромларга қандай қотирилади.
12. Шиша ойналарнинг қандай турлари бор?
Адабиётлар:
1. Бадьин Г.М. Мещаниқов А.В. "Технология строительного производства"
Ленинград, СИ, 1997 г. 606 стр.
2. Атоев С.С., Луцкий С.Я. Технология механизация и автоматизация
строительного производства. М.СИ. 1984г.
3. СНиП 3-4-80 техника безопасности в строительстве.
4. Справочник строителя. Отделочные работы. М.ВШ. 1990 г.
5. Горячев В.И., Нилов В.А. Кошинлаш ишлари Тошкент Ўқитувчи 1997 йил
